|
2013
|
|
|
Lege horien aurreneko adibide ezaguna ediktu
|
bidez
argitaratu zen. Eurikok, bisigodoen erregeak, aldarrikatu zuen ediktua 466 eta 484 urte bitartean.
|
|
|
6 Halako harremanek euren lorratza utzi dute zuzenbidearen hizkuntzan. Hartara, Euskal Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute hizkuntza erromantzeen
|
bidez
(gaztelania, okzitanoa, frantsesa?). Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da.
|
|
|
izeneko legeak zenbait aldarazpen izan zituen. Hala nola, zorduna epaiketa
|
bidez
kondenatua izan zenean zorra ordaintzera, zordun horren hartzekodunek ez zeukaten baimenik hura hiltzeko; aitzitik, zordunari ahalbidetu behar zioten, derrigortutako lanen bitartez, zorra ordain zezan. Areago oraindik, geroago prozedura zehatza ezarri zen, zordunaren porrota adierazteko, haren ondasunak nahitaez salduta, hartzekodunen mesederako.
|
|
|
Egin eginean ere, alderdiak pretorearen aurrean agertzen zirenean, pretoreak aukera ematen zien nork bere hitzekin erreibindikazioak eta defentsak azal zitzan, aurretiaz ezarritako formak erabili beharrik gabe. Behin arazoa modu horretan identifikatuta, pretoreak, hipotesi
|
bidez
eta idatzizko agiri batean, arazoa aurkezten zuen. Dokumentu horri formula izena eman zitzaion.
|
|
|
Errepublikaren bukaeran, hiritartasuna zabaldu zitzaien Italiako biztanle gehienei, hau da, Po ibaiaren hegoaldean egun dagoen Italia horretako biztanle gehienei. Inperioak hautaketa
|
bidez
ematen zuen herritasuna, betiere, lurraldeetako biztanle guztiak talde bakar batean integratzeko bide gisa. Horrela, hautsi egin zen herritar izatearen eta jatorri italiarra izatearen arteko lotura.
|
|
|
Gaiok gauza gorpuzgabeen artean sartu zituen, orobat, betebeharrak. Norbait beste inoren zordun bihur zedin, hainbat bide zeudenez gero,
|
bide
horiek deskribatzeko, betebeharraren ideia erabili zen ordu arte. Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek.
|
|
|
Norbait beste inoren zordun bihur zedin, hainbat bide zeudenez gero, bide horiek deskribatzeko, betebeharraren ideia erabili zen ordu arte. Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere,
|
bide
horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero.
|
|
|
Forma errespetatuz gero, nahiz eta hitz ematea beste alderdiak eragindako iruzur zein mehatxuen ondorioz egin, hori ez zen kontuan hartzen. Dena den, Errepublikaren azken garaietan, pretoreak onartu zuen iruzurra eta koakzioak alegazio
|
bidez
adieraztea, formulan bertan, demandatzailearen aurkako defentsa bide gisa; horrela, demandatuak alegazio horiek frogatuz gero, absolbituta gera zitekeen.
|
|
|
Alabaina, hamalau urteko umeak ez zuen zertan gaitasunik izan, bere burua defendatzeko, merkatari artetsu baten aurka, merkatari horrek adingabea konbentzitu nahi zuenean, behar ez zuena eros zezan. Zalantzarik gabe, egoera hori aldatzeko
|
biderik
errazena izan zitekeen gaitasuna eskuratzeko adina igotzea. Nolanahi den ere, horrek aldaketa sakona ekar zezakeen zuzenbide tradizionalaren oinarrizko arauetan, horien arabera gaitasuna eta pubertaroa bide beretik zihoaztelako.
|
|
|
Zalantzarik gabe, egoera hori aldatzeko biderik errazena izan zitekeen gaitasuna eskuratzeko adina igotzea. Nolanahi den ere, horrek aldaketa sakona ekar zezakeen zuzenbide tradizionalaren oinarrizko arauetan, horien arabera gaitasuna eta pubertaroa
|
bide
beretik zihoaztelako. Erromatarrak aldaketa hori egiteko uzkur agertu ziren, aldaketak ustekabeko ondorioak ekar zitzakeelako.
|
|
|
Erromatarrek, arazoa konpontzeko, pragmatismoaren
|
bidea
aukeratu zuten. Horri helduta, erromatarrek aitortu zuten, zuzenbide erromatarra eraikitzeko, bi erakunde mota desberdin ezarri zirela.
