|
2004
|
|
|
Eta bitarte horretan guztian, nire belarri jaioberri eta xamurrek hitz ederra besterik ez zuten entzuten: " Mo, zatoz mesedez alpapa hau probatzera, Mo, jar
|
zaitez
mesedez itzal hartan". Eguna joan eta eguna etorri, beti halaxe, beti aise eta erraz, morroiez inguratuta bezala.
|
|
|
Beharbada bera bezalako gorrientzat izango zen, beharbada ni edo La Vache bezalako beltzentzat. Auzia erabakitzekotan zegoen, eta Bidanik lehenbailehen erabaki
|
zedin
nahi zuen— Harroa ez bada, zergatik ematen dio izen hori bere buruari. La Vache qui Rit!
|
|
|
Oilategiak ere badaude, eta baita ukuiluak ere, ukuilu berezi eta ederrak; bereziena eta ederrena nirea dela, noski. Gauzak hola, eta lorategia hain handia zenez, ez zegoen arazorik, gazteak lorategian geldi
|
zitezkeen
, beren denda eta guzti. Arazoa zen komentuko legeek galarazi egiten dutela edozein kanpotarren sarrera, zeren gure komentua itxia baita, klausurakoa.
|
|
|
—Eta gorriekin nahasten bada? Badakit ez dela normala, baina gerta
|
liteke
. Hobe bera ere ukuilu barrura joatea.
|
|
|
—Sartu
|
hadi
, bai. Ez haiz ergela.
|
|
|
Eta gainera, ez da jateko modu osasungarria. Ahal dela gauza naturala jan behar da, zeren osterantzean hondatu egin
|
baitaiteke
gure estomagoetako bat. Eta benetan esaten dizut, bere estomagoetako bat hondatzen duen behiak bere bizitzaren zati bat ere hondatzen du.
|
|
|
—Zenbat eta lehenago bukatu lana, hainbat eta denbora gehiago izango diagu afaltzeko. Goazen mutilak, hasi
|
gaitezen
lanean —eskatu zuen Bizkarrokerrek.
|
|
|
Eta erran zitadazun aitak: " Esposatu duzu, joan
|
zite
iganteetako sonura". Nik erraiten neiozun:
|
|
|
Baina, kontuz, geldi
|
nadin
, noan egia guztia esatera. Ez dezadan nire barruko Setatsuak bezain zuri hitz egin; azkenaldi honetan maizegi egiten dudan gauza, bide batez aitortuta.
|
|
|
Zoritxarrez, zure lagun hori nahastu egin da burutik eta, bere naturalezaren aurka jokatuz, atzerapauso bat eman du. Baina zu ez
|
zaitez
itsutu. Badakit laguna galtzea oso mingarria dela, baina paseatuz sendatzen ez den bihotzeko minik ez dago.
|
|
|
Eta behiok gure lekuak dauzkagu, zaldiek ez dauzkaten bezalakoak. Eta orain zoaz, lagun, hasi
|
zaitez
zentzuz portatzen. Ez jostatu zure osasunarekin.
|
|
|
" Piarres, maite nuzua? Orduan ni serora bezala egin
|
zite
apez, eta kanta zazu gure komentuko mezetan. Halatan, bizi guzian egonen gituzu elkarrekilan".
|
|
|
—Hori trufa duzu, Mo —atera zen bera niri azenario ttiki bat emanez— Zu ez zira neholaz ere zaharturik. Orhoit
|
zite
nola ibili zinen lehen aldiz, Altzurukura joan ginelarik. Trapataka egin zenuen ingurua.
