|
2003
|
|
|
Denadela, nortasunetnikoarenkontserbaziorakoelkarteak etasortubaziren ere, egiadaAmeriketan nortasunarengalerabizkortueginzela.Esate errazbaterako, pasadizoaskiezagunabaita, BuenosAires koLaurakBat elkarteakdiru bilketabateginzuenIparragirrebertsolariaEuroparaitzul
|
zedin
, eta, besteakbeste, kantaldibatantolatuzuen.Euskaldunaberastu askohurbilduzirenkontzertuhorretaraeuronseme alabekinbatera.Ba, IparragirrekordurakoeuskaldunenhimnoabilakaturikoGernikakoArbola abestuzuenean, gurasoaknegar zotinkaarituzirendeblauki, etabienbitartean, belaunaldi gaztedotorea, euskaraapenasulertzen zuena, irribarreka hasizenemoziohorrenaurrean.Alegia, goragoaitaLhandekezarridigun proz...
|
|
|
Chaetophractus villosuspeludoa.Luzeraz 40 batcm koa etakilobiingurukoaizaten daespeziehonetakoanimaliaheldua.Espezieenarabera, armadiloenhalakretailebakoaedoiletsuaizan
|
daiteke
, etakasuhonetanespeziearenizen arruntaezaugarri horridagokio.Izatez, armadiloekgliptodonteak gogora erazten dituzteitxuraz, alegia, Pleistozenoaren amaieransuntsitutako ugaztunhalakretadunerraldoiak, etadirudienezberoriekin ahaidetutaegonlitezke.
|
|
|
AmeriketakoFauna ElkartrukeHandia.Orain3, 5 milioiurte Panamakoistmoaeratzean, iabat batean posiblebilakatuzenAmerikabienartekofauna trukea, orduraartekoisolamendu luzeariamaieraemanez.Lur zubi sortuberritikhainbatetahainbatespezie zabalduzireniparrekokontinentetikhegoaldekora, eta alderantziz.IparAmerikatik Hego Amerikarazabaldutakoenarteanondokoakaipa
|
daitezke
: untxiak, azeriak, hartzak, mapatxeak, erbinudeak, felidoak, mastodonteak, zaldiak, tapirrak, pekariak, guanakoak, oreinaketa beste.Eraberean, Hego AmerikatikIparAmerikara ondokoakiritsiziren: armadiloak, martsupialioak, gliptodonteak, lur nagierraldoiaketaarantzurdeak.
|
|
|
...legia, sarraskiaaskoz makalagoaizanzengizakiaeboluzionatuzenlurraldeetan, etaaldehorretatik, Afrikakoeta Eurasiakougaztunakbelaunaldizbelaunaldigizakiehiztarienarriskuariaurreeginezbiziizanzirelarik, onargarriadirudipentsatzea, harrapakinhorien jokabideapoliki polikimoldatuzjoanzela, pixkanaka hobetuzzihoanehiztarientrebeziari.Nolabait, AfrikakoetaEurasiako ugaztunekeboluzio denboraedukiizanzuten,
|
gizakiaosoarriskutsuaizan
zitekeela, ikasi, etaarriskuhorrizegokionjokabideegokiagaratzeko. Aitzitik, gizakiakAmeriketaetaAustraliarainoailegatu zirenean, bertakougaztunakezzeudenerasorako prestatuta, etaezzutendenborarik edukieboluzionatzeko: ezzekitenehiztariprehistorikoenaurreanhankaeginbeharzela, etaezinizanzutenihes estrategiarikgaratu; ehiztariiritsiberrientzatotzanegiaksuertatuziren, etahilkintzaerabatekoaizanzenkonturatuorduko.
|
|
|
Kontura
|
gaitezen
, Haeckel enPithecanthropusalalusfamatuarenoihartzunasumadaitekelerrohorietan.
|
|
|
arraina, arrabioa, dortoka, oiloa, zerria, behia, untxia etagizakia.Konturazaitezkeenez, ezdaudeilustratutaornodun klase guztiaketa daudengehienakugaztun plazentalioenenbrioiak dira. Hauda, Haeckel ekezzituenkontuanhartubere eskematikurruntzenziren taldeak.Areago, Haeckel ek egokitueginzituenirudiak, legebiogenetikoarenondadeanabarmenago gera
|
zedin
.
|
|
|
...arikobatizan zen, eta1880 83tartean zenbaitlaginketa kanpaina eginzituenAtlantikoeta Mediterraneonbarrena, TravailleuretaTalismanitsasontziezbaliatuz.Halaber, IparEuskalHerrikoazterketafaunistikometodikoahasi zuen, etabatezerebarraskiloaklanduzituen.Ikerlan malakologikohorietanlorturikozenbaitdatu, Folin markesarenustez, euskaldunakAtlantidatiketorriak zirelaproposatuzuenhipotesiarenaldeinterpreta
|
zitezkeen
.
|
|
|
...etxeko SetoainandereaMarianneXabañozenarenalabada, etaseiurteinguruzeuzkan1923an, JeanEtxepareezkonduzenean.ArgietagarbiadierazizionXarritoni ezinezkoadelahausturaren istorioa.Batetik, tanta Catherineprobabilitate osotxikikoemaztegaiazatekeen, mojajoatekotanegonbaitzenbetidanik, eta, izanere, ez omenzenbegi betegarria, ezlakrikuna.Aldehorretatik, zorionekoandregaianonor izatekotanahizpagazteaizan
|
zitekeen
, JeanneedoJoana, askozpospolinagoa.Baina, bestalde, SetoainandereakondotxogogoratzenduJeanEtxeparesarritanjoatenzelaAuzkira, etaiaetxekotzatzeukatela.Pentsatuezinekoada, beraz, lehenagotikhorrelakoistoriomalkorrikgertatuizanzitekeenik.
