|
2000
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka
|
litezkeela
dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: ...nathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan
|
daitekeela
erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
Aingeru Epaltzak aldiz, nabigatzea bizitzaren metafora gisa jotzen duen Aldekoaren aipamena eta Borgesekiko aurreko erreferentzia elkarlotu egiten ditu: " Borgesek omen zioen idatz
|
litezkeen
istorioak oro, funtsean, bitan baizik laburbiltzen ez zirela: gurutziltzaturik hiltzen den Jainkoarena eta itsasoratzen den bidaiariarena.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi luke, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan
|
liteke
zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Ainhoari gutunak liburuari buruzko zenbait aipamen periodistiko, erreseina edo aipamen aurki
|
litezke
. Edorta Jimenezek(" Ereduak" izenburuaz Zabalik en XX, 25 or.) aipamen laburra egiten du, esanez, gutun erara idatziriko lantxo hauetan beste zenbait liburutan erabiliriko gai berberak direla funtsean:
|
|
|
Egileak zati, mezu eta tankera ezberdineko testu hauek eskaintzen dizkio irakurleari baina erdiesanean, edo" gehiesan" modura, irakurlea bera izan
|
dadin
benetako gogoeta egiten duena.
|
|
|
Liburua egiterakoan egileak hitzak aintzat hartzeko premia sentitzen duela dio, oraindik munduko gauzak izenda
|
daitezkeela
sinesteko. Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez:
|
|
|
Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio duela eta munduko gauzak hobetu
|
daitezkeela
" sinetsi nahi du.
|
|
|
Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio hark bezala, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik.
|
Baliteke
izenburu antzekotasuna liburuaren barruan dauden Borgesi eginiko omenaldietako bat gehiago izatea.
|
|
|
Bestalde, literaturzaleak liburuan zehar entzungo dituen behin eta berriko oihartzun edo erreferentzia literarioen atsegintasuna gozatuz batera, ate osteko oharren bidez osatu ahal izango du bere literatur intuizioa. Bestela esanda, arrazoi ez literarioek
|
baliteke
, baina bereziki arrazoi literarioek azaltzen dute beste gabe liburuaren argitalpen ugaritasuna eta irakurleen zaletasuna.
|
|
|
Esan bezala liburuaren egitura hamar narraziok osatzen dute, luzera, taxuera eta gai ezberdinekoak dira. Amaieran, Sarrionandiak berak erantsiriko oharrak ikus
|
daitezke
, berak dioen moduan" irakurlearentzat erreferentzia literarioen azalpen gisa" erantsiak. Azkenik, aldiz, Bernardo Atxagak POTT bandaren kide ziren garaietako idazle lagunen arteko konplizitatea agertu alde Jean Baptiste Hargous
|
|
|
ihesi joan ondorengoak aurrena Tren luze eta bustiak izenburuaz (1985), kartzelakoak Gartzelako poemak (1980) eta, azkenik, Izuen gordelekuetan barrenatik hautaturikoak (1978). Hitzaurrearen arabera, esan
|
daiteke
egileak ordurarte poema adierazgarrienen bilduma egitea zuela asmotzat eta" kartzelako kobla eta sonetoak" nahiz Izkiritaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuko zenbait poema apokrifo besterik ez zituela bereizi corpus honetatik. Hautaketaren irizpideak emanak zeuden beraz, eta dioenez, Izuen gordelekuetan barrena liburutik" orri ugari" aparte uztea erabaki zuen liburu berrian.
|
|
|
Liburuaren giltza semiologikoa, gero aipatuko ditugun beste kritikoek bezala," Literatura eta iraultza" poeman aurkitzen du Ibargutxik: " Eszeptizismoa antzeman
|
daiteke
poema horretan, egileak hitzaurreko pasarte batean garbi asko errekonozitzen duen eszeptizismoa: " Ez dakit, gainera, poesiak berak ezertarako balio duen".