|
|
|
Hasiera hasieratik, jurista erromatarren lana izan zen arazo juridikoetan parte hartzea. Zehatzago esateko, haien zeregina zen, egitezko egoera zehatz baten aurrean, formula edo defentsa
|
bide
egokiak iradokitzea. Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak lor zitzaten, ez beste batzuk.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren arteko gatazkak konpontzeko, adiskidetze
|
bideak
erabili behar ziren. Testamentuen esparruan bi zuzenbide horiek elkarren kontra jotzen zuten, hurrengo kasuan, berbarako:
|
|
|
Azken buruan, hauxe ondorioztatu zuen Doneauk: zuzenbide zibila da, bateko, zuzenbidean bakoitzari dagokiona jakitea, eta, besteko, hori erdiesteko prozesu
|
bideak
ezagutzea.
|
|
|
Lehen ez ziren ondo bereizten arau juridikoak eta horiek gauzatzeko
|
bide
bereziak. Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila.
|
|
|
Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila. Logikari helduta, lehenengo eta behin pertsona bakoitzari legez dagokiona jakin behar da, gero hori lortzeko
|
bideak
eztabaidatu ahal izateko. Gisa horretan, ez da zuzena zuzenbide zibilaren azterketa hastea akzio eta prozedurak jorratuz.
|
|
|
Orleansen ikasi zuen, eta bertan ongi jabetu zen Bartolo eta Baldoren irakaskuntza tradizionalaz. Horrez landara, humanismoaren espiritua ere xurgatu zuen, eta,
|
bide
horretatik, aurreko beste autoreek baino askatasun handiagoz aplikatu zituen Bartoloren irakaskuntzak. Izan ere, protestantea eta nazionalista zenez gero, begi berriztatzaileekin ikusi zuen ohiturazko zuzenbide on eta zahar hori; Dumoulinen ustez, ohiturazko zuzenbide horrek Frantziarik zaharrena eta garbiena adierazten zuen.
|
|
|
Rodano haraneko eskolaren ospea Proventzatik harantz ere zabaldu zen; arean, Nicholas Breakspear ingelesa, gerogarrenean aita santu Adrian IV. bihurtuko zena, hara joan zen gaztetan ikastera.
|
Bide
bertsutik, eskola horrek entzute handiko juristak ere erakarri zituen, Bolognan ikasi eta irakatsi zuen Rogelio glosagilea, berbarako. Horren lanik garrantzitsuena Kodearen Summa amaitugabea izan zen, eta bertan Summa trecensis eta Lo Codi izenekoen eragina ikus zitekeen.
|
|
|
Maineren baieztapen zehatz batzuk beranduago eztabaidatu ziren, eta lortu ere, zenbait autorek ospea lortu zuten horien kontra eginez;
|
bide
beretik, hurbiltze orokor horrek kontuzko eragina izan zuen antropologia eta soziologiaren lehenengo ikerketen gain. Ulerbidez, Ferdinand Tonniesek idatzitako Gemeinschaft und Gesellschaft lan ospetsuan (1887) elkarren kontra jartzen diren gizarte talde biak, erkidegoa eta gizarteak, Maineren bereizketan dute oinarria, alegia, statusari nahiz kontratuari lotutako gizarteen arteko bereizketan.
|
|
|
batetik, osagai erromatarren eta ohiturazko zuzenbide germaniarraren izaera desberdina, eta, bestetik, nazio legeetako estatutu osagaiak, Austriako probintzietan batik bat. Behin Erromako eta bertako osagaiak banandu ostean, huts hutsean iturri germaniarretan onarritutako ius germanicuma bilatzen hasi ziren, eta
|
bide
horretatik, zuzenbide erromatarraren osagaiak are bereziagoak bihurtu ziren. Erakundeen eskema erabili zen sistemazioa egiteko modu orokor gisa, baina hori alde batera utzita, zuzenbide germaniarraren lanetan ez zen aipatzen zuzenbide erromatarra, ezta hutsuneak betetzeko zuzenbide subsidiario moduan ere.
|
|
|
Jarduteko modu horrek matematiken zehaztasuna du.
|
Bide
horretatik, erakunde berriak sartu ahal izan zituzten, lehengoak baztertu gabe: «printzipio iraunkor eta mailakakoen nahaste zentzuduna».