|
|
|
Kontuada, Etxeparerenalokuziokohildakoaldudarrenzerrendanbilatu nuenean, eznuelaMixelEtxartikaurkituhamaikaizenenartean.Izen falta horrek, ezdagoesanbeharrik, kapituluhonentzakoamaieraprebisiblebarik utzininduen, zereneta, misionistarengaztainekinhasibai, bainagerokontakizunabiribiltzeko, gaztainarik? gabegeratubainintzen.Kontura
|
zaitez
, ezingogoratuzkoiturrirenbatenarabera, GerlaHandianhil omenzen, JoanesXabañomisionistakJaponiatikbidalitakogaztainekintxirpiahazizuen MixelEtxarthura, baina, lekuko zuzenadudanJeanEtxepare medikuak ez zuenjaso GerlaHandikoaldudarhildakoenartean.Baldintzahorietanez neukankapituluagaztaineninguruanbiribiltzerik, etaizatez, aurrekoepigrafearekinemannionamaiera.
|
|
|
Jakinizandudanez, The Comedy ofErrorsdaShakespeare ren antzezlaniklaburrena.Bertan, bestegorabeheraaskorenartean, EfesokoDukeak, Solinusderitzonak, atzeratueginenduEgeon enheriotza zigorra, etahortikeratorrikodirengertaerekbideratukoduteamaierazoriontsua.Erdarazko CamiloLizardikkomediahorretatikjasokoalzuenbeharzuenirudia? Ezdakit;
|
baliteke
. Denadela, irakurlearenaldetik aipua, orduan, hurbilagokoaizangozenShakespeare rekinSolino rekinbaino, etaConrad/ Shakespeareordezpenaezzenhorrengordinasuertatuko.
|
|
|
Generazioespontaneoaren historianahiizanezgeroAristotelesenganainoluzadaitekeenbezalaxe, panspermiarenhistoriaAnaxagoras ekinhasi eizen.Nolanahi, panspermiarenXIX.mendekodefendatzaileenarteanizen ospetsuxamarrakaurkituko dituzu, besteakbeste, Berzelius (1834), Richter (1865), lordKelvin (1871), Helmhlotz (1871), baina, geukbatxilergoan elektrolitoengorabeherekin bateraezagutu genuenSvanteArrhenius() kimikaNobelsariduna (1903) aipatuohidapanspermiaren, izanere, beraklandubaitzuenhipotesihori xehetasunosoz etaberakzabalduetaeztabaidarazibaitzuen, lehenago1903koartikulu bateanetageroago1908koliburudibulgatzailean (WorldsintheMaking: The Evolution oftheUniverse). LordKelvin enidazkietanhaziak (zentzumetaforikoanizanarren) etameteoritoak aipatzenbadiraere, Arrhenius enhipotesiakplanetatikplanetarasakabanadaitezkeen esporakhobestenditu, espaziosideraleanzeharhotzarekiko etaizpiultramoreekikojarkikorragoak izangodirelakoan.Bestehainbatkontuaipagarribazterutzita, esandezagun Arrhenius ekezziolaaurreeginbiziarenjatorriarenaferari, etaharenustez,
|
litekeena
zenbiziaeternalaizatea, edosubstantziasinpleetatik abiatutasortzea; alegia, topoeginduguberriroere, alamirakuluarekin alagenerazio espontaneoarekin.
|
|
|
TenoregisaDiogenes Egileorhartunahiizanzuen, Europaosoankarrera distiratsuaeginazuenbilbotarra. Zuzendaritzat LamotedeGrignonkatalanahautatuzuen, etaBartzelonaraino joanzen, partiturak eroanetaobra azaltzera.OrkestraereBartzelonakoazen.Bilbokoestreinaldiarenostetik, Baionannahizuenhurrengoekitaldia, etahorretarako Cazenavetenore hazpandarospetsua. Parisen etaibilia, zeukangogoan.Dirudienez, bazeukanEuskalHerritikkanpotaularatzekoasmoa, edobehintzathorixepentsa
|
daiteke
, libretoagaztelaniaraetaalemaneraraitzulibaitzuen.
|
|
|
...aketabortitzaazpimarratuz azalduohida: dinosauroenhabitatsubtropikalnaroekbideaemanzieten basotenperatuhotzagoei, etaugaztunentzatsuertatuzenfaboragarri aldaketahori.Nolanahi, eszenario gradualista hedatuz K/ T jazokunearen aspektuguztiakbesarkatuizandira, eta horretarako, zientzialaribatzuek itsasoarenerregresioaetaklima hozketaproposatudituztezenbaitanimali talderendesagerpenaazaltzeko.Bestalde,
|
gradualisteniritziznekezuler
litekeK/ Tmuganhainbestetaldesuntsituezizana, aintzathartuzgerozernolakoeszenariokatastrofistaerrausleakproposatudiren.
|
|
|
Nolanahiereden, berezikiinteresgarrideritzotEtxeparerenplanteamenduari, zeren, usteetaaurreiritzietatik abiatubeharrean, arian arian garatutakoabaita, alegia, idaztearenbeharlekuanhartueskarmentuakprobatua.Kontura
|
gaitezen
, Etxeparerenidazle lanerakoosoirismenhandiko baliabideaizandahibridismo dialektala, edodenadelakoa!?, lumazorroztuetaedertubaitio: beraklumazeukanaitzurtzat, etagoldetzatmihia, besoenordearizaizkotelariklaneanburu muinak.
|
|
2006
|
|
|
Bainanondik aterazuenJuanMarikdoinu tristehura. Amaren aldekousariotik?
