|
2000
|
|
|
III.Bokal bi elkarren segidan daudenean, lehenbizikoa < i> edo < u> bada,
|
bi
silabatan ahoskatzen dira: abi an, sozi ala, zi ur?
|
|
|
Bestalde, esaldiaren barruan doazen hitzak ere xeheak izan behar dira,
|
bi
silaba dituztenak lau silabakoak baino erretenigarriagoak izanik. Hitz teknikoekin ere kontuz ibili behar dugu, oharkabetzeko elementuak izan baitaitezke.
|
|
2001
|
|
|
" Aurki", berehala da, eta hor esan nahi litzatekeen hori aurkitu esaten da euskaraz. Bertsoetan zilegi da (edo, gure Xenpelarrek zioen bezala, lizentzi) bata bestearen orde erabiltzea metri causa,
|
bi
silaba besterik ez dituelako, baina ez euskal prosa jatorrean.
|
|
|
Bertsoa bera makur dabil. Lehen lerroan,
|
bi
silabako hitza falta da, ecen eta çure baithanen bitartean zihoakeena. Bigarrenaren hutsa aisekiago senda daiteke, vrruticen ordez vrrutitic irakurtzearekin.
|
|
2004
|
|
|
Baita Mendabaldeko euskalkietan ere, bestalde, h ari buruz aldatuenak, ahoskera silababiko batzuk dira egoera zaharraren lekuko: " nas"(= naiz), baina" nais"(= nahiz); [baj] baina [bei](
|
bi
silabatan= behi).
|
|
2005
|
|
|
Arbola zabala luzaro begiratu ostean, jazotzen zitzaigun
|
bi
silabatako hitzak hamaika bider errepikatzen direnean bezala: ez genekien zein zen lehena, zein bigarrena.
|
|
2006
|
|
|
Amak urtetan gordetako hitz eta pentsamenduak entzun ahal balitu bezala. Nola, eta haren eskuei begira, orain ospitale hitzaren lehen
|
bi
silabak estaltzen dituzten eskuei. Tale irakur dezake amaren atzamarren artean.
|
|
2008
|
|
|
Aditzaren erroa alboan utzirik, euskal izenek era kusten zituztenak batu zituen, egitura ezberdin baikoitza jatortzat edo arrotzat hartu ondoren euskal lexikoaren estrato ezberdinak sailkatzeko gai izango zelakoan. Deskribapenaren arabera euskal erroak monosilaboak,
|
bi
silabakoak eta trisilaboak izan daitezke, atal bakoitzaren barruan azpisailkapenak ere egiten dituelarik. Adibidez, monosilaboen artean bokalez, diptongoz, kontsonantez edo afrikatuz amaitzen direnak aurkitzen dira, eta bisilaboen artean (C) VCV egitura (aho, >), (C) VCCV (albo, > rgi, >) eta (C) VCCVC (argal, >) egitura dutenak gehienbat.
|
|
|
Hasieran, haurrek bokalak erabiltzen dituzte silabak adierazteko.
|
Bi
silabako hitzak adierazteko, bi bokal; silaba bakarrekoak idazteko, bokal bakarra. Hori ekiditeko, letra batzuk eransten dituzte.
|
|
2009
|
|
|
Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta
|
bi
silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot lanari:
|
|
|
Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz. Perpaus baten kadentziak
|
bi
silabako hitz bat eska dezake, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean. Hitzen eta esaldien musikaltasunari eta erritmoari begiratzea ez da poeten egitekoa bakarrik.
|
|
|
Perpaus baten kadentziak
|
bi
silabako hitz bat eska dezake eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean. Aliterazioak on egin liezaioke esaldi bati, baina baita kaltea ere.