|
|
|
Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea ematen diona. Liburu honetan egileak autozentsura egin duela dio" Literatura eta iraultza" poeman ikus
|
daitekeenez
, eta Lauaxeta omendu eta gero, Aresti egiten duela etorkizuneko euskal olerkiaren buruzagi.
|
|
|
Dylan Thomas, Pessoa, Eliot, Kavafisek eragin handia izan dute beragan. Edukiak politikoak izan
|
daitezke
liburu honetan baina ikuspegia estetikoa eta literarioa da." (98 or.)
|
|
|
" Laberintoa aspaldixe dugu Joseba baitan. Oraingoan horren lan gaitza egin ondoren gauza urri hori, pasadizoen egunkari bilduma argitara duelarik, zilegi
|
bekigu
Laberintoaz zuen irudipena plazaratzea. Malcolm Lowryk aztergai hau erraten zuen:
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: ...nandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura
|
daitekeen
errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari
|
daitekeelarik
. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Iñaki Aldekoak argitaraturiko bi lan aipa
|
daitezke
bereziki atal honetan, alde batetik, 1993ko Antologia de la poesía vasca n egiten duen aipamena jasoz" El viaje como metáfora de la poesía: J. Sarrionandia y F. Juaristi" (30 or.) eta Hegats aldizkarian (1989, I. zb, 5 or.) argitaraturiko" Joseba Sarrionandiaren poesia:
|
|
|
Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun
|
baitaiteke
Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Poemotan aurki
|
daitezke
aurreko liburuetako zenbait irudi eta tematika: heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko herri proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal herriaren oroimena...
|
|
|
Ikuspuntuari begiratuz, aniztasuna dakusagu. Izan ere, erabat argiak ez badira ere, gure irakurketaren arabera, hiru maila narratibo bereiz
|
daitezke
. Batetik, hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa dugu; bestetik, bi narratzaile intradiegetiko izango genituzke:
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko, batzuetan kronotopo zehaztua eta besteetan zehazgabea darabil. Zehazgabetasuna batez ere historiaurreko pasarteetan ikus
|
daiteke
, eta zehaztasuna garaikideak diren pasarteetan. Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz
|
daitezke
(Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Ondorioz, norbera litzateke bere bizitza josteko jostunik egokiena, eta bere bizitzaren oihala josteko ahalmena izango lukeen bakarra, jostearekin batera desjostearen beharra aldarrikatuz. Gorago adierazi bezala, josteko aholkuak bizitzeko aholku gisara uler
|
daitezke
.
|
|
|
Istorio honen berri emateko idazleak hirugarren pertsonan mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa. Modu honetara, fokalizazioaren bidez, bi maitaleen ikuspegitik eskaini
|
dakiguke
narrazioa. Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana.
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz
|
daitezke
: batetik, orojakilea den narratzaile estradiegetikoa izango dugu; bestetik, maila intradiegetikoko narratzaile autodiegetikoa, berau istoriaren pertsonaia nagusia baita.
|
|
|
Hartara, kultura eta naturaren arteko lehia ikus
|
daiteke
. Iñaki eskolak irudikatzen duen kultur mundura egokitzen ez denez, baserrian lanean jarraitu du.
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari begiratuz gero, jarraikortasunaren iraulketa nabaria da, batik bat atzera jauziak soma
|
daitezkeelarik
. Bestalde, erritmoa bizkortuz doa eleberriaren bukaera aldera, tentsioa areagotuz.