|
Baliteke
, baliteke... Agustin Mendizabalek36 eginadizubere azterketa, liburu honetan bertanzuzenduetahornitudizuna, baina, oraingo anerelekuonatarrenukituak ukatze alderajodizu.Ikusnolabukatzenduen JuanMarik, bereaurrenekoartikulua37:
|
|
|
Bainanondik aterazuenJuanMarikdoinu tristehura. Amaren aldekousariotik? Baliteke,
|
baliteke
... Agustin Mendizabalek36 eginadizubere azterketa, liburu honetan bertanzuzenduetahornitudizuna, baina, oraingo anerelekuonatarrenukituak ukatze alderajodizu.Ikusnolabukatzenduen JuanMarik, bereaurrenekoartikulua37:
|
|
2007
|
|
|
lagunkideez eta elkarte kulturalek buruturiko bilerez, data eta lekua zehaztuz. Basea bi aldagaiz baino ez dugu osatuko, nahasia izan barik, argia izan
|
dadila
bilatzen dugulako, adierazgarritasuna galdu barik. Baina islatu nahi dugun informazia horixe da, nortzuk izan diren lagunkideak eta zein elkartetan; azalpenak eta ondorioak gero aterako ditugu, baseak bilduriko datuetan oinarrituta, gainontzeko informaziobideek eskainitako argibideekin osaturik.
|
|
|
Elkarrizketa horien bidez lekukoek 20, 30 eta 40 hamarkadetan bizi zituzten gertaeren ardatz nagusiak ezagutu nahi izan ditugu, elkarrizketetan subjetibitatea nagusituko zela jakinik ere. Era berean, metologikoki elkarrizketak amaiera irekikoak izan
|
zitezen
ahalegindu ginen eta, jorratu nahi genuen gaiarekin elkarrizketen zirriborroa prestatu bagenuen ere, erantzulearen berbaldia bera izaten zen galderak eragiten zituena.
|
|
|
Suposa
|
daitekeen
legez, hainbeste aldakuntza politiko izan zuen XIX. mendearen lehenengo erdi hori urrun egon zen oparoaldi ekonomikotik. Bai 1830ean (1827tik 1830era uzta urriek erakarritako nekazaritza krisiak bultzaturik) bai 1848an (patata uzta urria 1845tik 1854ra eta labore uzta urria 1842tik 1846ra) herritarrek mugimendu iraultzaileak burutu zituzten, boteredun izaten jarraitzen ziren lur jabeei kontra egiteko.
|
|
|
|
Baliteke
Bulletinen agerturiko bi ikuspuntu horiek bata euskalduna eta bestea baionesa edo frantsesa, aipatu ditugun Baionako bi taldeen isla izatea. Dena dela, orokorrean baiezta dezakegu Bulletineko idazleek euskal ezaugarriak goratu eta gailendu zituzten, miti, kazioa alde batera utziz, hala ere.
|
|
|
Jean Hiriart Urruty, Jean Blaise Adéma, Jean Barbier, Jean Saint Pierre eta Jean Etchepare. Eskola horrek, lexiko lapurtarra lantzea hartu zuen helburu, morfologia eta joskera ere zainduz, bilatzen baitzuen lapurtera ulergarria suerta
|
zedin
edozein gaitan, politika zela, ekonomia zela edo erlijioa zela.
|
|
|
Baina, Eskualdunaren edukien puntu nagusiak aurkezturik, koka
|
gaitezen
puntu honen hasieran, non azaldu dugun eskuindarrek irabazi zituztela Iparraldeko 1889ko bozketak. Jakina, hauteskundeen emaitzak ezaguturik, la colère des républicains fut à la mesure de leur déception137 Frantziako Gobernuak euskal herritarrei Elizarekiko zuten menpekotasuna leporatu zien, erlijiozaleen aldeko botoa eman baitzuten, Frantziako Errepublikaren pentsamoldeari kontra eginez.
|
|
|
Dena dela, Louis Etcheverryk gustuko zituen Hiriart Urrutyk idatzitako saioak, Eskualdunaren lankide bihur
|
zedin
eskatzeraino.
|
|
|
Louis Etcheverry, ostera, ez zen Hiriart Urrutyren berrikuntzekin ados agertu149; kontrakotasuna adierazteko ez zuen utzi astekaria Eskualduna> izenaz izan
|
zedin
argitaratua. Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen berria erabili zuten, Hiriart Urrutyk bere gain hartuz astekariaren kudeaketa.
|
|
|
Jean Hiriart Urrutyk astekari berrituaren helburuak zehaztu zituen: irakurleenganako errespetua sustatu; eguneroko gaiak landu, nekazaritza alorrekoak bereziki; astekaria komunikabide kristaua izan
|
zedin
, baina ez klerikala; Etcheverryren hitz egiteko era bortitza aldatu eta hizkuntza ulerterraza erabiltzea154.
|
|
|
Izendapena Hiriart Urruty hil zenetik hiru urtera burutu zen, beraz. Tartean Jules Moulier Oxobi-k egin zuen posible astekaria kalera
|
zedin
, zuzendari izan barik. Oronosek azpimarratu duenez, Adémaren izendapenarekin apezpikuak lehenengoz hartu zuen parte Eskualdunaren zuzendariaren hautaketan167; eta ordutik aurrera Baionako apezpikuak Eskualdunaren zuzendari guztiak izendatu zituen, hau da, Jean Saint Pierre, Domingo Soubelet eta Xalbat Arotçarena.