|
|
2010
|
|
|
Helenak ahoskatutako bi nota haietan laburbilduko balitz bezala: Ga bi; izen bat eta
|
bi
silaba, birika bat silaba bakoitzeko: Ga bi; edo esango al dut Helenak ahoskatzen zuèn hitz bakoitza, edo letra bakoitza, hobeto?, hauspo bat bezalakoa gertatzen zitzaidala, belarrietatik sartu orduko zintzur eta bronkioetako sokatik zintzilikatu eta istantean puzten zitzaidana, eta hala sentitzen nintzela, halakoetan, birika askotako eta inola ere ez birika bakarreko??
|
|
|
halaxe esaten zidan, bai, euskaraz —lehenengo zailtasunaren aurrean, hala ere, gaztelerara jotzen genuen automatikoki—, bazekielako nik euskara ikasi nahi nuela, eta nik, orduan, ukitu gabe maite nezakeelako sentipena neureganatzen nuen... nire izena haren ahotsean entzuten nuenean puztu eta puztu egiten baitzitzaidan neure birika bakarra, bi biriken tokia hartzerainoko puzte etengabean, musikaren edertasuna eta edertasunaren musika —Mozartena eta Händelena, Chopinena eta Beethovenena— Helenak ahoskatutako bi nota haietan laburbilduko balitz bezala: Ga bi; izen bat eta
|
bi
silaba, birika bat silaba bakoitzeko: Ga bi; edo esango al dut Helenak ahoskatzen zuèn hitz bakoitza —edo letra bakoitza, hobeto—, hauspo bat bezalakoa gertatzen zitzaidala, belarrietatik sartu orduko zintzur eta bronkioetako sokatik zintzilikatu eta istantean puzten zitzaidana, eta hala sentitzen nintzela, halakoetan, birika askotako eta inola ere ez birika bakarreko...?
|
|
|
Arean ere, iussum deiturikoa iubeo aditzaren partizipioa da, eta, partizipio horri bigarren silaba kentzen badiogu, ius ateratzen da hortik. Are gehiago,
|
bi
silabak bereiziz gero, esaldia osa daiteke, eta, esaldi horretan, mandatuak edo aginduak baieztatzen du bera dela ius hori, hau da, neu naiz ius (ius sum).
|
|
2012
|
|
|
–Gustatzen? Da
|
bi
silabaren errepikatze hutsa: zon eta zon.
|
|
|
esaten da euskaraz. Bertsotan zilegi da (edo, gure Xenpelarrek zioen bezala, lizentzi) bata bestearen orde erabiltzea metri causa,
|
bi
silaba besterik ez dituelako, baina ez euskal prosa jatorrean. (LIB I:
|
|
|
Horietako bat “Espainieraren ortografiaren” azken edizioko berrikuntzetako batekin lotuta egon da. Izan ere, Espainian
|
bi
silabarekin ahoskatzen diren hitzen bidez ezkia ezabatzeari eragiten dio, eta hiato bat osatzen dute, baina beste herrialde batzuetan modu desberdinean esaten dira, hala nola “guion”. Erredaktoreetako batek argitu duenez, azentu grafikoa kentzeak ez dio eragiten nola ahoskatzen den.
|
|
2014
|
|
|
ezberdindun
|
bi
silaba.
|
|
|
–Tira, abizenak
|
bi
silaba zituela jakin diat, hala ere. Hik ukelelea jo huen Howard Marshall en etxeko festan; ederki, gainera.
|
|
|
Erritmo aldaketek adierazten zuten haurrek soinuak bereizten zituztela.
|
Bi
silaba horiek erabiliz egindako ikerketa berriagoen arabera, haurrek helduek baino soinu altuagoak behar dituzte diskriminatu ahal izateko, ingurune zaratatsuetan batez ere.
|
|
|
|
Bi
silaba. Eskerrak.
|
|
2015
|
|
|
Kristalengatik entzuten ez bazien ere, zuzendariak antzeman zezakeen zeintzuk ziren haien deiadarrak.