|
|
|
Arestian esan bezala, Kepa eta Marioren harremanarekin aurreko bi planoak uztartzea lortzen da. Are gehiago, Itziar Belaundek eginiko iruzkinean liburu honetan aurki
|
daitezkeen
bikoiztasunak azpimarratzen dira. Bere iruzkinean aipaturiko bi plano horien bereizketaz aritzeaz gain, plano bakoitzeko pertsonaia bakoitzak pairatu behar duen bikoiztasuna azpimarratzen du:
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki
|
daitekeen
samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu bezala: " Ekintza baino gehiago nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak baino harantzago) sor
|
daitezkeen
erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez, askotan marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana. Hala ere, eleberri honetan barnekoitasunak duen garrantzia azpimarratzeko egokia iruditu zaigu Luis Mari Mujikaren hitzok bertaratzea:
|
|
|
Gauza jakina da, paisajearekin transposizio egin
|
daitekeela
, eta benetako estetek paisajean aurkitzen dutela baitako egoeren islada garbiena. Hemen prozesu intimistak kanpokoa barnera ekarriko du.
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta
|
dakioke
." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina
|
liteke
izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango
|
litekeela
euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
Jon Benitok dioen bezala," zinez poliki irakurri eta ahoan gozatzeko modukoa baita, batzuetan kontzientzi ernagarri bilakatu
|
daitekeen
arriskua izanik." (Gara VI) Gainera, Jose Jabier Fernandezekin bat eginez," liburu honetan helburua edota helmuga baino bidea baita garrantzitsu eta interesgarriagoa". (Egunkaria VII) Agi denez, aukeraturiko edukia hausnarketa eta sentimendu jariorako aitzakia baino ez da.
|
|
|
Bizitza baten zikloa da azken finean agertzen zaiguna, bizitza askorena izan
|
daitekeena
. Xalotasuna, minak eragindako gogortasuna, gogortasunak eragindako minak, minak gainditzen hasteko beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena:
|
|
|
urtaroen eta denboraren antolaketa zehatzaren ondoan, Teresaren gogoeten noraeza agertzen baitzaigu. Era honetara," Kanpo denbora barne denborarekin alderatzen da, kanpoko mezuak oroimenean gordeekin alderatzen diren bezalaxe." (Egunkaria I) Izan ere, kanpo denbora ordenatu eta orekatu
|
badaiteke
ere, barne denbora kontrolaezina eta ordenaezina da.
|
|
|
Ipuin gehienetan hirugarren pertsonako narratzaileak kontatzen dizkigu istorioak. Hala ere, ipuin bilduma honen hasierako ipuinean lehenengo pertsonako narratzailea ageri zaigu, idazlearekin berarekin identifika
|
daitekeena
, eta ipuin bildumaren berri emanez.
|
|
|
Ingelesez, 70eko hamarkadaz geroztik," short story cycle" deritzo ipuin bilduma mota honi. Bertan, elkarren artean erlazionaturik dauden narrazio multzoa barneratzen da, eta ipuinen arteko loturak, mota askotakoak izan
|
daitezke
F. Ingram en aburuz: sinbolo errepikapenak, gaiak, narratzaile motak, batez ere, leku eta pertsonaien errepikapenek eragindakoak.
|
|
|
Ipuin arriskutsuak bildumako ipuinak ere ederki sar zitzakeen Zer gerta ere bilduman, marko narratibo berean sar
|
baitaitezke
. Nahiz eta gazte literaturako sail batean argitaratu diren, aipaturiko bilduma honekin duen lotura dela bide erabaki dugu lantxo honetan leku txiki bat eskaintzea.
|
|
|
Nahiz eta gazte literaturako sail batean argitaratu diren, aipaturiko bilduma honekin duen lotura dela bide erabaki dugu lantxo honetan leku txiki bat eskaintzea. Gainera, Xabier Etxanizek dioen bezala," Liburuan agertzen diren 22 ipuinak gazte eta helduen literaturako mugan daude, gazteek irakurri dezaketen moduan, helduentzat ere oso aproposak izan
|
daitezke
." (Egunkaria VII)
|
|
|
Hortaz, ipuin hauetan aurreko bildumako ipuinen ezaugarri bertsuak aurki
|
daitezke
. " Ipuinek badute gu harritzeko gaitasuna, darabilten umore beltza dela eta (zenbait kasutan makabroa ere badena), fantasiaren eta errealitatearen arteko mugan baitaude, bukaerako ustekabeak harritzen gaituelako." (Egunkaria VII) Ondorioz, aurreko bildumari buruz esanikoa bilduma honi buruz hitz egiteko ere erabil dezakegu.