|
|
|
Nik ez dakit zer, baina zerbait gertatzen zaie. Eta gero, badakizu, asko ibiltzen dira teilatuetatik eta hori ezin
|
daiteke
serioa izan. Esandakoa, ni ez naiz nor katuei buruz aritzeko, baina aukeran, nahiago dut behi izan.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus
|
daitezkeen
batera, hamar ikus daitezkeen edo hamabost edo berrogeita bost, baina nik behintzat basotik errota zaharreraino jaitsi eta ikaragarri gauza pila ikusi nituen. Ilargia ikusi nuen arratseko zeru garbian, eta mendi handi bat urruti, ordurako erdi itzaletan zegoena; eta mendi horren aurrean, beste bat, ttikiagoa; eta mendi ttikiago horren aurrean, beste bat, are eta ttikiagoa; eta mendi are eta ttikiago horren aurrean, muino lerro luze bat.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus daitezkeen batera, hamar ikus
|
daitezkeen
edo hamabost edo berrogeita bost, baina nik behintzat basotik errota zaharreraino jaitsi eta ikaragarri gauza pila ikusi nituen. Ilargia ikusi nuen arratseko zeru garbian, eta mendi handi bat urruti, ordurako erdi itzaletan zegoena; eta mendi horren aurrean, beste bat, ttikiagoa; eta mendi ttikiago horren aurrean, beste bat, are eta ttikiagoa; eta mendi are eta ttikiago horren aurrean, muino lerro luze bat.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus
|
daitezkeen
batera, ez dakit zenbat ikusi nituen nik basotik jaitsi eta errota aurrean gelditu nintzenean; dakidana da gauza haiek guztiak ahaztu egin zitzaizkidala kolpetik, eta nire begiratua antiajuen kristal berdeari erantsita bezala gelditu zela. Ez nuen besterik ikusten, soilik antiajuen kristal berdea, eta errotaren teilatuko bi anaia hortzaundi haiek ez zuten, nahiz oihuka ari, nire arretarik lortzen.
|
|
|
—Etor
|
hadi
hona, ttiki, bankete on bat egin behar diagu hire kontura —esaten zidan besteak bere hortz guztiak erakutsiz.
|
|
|
—Lagun on ona, mundu honetan ez dago ordutan ibiltzea baino gauza hoberik —esaten zidan— Utz ezazu gaua gaueko mozolo, saguzahar eta abarrentzat, eta joan
|
zaitez
deskantsatzera. Loa galtzen duenak hurrengo eguna ere galdu egiten du.
|
|
|
—Dena dela, egon
|
zaitez
lasai. Hemendik bi ordura joaten bagara ere, Balantzategiko ukuiluaren ateak irekita egongo dira.
|
|
|
Baina, jakina, ez izarrak zaintzeko, Antiaju Berdek ez dauka astronomo itxurarik. Pentsa ezazu, lagun, zer ikus
|
daiteke
ondo leiho altu horretatik?
|
|
|
—Goazen, bai —ametitu nion nik— Eta joan
|
gaitezen
azkar. Hartuko dugu deskantsu salbu jarritakoan.
|
|
|
—Mendian behera? Zerori joan
|
zaitez
, nahi baduzu! —erantzun nion desairea eginez.
|
|
|
—piztu nintzen ni. Huraxe zen jakin nahi nuena, zehazki non nengoen eta nondik etxera
|
nintekeen
. Baina Setatsua beste kontu batzuekin zebilen.
|
|
|
—Egon
|
zaitez
isilik, Setatsua! —petraldu nintzen geroxeago— Otsoak orduan?
|
|
|
Denak batera orduan! Etor
|
zaitezte
banaka, eta neurtuko gara! —esan nien, edo ez, ez nien esan, imajinatu egin nuen hura esaten niela.
|
|
|
—Ene lagun, pentsa ezazu apur bat —sartu zen orduan Setatsua— Non dago zure etxea? Non egon
|
daiteke
–
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun baten moduan— Badakit etxeko ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu baino gehiago dira inondik ere. Ez
|
zaitez
laukoan hasi, joan zaitez poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina bezala. Hartara, ez dizute segituan erasoko.
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun baten moduan— Badakit etxeko ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu baino gehiago dira inondik ere. Ez zaitez laukoan hasi, joan
|
zaitez
poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina bezala. Hartara, ez dizute segituan erasoko.
|
|
|
Bada, mendea aurrera doala, zu ere aurrera zoazela, den dena aurrera doala, eta ezin zarela mundu honetatik behi arruntak bezala joan. Gera
|
dadila
zure testigantza! Ikas dezala munduak behiaren handitasuna!
|
|
|
—Eta zer da berorrentzat mordoxka delako hori? —esan izango nion nik— Zeren mordoxka edozein gauza izan
|
baitaiteke
. Hiru urte, mordoxka; berrogei urte, mordoxka; berrehun urte, mordoxka.
|
|
|
—Galdera horiek erantzuten asmatuko bagenu, bukatuta Balantzategiko sekretuak —esan zidan berak. Eta ukuiluaren atera iristear geundenez— Baina isil
|
gaitezen
orain, segituko dugu beste behiok lotan daudenean. Kontuz ibili behar dugu makal jendearekin.
|
|
|
zinez uste al duzu mendiko piztiak zuek baino libreago bizi direla? Izan
|
gaitezen
serioak, lagun: nik uste dut ezetz.
