|
2000
|
|
|
Turistak, gu eta beste despistaturen bat paraje honetan.
|
Bide
ertzeko trafiko seinaleak, guztiak bala zuloz dekoratuak, punteria entseatzeko diana perfektua ziren nonbait. " F.N.L.C."," Corsica nazione", talde ezberdinen sinadura idatzia zeramaten azpialdean.
|
|
|
Baina (eta hemen hasten da kontatzeko zailena, hain zuzen ere zoragarriena delako) Ralphek ez zuen Lahincheko bidea hartu, Galwaykoa baino. Izugarri beldurtu nintzen; erabat paralizatuta nengoen eta oihuka hasiko nintzatekeen Ralphek furgoneta
|
bide
ertzean geratu eta hain ezti berba egin ez balit. Batez ere bere begirada zintzoak lasaitu ninduen.
|
|
|
Hara heltzeko zenbait kilometro egin behar izan zituen oinez, motxila handia bizkarrean, autobusik ez zuelako aurkitu eta herri balneariora autoz zihoazen denak edadetu samarrak zirelako eta, beraz,
|
bide
ertzeko motxiladunari mespretxuz begiratu ondoren aurrera segitzen zutelako, Txemaren hatz lodia berriz poltsikora sartzera kondenatuz.
|
|
|
Eta preso haiek korrika segitu zuten, urrunago eta urrunago. Harik eta,
|
bide
ertzean geratuta, zeren bila zebiltzan ere ez zekitela konturatu ziren arte.
|
|
|
Muino bat, txarto asfaltatutako bidetxo bat gero. Eta
|
bidearen
ertzetan harrizko hiru txabola; gizon zahar bat txabola nagusiaren aurrean jesarrita. Ardiren bat, lurretik atera berria izan daitekeen zohikatza; eta topikoegia ematen badu ere, zelai berdeak, berunezko zeruak.
|
|
|
Zeren, hasteko, Urbiaingo lurretan sartzear ginela, bele eta sai haiek ikusi ahal izan baikenituen zalgurdia zeraman gurdizainak eta biok, arkume baten bazkan ari zirela han
|
bide
ertzean. Haiek ikusi bezain fite, nola baitzen superstizios samarra, hiru aldiz zeinatu zen gurdizaina, erreus eta urduri.
|
|
|
—Izan ere —erraiten zidan—, mendia gaina da eta gailurra da, baina
|
bide
ertzeko harkaitza ere bada, eta zelai hori da, eta lats hura da; eta basoa da, eta basoko txoria, eta basoko animalia. Eta harkaitza eta zelaia eta latsa... eta basoa eta basoko txoria eta basoko animalia bezain eder izan daitezke eta bezain eder dira.
|
|
|
Semearen egunaz, andreak oroitarazi behar izaten dit urteoro. Eta ibilgailuko zoko moko guztien miatzaile erotua bilakatzen naiz, zorioneko polizi bikoteak, estrategikoki kokatuta,
|
bide
ertzera geldiarazi eta autoko dokumentazioaren galdea egiten didanean. Aldiz, fraideeneko nire gelako ikasleen zerrenda buruz errepikatzen ahal dut gaur egun ere:
|
|
|
Supituan, arriskuaz jabetzen naiz. Ahalik eta azkarren baina libratuko naizen jakin gabe,
|
bide
ertzean gelditu dut autoa. Zer egin behar dudan ongi jakin gabe, autotik irteten naiz arnasestuka.
|
|
|
Elkarrizketa herrena zen. Migelek zaldia astindu nahi zuen, baina
|
bide
ertzean geldi  tzen zitzaion asunak eta belar gaiztoak jaten.
|
|
|
Luze gabe ere, batek argazkia atera nahi zuela, besteak frakak jaitsi behar zituela, talde ttikiak osatu, eta, kasik ohartu gabe, Ruben eta biok elkarren alboan egokitu gara. Goizgiro ezin hobea egiten zuen, eta artean apenas zuten zentzurik
|
bide
ertzean ikus zitezkeen HEAT KILLS seinaleek.
|
|
|
Oraindik proiektu gehienek diru galerak izan arren eta irakurleak bereganatzeko lehiak bere aurpegi garratzena erakutsi, inork ez du
|
bide
ertzean gelditu nahi. Edizio digitalen errentagarritasuna da, hain zuzen ere, hurrengo urteetako erronka bai Europan, baita Estatu Batuetan ere.
|
|
|
Pagoa geldi dago
|
bidearen
ertzean ezin du konprenitu nire presa bidean bide gora noala...