|
|
|
Azken horrek 1612an argitaratutako De legibus tratatua da Espainiako neoeskolastikaren adierazgarririk konplexuena. Berak baieztatu bezala, zuzenbide naturalaren derrigorrekotasuna dator arrazoiaren
|
bidetik
, eta ez, ostera, Jainkoaren borondatetik (II.6); hala ere, praktikan inguruabarren arabera alda zitekeen arrazoiak agindutakoa (II.14.12). Suarezek ez zuen onartu hurrengo iritzi bartolista:
|
|
|
Beraren ustetan, ostera, herriak erabateko boterea eman zion printzeari eta gero ezin zen hori ezeztatu (III.4) Horrenbestez, printzea legibus solutus izan behar zen, eta berak emandako legeek ere ezin zuten horren inguruko mugarik jarri. Neoeskolastiko espainiar horiek San Tomas Aquinokoak hasitako
|
bideari
eutsi zioten, Aristotelesen metodoaren eta zuzenbide erromatarren arteko batasuna garatuz. Horri esker, teoria orokorrak egin ahal izan zituzten, kontratuzko erantzukizunaren inguruan, esaterako, eta teoria horiek izugarrizko eragina izan zuten geroko autoreen gain.
|
|
|
Hein handi batean, irakasle holandarrek sortu zuten Probintzia Batuetako zuzenbidea, Leydeneko irakasleek batez ere, baita probintzietako goi auzitegietako epaileek ere, Hooge Raad izenekoak bereziki. Zientzia eta praktika juridikoa elkarri lotuta, XVII. mendean Holandak Europa osoa eraman zuen Frantziak XVI. mendean finkatutako
|
bidetik
.
|
|
|
Erakundeen eskemari helduta Vinniusen liburuak ere entziklopedia itxura zuen, eta liburu hori erreferentzia lan bihurtu zen XVIII. mendearen amaiera arte. Horrez gain, Vinniusek Notae izeneko lan laburtxoagoa argitaratu zuen ikasleentzat bakarrik; bertan, Erakundeak azaldu nahi zituen, ideia humanista onenen
|
bidetik
baina praktika ere han hemenka aipatuz. Ehun urte beranduago, Lord Mansfieldek ohar labur horiek gailendu zituen Ingalaterran, zaldunarentzat zuzenbide erromatarraren sarrerarik onena osatzen zutela esanez; gerogarrenean Estatu Batuetako bigarren presidentea izango zen John Adamsek ere ikasi zituen oharrok, Harvard Cllegen ikasle zenean.
|
|
|
1987 urtean, berbarako, Ingalaterran kasu bat azaldu zen, bi alderdien petrolioa petrolio ontzi bateko upeltegian nahastu zenean; epaileak aspaldiko kasu batzuk izan zituen kontuan, eta, horien arabera, alderdi batek okerretara egin duenean nahastea, nahasitako petrolio guztia har dezake besteak. Epaileak, ordea, erabaki zuen ez zegoela lotuta aurrekari horri, hau da, ez ziola aurrekariari ekin behar, eta «justiziak galdatutako erregela»ezarri ahal zuela askatasunez;
|
bide
horretatik, confusio deituriko erregela erromatarra aplikatu zuen. Horren arabera, petrolioa alderdien artean banatu behar zen, bakoitzaren kuota gogoan izanda (kuota horiek zehaztasunez finkatu ahal ziren), eta alderdi bakoitzak demanda jar zezakeen bere aldetik, erruz eragindako galerei begira (1.2, 1, 27).
|
|
|
Analogia hori esanguratsua zen oso, lur zortasuna preskripzioaren bitartez azkendu ahal zelako. Bide eskubidearen titularrak eskubide hori egikaritu ezean, edota jabeak
|
bidea
itxi eta titularrak ez bazuen ezer egiten epe zehatz batean, lurra zama horretatik aske geratuko zen. Ateak ireki zitzaizkion, beraz, ondoko ideiari:
|
|
|
Max Weber historialari ekonomikoak hauxe azpimarratu zuen: zuzenbide erromatar pribatua liberala izan arren, kapitalismo modernoaren erakunde juridiko kontuzkoenak ez datoz horren
|
bide
beretik. Adibide gisa ondokoak ekarri zituen hizpidera:
|