|
2001
|
|
|
Borges aspaldi hil zen. Hil egin genuen,
|
dena
esatera. Baina Borges, hil genuenean, garrantzi oso txikiko terroristatxo bizarguri bat baizik ez zen, ekintza kaskar batzuk egindakoa, txoriburu bat.
|
|
2002
|
|
|
Zu izan zinen lehenengo aldiz hala esan zidana. Eta orain
|
denek
esaten didate horrela, baita aspaldiagoko ezagunek ere.
|
|
2004
|
|
|
" Ardoa, neska, ardoa,
|
dena
esan behar dun. Aupa, hi.
|
|
2005
|
|
|
Pentsatuko duzuenez, ezustean hartu ninduen proposamenak. Batez ere, apaizak
|
denen aurrean
esan zuelako, naturaltasun osoz. Halako batean ni hartu eta erdi ezkutuan esan izan balit, ez dakit, uste dut azkenean berdin esango nukeela ezetz, akaso ez, ez dakit, baina denen aurrean...
|
|
|
Deseroso samarra zen,
|
dena
esan behar bada, otorduak sukalde sabaiko soketan tantaka zeuden alkandora hezeen pean egin beharra. Askoz denbora gehiago behar zuten arropek lehortzeko, gainera.
|
|
|
Orduan barkagarria da agian gezurtxoa, nahiz eta liburu horiek irakurtzera sekula ez ailegatu eta gure zerraldo hezeetan martxan dauden metalezko eskumutur erloju hotzekin soilik lurperatuak izan, batere libururik gabe. Eta ni ez nintzen jada hain gaztea,
|
dena
esan behar bada.
|
|
|
Denok barrura!
|
Denok
esan dut! Azkar, azkar!
|
|
|
nola izutzen zintuen lehengora itzuli beharrak, nola atsegabetzen zintuen Abiadura Handiaren itzalak, nola itotzen zintuen Luperen eskeak eta, aldi berean, nola irensten zintuen Zorionan bizi zenuen bakardadeak.
|
Denak
esan zenizkion, bat bera ere lotsaren hegaletan gorde gabe.
|
|
|
– Batekin eta bestearekin egin zuen hitz, eta
|
denek
esan omen zioten baietz, ezer ez egitea ere, baina armadoreek mehatxu egin zietela tutua jotzen ez bazuten, beraiek etorriko zirela jotzera eta jendea sobran zeukatela Ternuarako. Egia da, bai, diosaleko tutua jo zitzaiola Francori gure herrian.
|
|
|
Berak bezalaxe egin nuen barre nik, halakorik galdetzea ere, Amsterdam, zergatik ez nekiela egin nuen barre. Manterolari
|
denok
diogun begiramenagatik, horregatik. Edo inozotzat har ez nintzan.
|
|
2006
|
|
|
Emakume ez politen ezkutuko xarma. Gloria gazteagoa da, burura etorritako
|
denak
esaten ditu. Neilak ez erortzearren nire besoari suabe helduta dagoela aditu egiten du.
|
|
|
Eta horretan Joxanek bostekoa luzatu dio Andresi, eskertzeko eta agurtzeko keinua aldi berean.
|
Dena
esana dago. Dena entzuna.
|
|
|
Zurrutero galanta zen, eta horrek bihotzekoa ekarri zion Somerako taberna batean zegoela, eta, bueno, alkoholzuloetako lagunek Mallonako kanposantuan eman zioten lurra, bai, baina honek, berriz, ederto errezitatzen zituen poemak, Dylan Thomas, Yeats, Whitman eta halakoenak, eta kanposantukideek gustura entzuten zizkioten, batez ere Dylan Thomas-enak, ezin hobeto errezitatzen ei zituelako haren azentu etilikoaz... bertan lurperatutako emakumeek ere tratu berezia ematen zioten, eta egunero sexuaren plazerra eskaini ere... han lurperatuta zeuden emakumeak asko zirelako, eta ingeles literaturzaleak Londresko gozotasunaz hartzen zituelako denak... Berdin ibiltzen zen, emakumeen kontuaren aldetik esan nahi dut, Atxuriko Tomasito, apur bat atzeratua zena, azokako dendarien errekaduak hara eta hona eramaten, ia ia ni nabilen moduan, baina hura suerte hobeaz, bai,
|
dena
esan behar da... Hark kristoren aldaba zeukan, itzela zen hankarteko odoloste hura, eta inguruko neskazahar eta alargun guztiek erosketak etxera ekartzeko aitzakiaz mesede hartzen zuten, mesede eta plazerra... antxoak, barbarinak, bisiguak eta halakoak sukaldean utzi ostean txitxarro ezkutua bilatzen zioten Tomasito inozenteari... praketako botoiak askatu ostean aldabari laztan pare bat eman eta han hasten zen haren erreminta handitzen, tentetzen, harrotzen... eta Tomasitoren ezpainetan irribarre inozente bat, hura eskertuko balu bezala... hantxe, sukaldeko mahai gainean, arrain freskoaren usainaz, andreak gona jaso, kuleroak erantzi eta hankartean besarkatzen zuen Tomasitoren aldaba erraldoia... gero, txokolate ontza pare bat edota bestelako gozoki batzuk eman, baita Begoñako amabirjinaren postaltxoren bat ere, eta poz pozik alde egiten zuen...