|
|
|
|
bide
ertzeko marrubiz leundu dut nire lehortea,
|
|
|
Tira, patuari aurka egin niola erabaki nuen hantxe, Agoizko bidegurutzean, eta segitu nuen Huescarantz. Esa aldera,
|
bide
ertzeko etxe batean arkumea ikusi nuen zintzilik, larrututa, salgai; erosi egin nuen eta urtegiko kanpinean bapo jan, gautu baino lehen. Hurrengo goizean, Jacara heldu nintzen; han konpondu nion bizikletari izorratutako kable bat.
|
|
|
Lizartzatik oso gertu zegoen bidegurutzea, eta handik lau kilometro eta erdi baino gutxiago geratzen zen Orexako plazaraino, denak aldapan gora, hori bai(" Aldapa goien Orexa han dugu,/ ‘munduaren ipurdia’", idatzi zuen Orixek" Lizardi gurean" poeman). Orexara heltzeko kilometro erdi bat falta zela, argazki bat egin nion
|
bide
ertzean ikusi genuen 1964ko hilarri bati. Orexara helduta, berriz, Orixeren jaiotetxeko plaka ikusi genuen lehenik eta Orixeren omenezko monolitoa gero:
|
|
|
Otsabiotik Lizartzara, mendi gailur batetik herri batera jaistean ohi denez, gero eta bide hobea aurkitu genuen. Herrigune nagusira heldu baino lehen,
|
bide
ertz batean eseri ginen, Lizartzako etxeei begira. Iluntzen hasia zegoen.
|
|
|
" lasai, istripu bat da", esan zion Belek. Xan atzera jarri,
|
bide
ertzean buelta emanda, zeharo matxakatuta zegoen auto bat ikusi zuen, haren inguruan pertsona batzuk kusketan. Autobian kilometro batzuk egin eta gero, bertatik irtenda, autoz beteriko bide makurgunetsu batean sartu ziren.
|
|
2001
|
|
|
Aitaren, amaren, semearen eta espiritu santuaren egun komertzialak asmatu zirenetik larrosak, bonboiak, edo lurrinak oparitu behar diren honetan, Arantxak denbora oparitzeko luxu garestia hartzen du bere ajendako ekonomian. Autoan,
|
bide
ertzetako iragarki erraldoi trafikoaren erdian, imagina dezaket Arantxaren argazkia, bata eta mantalaren etxekoandretasun sentsualaz sukaldean idazten; eta neoizko eslogana: " Oparitu ezaiozu diamante bat.
|
|
|
Mende honetan nobelaren esparruan egindako aldaketa eta eraberritzeak kopernikarrak izan direla esan izan du kritiko batek baino gehiagok. Alde honetatik, XIX. mendeko edozein irakurle guztiz asaldaturik geratuko litzateke ordura artean nobelaren laberintoen barna bere gidari izandako narratzaileak, bat batean inongo esplikaziorik gabe,
|
bide
ertzean abandonaturik uzten duela ikusirik.
|
|
|
Kafea hartzen zuenean Unairi hondarrekin atzamarrak bustitzea gustatzen zitzaion. Kikara barrua alderik alde zeharkatzen zuen, barraskiloak
|
bide
ertzean egingo lukeen antzera, eta, hezetasun mikatzetan blai, behatz punta ezpainetatik pasatzen zion Danielari. Une horretan izterretatik behera gurina erortzen zitzaiola iruditzen zitzaion, eta Unairen zakila bere barruan sartzeko beharra sentitzen zuen.
|
|
|
Badaezpada ere. Eta han,
|
bide
ertzean zutik eta mugitu gabe, izoztuta geratzen ari dira. Bietako inori ez zaio burutik pasa ere egin ordea Patxirekin batera anbulantzia barruan itxoitea.
|
|
|
Horrelako zerbait gertatu omen zitzaion behin batean Arestiren guztizko zen Curros EnrÃquez olerkariari, Bilintxen goresleari. Trenetik jaitsi eta Galiziako hiri baterantz zihoalarik udaldeko gau epelean, horra non entzuten dituen kantatzen,
|
bide
ertzeko etxe batean, ahazturik zeuzkan bertso batzuen antzekoak:
|
|
|
Behin, mutikotan, Elgoibartik Ondarroara gindoazen aita eta biok motoan. Aita oso itxasozalea zenez, Deba eta Mutriku artean
|
bide
ertzean geratu ginen apurtxo bat, itsasora begira. Aldi batean isilik egon ondoren honela esan zidan aitak:
|
|
|
Aldamenean gizonik –normaltasunaren neurriak errespetatzekoak ziren– atxiki ez nezakeela konturatzen nintzen garaia ere zen eta hil nahikunde zilarrez kopeta hormetan kolpeka nenbilen.