|
|
|
Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian. Komunismoaren eraginetik babesteko agertu zuen Arotçarenak Alemaniarekiko iritzi berria;
|
baliteke
gerrako garailearekin adiskidetu beharrak eramatea Arotçarena iritziz aldatzera. Izan ere, Euskal Herria alemanen menpean zegoen eta alemanen kontra agertu izanak astekariaren debekua eta lankideen atxiloketa ekar zitzakeen.
|
|
|
Konturatu naiz La, tte izan dela bere moduan Vichyzale198 Izan ere, Xarrittonek egiaztatu du, Vichyko gobernuaren denboran, La, ttek eta Arotçarenak batera agertu zutela Frantziaren eskualdekatzearen nahia. Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan
|
zedin
, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria beste lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka zedila eskatzeko kide bakarra izango zela ikusi zuelako.
|
|
|
Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria beste lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka
|
zedila
eskatzeko kide bakarra izango zela ikusi zuelako.
|
|
|
Izan ere, zabalduriko deialdiarekin Aranak asmoa zuen asmaturik zeukan sistema ortogra, koa onartua izan
|
zedin
Hondarribian burutuko zen kongresuan; horretarako 320 jarraitzaile joanaraziko zituen kongresura.
|
|
|
1909an deia zabaldu zuten kideen artean hitz zaharrak bil zitzaten, Julio Urquijok Revista> Internacional> de> los> Estudios> Vascos> aldizkarian argitara zitzan213 Era berean, 1910ean lehendakariak eskatu zion Biltzarrari ezagutarazteko hildako pertsona ezagunen izenak, marmolezko harri batez ohoratuak izan
|
zitezen
; hain zuzen ere, 1910ean Arnaud Oihenart, Jacques Bela eta Agustin Chaho ohoratu zituzten214 1910ean ere Gieure apezpiku berriaren jarrera nabarmendu zuten, baimena eman baitzuen Apaizgaitegian euskara irakatsia izan zedin215.
|
|
|
– Dei egin zien Kontinente zaharreko zein berriko euskaldunei, erakundearen partaide bilaka
|
zitezen
. Lau motako kideak izanen ziren:
|
|
|
lehendakaria, bi lehendakariorde, idazkaria, idazkari adjuntua, diruzaina eta sei aholkulari, Iparraldeko hiru euskalkiak ordezkaturik izanik. Batzordearen partaideak urtero aukeratuko ziren, berrautatuak izan
|
litezke
–; diruzaina lau urterako aukeratuko zen.
|
|
|
Dena dela, Euskaltzaindiaz hurrengo puntuan hitz egingo badugu ere, aurreratuko dugu Akademiaren atala Iparraldean sortzeko nahia aspalditik zetorrela: 1922ko urriaren 27ko Euskaltzaindiaren bileran, Resurrección Mª de Azkue lehendakariak Pierre Lhanderen eskutitza irakurri zuen, non Lhandek eskatu zituen irizpideak Iparraldeko euskaltzain eta urgazleak Iparrean bertan elkar
|
zitezen
. Aho batez erantzun zioten Lhanderi bilduta zeuden euskaltzainek:
|
|
|
euskaltzaleena hobea
|
liteke
izena emana duten guziak jarraiki balite bilkuretarat, ezen batasunak ondorio ederragoa lekarkete, multzoaren hedaduraz bilduak241.
|
|
|
Baina 1919ko batzarra burutu baino lehen, Azkuek buru belarri ekin zion nortzuk izan
|
litezkeen
zortzi euskaltzain berriak erabakitzeari. Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari:
|
|
|
Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak. Bertzalde, oraiko nere egitekoekin, ez nuke astirik zuen bilkuretan behar
|
liteken
bezen maiz aurkitzeko. Baditut bi astekari ene gain:...
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaraturiko Euskerari dagokionez, artikulu gutxi argitaratu zituzten bertan, aldizkariak orri gehienak ematen baitzituen bileren bilakaera eta onartutako hizkuntz arauen berri emateko. Bide batez, esango dugu, 1924ko abenduaren 22an eskaintza egin ziotela Sebero Altuberi Euskera> Euskaltzaindiaren agerkariaz ardura
|
zedin
, agerkaria nola erreztu ta irakurgarriago egin litekeen txostena ere buru zezan eskatuz297.
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaraturiko Euskerari dagokionez, artikulu gutxi argitaratu zituzten bertan, aldizkariak orri gehienak ematen baitzituen bileren bilakaera eta onartutako hizkuntz arauen berri emateko. Bide batez, esango dugu, 1924ko abenduaren 22an eskaintza egin ziotela Sebero Altuberi Euskera> Euskaltzaindiaren agerkariaz ardura zedin, agerkaria nola erreztu ta irakurgarriago egin
|
litekeen
txostena ere buru zezan eskatuz297.
|
|
|
Horrela, Espainiako gerra garaian, Piarres La, ttek gonbita egin zien RIEV> eta Euskaltziandiaren lankideei, Gure> Herriarekin elkar
|
zitezen
lanean jarraitzeko:
|
|
|
Egungo egunean mendiz bertzaldeko agerkari gehienak suntsituak dira... Aldi huntan ere bakhetzerat eta lanerat deitzen ditugu oro, ala Yakintza n ari zirenak, ala R.I.E.V. delakoan ari zirenak, ethor
|
ditela
gureganat. Hala hala Euskaltzaindiko edo Akademiako jaunak bil ditela gure aldamenera...
|
|
|
Aldi huntan ere bakhetzerat eta lanerat deitzen ditugu oro, ala Yakintza n ari zirenak, ala R.I.E.V. delakoan ari zirenak, ethor ditela gureganat. Hala hala Euskaltzaindiko edo Akademiako jaunak bil
|
ditela
gure aldamenera... Gure Herria eskualdungoaren azken atherbea da322.