|
|
|
Erantzunek" omen"," nonbait"," ei" eta, orokorrean, litezkeen modulatzaile guztiak eramaten zituzten, ardi jabeak segurtasun osoz deus jakingo ez balu bezala. Gaztelaniaz ari zen, hori bai; gaztelania mordoilo samarrean,
|
dena
esatera, euskara berriki galdu eta erdara erabat menderatzera iritsi ez diren Pirinioetatik hurbileko herrietan, edade batetik aurrerako jendearekin, usu gertatzen den bezala. Ardia zegoen tokitik gertu, soka mutur bat ikusi zuen, odoleztatuta.
|
|
2007
|
|
|
Haizearen beste aldea edo antzeko zerbait deitzen zion Orsonek egin nahi zuen filmari, eta
|
denek
esaten bazioten ere zorte txarra ekartzen zuela amaitu gabeko filmari izena jartzeak, bera futitu egiten zen horretaz guztiaz, izan ere, behin baino gehiagotan entzun nion berari ez zitzaiola axola pelikulak ez amaitzearen kontu hori, azken batean, berak nahi zuen bakarra, filmak egin bitartean bizitzea zela.
|
|
|
Biderkatu egingo da efektua.
|
Denek
esango dute,
|
|
2009
|
|
|
Nola, zer arrazoirekin, azaldu behar nion ia ia zahagia erditik urratu nuela? Nola azaldu,
|
dena
esan gabe?
|
|
2010
|
|
|
Denek zekiten hori, medikuek, burkideek, senideek, abokatuek... Denak jarri nituen jakinaren gainean,
|
denei
esan nien nola gorroto ditudan ospitaleak.
|
|
|
– Denek,
|
denek
esaten ditek hori.
|
|
|
Baina hemen nago. Eta horrek
|
dena
esan nahi du. Palermo Viejo auzoko gauean, katedradunengandik urrun, gazteen tribuarekin, euretako bat bihurturik.
|
|
2011
|
|
|
Alabak ireki zidan atea. Irri neurtuz eman zidan bostekoa, besoa osorik luzaturik,
|
dena
esan behar bada.
|
|
|
Bai baina, esango luke burua duen orok, horrela galduko liratekeenak bide berriak egiteko saioak dira. Alabaina, ez da faltako bide berriak egiteko saioak zalantzan jarriko dituenik,
|
dena
esanda, guztia idatzita dagoela dioenik. Niretzat hauek dira arriskutsuenak.
|
|
|
Beherago, zuhaitzek ezkutatzen ziguten badian Senekozulua baforeak koadranteko kaian atrakatzen ari behar zuen portuko zikinkeria guztiak hamar miliako urrunean hustu ondoren. Kantari hasi ziren denak, kantari hasi ginela
|
denok
esan behar nuke, Gorka, Xabier bera, Txurdo, neskak, zenbat neska hemen ere, oraintasun batean gure belaunaldia, inozoa sentibera koldarra, bihotz onekoa, nirea, zurea, zer egiten diat nik malkotan.
|
|
|
Lagunekin edan, edan,
|
dena
esan dena isiltzeko.