|
|
|
—Egon
|
zaitez
lasai, mere —erantzun zion Pere Larzabalek— Begira zer aurpegi duen Polinañik. Eta begira zer aurpegi duen behiak.
|
|
|
Ikusi duzu atarian zakurrik ez daukatela eta behiok ezer ez dugula egiten. Baina, horretaz gain, ohar
|
zaitez
, oilorik ez daukate, ardirik ez daukate, segan ez dakite... hori da handiena, ez Genoveva eta ez Bizkarrokerrek ez dakitela segan.
|
|
|
Bitartean, beste gurpil batek ere, Denborarenak, aurrera egiten zuen, eta udaberriko eguzkiak gero eta gehiago berotzen zituen bazterrak. Den dena bizi bizirik zegoen, eta lehen euli bat, zizare bat edo barraskilo bat egondako lekuan, ehun euli, ehun zizare edo ehun barraskilo ikus eta zapal
|
zitezkeen
orain. Gure haraneko erreka koxkorrak berak indartsu egiten zuen bere bidea; purrustaka, eta ez, orduantxe arte bezala, erretenaren tankera guztiarekin.
|
|
|
—Hori segituan jakingo dugu —esan zuen La Vachek— Pasa
|
gaitezen
errotatik Balantzategira baino lehen. Han inor ez badago, seguru banketea dugula.
|
|
|
—Izan ere, Antiaju Berde izan
|
daiteke
nagusi berria.
|
|
|
—Heben dugu bulanjerra, Mo, eta suerte batez pena duzu. Nik nahiago nukezu Paulo Anakoretari bezala gerta
|
baledi
. Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun mokuan ogi baten erdia ziala.
|
|
2010
|
|
|
" benetako erlijio salbatzailea buruaren barne pertsuasioan datza". Erlijioa ez da, hortaz, inposatu
|
daitekeen
ezer, arrazoien bitartez zabaldu behar den zerbait baizik.
|
|
|
Hortik aurrera esnatze hainbaten ondorioz, multzo hau handitu besterik ez zen egin. Metodistak eta baptistak izan ziren gehien zabaldu zirenak, hauen sinesmenetan kristauak bi eta hiru aldiz konberti
|
baitzitezkeen
inolako oztoporik gabe. Honen karietara, proselitismo arrakastatsuagoa gertatu zitzaien bi taldeoi.
|
|
|
Ikusi denaren arabera, ondorio kontrajarriak atera
|
litezke
tolerantzia sortu zen garai honetatik: mundu ikuskera edo erlijio bat nagusi denean ez dago bestearen onarpenerako zirrikiturik.
|
|
|
Laburbilduz, erlijio istilu odoltsuak behar izan ziren lehendabizi pentsakera desberdinak elkarrekin bizi
|
zitezkeelako
hipotesia azaldu baino lehen. Ondoren erlijio aniztasun zabala ontzat eman zen, inor bestearen gainetik jartzeko tentaziorik ez izateko.
|
|
|
Garai haietan, arrazoimenaren mendean, beste pentsamolde bat umotu zuen I. Kantek. Beste inora begiratu gabe gizakiarengan jarri zuen konfiantza, eta konfiantza honetatik atera
|
zitezkeen
ondorio etiko guztiak zukutzen saiatu zen. Gizakia berez zerbait handia zen eta horrek duintasuna izateko arrazoiak eman zizkion.
|
|
|
Kantek hau guztia arrazoimen praktiko deitutako itsaso zabal batean kokatu zuen. Gizakia bere buruaren jabe zen heinean, babestu beharreko zerbait, inperatibo etiko sendoa ondioriozta
|
zitekeen
erraz; gizakia helburu besterik ezin zen izan, sekula ez ezertarako bitarteko. Horratx aniztasunaren errespetuak behar zuen oinarri teorikoa.
|
|
|
Konklusio garbia atera
|
daiteke
honetaz guztiaz. Gaur egun, bere garaian bezala, jarrera ustez unibertsalista duten komunitateetan ere oraindik erlijioak berebiziko indarra dauka.
|
|
|
Gaur egun, bere garaian bezala, jarrera ustez unibertsalista duten komunitateetan ere oraindik erlijioak berebiziko indarra dauka. Identitate aniztasunaren panorama batean, soluzio unibertsalista nahi bada (hots, hiritartasun orokor batean diferentziak estaltzearena) identitate desberdinak ahul samarrak izan lukete, hiritartasun orokor horretan beste identitateak urtu
|
daitezen
. Hala ere, erlijioak historikoki erakusten duen izaera ez da ahultasunarena.