|
Bide
ertzeko hontzaren garrasi apalak errealitatera ekarri ninduen.
|
|
|
Autoaren ondoan lur hasean jarririk, ardi marraka ahula hautematen nuen: auhena
|
bidearen
ertzeko baserriko arditegietarik zetorren. Orduan, antsiaren minetik, mundu bihurtu nintzen, basamortu eta gabetasun orokor.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, maiz, begiak irekirik eta zorigaitzez non nahi jaukitzen zaidan basamortu gutiziaren eta haurtzaroan nintzen artzain ameslariaren oroitza nigan josirik susma ditzaket; mundua kudeatzen duen indar itsua, besterik da bistan dena. Egoera horretan naizelarik, aski dut
|
bide
ertz bateko pentze aberatsetan artalde bat alhan ikustea, baketzeko; orduan, orlegia zuriz ttittatzen duten ardiak ortzaiz eta leihor urrun desiragarri zaizkit. Askapen mugak.
|
|
|
Bizkitartean, engainatu ninduten ezpainen pleguaren itxura zerabilkidan gogoan,
|
bide
ertzetan, pazoin puntetan arinki pausatzen ziren hontz eta kahakak amira nitzakeen tenore urrietan. Apirileko euri gau samurrek preso hartzen ninduten:
|
|
|
baldin banintzan, maitasunaren arazoa aurki eta binperretik aztertzen nuen. Gaua hartan, negar hegian No Surrender kantua entzutean,
|
bide
ertzetan sahatsak lili ikusi nituela gogoratzen nintzen soilik. Eta aski zen.
|
|
|
|
Bide
ertzetako hondarra jaso
|
|
2002
|
|
|
Galbiderik gabeko bidetik beti, malda gainditzen joango gara pixkanaka, eta erreka zulotik aldentzen. Pagadian barna igo eta igo,
|
bide
ertzean txilar eta ahabia ugari ikusiko (eta dastatuko, basoko fruituen sasoia baldin bada) dugu. Malda gogortzen hasten da, eta pagoen ordez altzifreak agertzen dira:
|
|
|
Lokatz sakoneko tarteak nola edo hala gainditzen ari garela, bat batean, hara non agertzen den horietako autotzar gogaikarri bat, bidean gora, bere burrunba desatsegin eta ihes hodiaren usain higuingarriak lagunduta.
|
Bide
ertzera zokoratu behar izan dugu oinezkook. Une batez, autoak ezin du maldan gora lokatzaren gainetik jarraitu.
|
|
|
|
Bide
ertzean lokatzezko putzuren bat edo beste ikus daiteke. Putzu alboan dauden zuhaitzetan erreparatuko dugu:
|
|
|
Eriñotza loran dago. Txaraka bazter eta
|
bide
ertzak eriñotz loraz josita agiri dira. Ta zinkurinka, intzirika dabiltz, gogaitu agiñian negarrez eriñotz adarrak, euren egunaren zain.
|
|
|
Sekulako liburu barrokoa da, moduetan izan be," Il nome della rosa". Semiotikak
|
bide
ertzean lagata.
|
|
|
Bidian giñoyazela,
|
bide
ertzeko basetxeko atarian iru edo lau ume ta agure bat eguazan; guri agurka lenen asi zirianak umiak ixan ziran eta ¡ Gora Euzkadi! didar egiten eben, eta azkenerako euzko aguretxu maitagarrija be, agurka asi zan.
|
|
|
Arrupain," Benta zaarra"... Amila basetxera elduxe, oar
|
bide
ertzeko il arijari. Arri buruan Kisto" ren irudija dauka; eta" Kristo txistua joten dagola dirudi" len entzuna geunkanez aztertu dogu, ta alantxe da.
|
|
|
–arestian
|
bide
ertzean ehortzitakoaren durundia?
|
|
|
Mihilua metro eta erdi baino gehiagoko altuera har dezakeen landarea da, oso usaintsua, hosto lumadunak eta lore horixkak dituena. Mediterraneoko arroko jatorrizko landare hori ez da oso zorrotza hazteko lurra aukeratzeko orduan; izan ere, areketan,
|
bideen
ertzean, landu gabeko eremuetan eta kostaldetik hurbil dauden eremuetan hazi ohi da. Lurrean arrosa leihoa osatzen du, eta horretatik zurtoin luze eta sendoa ateratzen da, berde argia.