|
|
|
Hori ere egin zuen norbaitek, ferry linea bat sortu hemen, zein etorriko zen gure herrira Southamptondik? Kantari hasi ziren denak, kantari hasi ginela
|
denok
esan behar nuke, Gorka, Xabier, Txurdo, neskak, zenbat neska hemen ere, Garbiñe, Maitane, denak oraintasun batean, gure belaunaldia, inozoa sentibera koldarra, bihotz onekoa, nirea, zurea, zer, zer egiten diat nik malkotan.
|
|
|
" Dena bere lekuan egon dadin". Don Emilio gora eta Don Emilio behera, denek ezagutzen zitean eta estimatzen Emilio Vargas,
|
denek
esaten ziotean bere izenetik.
|
|
2014
|
|
|
|
denek
diote aho batez
|
|
2016
|
|
|
– Zeure laguntzarekin,
|
dena
esan behar baldin bada –ohartarazi zion Martinek.
|
|
|
Anita esatekotan egon naiz berriz, eta hirugarrena izanen zen.
|
Denek
esaten didate Anita. Baina ez hiru aldiz minutu batean, eta zuk ez didazu Iñaki esan.
|
|
|
Fredi, zu ergela zara, ezta? Ez nion aitortuko Don Sebasek
|
denen aurrean
esan zidala Gaznápiro eta oraindik ez nekiela zer zen Gaznápiro izatea. Klase osoak egin zuen barre eta, beraz, litekeena da ni operatu ezineko ergela izatea.
|
|
|
Txomin Letamendik ez du aukera txikiena galtzen Sangroniz enbaxadorearekin egon eta informazioa lortzeko. Jose Antonio Sangroniz konfiantzaz mintzo zaio eta
|
denetik
esaten dio, baita estatu sekretuak ere. Letamendik, ordea, zalantza egiten du, gizon inozoa ote den enbaxadorea edo benetan ba ote dakien Euskal Erresistentziako kidea dela eta horrexegatik kontatzen dizkiola gauzak, filtratu ditzan behar den lekura.
|
|
2017
|
|
|
Guillermok berak ireki du atea. Txirrina jo aurretik paratuko duen harridura imintzioa igarri izanak, halako nagusitasun plazerñoa eragin dio Josebari, eta jakin du, egun horretan kontra egingo diola, irabazi egin dituela psikologoak kobratzen dizkion 32 euroak, zeinak,
|
dena
esatera, ez zaizkion garesti, aurretik biek aurrezturiko diruaren babesa kontuan izanik. Babesa, Pilik –oraingoz tutore ofiziala, ongibidean epaileak bien arteko harremana izan badela onartu eta bera tutore egin arte–, ongi portatu, eta ez diolakoz arazorik paratu.
|
|
|
Egun batzuk geroago eztabaida gogorrak izan zituen Imanolek Jarraiko beste kide batzuekin, eta erakundea uztea erabaki zuen. Horren berri zeharka jakin nuen, Solokok telefonoz kontatuta, ni Eskorbutoren Barakaldoko kontzertuan ezagututako italiar batekin –Giulio zuen izena– enrollatu eta Bilbora joana bainintzen, Solokori min handirik eman gabe,
|
dena
esan behar bada. Gero Bartzelonara joan ginen Giulio eta biok, eta harrezkero ez naiz berriz Euskadira itzuli.
|
|
|
– Karrerarik gabea,
|
dena
esan behar bada –zehaztu nahi izan zuen morroiak.
|
|
2018
|
|
|
Telmo eta Jean Marc Sixtoren mozkorraldia zaintzen ari diren bitartean, Fakirrak a capella eskaini du kontzertu osoa. Eta,
|
dena
esan behar bada, musikariek lagunduta bezain gustura eta lasai aritu da, gusturago ez bada.
|
|
|
Gonbidatu egin ditu Imanolek kontzertura.
|
Denek
esan diote joango direla, zalantza izpirik gabe. “Joaquin Sabina ezagutu dut!
|
|
2019
|
|
|
Doinu batzuetan ez daukat puntua amaitzeko indarrik.
|
Denetik
esan didate: desafinatu egiten dudala, ez daukadala erritmorik, ez dudala ondo kantatzen, bertsotan ez beste zerbaitetan aritu behar nukeela...