|
|
|
Gai hau, zer esanik ez lehendik ere, ongi jorratuta dago pentsamenduaren historian aurretik. Gizakia taldeak ematen duen identitaterik gabe uler ote
|
daitekeen
XX. mendearen bukaerako eztabaida filosofiko interesgarrienetarikoa izan da. Hau da, nazioak, erlijioak, hizkuntzak edo, oro har, kulturak gizabanakoa guztiz azaltzeko ezinbestekoak ote diren, ala, alderantziz, gizabanakotasun hutsa nahikoa ote den.
|
|
|
M. Sandel, A. McIntyre edo Ch. Taylor izan
|
litezke
pentsamolde hau defendatzen dutenak, bakoitzak kulturaren eta komunitatearen eragina maila desberdinean jartzen badu ere. Pentsalari hauek guztiak zerbaiten aurka daude, liberalismo mota batek arinki eta modu interesatuan asmatutako gizakiaren kontzeptuaren aurka, hain zuzen ere.
|
|
|
Hitz joko hutsetan erori nahi izan gabe, dena aukera
|
badaiteke
, zergatik aukeratu behar da liberalismoak aurkezten duen modelo deskokatu hori berori?
|
|
|
komunitatea vs indibiduoa, eta perfekzionismoa vs antiperfekzionismoa. Bien arteko konbinazioaren ondorioz tipologia anitza atera
|
daiteke
. Komunitaristak eskuarki perfekzionistak dira, gizabanakoari bidea taldeak erakutsi behar diola uste baitute.
|
|
|
Liberalismoan denetik dago, antiperfekzionista sutsuak, perfekzionista moderatuak eta perfekzionistak. Alabaina, gizabanakoari begiratu beharrean taldeari begiratuz gero, talde bakoitzaren ongiaren ideia errespetatzea antiperfekzionismo modu bat izan
|
liteke
. Estatu neutral eta antiperfekzionista batek gizabanakoen bizitza egitasmoak ez ezik, taldeenak ere errespeta litzake.
|
|
|
Mendebaldeko baloreen aldarrikapena egiten denean, irakurketa historiko interesatuak egin ohi dira, mendebaldeko balore humanistikoak udaberriko loreak bezalatsu berez sortu izan balira bezala. Historiari zorrotzago begiratuz gero, mendebaldeko aurrerapen moralak itsaso beltz sakonetik aterata eta Leviathanen aurka erdietsitakoak direla ondoriozta
|
daiteke
. Munstro horien artean hainbat doktrina filosofiko arrazionalista daude.
|
|
|
Hainbatek, M. Sandelek esaterako, ez du uste hain erraz bereiz
|
daitezkeenik
oinarrizko ideiak eta teoria politikoa. Edozein eztabaidagairen aurrean nork bere ustekizun sakonenak isilik gorde behar izatea ez da gizakiaren gogoetarako ohiko joera.
|
|
|
Edozein eztabaidagairen aurrean nork bere ustekizun sakonenak isilik gorde behar izatea ez da gizakiaren gogoetarako ohiko joera. Bestalde, beste modu batez esanda, teoria politiko komuna erdiesteko eskatzen diren baldintzak zorrotzak direnez, gerta
|
liteke
teoria orohartzaile askotxo ezin bildu izatea kontsentsu politiko horretara.
|
|
|
Razek kulturen zainketa eta autonomia morala bultzatuko lituzkeen ahalik eta egoera toleranteena proposatzen du. Eta honek aurrerapausoa erakusten du, baina kulturen ikuspegi estatikoegia darabilela aurpegira
|
dakioke
. Denak berdin tratatzean ahaztu egiten da partaideen kopuruarengatik, baliabide ekonomikoarengatik, bitarteko kulturizatzaileen jabetzarengatik (eskola, komunikabideak...), edo beste hainbat arrazoirengatik, kulturak ez direla berdinak eta elkarren arteko etengabeko deman daudela.
|
|
|
Kultura minoritario guztiak ez dira berdinak bizirauteko eskubideak eskatzerakoan, Kymlickaren ustez. Immigrazioak eska dezake eskubide liberalak errespetatuak izan
|
daitezela
, baina luke inolako eskubide nazionalik eskatu. Alegia, arrazoi ekonomikoengatik edo politikoengatik mugitu direnek lukete beren bizitza babesteko baino askoz eskubide gehiago eskatu.
|
|
|
Hortik aurrera abiatuz gero, dilema gogorretan sartzen gara. Islamak, emaztearen eta amaren rolak lehenetsiz eta beste hainbat debekatuz, emakumeak diskriminatu egiten dituela esan
|
liteke
. Ez al du kristautasunak berdin egiten?