|
|
|
|
Bide
ertzean, aitona bat sega pikan
|
|
2003
|
|
|
Asteko edozein egunetan nabarmen ikusten da bertako biztanleek ibiltzeko duten ohitura. Bai Antiorako (Antiguako) bidea hartuta edo Irimoko maldatik Santa Barbarara iristeko bidean, beti aurkituko duzue
|
bidearen
ertzetik erritmo bizian doan jendea. Zumarragatik Antiora igo diren batzuk Beloki mendia zeharkatuz, Izazpi aldera hurbiltzera animatuko dira, desnibel handiko mendi ibilbidea eginez.
|
|
|
|
BIDE
ERTZEKO IKUSKIZUN ETA SENTIPENAK
|
|
|
Nonahi etortzen da(
|
bide
ertzean, erriberan, mendian) eta, horren erraz eta ederki egokitu denez, benetako amenazoa da Kantauri erlaitzeko landare aniztasunarentzat.
|
|
|
Garai batean, beren artean hobeto konpontzen zirela zirudienean, elkarrekin ateratzen omen ziren ilunabarrean, eta hondartzaren gaineko pasealekuan barrena ikusten omen zituzten bata bestearen pausoan baina elkarrekin hitzik egin gabe, eta itsasoko arragoa urdinean urtzeko zorian zegoen eguzki gorriari begira geratzen omen ziren, ikuskizun hori jarraitzeko
|
bide
ertzean propio jarriak ziruditen aulkietan eserita. Kostaren zati horretan ez dago farorik, ez porturik, ez dute ontziek itsasoa laino dagoenean behien orroa bezain tristea den sirenarik jotzen, txalupa geldiak ikusten dira egonean kulunkan eta horiei begira edo olatuen kontaduria egiten jarraitzen omen zuten eserita eguzkia sartu eta gero ere, herriko beste bikote heldu askok egin ohi zuten bezala, itsas brisarak eguratsa freskatzen zuen arte.
|
|
2004
|
|
|
Kentchok gure ehunka galderei erantzuten dien bitartean, Chetrik bidezidor batetik gidatzen du, mutu, furgoneta.
|
Bide
ertzak jendez gainezka daude Paroko herritik irten garenean. Gehienak umeak dira, eta den denak jantzi tradizionala soinean daramate.
|
|
|
Ezkerrean, berriz, kare-harrizko mendi tontor garaiak.
|
Bide
ertzean antzinako errota zahar baten uhateen aztarnak eta ubidea. Mendia ezkerrean eta mendia eskuinean, haizeak gogor jo ohi du bihurgune honetan.
|
|
|
Faxisten errepresioa oso bortitza izan zen; fusilamenduak, atxiloketak, ihesak... ohikoak izan ziren garai hartan. Nafarroako sozialistak, komunistak, anarkistak eta abertzaleak hil zituzten, edozein herritako
|
bide
ertzetan lurperatuz. Errepresio horren gertaera bortitzena Erriberan izan zen, bertan gorriek' indar nabaria baitzuten.
|
|
|
Ederrak eta arriskutsuak. Lorategietan,
|
bideen
ertzetan eta soroetan hazten diren landare askok, beren hosto berde eta ikusgarrien atzean, pertsonen eta animalien toxikotasun handiagoko edo txikiagoko printzipio aktiboak ezkutatzen dituzte. Belladona bezalako landareak dira, nahiz eta izena izan, arriskutsua da alkaloide asko dituztelako.
|
|
|
Gero zzzzzziztu bat sumatu zuen albotik pasatzen, zzzzzizt!, eta
|
bide
ertzeko eguzki loreak agur egiten hasi ziren, Télégrapheko puntan eguzki lorerik dagoela inork sinisten badu behintzat. Tropeltxo hura ikusita, barkilloa bi kolpetan irentsi zuen.
|
|
|
Fray Ciccillok antxoaz josi zituen bideak, 80 kilometroz. Hasi itsaso ondoan eta, apurka apurka, barruraino,
|
bide
ertzean antxoak utzi zituen, hemen bat eta hiru metro harago beste bat, eta ametsetan bezala joan zen bide osoan, pentsatuz laster helduko zela herrira, eta jendeak izango zuela zorion apur bat. Eta Ponte a Emara heldu zenean, Fray Ciccillo zeruertzari begira geratu zen, kaioak noiz agertuko.