|
|
|
Batzutan pertsonaiok lauegiak izaki, arazo handirik gabe aurreikus
|
daitezke
bere jokaerak. Pertsonaia guztiak bizitza trenak markatutako erritmora egokitu beharrean aurkituko dira.
|
|
|
Hona hemen arestian aipaturiko giro hori aukeratzeko arrazoiak: " Hegoaldea modelo sinboliko gisa hartu dut, hori ez da berria, Faulknerren kasua hor dago.(...) geografia intimo bat sortu dut; benetako errealitate geografikoa antzeman
|
daiteke
, baina ez dago asmo dokumentalik." (Argia 1561) Gainera, geografia intimo honi Izurkiz izena eman dio. Hots, sinbolismoz beteriko izena:
|
|
|
Laura kanpoan da (1999) deituriko bigarren ipuin bilduma honetan bi ipuin argitaratu ditu. Ipuin hauek aurreko bildumaren jarraipentzat har
|
daitezke
, ildo beretik baitoaz: eguneroko bizimoduko egoera arruntak dira aurkezten zaizkigunak.
|
|
|
Bestalde, oso testu motzak, irakurterrazak dira, edozein lekutan irakur
|
daitezkeenak
. Gainera, umorea eta ironia darie kontakizun hauei.
|
|
|
" iristen da eguna ezkutukoa azaleratzen dena." Honela, heroien desmitifikazioa egiten du, ipuin hauetako pertsonaia guztiak galtzaileak izango baitira. Beste alderdi ezkutu horien bilaketa ere antzeman
|
daiteke
aurreko bildumetan.
|
|
|
Lasartearrak ipuin oso laburrak ere idatzi dituela aipatu dugu. Hauetan ildo honetako ipuinetan aurki
|
daitezkeen
ezaugarriak ikus ditzakegu: izenburuaren garrantzia; denbora eta espazioaren zehazgabetasuna; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia, ezustea eta zentzugabekeriaren bidez sentsazio bereziak sortaraziz; erreferentzia literarioen erabilera;...
|
|
|
Ipuin batean baino gehiagotan errepikatzen diren irudiak egon arren, ez dago denen arteko uztardura jakinik. Hala ere, gehienetan tonu bera arnas
|
daiteke
: tristura, nostaljia,...
|
|
|
Baina, guztietan izuaren sentimendua aurki
|
daitekeela
uste du Juaristik. Nire aburuz, denboraren presentzia ere etengabea da.
|
|
|
Nire aburuz, denboraren presentzia ere etengabea da. Honela, belaunaldien loturen inguruko narrazio edo gogoeta ugari aurki
|
daitezke
. Denborarekin lot ditzakegu arestian aipaturiko tristura eta melankonia:
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota bera aurki
|
daiteke
: " zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean, herriko hizkera bizia erabiliko du.
|
|
|
Bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin hauek gaur egun hedatzen ari den ipuin laburren ildoari jarraitzen diote. Hona hemen Cilleroren narrazioetan aurki
|
daitezkeen
ipuin mota hauetako zenbait ezaugarri: espazio eta denboraren zehazgabetasuna; izenburuek askotan narrazioaren muinera heltzeko giltza eskaintzen digute; hitz gutxitan gauza ugari esan nahi direnez, konnotazioa gailentzen da; umorea eta ironiaren erabilera; beste genero batzuen parodiak egitea; eta azkenik, hauen amaieran arreta berezia jarri ohi da, ezustea edo ezaguna denaren itxuraldaketa bilatuz.