|
|
|
|
Baliteke
Moulierek arrazoia izatea Gure> Herriaren eginkizun xumeagoari dagokionez; irakurlego xumeagoa bazuen izan, behinik behin maila intelektualari dagokionez. Horrela izanda ere, Gure> Herriaren lankideak gainontzekoenak bezain jakintsuak ziren, gehienak aztertu ditugun aldizkarietan idatzi zuten intelektualak baitziren.
|
|
|
Horrela izanda ere, Gure> Herriaren lankideak gainontzekoenak bezain jakintsuak ziren, gehienak aztertu ditugun aldizkarietan idatzi zuten intelektualak baitziren. Eta, beste aldetik, Gure> Herriaren betebeharrei dagokienez, desberdina izan zen gainerakoekin konparatuz, baina haiena bezain garrantzitsua, datozen lerroetan ikus
|
daitekeen bezala
.
|
|
|
Hegoaldekoen artean Lapurdiko Getariara hurbildu ziren José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabal, Bitor Garitaonaindia Garbi eta Anbrosio Zatarain, Argia> aldizkariko ordezkariak azken biak328 Apestéguy, Saint Pierre, Eizagirre, Ybarnégaray329 eta Colasek hitz egin ostean, aita Donostia entzun zuten pianoa jotzen eta Garitaonaindia bertsoka.
|
Baliteke
Piarres La, tte hizlarien hitzok entzun izatea Getariako bileran, horren berri zehatzik ez badugu ere.
|
|
|
Baina itzul
|
gaitezen
Gure Herria elkarteaz aritzera, hain zuen ere, elkartekideen partaidetza aipatuz:
|
|
|
Observaciones> sobre> la> ortografía> vasca.> Euskaltzaindiaren aburu, txosten ta iritxia nai lituzke ta Gure Herria, ta Eskualduna ren izenean bialtzen digu. Lan onen bidez, idazkeraren batasuna aitatzen da, Bidasoaz aruntz eta onuntzko idazleak ontan batera ibili
|
ditezen
, Bilbon Gure etxean, 1930ko Ilbeltzaren 24an, Euskera.> Euskaltzaindiaren lan eta agiriak,... 13 or.
|
|
|
Nun eta ez duen bere kaskorat egin! Hori ere
|
baditake
, guzien buruan, eta orai orai gogorat heldu zauku Iruñeko gure adichkide baten hitz... gaichtoa. –Azcue no bazcuence, pero azcuence!, Zerbitzari:
|
|
|
Larreko (Pablo Fermin Irigarai): Eskuaraz biraoik ez
|
daiteke
, Gure> Herria, 1921eko urria, 619 orr.
|
|
|
hemen dabiltzan arrotzen deskantsatzeko eta argitzeko, chede ona! Eskualdunentzat ere ez
|
liteke
kalte ikustea zer artarekin dauzkuten biltzen eta ohoratzen, hoin errecheki galtzerat uzten ditugun ohidura ederrak... Musée horren laguntza ttipia dukegu, dena ere on538
|
|
|
Azkenez, begira diezaiogun jarraian dugun laukiari, Euskal Museoaren arduradunen (William Boissel eta Philippe Veyrin) partaidetza orain arte aztertu ditugun elkarte kulturaletan ikusteko; laukia osotuago gera
|
dadin
Bulletin> du> Musée> Basque> argitalpenaren ohiko lankideak ere sartu ditugu:
|
|
|
Eskola libreetan euskara irakasteko eskubidea bazegoela gogoratu zuten Aintzinan: Eskola libroetan erakusle diren Begiralek ez ditzatela ahantz Jaun Aphezpiku ohiak eskuarari buruz eman manamendu bereziak; Gobernuko eskoletakoak
|
orhoit
ditela halaber beren erreglamenduko 15 garren artikuluaz. Hunek zuzena emaiten dute eskolan haurreri erakusteko nola itzuli behar den frantsesa eskuaralat eta eskuara frantseserat, Begiraleak, Aintzina, 1934ko azaroa.
|
|
|
Bretaniakoekin on dugu mintzatzea. Bainan hitzaldi bat gauza handia da eta segur izan
|
zite
polizako uli bat edo bertze kausituko zaitzula barrandari... Beraz mintzatzekotz, Espainiako Eskualdunez mintza zite nasaiki; hemengoez ahal bezain guti, izenik gabe...
|
|
|
Bainan hitzaldi bat gauza handia da eta segur izan zite polizako uli bat edo bertze kausituko zaitzula barrandari... Beraz mintzatzekotz, Espainiako Eskualdunez mintza
|
zite
nasaiki; hemengoez ahal bezain guti, izenik gabe... , Eugène Gohieneche, un militant... aipatu artikulua, 102 or.
|
|
|
Era berean, euskaltzaleek ez zuten onartzen Frantzian zegoen banaketa administratiboa, departamentuka670, herrien nortasunen suntsidura zekarrelako. Orduko arrondissement edo departamentuko kontseiluen ordez, proposatu zuten Frantzia lurraldeka izan
|
zedin
banandua, lehendakari banarekin.
|
|
|
1934an Piarres La, ttek Aintzina.> Trait> dunion> mensuel> es> gionalistes> basques françaises> hilabetekaria argitaratzeari ekin zion, mugimendu euskaltzalearen adierazpidea izan
|
zedin
.
|
|
|
Jean Biataranak euskal zuzenbideari buruz idazteko asmoa agertu zuen, artikulu ulerterrazak eta interesgarriak izan
|
zitezen
saiatuz714; asmoa ez zen gauzatu, hala ere.