|
|
|
Baloreen pluralismoa babesten du jarrera honek, eta I. Berlinek plazaratu zuen joan den mendearen erdialdean. Ahula ematen du bai, ez ergela, ordea, zeren uste baitu bakoitzak bereari eutsiz gero, istiluak egongo diren arren, istilu hauetarako beti konponketa arrazoizko bat ere egon
|
daitekeela
. Honek istiluaren muinaren ikuspegia aldatzen du, alegia, nork bereari eutsiz arazoa ez dela nork duen arrazoia, nola arazoa konpondu baizik.
|
|
|
Bizikidetza saiakera honetan ere mugak ezarri behar dira, eta gutxieneko eduki batzuetan denak ados egon
|
gaitezkeela
sinetsi. Giza eskubideak izan litezke gutxieneko hori.
|
|
|
Bizikidetza saiakera honetan ere mugak ezarri behar dira, eta gutxieneko eduki batzuetan denak ados egon gaitezkeela sinetsi. Giza eskubideak izan
|
litezke
gutxieneko hori. Hauen ahuldadeak ahaztu gabe.
|
|
|
Aitzitik, eskubideak talde zapalketa zehatzen aurka sortu dira guztiak. Gizabanako beltza, homosexuala edo emakumea babestua senti
|
daiteke
giza eskubideei esker, ezaugarri arrazial edo sexual horiek dituelako, ez gizabanako abstraktua delako. Talde indartsuak besteen gainean egon direnean gizakia, talde bateko partaide den aldetik, sentitu izan da diskriminatua, ez banakoa den aldetik.
|
|
|
Arazoak arazo, oraingoz eskubideak baino gauza hoberik ez dagoenez, horiek izan
|
litezke
teoria filosofiko guztien arteko ebakidura puntua.
|
|
|
Esan nahi baita, konfederazioak barne kohesio handia eskatzen duen bezala, estatu nazionalak talde nazionalen barnean errazago onartzen du disidentzia. Esan
|
liteke
estatu nazionala konfederazioa baino indartsuago dagoela.
|
|
|
Egoera ñabar honen aurrean gutxieneko akordio horretarako giza eskubideak lehen pausua direla pentsa
|
liteke
, baina eskubide hauen zailtasunak ikusita, beste kontzeptu zabalago bat erabili da interes eta eskakizun guztiak nola edo hala kudeatzeko. Elkarren arteko errespetua aurreneko mailan izan liteke.
|
|
|
Egoera ñabar honen aurrean gutxieneko akordio horretarako giza eskubideak lehen pausua direla pentsa liteke, baina eskubide hauen zailtasunak ikusita, beste kontzeptu zabalago bat erabili da interes eta eskakizun guztiak nola edo hala kudeatzeko. Elkarren arteko errespetua aurreneko mailan izan
|
liteke
. Baina honek ere, zoritxarrez, ez du etorkizun garbirik, ez eraginkorrik, bermatzen, bestearen errespetua irabazi beharreko zerbait baita.
|
|
|
Horretarako, J. Habermasek plazaratutako elkarrizketa ideala, apika, ez da nahikoa, arrazoiak zailak baitira neurtzen. Zailtasun hauek zuzentzeko Rawlsek elkarrizketari jarritako mugak erabil
|
litezke
: teoria orohartzaileak alde batera utzi eta eremu politiko hutsa eraiki.
|
|
|
Hartara, denak izango lirateke beren bizitza egitasmoa aurrera ateratzeko gauza. Egitasmoon arteko bateraezintasunak eguneroko sen onaz edo instituzio demokratiko eta parte hartzaile zabal batzuetan konpon
|
litezke
. Honela, teorizazio sendoegirik gabe itxaropen eta antsia gehienak asetzeko modua legoke.
|
|
|
Jarrera tolerantearen sorrerak ez du zertan diferentearekiko miresmena edo indiferentzia izan, ezta diferentearen beldurra ere. Tolerantziaren jatorria, sentimentuetatik harantzago, jarrera zuhur eta ez oso intelektuala izan
|
liteke
. Tolerantzia, benetakoa eta iraunkorrena, nork bere arrazoietan tematuta, bestearenak kontuan hartuta, diferentearekin bizitzeko patua edozein gauzaren aurretik hobestean datza.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko egunera alda
|
litezkeelako
edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin, azken bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia.
