|
2022
|
|
|
Herrian idazteaz gain, liburu batzuk ere ondu zituen Panpeiak, hala nola Robert Laxalt estatubatuarraren" Sweet promised land" (Mon père était berger) zubererara itzuli zuen Aita artzain zen titulupean, bai eta ere Antoine
|
de
Saint Exuperyren" Le Petit Prince", Printze ttipia titulupean. Zoritxarrez, aski gazterik zendu zitzaigun Panpeia, 67 urtetan, 2016ko urtarrilean.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi
|
de
horri eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun:
|
|
|
[in Züberoa Herria Le Pays
|
de
Soule, elebidun, 2013, Elkar1]
|
|
|
Argazkiak: Christophe
|
de
Prada. Liburu horren hiru atal argitaratzen ditugu hemen Elkar argitaletxearen baimenarekin.
|
|
|
[in Züberoa Herria Le Pays
|
de
Soule, elebidun, 2013, Elkar]
|
|
|
Liburuaren historiaren atala egiteko, Jean Louis Davantengana jo nuen. Argazkilaria, berriz, Christophe
|
de
Prada da. Elkar argitaletxekoek zidaten lan hau eskatu, hutsune bat zegoelako alor horretan.
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde egin zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala, baina bai langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste
|
de
Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten. " Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral.
|
|
|
Xiberotik kanpo pastoralak egiten hasi dira. Baiona inguruan, adibidez," Katalina
|
de
Erauso"," Gerezien denbora" eta" Andere Serora" izan dira azken urteotan.
|
|
|
Pasta oneko zuberotarra, kazetari, itzultzaile, idazle, militante, hautetsi, euskaltzain urgazle... Iparretarrak IK ko kide izana, Zuberoako Herri Elkargoko presidenteorde ohi, Sü Azia elkarteko ki
|
de
, hamaika ditu lan eginak, eginkizun dituenak bezainbat. Bi de horretan, hala ere, zenbait liburu ditu onduak:
|
|
|
Ipar Euskal Herriko esparru politikoan. Baina hemengo borrokabideen al
|
de
tinko egoteak ez du ikuspegi nazionala ez dugula esan nahi, gure lehentasuna hemengo errealitateari lotua da. Aspaldiko militantea...
|
|
|
Hola nola lan sail berri hontan, honenbeste pastorala libürü xüxentü zütüan eta ber ildotik doan Jean Louis Davant euskaltzaina Xiberoko hixtoriaren lantzeko behartü züan. Biek eta Christophe
|
de
Prada argazkilariak egin argazkiek apaintürik Züberoa Herria libürüa idatzi züen. Egünko Xiberoa agertzea helbürüa züen eta ez hegoaldean hain gustüko düen Xibero mitiko bat.
|
|
|
Hixtoria, kultura bere aberastarzün güzieki, üsaintxak, izadia eta ondarea, artzaingoa besteak beste lantü dütüe. Nahiz eta Allandek pentsatzen bazüan ere Jean Louis Davantek züala lansaila handiena bete behar, berak ezeztatü behar züan erriño batez, segürtatüz lan hontan Allan
|
de
unaia zela eta Christophe de Prada eta bera idiak. Erraiten neizüelarik gizon honek unaiatik zerbait nabari bazüala...
|
|
|
Hixtoria, kultura bere aberastarzün güzieki, üsaintxak, izadia eta ondarea, artzaingoa besteak beste lantü dütüe. Nahiz eta Allandek pentsatzen bazüan ere Jean Louis Davantek züala lansaila handiena bete behar, berak ezeztatü behar züan erriño batez, segürtatüz lan hontan Allan de unaia zela eta Christophe
|
de
Prada eta bera idiak. Erraiten neizüelarik gizon honek unaiatik zerbait nabari bazüala...
|
|
|
Jean Claude Aguerre; Marie Antoinette erregiña: Mirentxu Laco; Olympe
|
de
Gouje: Amaia Etcheber.
|
|
|
Liginaga Astue, 1937 urtean Jose Miguel
|
de
Barandiaran
|
|
|
Bigerren libürü honek, arren, Jose Miguel
|
de
Barandiaranen lan ezazagütü bat agerialat ekarri dü, Allande Etxartek egin ikerka lan bati esker. Barandiaranen xehetarzün eta ohar horik espainolez izkiribatürik beitziren, Allandek berak züberotarrealat ezarri dütü.
|
|
|
Jose Miguel
|
de
Barandiaran eüskal antropologo eta etnologo ospetsüa Atauneko (Gipuzkoa) Perunezarre etxaltean sortü zen 1889ko abentüaren 31an.