|
|
|
1930 hamarkadan Piarres La, ttek gazteak eragin zituelarik euskal kulturan murgil
|
zitezen
, 40 hamarkadan lan emaitzak ikusi zituen, beronen lankide gazteek Aintzina> birsortu baitzuten 1942an, 1943an amaitu bazen ere, eta Euskal Gazteen Batasuna, 1943tik 1944ra arte iraun zuena.
|
|
|
Marc eta Jacques Legassek, Legasse familiaren sei neba arrebetatik abertzaleenak zirenak eta dirua zutenak721, aldizkari bat argitaratzea erabaki zuten. Horrela, Xabier Diharceri722 adierazi ostean, La, tteren bila abiatu ziren horren berri emateko; Piarres Xarrittoni ere zuten asmoa aurkeztu zioten723 Baina Bigarren Mundu Gerraren garai hartan Frantzia alemanenmende zegoen eta aldizkari kulturalak baino ezin
|
zitezkeen
argitaratu; zaila zatekeen ere izen berriko aldizkari bat kaleratzeko baimena lortzea. Hori guztia zela eta, Gure> Herria> aldizkari kulturala birsortzea erabaki zuten, 1936tik argitaratzen ez baitzen.
|
|
|
Argitalpena argitaratzen jarraitzeko Hazparnen bikario zegoen Pierre Lartzabali eskatu zioten Aintzinaren> zuzendari izan
|
zedin
. Hala ere, Lartzabalek Aintzinaz arduratzeko nagusien baimena behar zuen; eta lortzeko eskatu zioten Lartzabali eta gauzak garbi izan zitezen742 aldizkarian argitara zezala artikulu bat, adieraziz aldizkariak ez zuela kutsu abertzale, komunista edo ezkertiarrik.
|
|
|
Xarrittonen ustez J.B.S Soubisboure gazte hazpandarra zen; Xarrittoni berriro jarraituz, J.B.S. Pierre Larzabal ere izan
|
liteke
, langileei buruz idazten zuelako.
|
|
|
Xarrittonen ustez Haurkina
|
baliteke
La, ttek erabilitako izenordea izan.
|
|
|
Aintzinaren lankideen Pétainenzaletasun hori azpimarratu du Pako Sudupek ere. Idazle honen aburuz,
|
baliteke
okupazioaren garai hartan ezinezkoa izatea Pétainen kontrako iritzirik kaleratzea; ikusi dugu jadanik Aintzina> bezala, Soubelet zein Arotçarenaren garaiko Eskualduna> ere Pétainen politikaren alde agertu zela. Dena dela, dio Sudupek:
|
|
|
Euskara defendatzea: Gobernu frantziarrari eskatuko zioten tokiko hizkuntzen irakaspena derrigorrezkoa izan
|
zedin
, gauzatzeko diru laguntza eskatuz; Eskualzaleen Biltzarra, Eskualduna> eta Euskal Herriko diputatuei ere eskatuko zieten euskararentzako babesa eta bultzada.
|
|
|
Eskualduna> debekaturik izan zelarik, Jean Saint Pierre, Jean Elissalde, Jules Moulier, Léon Leon, Louis Dassance, Pierre Duhour eta Andreinek794 bilera bat ospatu zuten, uste baitzuten euskarazko argitalpen baten beharra zegoela. Argia> eta Oiharzuna> izenak baztertu ostean, Herria> izena aukeratu zuten aldizkari berrirako795 Era berean bilera hartan erabaki zuten La, tte argitalpen berriaz ardura
|
zedin
, berrikuntzen zalea baitzen:
|
|
|
Gure ustez ulertzeakoa litzateke Action> Françaiseren pentsabideak La, tte erakar zezan, liga horrek erlijioa defendatzeaz gain, erregezaletasuna eta Antzineko Erregimeneko baloreak defendatu zituelako. La, tte oso gaztea zen Apaizgaitegian sartu zenean eta, ikusirik Apaizgaitegiko apaiz batzuk Action> Françaiseren alde agertu zirela, arrazoietariko bat Léon XIII.aren Errepublika onartzeko aginduari kontrakotasuna agertzea?,
|
baliteke
La, ttek jokaera berbera izatea. Kontuan hartu behar da La, tte nahiko ikasle bihurria zela gaztetan (17 urtekin Le> Palmipède> argitalpenean parte hartu zuen, isilean, iruzkin zirikatzaileak sartuz), eta baliteke Françaiseri jarraitzea La, ttek jokaera berritzailetzat hartzea Action.
|
|
|
La, tte oso gaztea zen Apaizgaitegian sartu zenean eta, ikusirik Apaizgaitegiko apaiz batzuk Action> Françaiseren alde agertu zirela, arrazoietariko bat Léon XIII.aren Errepublika onartzeko aginduari kontrakotasuna agertzea?, baliteke La, ttek jokaera berbera izatea. Kontuan hartu behar da La, tte nahiko ikasle bihurria zela gaztetan (17 urtekin Le> Palmipède> argitalpenean parte hartu zuen, isilean, iruzkin zirikatzaileak sartuz), eta
|
baliteke
Françaiseri jarraitzea La, ttek jokaera berritzailetzat hartzea Action.
|
|
|
Hala ere, Gobernuak Frantziaren eskualdekatze prosezua burutzera zihoanean, La, ttek kanpaina egin zuen, Arotçarenarekin batera, Euskal Herria eskualde bezala onartua izan
|
zedin
. Hori dela eta, Xarrittonek baieztatu du:
|
|
|
Bigarren Mundu Gerran zeuden murgildurik eta Arotçarenaren Eskualduna> Vichyko gobernu nazizalearen menpean zegoen; beraz, ezinezkoa zatekeen Vichyko gobernuaren kontrako iritzirik agertzea. Gobernu frantziarrak berak eskualdekatze prosezuari ekitea, erabakitzean La, ttek ez luke aukerarik galdu nahi eskatzeko Euskal Herria eskualde berezia bilaka
|
zedin
, tokiko ezaugarriak errespetatuko liratekelako esperantzaz, nahiz eta ahalegin hartan Arotçarenarekin bat etorri.