|
|
|
Adibiderik argienetariko bat kristautasunaren monopolioa izan zenekoan ikus
|
liteke
. Ikuspegi kristau baten arabera, gizaki guztiak berdinak izanagatik ere, kristauak ez zirenek ez zuten trataera berdina jasotzen.
|
|
|
Filosofian erlijioaren nagusigoa ahultzeko bidea egiten hasia zen, eremu sekularra indartuz, eta testuen interpretazio zabalagoa bultzatuz. Norbere iritzia ezezik, besteenak ere kontuan hartzekoak izan
|
zitezkeen
, arrazoimenaren erabilpenak emaitza diferenteak eman ahal zitzakeelakoan. Tolerantzia kontzeptuaren lehen harria jarrita zegoen.
|
|
|
Dworkin, besteak beste. Azken hauen liberalismoa ez zegoen kapitalismoari lotuta modu determinista batean, eta zuzentasunaren teoria rawlsiarra ekonomia sozialista batean ere berdin berdin gara
|
zitekeela
esan zuen Rawlsek berak: " a liberal socialist regime can also answer to the two principles of justice".
|
|
|
Garai bateko erlijioen paletaren zabaltzea gaurko erlijio, pentsakera eta ohitura desberdinen zabaltzearekin aldera
|
liteke
. Norbaitek esan lezake konparazio hau gehiegizkoa dela, erlijio askatasuna zein pentsamendu askatasuna mendebaldeko lorpenak direla jada, eta arazoak laizismo zorrotzarekin ebatz daitezkeela, hau da, eremu publikotik erlijioa erauzi egin behar litzatekeela eta kito.
|
|
|
Garai bateko erlijioen paletaren zabaltzea gaurko erlijio, pentsakera eta ohitura desberdinen zabaltzearekin aldera liteke. Norbaitek esan lezake konparazio hau gehiegizkoa dela, erlijio askatasuna zein pentsamendu askatasuna mendebaldeko lorpenak direla jada, eta arazoak laizismo zorrotzarekin ebatz
|
daitezkeela
, hau da, eremu publikotik erlijioa erauzi egin behar litzatekeela eta kito. Banaketa hau, ordea, ez dago hain garbi.
|
|
|
Ez dago ezer lotsagarririk, ordea, jatetxe europar gehienetan aukera haragijalearen ondoan aukera begetarianoa agertzen denean. Fededun islamiarren betebeharren artean egunean zeharreko otoitzaldiak daude, eta hauek ekologista muturreko baten betebeharren mailan egon
|
litezke
, arreta amini bat jarriz gero. Kontuan izan behar da ekologismo sutsu batek, erlijioak bezalaxe, berdin berdin erabiltzen dituela balore orohartzaileak.
|
|
|
Horien ondorioz jokaera sozial batzuk eskatzen ditu. Osasunarengatik ezezik, haragia jateari uko egitea beste arrazoi zabalago eta sakonagoengatik ere izan
|
liteke
. Eskubideei dagokienez, ia ia gizakiaren mailan jarri ohi dira animaliak.
|
|
|
Endredo honen guztiaren erdian mugitzeko irizpide sendo bateratsu samarra ezarri da aniztasun aberasgarria aniztasun zatikatzaile edo nahastaile bihur ez
|
dadin
. Erantzun errazetatik ihes egin behar da.
|
|
|
Dena onartzea ere badago; alegia, gizarteak berak aukera ditzala aurrera doazen diferentziak. Nolabait, A. Smithek merkatuan ikusten zuen autorregulazio ahalmen hura, esku ezkutu hura, maila kulturalera, erlijiosora edo sozialera zabal
|
dadila
eskatzea ere badago. Mundualizazio garai honetan utz dezagun nork bere indarra erabil dezan bere ohiturak eta pentsamoldeak defendatzeko.
|
|
|
Erlijioak eta beste edozein teoria filosofikotatik urrun egon behar duen arrazoimen publikoa eskatuko du teoria politiko bateratzaile honek. Honen ondorioz, arrazoi politikoak, ez erlijiosoak edo metafisikoak, erabil
|
daitezke
elkarrizketa publikoan.
|
|
|
Gizabanako gogoetadunak aukera dauka horietatik guztietatik edozeini heltzeko, eta bere bizitzaren arlo guztiak haren arabera antolatzeko. Esaterako, Platonen tradizioarekin batera errealitate sentikorraz gainera beste zerbait ere badela aldarrika
|
liteke
, edo Demokritoren tradizioarekin batera dena materia sentikorra dela hobetsi. Nola erabaki hauen artean?