|
|
|
Hau da, Zuberoak eta zubererak berezitasu nak baldin badituzte, Euskal Herriko eta euskararen parte dira. Artikulu ho rretan Atarratze idazten baldin bazuen, Euskaltzaindiak Atharratze arautu zuena ez onartuz, gero Atharratze hasi zen idazten, ortografia arautua onartzeko ko
|
de
amankomun bat zela eta ez besterik kontuan hartuz (2005eko zenbakian adibidez). Sü Azia elkarteak Maulen eta Atharratzen merkatariengan eraman zuen euskararen aldeko kanpainaren zailtasunak aipatzen zituen eta nola Zuberoa gero eta erdaldunago zen hola bukatuz:
|
|
|
Azkena 2019an Maule Lextarre izan zen, Elkar argitaletxeak publikaturik Arian eus kara ikasteko metodoa sailean. Züberoa Herria – Le Pays
|
de
Soule (2013 Elkar) liburu horietarik beste bat da, liburu elebidun zuberera frantsesa, Jean Louis Davanten kolaboraziarekin idatzirik, azken honek Zuberoaren historia aurkeztea bere gain hartu zuelarik. Liburu horren hiru kapitulu hautatu ditugu hemen argitaratzeko.
|
|
|
Horren arabera, ahaleginak egingo dira etxerik ez dutenek aterbeak izan ditzaten hotzaldi handie tan. Gaur egun, gutxien gutxienik 220.000 lagun inguru bizitegirik gabe dau
|
de
Frantzian.
|
|
|
Azkenik, premiazko neurri horien hirugarren maila, hotzaldi iraunkor eta handien ka suan erabiliko da, administrazio batzuen egoitzak gaueko aterbe bilakatuta. Bestal
|
de
, bizitegirik gabe direnei argibideak emateko eta, hala behar izanez gero, laguntza ekartzeko, telefono zerbitzua martxan jarriko da.
|
|
|
Elf Aquitaine enpresako kapitalaren% 70 jabego pribatuaren esku egongo ba da ere, Frantziako Estatuak% 13 gordeko ditu eta akziodun iraunkorrek, al diz,% 10 Gainontzekoa, berriz, Elfeko langileen esku uztekotan da. Akziodun iraunkorrei dagokienez, Frantziako enpresa handi batzuek osatzen dute multzo hau, hain zuzen ere, UAP eta UAXA segurantza etxeek, BNP, So ciete Generale
|
de
Belgique eta Paribas bankuek eta Renault autogileak.
|
|
|
" Eüskara: honetsirik bena halerik ere galbide gorrian!", in Züberoa Herria Le Pays
|
de
Soule, 2013, Elkar................................. 72 or.
|
|
|
" Laborantxa: herriaren bizi seinale egon dena", in Züberoa Herria Le Pays
|
de
Soule, 2013, Elkar............................................. 74 or.
|
|
|
[in Züberoa Herria Le Pays
|
de
Soule, 2013, Elkar]
|
|
|
Hogeita lau artikülü horien haütüaren egitean, Ziberoko Egünariaren agerraldi bakoitxeko aipageien hanixtarzüna nahi üken dügü agerialat ekarri. ...ot; xurien" eta" gorrien" arte ko güdüken agerpenak, Errepüblikako jokabideen, bai eta kargülanten, edo harginbeltzen nola ere 1905eko legearen salatzeekin, Historiako gertakari ospetsü elibaten aipaldiak, hala nola Üztailaren 14a edo Orreagako güdüka," xurien" jentarte antoladürako ikusmoldeak, bozkatze zonbaiten emaitzen iker tzea, Harizpe mariskala eta Ezponda(
|
de
Sponde) apezküpüa bezala eüskal pertsonaje aipagarri batzüen bizi ürratsen kontakizüna, Ligiko lamiñen zübüko alegiaren oritarazte bat, pelotakan aritzeko ordünko maneretzaz aipamen xehe bat... eta eüskararen alteko aipü eta abürüpen süharrak!
|
|
|
Ordünko eüskaltzaleen mündüan ezagütürik zen eta goraipatürik ere, zeren eta Euskaltzaindiko ürgazle izentatü beitzüen 1919 urtean. Ospe eta mereximentü handiko hizkuntzalaria izan den Resurreccion Maria
|
de
Azkuerekin harreman jarraikiak zütüan, Kepa Altonagak ediren bi leterak agerialat ekarri düen bezala. Bada, halere, Jean Félix Larrieuren bizi aberats hortan misterio bat:
|
|
|
Irri egitea eta eginaraztea maite baitu. Haatik, serio jarri behar
|
de
larik, ez du hutsik egiten. IK Iparraldeko talde klandestinoan ibilia da, kartzelan egona ere bai; militante historiko eta nekaezina da, itzultzailea, eta kaze taria.
|
|
|
Iparretarrak IK ko kide izana, Zuberoako Herri Elkargoko presidenteorde ohi, Sü Azia elkarteko ki de, hamaika ditu lan eginak, eginkizun dituenak bezainbat. Bi
|
de
horretan, hala ere, zenbait liburu ditu onduak: Maule Lextarre, Züberoa Herria –Jean Louis Davantekin lankidetzan–, Ziberouko Egu naria, Hiztegi Ttipia Euskara Batua Zuberera/ ZubereraEuskara Batua...
|
|
|
Bestela, horrek erran nahi lüke eüskararen sendabide bezala ikusirik izan denak eüskararen abe ras tarzünak ehoko dütüala. Alta, jadanik erraiten ahal da holako zerbait agitzen ari
|
de
la. Ezi, 21 mente hatsarre hontan, hizkuntza ikerzaleek sei eüskalki baizik ez dütüe berezten:
|