|
Bi
silaba ari ziren errepikatzen. Berehala beste bi gaixo hurreratu ziren leihora, eskuetan buztina zutela, eta segituan beste bi, eta gero beste mordoxka bat, eta denak saltoka eta oihuka ari zitzaizkion, bi silabak errepikatzen, lekuan saltoka eta kantuan, besoak gora, bata besteari helduta, eta halako batean batek kristala hautsi eta txilio egin zion, nora hoa kakaeuli, besteek kantuan segitu bitartean, Vi tas, Vi tas, eta buztina kristalaren kontra jaurtitzen hasi ziren, eta artilea eta margoak eta pintzelak, eta txilibitu baten deiak entzun baziren ere algarak bere hartan segitu zuen, eta beste kristal bat apurtu zen, eta beso bat agertu zen zulotik, airea oratu nahian bezala.
|
|
|
Bi silaba ari ziren errepikatzen. Berehala beste bi gaixo hurreratu ziren leihora, eskuetan buztina zutela, eta segituan beste bi, eta gero beste mordoxka bat, eta denak saltoka eta oihuka ari zitzaizkion,
|
bi
silabak errepikatzen, lekuan saltoka eta kantuan, besoak gora, bata besteari helduta, eta halako batean batek kristala hautsi eta txilio egin zion, nora hoa kakaeuli, besteek kantuan segitu bitartean, Vi tas, Vi tas, eta buztina kristalaren kontra jaurtitzen hasi ziren, eta artilea eta margoak eta pintzelak, eta txilibitu baten deiak entzun baziren ere algarak bere hartan segitu zuen, eta beste k...
|
|
|
Lehen down? Zaudela
|
Bi
silaba. Ematen du Film bat da?
|
|
2016
|
|
|
Txorakeriak esaten eta jokaldia komentatzen jarraitu genuen, biok arnasa betean barrez eta negarrez amaitu genuen arte, ordenagailuko musikaren gainetik gure karkailak eta intziriak gailenduz. Ez ginen
|
bi
silaba segidan ahoskatzeko gai, barreak itota. Gaueko ordu batak pasatxoan, iskanbila hartaz gogaituta, bizilagunak kolpeka hasi zitzaizkizun paretan, eta hark algarak eta malkoak hauspotu besterik ez zigun egin.
|
|
2017
|
|
|
Gaur egungo ikuspegitik eta, are zehatzago, Mitxelenak euskararen erro kanonikoari buruz zuen iritzi eta teoriatik abiatuz, hiru silabatako oinarririk ezin da onartu aitzin euskararen egitura morfologikorako, behintzat berreraiki daitekeen garairik zaharrenerako. Gorosti hitza konposaketaren ondorio balitz(* golots ti, eman dezagun), artean ere
|
bi
silaba izango genituzke hitzaren oinarri lexikoan. Nahiz eta honelako erroak arrotzegiak ez izan euskal hitz zaharrenetarikoen artean (cfr.
|
|
2018
|
|
|
Hiru hilabete.
|
Bi
silaba: Ma?
|
|
2019
|
|
|
–Jo der! , esan zuen ahopean txalupariak,
|
bi
silabak ondo markatuz.
|
|
|
Bigarren azentu hau, mugitu bai, baina galdu ez da galtzen eta silaba bakarreko edo
|
bi
silabako hitzetan ere ager daiteke.
|
|
|
|
Bi
silabakoa: drdo botil, baina botil drdo.
|
|
|
Kasu hauetan, sintagmaren amaierako hitzaren
|
bi
silabetan dago azentua. Hitzaren hasierakoa, lehenengoan; sintagmaren bukaerakoa, bigarrenean.