|
|
|
Narratzeko eran aurki
|
daitekeen
aniztasun bera ikus daiteke espazioan ere. Bilbotik hasi eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da:
|
|
|
Narratzeko eran aurki daitekeen aniztasun bera ikus
|
daiteke
espazioan ere. Bilbotik hasi eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da:
|
|
|
Ipuin hauek estiloari eta gaiari dagokionez estuki lotuta daude. Gaiari begiratuz, ipuinok maitasunaren zein bikoteen harremanen inguruko istorioak direla ikus
|
daiteke
. Iruzkin honetan era honetara laburbiltzen da ipuin hauetako edukia:
|
|
|
Rikarteren lehen liburu honetan tramari dagokionez elkarrekin harremanik ez duten bi narrazio luze eskaintzen zaizkigun arren, desioa da ipuinon ardatza. Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta emakumea izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har
|
daitekeena
); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den emakume batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu. Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario.
|
|
|
Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario. Hala ere," istorioak aurrera egin ahala, erromantizismoak misterioari utziko dio lekua eta thriller baten ezaugarriak hartuko ditu kontakizunak." (El Correo VIII) Bigarren narrazioan, honen moduko garapena ere suma
|
daiteke
. Idazleak sortaraziz irakurlea irakurtzen jarraitzera bultzatu nahi du.
|
|
|
Beraz, espazioa irudikatzeko darabilen zehaztasun eza ere denboran ikus dezakegu. Hots, ez digu gertaera noiz gerta
|
daitekeen
susmatzeko daturik eskaintzen. Denbora eta espazio unibertsalak irudikatu nahi izan dituela dirudi, desioaren sentimendu unibertsalarekin bat eginez.
|
|
|
Ipuin oso laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez egoera jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula. Hortaz, oso ipuin eskematikoak dira, topikoz beterik daudenak eta gehienetan galtzaileen mistifikazioa ere ikus
|
daiteke
.
|
|
|
" Edorta Jimenezek deskribatzen duen munduan, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria, emakumeek diruaren truk eman ohi dutena da, batez ere, aukeratutako bidea. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak azaltzeko asmoa dutela esan
|
daiteke
. Honela, heriotza eta frustrazioa ipuinotako elementu etengabeak izango dira.
|
|
|
Kokalekuari bagagozkio, honakoa dakuskegu: " Hiria, dirudienez, Bilbo da, baina hori gutxienekoa zaigu; hiri guztietan antzekoa baita giroa, eta antzekoa aurki
|
daitekeena
." (El Diario Vasco IV) Hala ere, batzuetan hiri urrunetan ere kokatuko ditu kontakizunak: Londresen, esaterako.
|
|
|
Aizu! aldizkarian aipatu zen bezala," Gasteizko kaleetan girotuta egon arren, Euskal Herriko edozein hiritan gerta
|
daitezkeen
pasadizoak dira." (Aizu! 243).
|
|
|
Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera utziz). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta
|
zitezkeen
.
|
|
|
Arretxeren liburu hauek merkatuan arrakasta handia izan dute, eta arrakasta hori lortzearen arrazoiak honakoak izan
|
daitezke
, besteak beste:
|
|
|
Liburu honetan antzematen da euskal literatura gazte hizkeran zein bizitzari hurbiltzen ari dela gero eta gehiago, eta horrek gure literaturari onurak baino ez dizkio ekarriko, izan ere, gazteengan literatura erakargarria izan
|
dadin
beharreko baldintzetako bat kontatzen diren istorioak gertukoak izatea da, fantastikotasuna martxan jarriz. (Gara II)
|
|
|
Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia. Eta, halaxe, Jon Arretxeren liburu hau ager
|
daiteke
, apal txukun batean, bere argitaletxeko bilduma berberak plazaratutako Joseba Sarrionandiaren, Mercé Redoredaren edo John Steinbeck en lanen artean. Enpin.