|
|
|
Uler
|
daitekeen
legez, La, ttek ez zituen beti buruzagiak alde izan, ez politika mailan, ezta Eliza mailan ere. Jadanik aipatu dugu Jean Ybarnégaray zela mandatari nagusia garaiko gizarte eskuindar, kontserbadore eta aldagaitz hartan eta tokiko eliz buruak bat zetozela pentsamolde kontserbadorearekin.
|
|
2008
|
|
|
Markatutako kasu guztiak batera agertu
|
badaitezke
ere, ez dugu adibiderik topatu ez ablatibo arekin, ez soziatiboarekin ez instrumentalarekin. Guztietan adlatiboa da azaldu zaiguna.
|
|
|
Bertan, delako laguntzaile mota bakoitzarekin aldi berean topa
|
daitezkeen
kasuak markatuko ditugu arestiko puntuetan adierazitako gida-lerroei jarraituz. Hala, aldi bereko konbinazio bakoitzeko fitxa berri bat irekiko dugu; bestela esanda,
|
|
|
Erabilera honetan ez dirudi helbururik defini
|
daitekeenik
; horregatik jarri dugu beste erabilera gisa.
|
|
|
Aditzak hautatzeko, taldean eskura dugun EEBS4 corpusetik 22.000 hitzeko lagin bat hartu eta 622 aditz zerrendatu ditugu, maiztasun gehienekotik gutxienekora; zerrendatutako guztietatik 110 aditz hautatu ditugu irizpide desberdinen arabera: bate tik, maiztasunari begiratu diogu, maiztasun handienekoak hartuz lehenik, baina horie kin batera, azpikategorizazio jokamolde aldetik ustez interesgarri izan
|
zitezkeen
beste batzuk ere hautatu ditugu. Hona hemen osatutako zerrenda:
|
|
|
Ikus
|
daitekeenez
, ez dago osagai bat baino gehiagoko aditzik (lo> egin, > egon, > re> egin?). Hau, alde batetik, aditzen artean hautaketa egiteko irizpidea ere izan da nolabait, baina batez ere gure tresna automatikoek, orain dik unitate lexikal gisa analizatzeko dituzten zailtasunek eraman gaituzte hauek baz terreratzea.
|
|
|
zein, ergatibo? terminoak mantentzearen alde egiten du, argumentu bakarreko aditz iragangaitz hauen artean bi motatakoak topa
|
daitezkeelako
: batetik, iragankor nahiz iragangaitz modura joka dezake tenak (sartu>), eta bestetik, iragangaitz hutsak direnak (etorri>).
|
|
|
– Bestetik, erreflexibotasunaren> adierazle> izan
|
daiteke
:
|
|
|
Erreflexibotasuna, izatez, ekintza bat, norberak eginez, norberari zuzentzean datza; erreziprokotasuna, berriz, ekintza bera batak besteari egitean. Orduan, lehenengo kasuan, ez du dirudi inongo desagertzerik dagoenik, baizik eta bi funtzioak elementu beraren baitan gera tzen direla esan
|
daiteke
. Bigarrenaren kasuan, berriz, bi elementuren presentzia derri gorrezkoa da, eta hori pluraltasunaren bidez adierazten da; hau da, adizkia plurala da, erreziprokotasunean parte hartzen duten entitateak sintagma berean daudelako nola baiteko pluraltasuna adierazten (numero plurala edota kopulazioa, esaterako).
|
|
|
genuke. Jakin
|
badakigu
, aukera honen auzian, aldeko eta kontrako autoreak badirela (besteak beste, Halliday (1968), Fodor (1970), Cruse (1972, 1973)), baina gure jomugarik lehena aditz forma beraren balioak zehaztea denez, albo batera utzi ditugu horrelako aukerak.
|
|
|
Horren aurrean, gure erabakia izan da, erreflexibotasunarekin bezala, errezipro kotasuna ez inola ere markatzea; honenbestez, laguntzaile iragangaitzez eginiko erre ziprokoak DA laguntzaile motakoak izango dira eta elkar> izenordainez osaturikoak, DU laguntzaile motakoak. Ohar
|
gaitezen
, jadanik aipatua dugun bezala, erabilera erreziprokoetan adizki plurala erabiliko dela, eta hor bagenukeela nolabaiteko marka desberdintzailea; halere, aukera hori bazter batera utziko dugu eta hauek ere, besterik gabe, DA laguntzaile motakoen artean kokatuko ditugu.
|
|
|
Sistema horretan. X? batez markatuko dira aldi berean ager
|
daitezkeen
aditz laguntzaile eta kasuak. Laguntzaileen kasuan,
|
|
|
marka jartzen diogunean, oro har, balio bat izan go du: , ager
|
daiteke
–. Hau da, corpusean agertu ala ez, gure ustez kasu horrek erabi lera jakin horretan agertzeko gaitasuna duela adierazten dugu.
|
|
|
Batetik badira eransketa hutsa erakusten ez dutenak (nahiz eta hori ere erakuts dezaketen); hau da, kasu konbinazio berean bat etor ezin
|
daitezkeenak
. Adib.