|
|
|
Azken aldian Signora Mariak ez duenez ezertarako erabiltzen kotxea, ba mutilak ere ez du kolpe zorririk jotzen egun osoan, eta hortxe dago, aldatseko azken farolaren ondoan, bakarrik berbetan. Tira, berak dio ari dela berbetan, eta burutik ere ez pasatzeko lapurtzearen ideia gero, ze harrikada bat botako dizu bestela bekoki erdira, eta harritzar bat hartzen du
|
bide
ertzetik, bromatan ez dabilela erakusteko.
|
|
|
" Gaur, auzoko irakurleok, ez naiz ohiko berri txikiez mintzatuko –plazako ur hodiaren leherketaz, edo
|
bide
ertzetako zabor pilaketaz, esate baterako–, auzoko futbol talde umilaren garaipenaz baizik, hiriburuko eta probintzia osoko talde onenaren aurka, Dabid Goliaten aurkako borrokaren berredizioan. (...) Baina partidako gauzarik azpimarragarriena Eneko Ortegak –Garrintxa euskaldunak– sartutako bigarren gola izan zen, beste Garrinchak ere –Botafogo ko jenio brasildarrak– gogotsu sinatuko lukeena bizirik balego, partida amaitzeko bost minutu falta zirenean.
|
|
|
|
Bide
ertzean guardia zibil bat sasitan erdi gordeta zegoen. Errepidean pintxoak, patrol bat, kañoi handiekiko eskopetekin hiru guardia maskaratu, honago beste bat, hura maskara gabe, gaztea, autoak banan banan begiratzen ari zena.
|
|
2005
|
|
|
Asisko Urmenetak landu ditu edukiak eta ARGIAk Kukuxumuxurekin eginiko lehen elkarlanaren emaitza da ArdiBidez. Erromesek
|
bide
ertzeko ostatuetan bere ondasun urriak dadotara jokatzen zituzten. Bota ezazu zerorrek ere dadoa, zoriak erabaki dezan zure bidea.
|
|
|
Erabiltzen ez diren espazio irekiek inbaditzeko joera dute. Horren ondorioz, Andreu Taberner ek zehazten duenez, belar txarrek “lorategia lasaitu” egiten dute, pasabidea zailtzen dute, labore baten ekoizpena murrizten dute, alergiak sortzen dituzte,"
|
bideen
ertzetan dauden ortigen kasuan edo ikastetxeetako jolas patioetako besapeen kasuan" klik egiten dute eta agertzen diren eraikinak edo monumentuak degradatzen dituzte.
|
|
|
Atzo arratsaldean zazpi lagun aritu ziren lizarra eraisten. Eraitsi bakarrik ez,
|
bide
ertzean utzi eta atzo gauean Urrestilgo plazan altxatzeko prestatu zuten, adarrak kendu eta punta zorroztuz. " Plazan zuhaitza sartzen den zuloak 30 zentimetro besterik ez ditu, eta aurretik prestatu behar da".
|
|
|
Autoa arrankatzea lortu, astiro astiro errepidera eraman, errepidetik atera eta
|
bide
ertzean aparkatu zuen. Furgoneta bazebilen behintzat.
|
|
|
Atxilotuen artean, aitaren adineko mutil bat zegoen, auzoko jaietan txistua jotzen zuena; txistularia zelako eraman zuten hura, ez beste ezergatik, beraren familian ere ez baitzegoen inor politikan sartuta. Haien aztarrenik ez zuten atera auzoan; soilik, baserritar batek bailarako bidezaina ikusi zuen ibaiaren ondoan, beheko auzora zihoan errepidean,
|
bide
ertzean sakabanatutako burmuinak saski batera biltzen.
|
|
|
Seat markako auto txiki eta zahar bat eskuratu nuen halako batean. Egun batez, ez dakit nora nindoala, estralur tarra ikusi nuen urrutira,
|
bide
ertzean egiten. Argi ikus zitekeen ez zela mundu honetakoa:
|
|
|
Gliziniek lorea galdua dute eta erreago daude bazterrak. Berde argiaren lekua, ilunago batek hartu du
|
bide
ertzetan. Zenbait soro horiturik ere ageri da lehorteaz.
|
|
2006
|
|
|
Han ote oraindik ere?
|
Bide
ertzeko pintaketa erdi ezabatuek ohartarazten zizuten arriskuaren nondik norakoaz. Cidacos ibaian urtegia egiteko asmoa zegoen.
|
|
|
Done Jakue bidean zaude. Erromesak maiz ikusiko dituzu
|
bide
ertzean. Eta erromanikoaren bila joan gabe, bera hurbilduko zaizu.