|
|
|
Eskema bibalente honetan nekez egin
|
liteke
aurrera tolerantziaren arloan. Etsaigoaren eskema schmittarraren zurrunbilo barnean bizikidetza ezinezkoa da.
|
|
|
Adostasun honen lehen edukia berak irudikatutako lehen printzipioa izango da, hau da, guztiek ahalik eta askatasunik handienak izatea. Gero denborarekin beste batzuetara hel
|
liteke
, besteak beste, gizaki guztiek gutxieneko bitarteko materialak izan ditzatela, adibidez. Hemen dirau oraindik ere askatasuna eta berdintasuna uztartzeko hasierako kezka teorikoak.
|
|
|
laster euskaldunak euskaldun gisa identifikatuko du bere burua, eta harrera egin dion gizarteak ere euskalduntzat joko du, frantses edo espainol denaz landara. Alvarez Gilaren arabera, horrelaxe edo sortu ziren Rio de la Plata aldean XIX. mendearen azkenaldian euskal identitatearen formulazio berri batzuk, gutxienez prenazionalista modura sailka
|
daitezkeenak
, eta garapen eta diskurtsoaren aldetik oso oso bereziak izan zirenak paraleloki Euskal
|
|
|
" Egoera hobetzeko esperantzarekin hona datozen etorkin euskal nafarretariko batzuk abaildu egiten dira lanaren dorpeaz, eta, euren zoritxarrean, begiak itzultzen dituzte une malerus batean abandonatu zuten urruneko lurraldera; amultsuki gogoratzen dituzte han utzitako aita, ama eta anai arrebak, berauek baitira munduko bakarrak haien zorte negargarriaz ardura
|
daitezkeenak
eta zeintzuengandik jaso baititzakete premiazko arta eta zaintza.
|
|
|
Nolanahi, une labur batez koka
|
gaitezen
Larresoroko seminarioan. Larresoroko seminarioan luzaroan hezi ziren ez soilik Iparraldeko apaizak, baita ere bertako eliteak eta protoeliteak.
|
|
|
Larresoroko seminarioan luzaroan hezi ziren ez soilik Iparraldeko apaizak, baita ere bertako eliteak eta protoeliteak. Joan
|
gaitezen
, bada, 1893 urtera eta Larresoron aurkituko ditugu irakasle eta ikasle, batetik, Arnaut Abadia, seminarioko zuzendari" ezin ahantzizkoa" eta gure literaturako klasiko ezezaguna, Eskualduna astekariaren Laborarier saila urte luzez idatzi zuena, eta bestetik hamazazpi urteko Jean Etxepare, unibertsitate aurreko azken ikasturtean eta, omen, liburuei sobera emana zena. Azken ikasturte horretan, beraz, Arnaut Abadia bithirindarra izan zen Aldudeko medikuaren filosofia irakaslea:
|
|
|
Kontura
|
gaitezen
, ortodoxia horren baitan euskara harresi babeslea da, Euskal Herria arrisku guztietatik begiratuko duena. Ondorioz, euskaraz biraorik ez dago, ez dago sakrerik, eta ez dago ere inolako liburu labainkorrik, soilik erlijio liburuak.
|
|
|
Izan ere, Buruxkak irakurritakoan jabetuko zara norainoko haustura zekarkion Etxeparek ordura arteko euskal letra jainkojale eta ahalketien mundutxoari, esparru berriak irekiz bai euskarari berari eta bai euskaldunei ere. Esaterako, Aldudeko medikuak amodioa eta sexua euskal irakurleen solasgai bihurtu zituen, eta, esan gabe doa, aurrez aurre jo zuen ortodoxiaren kontra, zeinaren arabera sexua eta, tabu diren arren, erdaraz aipa
|
baitzitezkeen
ezinbestean, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jaungoikoaren lege barruan bizi baitziren edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta. Bada, sexu agerikoa aipatzeaz gainera, halaber nor eta Nietzsche bera zegoen kukututa Buruxkak liburuaren orrialdeetan han hemenka.
|
|
|
Parentesi artean bezala, beste dokumentu bat erakutsiko dut, lehen ortodoxia horren pisua begien bistakoa bihur
|
dakigun
darwinismoari doakiola. Aipatuko dudana Eskualdun Ona astekariaren 1905eko zenbaki batetik hartua da, hots, hiruzpalau urtez izenaz aldatutako Eskualduna astekaritik.