|
|
|
Haatik, hasieran bereizturik aurkezten zaizkigun bi istorio hauek, narrazioak aurrera egin ahala, espazioan eta denboran gerturatuz joango dira. Eta hurbilketa hau azaleko nahiz sakoneko alderdietan suma
|
daiteke
. Bestalde, bien arteko honen aurretik, plano bakoitza eratzeko orduan, oso aukera ezberdinak hautatu izana (ikuspuntuari nahiz estiloari dagokionez) bi planoen arteko urruntasuna ere azpimarratzen lagundu du.
|
|
|
Gainera, ahozkotasunetik hurbil dauden ezaugarri ugari aurki
|
daitezke
eleberri honetan: esakuneak, hitz jokoak,...
|
|
|
Beraz, honako bi plano hauek bereiz
|
daitezke
eleberri honetan: batetik, herri ustez ezagun batera iritsi den bidaztiaren planoa:
|
|
|
Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa herri jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil. Egiten dituen aipamenen arabera, Donostiatik gertu dagoen herri bat izan
|
daitekeela
iradoki egiten zaigu.
|
|
|
Intrigazko argumentuaren eta fokalizazioaren bidez, filme baten antzera eraikitako eleberri baten aurrean gaudela ikus dezakegu. Kasu honetan ere, narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digu intrigazko istorioa, honela narratzaile guztiahalduna pertsonaia guztiengana hurbil
|
baitaiteke
. Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko.
|
|
|
Argumentua aipatzean ikus
|
zitekeen bezala
, intrigazko istorio hau Euskal Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera Euskal Herriaz mintzo dela garbi geratzen da:
|
|
|
Bi eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik badago ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk ikus
|
daitezke
. Haatik, hari nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena.
|
|
|
Mutur batean mitologiako kontakizunei buruzkoak leudeke, Cyrano de Bergerac, edo Gulliverren abenturak adibidez; hauek ez dute oinarri zientifikorik. Beste muturrean, berriz, koka
|
daitezke
oso istorio zientifikoak, Julio Vernek idazten zituenak kasu. Laburbilduz, niretzako hauek dira eleberrigintza honen ezaugarri nabarmenak:
|
|
|
gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako emakumeak agertzen dira joan etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste hainbat ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad de las parejas liburuarekin alderatu zuen. Bere aburuz, batez ere, bi dira topa
|
daitezkeen
antzekotasunak: batetik, biek bikoteen bakardadeaz dihardute; bestetik, bietan emakumea da protagonista.
|
|
|
" Berez naiz esaera errazak eta sinpleak egitearen zale.(...) Baina zergatik kontatu behar dira gauzak ahalik eta zailen? Erraz kontatuta uler
|
balitezke
eta esanahi berdina baldin badute, askotan, grazia gehiagorekin gainera..." (Habe 219)
|
|
|
Ez da berebiziko historiarik, pertsonaia gogoangarririk. Ez dut uste, horregatik, gaur egungo gazteen isla izan
|
daitezkeenik
pertsonaia horiek. Unai Iturriagaren inguruan mugitzen denarena beharbada, baina esajeratuegiak iruditzen zaizkit.
|
|
|
Azken honetara ihes egingo du Mikelek atxiloketen berri izatean. Eta amaiera irekia duela esan
|
daiteke
, ez baitakigu Parisen Mikelek zer egingo duen.
|
|
|
Gaur egungo giroan kokatu du Iturriagak eleberri honen kontakizuna. Data zehatzik aipatzen ez bada ere, pentsatzekoa da 1990eko hamarkadaren bukaeran kokatu
|
daitekeela
: 2000 urtea iristear dagoela aipatzen du, hiriko giroa, Egin egunkaria aipatzen da...
|
|
|
Azken batean, bizitza ere horrelakoa da. Gauza absurdo batengatik eztabaida gogorra sor
|
daiteke
eta beste batzuetan gauza serioak arin tratatzen ditugu. (Argia)
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki
|
daitezke
. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Lehenengo eleberriaren argumentua honela laburbil
|
daiteke
:
|
|
|
Ikus
|
daitezke
, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak adierazterakoan, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak euskal ohitura, izakera, etxe, eta hiri errural baten alderdi on eta txarrak.(...)