|
|
|
Atzo, aspaldiko partez, errioaren beste aldeko erriberatan izan nintzen. Zubia igaro ordurako, lehengo mendeko hirigintzaren ikur,
|
bide
ertzean Ligustrum vulgare zuhaiztxo ilara ederra. Hemen beltxalea, biñorria, zuhain madarikatu, sosakusia eta, batez ere, arbustu arrunta deitzen diogu.
|
|
|
Abesti batzuetan filtroa erabili dugu, baina Karlosek musika asko entzuten du, eta arriskua bilatzen du.
|
Bide
Ertzean ez da asko arriskatzen duen taldea. Kontraste horiek ondo egiten diete abestiei.
|
|
|
|
Bide
ertzean Non dira
|
|
|
Autoz nindoan, landa errepidebatean. Derrepente, zakur bat ikusi dut hantxe
|
bide
ertzeko txarrantxa hesiankateatuta, aurrera egin ezinik eta uluka. Geratu dut autoa eta zakurrari kateatuta dagoen lekutik ateratzen laguntzen hasi naiz.
|
|
|
arrabales: Errebalak hesitik kanpora eraikitzen ziren auzoak izaten ziren, normalean hesiaren ateetatik ateratzen ziren
|
bideen
ertzetan kokatzen ziren edo merkatua egiten zen lekuaren inguruan (inoiz santutegi baten inguruan ere bai).
|
|
|
Mediterraneoko eta Asiako mendebaldeko arroan du jatorria. Asko hazten da
|
bideen
ertzetan eta hiri edo hiriguneetatik hurbil dauden orubeetan. Erromatarrekin errukula kontsumorako biltzen zen, berreskuratu den ohitura.
|
|
|
Ai! zenbat gurutze
|
bidearen
ertzean!
|
|
|
Janariz urri zebiltzan, eta adorez motz.
|
Bide
ertzeko herrietako bizilagunek mehatxupean baizik ez zieten laguntza ematen. Pixka bat urrundu orduko, ahopeka entzuten zituzten, frantxak, gaskoiak eta baxenafartarrak madarikatzen.
|
|
|
Oihuak izan ziren, eupadak, irrintziak Carvalloren ohoretan. Errekaren inguruan ebakitako gaztainondo adarrak erabili genituen burdinagatzat, zatiak
|
bidearen
ertzetara mugitzeko. Isiltasunak jantzi zituen Ziprianoren ezpainak.
|
|
|
egunak generamatzan paisaia idortu bera ikusten eta, egia esan, berdin zitzaigun dena. Halako batean, berrehun metrora edo, silueta bat ikusi genuen
|
bide
ertzean; hurbildu ahala konturatu ginen pertsona hark polarra jantzita zeramala: polar granate morea, eta mendiko botak.
|
|
|
Orain badakit nola sartzen duten enbragea, nola betetzen duten gasolina andela, nola bideratzen duten autoa pausoz pauso nahi duten lekura. Lehen autoei
|
bide
ertzetik harriduraz begira sentitzen nuen arroztasun xalo hura galdu dut, askatasun eremu bat galtzen den bezala. Gure gizartean, ezerk ere ez du ematen ezer ez izateak ematen duenaren adinako askatasunik.
|
|
|
Ipuineko nekazariak bezala, nik ere, neure bizikletan pasatu ahala inguru haiek guztiak, errepide zatiak, bidegurutzeak, mugarri eta seinaleak,
|
bide
ertzeko nahiz harantzaxeagoko baserriak, baratzeak, pinudiak, sagastiak, gereziondoak, zelaiak, eta muinoak, denak neure egiten nituela sentitzen nuen, barruraino neure. Baina, ipuineko nekazaria ez bezala, neure gorputza kontrolatzeko gai nintzen, etxera onik eta osorik iristeko gauza, nire bizikleta fidelaren laguntzarekin.
|
|
|
|
Bide
ertzeko seinale batek diosku; White Bird Canyon inguruan gara. Han behean, haranean, zaldizko hainbat, filmetako indioak bezala, ilaran.
|
|
2007
|
|
|
Era berean, ur
|
bideen
ertzetan, 100 metroko zabalerako zerrendan ere ezin da etxerik altxa.
|
|
|
Dendari fina da Jimmy. Kartoi kutxa bat
|
bide
ertzean jarri eta denetarik saltzen du hor. Bidetik jaso dituen harritxoak, txotxekin eraikitzen dituen figura zakar samarrak edota etxean, amonaren laguntzaz, akaso?