|
|
|
Alegia, umore mota horrek sor diezaigukeen irribarreaz aparte, ohar
|
gaitezen
darwinismoaren ideia batek zelan edo halan pitzatu egin zuela euskararen horma isolatzailea, gainditu egin zuela Arbelbideren hesia, Euskal Herria tieso atxikiko zuena. Nolatan ba, zuen darwinismoak kutsatu Lotilandiako umore sanoa?
|
|
|
Erdaraz diharduen bigarren ortodoxia horren baitan, kontura
|
gaitezen
, Euskal Herria urtu, lurrundu eta ezereztu egiten da, de facto ez dago Euskal Herririk. Ez da behar.
|
|
|
Konturatu zarenez, Etxeparek Laplace-ren teoria du eskuen artean eta hor azaltzen digu eguzkitik jaurtitako ziliporta modura sortua dela Lurra, zipriztin gisa, eta gerora bertan bizia agertu dela. Lerro trinko gutxi horietan ezkutatuta, lehen begiratuan ikus
|
daitekeena
baino nahikotxo gehiago adierazi zigun Jean Etxeparek, edo, behintzat, horrelaxe ulertu zuen Piarres Lafitte kalonjeak, eta bai gaitzetsi ere, Lafittek birritan argitaratu zituen-eta pasarte horren pozoiaren kontrako antidotoak.
|
|
|
Piarres Lafittek ondotxo edo ezagutu zuen Jean Etxepare, berau Kanbon bizi izan zen urte laburretan, eta Piarres Lafittek jakin bazekien Etxepareren artikuluetan hitz erdika edo laurdenka usna
|
zitezkeela
haren azpi gogoetak. Ez da harritzekoa jakitea Buruxkak liburuaren eskarmentuarekin Etxepare hortik aurrera kautoagoa eta xuhurragoa izan zela.
|
|
|
Kontura
|
gaitezen
. Batetik, Jean Etxepareren jakintsu hanitzek diotena, hain zuzen ere Laplace-k eta ostekoek, Lafitteren erantzunean Etxepareren gogoeta geologiko bihurtu zaigu huts hutsean.
|
|
|
sinesmenak ez du gogoa tapatzen, ez hertsitzen, bainan hazten[...] eta beraz jakintsunek ezdute zeren duda diosku. Horrainokoa gogoeta orokor baten itxurarekin etorri zaigu, eta ados edo, ziurrenez, desados egon
|
bagaitezke
ere, osteko azken hiru lerroek ez dute ezer galtzekorik, eta Etxepare dute bizi bizirik begien aurrean. Harekin mintzo da.
|
|
|
Jovenes sed castos gogor kondenatuz. Dena dela, gotzaina egilearen familiaren adiskidea zen, Aizpururekin hartu emanik izan ez arren, eta eskutitz bat idatzi zion, adieraziz liburua onartu egin
|
zitekeela
puntu batzuetan aldatuz gero. Bizente Aizpuruk ez zuen amore eman, ez zuen hitz bakar bat aldatu, eta Gasteizeko elizbarrutiko buletin ofizialean kondena dekretua aurkitu zuen, 1931ko martxoaren 16an argitaratua, hemen euskarara itzulita emango duguna:
|
|
|
Arreta eta ardura handiz aztertua izan da Guk izendatutako zentsoreen eskutik, Bizente Aizpuru jaunak idatzitako GAZTEK, GARBIKIZAN liburua eta dagokion gaztelaniazko bertsioa, JOVENES SED CASTOS, obra inprimategi zigilurik gabea, eta nerabe euskaldunei zuzendua, argitalpen horren hitzaurrean irakur
|
daitekeenez
; eta azterlanaren ondorioz, hainbat errakuntza arriskutsu eta dotrina heretiko antzeman dira, hala nola, Jesukristo gure jaunaren jainkotasuna ukatu edo kolokan jartzea; gizaki oro," giza jarduerari dagokionez, gehienbat bere herentzia ondarearen emaitza dela" baieztatzea; giza arima kreatua izatea ukatzea, eboluzio materialista propugnatuz; sakramentuzko aitortzaz mintzatzea, bere erak...
|
|
|
Hizkuntzalaritza Naturalistaren Eskolan sailka
|
daiteke
eta
|
|
|
Alabaina, dortoka erraldoiak ziren janari nagusia, apoarmatuak. Artean ugari zirelarik, Darwini Lawsonek esan zionez, nahikoa zen egun biko ehiza, asteko hurrengo bostetan dortokakia jateko; dena dela, dortoka kopurua nabarmen behera eginda zegoen, zenbait urte lehenago egun bakar batean gutxienez 200 bat meta
|
baitzitezkeen
fragata baten sotoan. Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon bi behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko.
|