|
|
|
Alberdik, idazteko antolaketa berria eta etengabeko negoziazioa aipatu ditu, eta esperientzia indartsua den aldetik, testuan eta idazteko maneran izandako eragina azpimarratu ditu. Gainera, ia
|
denek
esan dute, beharrak edozein tokitan eta edozein momentutan idaztera eraman dituela, idazteko behar denaren inguruko idealizazioa burutik kenduz.
|
|
|
Harrigarri lasaia,
|
dena
esanda
|
|
|
KIPULA: Hori
|
denei
esango diezu.
|
|
2020
|
|
|
Baliteke hau azken bisita izatea, eta bere buruari horretan esperantza jartzea debekatzen badio ere,
|
denek
diote epaiketa ondo joango dela, Frantziak beste jarrera bat duela garai berriotan. Lagunak ere hala esan zion azkenekoan:
|
|
2021
|
|
|
Hau da, erortzeko beldurrik ez daukazun gune batekin, edo juzgatua izateko edo... lotsatzen ez zaren giro batekin. Hor bai puskatu dezakezu, transgreditu dezakezu, esan ezin
|
dena
esan dezakezu, baina behar duzu kode konpartitu bat jendearekin. (Labaka, 2017)
|
|
|
Ikusten denez, oso hizkera markatua ari naiz erabiltzen beraiek bezala,
|
dena
esan behar bada, baina uste dut horrela hobeto transmitituko dudala Tony Kushner egileak testuari eman zion tonu adoretsua, beldurrik gabea, ezer ere galtzeko ez duenaren parekoa eta orduko tsunami atzerakoiak eskatzen zuenaren araberakoa. Nik uste dut pentsamendu argiaren eta erabakimenez blaitutako hizkera hori izan direla emanaldiaren luzera neurrigabea hain gozo jasan izanaren zio nagusia.
|
|
|
Alferrik galdu ditut denbora eta bidaia ostera ere, eta proposamenak jaiotzatikako malformazio berberekin jarraitzen du. Ahal dela, horrelako kasuetan artistekin edo sortzaileekin hitz egiten saiatzen naiz, ahozko hitzak letra idatziak baino samurragoak izaten direlako, eta,
|
dena
esan behar bada, gehienetan gogo onez eskertu didate ekarpena.
|
|
|
Lan hitzak, ordea, badauka berarekin orokortasunak dakarren arazoa:
|
dena
esatearena, baina zehaztasun gutxiz. Ez dakit zergatik, beharbada gaztelaniazko eraginagatik izango zen, baina badirudi obra hobeto egokitzen zaiola antzerki eremuko lan bati, batez ere testu idatzitik abiatutako muntaia batean.
|
|
|
Gaur ere
|
denek
esan diote zer guapa dagoen, neskek, mutilek, lankideek, nagusiek... bi bider baten batek. Lau sosekin konpontzen da beti ondo konbinatuta eta gazte airez ibiltzeko, harro dago horregatik.
|
|
|
Eta nahiz eta bere maitalea jantzita dagoen, alboko horien gorputz atal biluziak ikusita, ematen du maitalea imajinatzen ari zela Caravaggio, azal gorririk. Erakutsi gabe,
|
dena
esaten du.
|
|
2022
|
|
|
Rakel zain geratu da, Migelek eta amak esaldiok baieztatu arte.
|
Denek
esan behar dute ahots goran. Esan dezatela, arren, segituan egongo dela etxean berriro.
|
|
2023
|
|
|
Ezin dut “gure ama” izendatu, garai bateko euskaldunek, gero eta galduago dagoen tradizio bati jarraituz, beren amak izendatu ohi zituzten moduan. Amaren seme bakarra bainaiz, eta,
|
dena
esateko, hala eta guztiz ere nahikoa eta are gehiegi ere nire amarentzat.
|
|
|
Ordurako,
|
dena
esan beharra dago, mingainak askatu samar genituen, afarian eta afariaren ondoren edandako ardoaren ondorioz. Konfiantza giroan geunden eta galdua genuen txorakeriak esateko lotsa, geure burua ideia arraroen beso hegaletan leku ezezagun eta askotan interesgarrietara eramatea eragozten digun beldur zibilizatu hori.
|
|
|
Galdetu ofiziokoen artean, are polizien artean ere. Horietako batzuek gorrotatzen naute, baina
|
denek
esango dizute leiala naizela nire bezeroarekin, lana amaitu arte.
|