|
|
|
Ahabi gorria, gehienez ere metro erdiko altuerara iristen den zuhaixka txiki batetik hazten den baia mota bat da. Fruitu horiek basa egoeran hazten dira
|
bideen
ertzetan eta lur hezeetan. Interes ekologiko handiko landarea da, ez bakarrik fruituengatik, baita lurzorua higaduratik babesten duelako eta humusa sortzen laguntzen duelako ere.
|
|
|
Eta, batez ere, gero eta pertsona gutxiagoren esku dagoen ezagutza gordetzea. Aspalditik kauserak egiteko erabiltzen diren loreak daudela azalduko digu, eta landare basatiak ere badaudela,
|
bideen
ertzetan nahiko erraz aurkitzen direnak, barazkiak bezala irakin daitezkeenak edo entsaladak egiteko erabil daitezkeenak.
|
|
|
Oro har, hiru segundoko tartea izateko arauak balio dezake. Hori kalkulatzeko,
|
bidearen
ertzean dagoen objekturen bat har daiteke erreferentziatzat. Distantzia hori nahikoa izango da ibilgailua geldiarazteko, beharrezkoa izanez gero; izan ere, hiru segundo horiek izango lirateke, gutxi gorabehera, larrialdi geldialdi bat egiteko erabiliko litzatekeen denbora.
|
|
|
Errepidean, ardoaren koloreko Plymouth bat, Ekialdeko Alemanian egindako moto beltz sidekarduna, muturrean hegazkin supersonikoa zeraman Buick turkesa eta bertze hainbat ustekabe sinetsezin zebiltzan joan etorrian. Guanoz estalitako txabolaren bat agertzen zitzaien noizean behin, eta
|
bidearen
ertzeko hormetan erreboluzioaren aldeko irudiak ikusten ziren tarteka. Ernesto Che Guevarari eskainitako kartel bati erreparatu zion Migelek.
|
|
|
Erauntsiak ez zuen, hala ere, une bat bertzerik iraun, eta etorri bezala egin zuen alde. Aldamenetara begira, espaloi gorria ematen zuen
|
bide
ertzetik at lurrak, eta inguruko mendi koxkorrak, urrunago, landaretzaren azpian zeuden osorik. Aldian behin, tximu zimatsuren baten larruz jantzirik bezala, zuhaitz harrigarriak ageri ziren bazterretan eta, eguzki galdatan, dardara egiten zuen argiak errepidearen zoru gainean.
|
|
2008
|
|
|
Bistarako tentagarri dan guztia ez da, baina, jatekoa. Sugesagarrak oso ikusgarri izaten dira,
|
bide
ertzetan, baina apropos jarritako izenak salatzen ditu, ez dira jangarriak. Halanda be, egun baten Tomasek halako pare bat jan ebazan eta gero ia konortea galduta egon zan.
|
|
|
Sasi-medikua be bazan hau.
|
Bide
ertzetan sendabedarrak batzen ibilten zan, ukenduak eta edabea egiteko. Gurean ez eban bere trebetasunik frogatu, baina entzuna genduan ez dakit nongo baserri baten medikuek sendatu ezinik lagatako bat berak sendatu ebala.
|
|
|
Kontzertu horietan, rock n roll hutsean dator, eta, azken diskoko kantuez gain, 10 urte hauetako kanturik arrakastatsuenak ere joko ditu, La Aristocracia del Barrio bere taldearekin batera. Gogoratu, gainera,
|
Bide
Ertzean taldeko Karlos Aranzegi tolosarra dela talde horretako bateria.
|
|
|
Gero, baserrien norabideak bereizten zituèn bidegurutzera iritsi zirenean, Kaxkagorrik laguna utzi eta honek bere bideari ekin zion, bakarrik. Baina Beñardo ez zegoen ongi, eta nola etxera gizon iritsi nahi baitzuen, denbora egiteko edo,
|
bide
ertzetik bospasei metrora zegoèn toki batean eseri zen, zuhaitz baten enborra bizkartokitzat harturik, non, berandu baino lehen, lotan gelditu baitzen. Itzarri zenean, gainean zuen gaua, ilargi erdia gauaren begi?, arazo handirik gabe zutitu, etxerako bideari berrekin, jiraka ez zebilkion arren (balantzarik ez zuen egiten behinik behin), astuna behar zuen Beñardok burua?