|
|
|
Hau da,. X? horrek markatzen duen, ager
|
daiteke
–zentzua, kasu hauetan oso jakina da:
|
|
|
Aldiz, elipsia ez den bestelako fenomenoak direnean (Euskaltzaindiak nor nork sailean zerrendatzen dituen zenbait azpimotetan topatzen ditugunak, hala nola, absolutiboa barik inesiboa agertzen dutenak, nor izuna dutenak, nor agertzen ez dutenak eta zenbait aditz esapideen berezitasunak)??? ikurrarekin markatuko dugu esplizituki, ezin ager
|
daitezkeela
markatzeko.
|
|
|
Adibide batera joaz,, iritzi? hitza, izena zein aditza izan
|
daiteke
, baina horretaz gain, kontuan hartu behar da zenbait> iritzi> edo iritzi> bat> topatzen dugunean, lehenengoak mugagabearen marka (ez ageria) daramala, eta, aldiz, bigarrenak, ez; edota iritziak> hitza, Alkatearen> iritziak> rak> harritu> ditu> edo Egunkariek> herritarren> iritziak> plazaratu> dituzte... Orobat, iritzi?
|
|
|
Adibide batera joaz,, iritzi? ...hartu behar da zenbait> iritzi> edo iritzi> bat> topatzen dugunean, lehenengoak mugagabearen marka (ez ageria) daramala, eta, aldiz, bigarrenak, ez; edota iritziak> hitza, Alkatearen> iritziak> rak> harritu> ditu> edo Egunkariek> herritarren> iritziak> plazaratu> dituzte> gisako esaldietan ager
|
daitekeela
–hau da, ergatibo singular gisa nahiz absolutibo plural gisa. Orobat, iritzi?
|
|
|
Azterketa teorikoetan, berriz, planteatu ere ez da egiten, sorkuntzatik abiaturik, ez zaiolako testuinguruari erreferentziarik egiten, eta, besterik gabe, sortzetik, delako interpretazioarekin datorrela suposatzen delako. Aztertzen den anbiguotasun mota bakarrak, egitura sintaktikoen barruan gertatzen direnak dira, esaterako, bi izenlagu nez osaturiko sintagma batean izenlagun bakoitza zein zatiri laguntzen dion zehazte rakoan (adib., gure> ren> agutza> [gure munduaren] [ezagutza] edo [gure] [munduaren ezagutza] izan
|
daiteke
). Hizkuntzalaritza konputazionaleko zenbait sis tematan, berriz, horrelako anbiguotasun kasuetan baten alde egin ohi da, hauen des anbiguazioa ez delako testuinguru linguistikoetan bakarrik oinarritzen, askotan.
|
|
|
Desanbiguatzea, batzuetan testuinguru hurbileko hitzetan eta hauek dakarten infor mazio morfosintaktikoan oinarrituz egin
|
daiteke
, baina beste batzuetan, ezinezkoa gertatzen da aditzei dagokien informazio lexikala edo azpikategorizazioari dagokio na izan gabe.
|
|
|
Hori horrela izanik, aditzak ira gankor eta iragangaitzetan, azpikategoriza?
|
zitezkeela
esaten zen.
|
|
|
Banaketa horrek, halere, ez ditu aukera guztiak asetuko, izan ere, aurreko aditz inergatiboez gain, badira iragankortzat jotzen diren aditzak objekturik gabeko tes tuinguruetan ere ager
|
daitezkeenak
; esaterako idatzi> edota irakurri> aditzak, nik> gaue > > idazten> dut> edota nik> ez> dut> inoiz> ohean> irakurtzen... > gisako erabileretan. Areago, badira arrunki iragangaiztzat jotzen diren aditzak, objektudun erabilerak ere badituz tenak; ibili> aditzak, esaterako, Munduko> adibidean (Elhuyar hiztegitik hartua) ikus dezakegunez.
|
|
|
Jakina da ere, aditzek gehien gehienetan denborari erreferentzia egiten dioten osagai sintagmatikoak onar ditzaketela, eta zentzu hori hainbat kasuk eman dezake tela aditzera, hala nola, inesiboak, ablatiboak, adlatiboak, instrumentalak eta baita soziatiboak ere (gauean, > ra, > ratsaldez, > rekin?). Jakin
|
badakigu
denborazko erreferentzia hauek normalean ez dutela aditzari dagokion
|
|
|
Zergatik ez egokitu mezuak hartzailearen ezaugarri komunikatiboetara eta erabili azalpenak, definizioak, adibideak, irudiak,... Noiz aldatuko dizkiegu itxura eta estiloa boletinei, herritarrak irakurtzen ausartu
|
daitezen
–
|
|
|
Teknologiak aurrera egiten du etengabe, eta orain sinestezinak iruditzen zaizkigun gauzak errealitate izan
|
daitezke
epe laburrera, eta teknologiaren alorrean, epe laburrera, esateak, bihar goizean?
|
|
|
bigarrenean ñabardura gutxiago jaso dugula antzeman
|
daiteke
. Alde horiek derrigorrezko orraztuñoaren ondorio dira.
|
|
|
Eta hauxe da gure proposamen gogoeta: errepikapenak adierazi baten adierazle ere izan
|
daitezkeela
, alde batetik, eta bestetik, errepikapena ahozko hizkuntzaren nolakotasuna definitzeko elementua dugula.
|
|
|
Ikus
|
daitekeenez
:
|
|
|
Beste batzuetan, A atalaren eta B atalaren artean nolabaiteko aldaketa erre para
|
daiteke
formari dagokionean, (2) eta (3) adibideetan esaterako.
|
|
|
esanahiari dagokionean, baliokideak ote dira bi atal horiek? Baliokidetasunaren arabera, bi (azpi) multzo berez
|
daitezke
: parafrasikoa eta kontrakarrekoa...
|
|
|
Gure testuetara itzuliz, errepikapenei honako funtzio pragmatiko hauek errepara
|
dakizkieke
:
|