|
|
|
Bi kultura eta ideologia anitzek topo egitean pizten diren arazoak eta jasaten diren aldaketak onuragarriak bezain kaltegarriak izan
|
daitezke
.(...)
|
|
|
Bere aurreko eleberrietan ikusten den ideologia bikoiztasuna hemen ere ikus
|
daiteke
:
|
|
|
Motza den gazte bat du itxaropen bakarra, Ladix protagonista. Ume sotil hori baliatuz agian berrekar
|
daiteke
lehengo posiziotara, eta hala lortzen du" Mujikaren ustez. (Egunkaria)
|
|
|
Maria Lurdesen bortxaketa. (Argumentuaren xehetasun gehiagorako jo
|
bedi
: Egan 51) Beraz, eleberri honetan ere plano ezberdinak aurkeztuko dizkigu:
|
|
|
Eskerrak ematera igaro baino lehen, barkamena eskatu nahiko genieke, bereziki, hamarkada honetan hitz lauz idazten hasi eta aipatu ez ditugun idazleei. Bestalde, datozen orriotan aurki
|
daitezkeen
akats zein hutsengatik barkamena eskatzen dizugu, irakurle. Dena den, hemen bilduriko iruzkinak erabilgarriak diren neurrian, hauek kritikatzeko bada ere, lanaren helburuak erdietsirik egongo lirateke:
|
|
|
Ipuina eta eleberria bereizteko, bestalde, luzera hartu izan da kontuan. Ezaugarri bakar honekin honelako bereizketa garrantzitsua egitea zilegi ez dela pentsa
|
badaiteke
ere, ezin da ukatu narrazio baten luzerak istorioa garatzeko baliabideak zeharo baldintzatzen dituela. Honela, denbora igaro ahala, ipuingintza eta eleberrigintza bi genero bereiztutzat hartu izan dira, bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz joan direlarik.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus
|
daitekeen bezala
, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta
|
daitekeela
erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba
|
daitekeela
frogatu nahi izan du. Dena den, beheraxeago bi eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere izango ditugu hizpide.
|
|
|
Ez luke, ordea, horrela izan beharrik. Hots, antierromantizismoa erabiliz, gauza interesgarriak eta ederrak kontatu
|
daitezkeelako
. (Egunkaria IV)
|
|
|
Arestian esandakoaren haritik, narratzailea lehenengo pertsonan aritzen da eta kontakizuneko pertsonaia nagusia da. Hortaz, narra9 Zehaztasun gehiagorako ikus
|
bedi
: Estébanez Calderón, Diccionario de Términos literarios, 900 orr.; Antonio Garrido Domínguez.
|
|
|
Fernando Barrena Txalapartako arduradunak liburuaren aurkezpenean esan zuenez, belaunaldi baten islada da liburua, orain 40 urte inguru dituen belaunaldiarena, hain justu. Autobiografikotik asko ei duen nobela hau, komentua, sexu grina, militantzia abertzalea, erbestea eta ekintza armatuaren inguruan hezurmamitua izan da, eta egileak, polemikoa izan
|
daitekeela
aurreratu zuen. (Jakin 101)
|
|
|
hau da, eleberri hauetan errepikapenak eta itzulinguruak etengabeak dira: besteak beste, denboraren garapenean, leloen errepikapenean, egoera berdinak ikuspuntu ezberdinetatik berriro kontatzeko joeran... ikus
|
daiteke
joera hori. Hori honela izanik ere, erritmo aldaketak ere ugariak dira:
|
|
|
Egunkaria). Eragina, batik bat eroetxearen giroan aurki
|
daiteke
. Era berean, Javier Rojok Kerouac en estiloa gogora dakarkiola aipatu zuen:
|