|
|
|
Malda behera batean, izan ere, bidea estua zen, eta baso soil samar bat zegoen, bideak erdiz erdi ebakitzen zuena?, gurpiletako batek harri batekin topo egin eta Toribiok ezin gobernatu izan zituen bi zaldiak, zaldi batek irrist egin zuen? erori ere, erori zen, erori ahala altxatu zen arren?, halako eran, non zalgurdiak
|
bide
ertzean zeudèn zuhaitz pare baten aurka talka egin eta hantxe geratu baitzen trabatuta, amildegi dexenteko baten parean. Toribiok egin zuèn maniobra bospasei segundokoa izan zen, bakoitzak ahal zuen bezala igaro zituèn bospasei segundo:
|
|
|
Erdi pareraino irekitako leihotik tiro lehor batzuk irten ziren berehala, eta hatz tartetik zigarroa erori zitzaion. Gorpua espaloiaren eta
|
bidearen
ertzera jausi zen, pisutsu. Farolaren argitasuna mila zatitan lehertua geratu zen, kalea erabat belztuz.
|
|
|
Minutu askoren tarterik gabe, motor hots berri baten zaratak lagundu zuen katuek hautsitako isiltasun tregua eteten. Gurpilak kurrixkatuz frenatu behar izan zuen, bat batean, espaloiaren eta
|
bidearen
ertzean eroritako zerraldoa ez harrapatzeko. Heldu berria zen polizi autoaren argi urdinak jiraka jarraitu zuen geratu eta gero ere.
|
|
|
Hiritik irteterako beherantz zihoan eguzkia. Baobab erraldoiak agertu dira
|
bide
ertzean, eta hainbat kilometrotan joan gara etxera bidean zihoazen gurdiak aurreratzen. Postalaren hondo bikaina egiteko, ilunabarra.
|
|
|
|
Bide
ertzera irten gara. Kedougou ra joateko hegoalderantz doan edozein ibilgailu har dezakegu.
|
|
|
Erasoa goizaren amaieran gertatu zen, poliziak hirian sartzera zihoazela. Lekukoen arabera,
|
bide
ertzean ezkutatutako bonba bat zartarazi zuten bi ibilgailuk osatzen zuten konboiaren aurka, eta, ondoren, tiroketa bat izan zen.
|
|
|
Ekitaldia musikarekin despeditu zen:
|
Bide
Ertzean taldearen Ez dut atzera egingo kantua abestu zuten Imanol Ubedak eta Imanol Goikoetxeak. Bandako musikariek Eusko gudariak jo zuten eta auzatea zegoen bitartean Zubiondo abesbatza ere kantua izan zen.
|
|
|
Malda behera batean, izan ere –bidea estua zen, eta baso soil samar bat zegoen, bideak erdiz erdi ebakitzen zuena–, gurpiletako batek harri batekin topo egin eta Toribiok ezin gobernatu izan zituen bi zaldiak –zaldi batek irrist egin zuen... erori ere, erori zen, erori ahala altxatu zen arren–, halako eran, non zalgurdiak
|
bide
ertzean zeudèn zuhaitz pare baten aurka talka egin eta hantxe geratu baitzen trabatuta, amildegi dexenteko baten parean. Toribiok egin zuèn maniobra bospasei segundokoa izan zen, bakoitzak ahal zuen bezala igaro zituèn bospasei segundo:
|
|
|
Gero, baserrien norabideak bereizten zituèn bidegurutzera iritsi zirenean, Kaxkagorrik laguna utzi eta honek bere bideari ekin zion, bakarrik. Baina Beñardo ez zegoen ongi, eta nola etxera gizon iritsi nahi baitzuen, denbora egiteko edo,
|
bide
ertzetik bospasei metrora zegoèn toki batean eseri zen, zuhaitz baten enborra bizkartokitzat harturik, non, berandu baino lehen, lotan gelditu baitzen. Itzarri zenean –gainean zuen gaua, ilargi erdia gauaren begi–, arazo handirik gabe zutitu, etxerako bideari berrekin –jiraka ez zebilkion arren (balantzarik ez zuen egiten behinik behin), astuna behar zuen Beñardok burua– eta gorabehera handirik gabe heldu zen etxera.
|
|
|
Lanbro artean ageri da Alex.
|
Bide
ertzean, bloke komunistak. Film baterako jarriak dirudite.
|
|
|
pasatzean,
|
bide
ertzean ikusiak izateko. Musika, eta bere begiak atzerako ispiluan.
|
|
|
Bide batez.
|
Bide
ertzetik. Argiztapen eskasak eta euri finak ikusezin bihurtu gaituzte etxerako bidean.
|
|
|
Errepidean aurrera kamioi handi bat dator egurrez lepo. Intermitentea pizten du
|
bide
ertzeko gasolindegira doala seinalatzeko. Errepidea zeharkaturik, gasolio posteraino iristen da.
|
|
|
|
Bide
ertzetan arnasa galduta gabiltzanean,
|