|
|
2020
|
|
|
Lerroen bukaeran, hitzak
|
bi
silabaren artean moztu behar dira. Adibidez:
|
|
|
Hiztunak Hegoaldekoak izanik, ez dute ahoskatzen eta, maila arduragabeko jardunetan, oro har, bokalak diptongoan edo bokal bakarra eginez ahoskatu dituzte. Zainduan, berriz, gehiagotan ahoskatu dira bokalak
|
bi
silabatan. Esate baterako, hiztun berak (AO k) hitz bera (ahal) bi eratara ahoskatu du, hizkera mailaren arabera:
|
|
2021
|
|
|
Honela labur dezakegu bokalez zein kontsonantez amaitzen diren kanpoko leku izenen kasuistika (xehetasun gehiagotarako ikus 178 araua, eta begiratu Euskaltzaindiaren Hiztegia): a) a+ ar> ar(
|
bi
silabatik gorako oinarriekin)/ a+ tar (bi silabako oinarriekin) antiguar, angolar, argentinar, canberrar, belgikar, bruselar, bolikostar, bostwanar, guatemalar, vienar/ rigatar, suvatar, dakartar, bernatar, pragatar, vilatar erromatar, andorratar (salbuespenak) abudhabiar, aragoiar, bangiar, burundiar, djibutiar, fijiar, helsinkiar, haitiar, kigaliar, maliar, malawiar, nairobiar, newdelhiar, trip...
|
|
|
Honela labur dezakegu bokalez zein kontsonantez amaitzen diren kanpoko leku izenen kasuistika (xehetasun gehiagotarako ikus 178 araua, eta begiratu Euskaltzaindiaren Hiztegia): a) a+ ar> ar (bi silabatik gorako oinarriekin)/ a+ tar(
|
bi
silabako oinarriekin) antiguar, angolar, argentinar, canberrar, belgikar, bruselar, bolikostar, bostwanar, guatemalar, vienar/ rigatar, suvatar, dakartar, bernatar, pragatar, vilatar erromatar, andorratar (salbuespenak) abudhabiar, aragoiar, bangiar, burundiar, djibutiar, fijiar, helsinkiar, haitiar, kigaliar, maliar, malawiar, nairobiar, newdelhiar, tripoliar (baina bruneitar, hanoitar, paraguai...
|
|
|
Hala, artasoro, otalur, artile, itsasgizon, besamotz, iturburu, arnas aparatu, Euskal Herri, atalburu, artadi, iturgin, harakin, euskalgintza, itsaski eta beste hainbatetan, beste itxura bat hartu dute arto, ote, ardi, itsaso, beso, iturri, arnasa, euskara, atari eta haragi izenek. Arto, ote eta beso
|
bi
silabakoak dira eta e/ o bokala dute amaieran, baina azken bokal hori a bihurtu da artasoro, artadi, otalur, besamotz hitzetan.
|
|
|
– ari aurkituko dugu u amaierako oinarria dugunean (arnegari, bekatari, ezkutari, gobernari, mandatari, merkatari, predikari, zerbitzari), nahiz
|
bi
silabako oinarria dugunean lari alomorfoa izan ohikoago (txistulari);
|
|
|
Oinarriaren silaba kopuruak eragina izan dezake bata edo bestea aukeratzean:
|
bi
silabako oinarriek lari hartzeko joera erakusten dute, eta hiru silabakoek ari (agintari, bertsolari, bulegari, eskelari, goldelari, laborari, misiolari, sukaldari);
|
|
|
4.2.2b Euskaltzaindiak honako arau hau eman zuen ari/ lari aldaeren banaketari dagokionez: " Erabil bedi ari forma, a bokalaz amaitzen diren izen oinarriei eransteko, batez ere
|
bi
silabatik gorakoak direnean. Beraz, gramatikari edo politikari erabil bitez batasunerako (eta ez gramatikalari edo politikalari).
|
|
|
euskara dugu hor azpian, eta beste izen batekin elkartzen denean euskal ematen du. Hitz elkarketan ezartzen den lege zaharra da hori,
|
bi
silaba baino gehiago dituen hitzetan (kasu honetan hiru: eus ka-ra) ezartzen dena.
|
|
|
Ba yin eta yang. Horra
|
bi
silabatan dena konponduta... dena jakina! Nik euskalmania eztinat oso maitea, baina txinomania ere... yogako zera horiek...
|
|
2022
|
|
|
|
Bi
silabako izenetan, atzeko azentua ugariagoa dela dirudi: Lerín, Irún, Zeráin, Atáun, Larrún...
|
|
|
–Gorroto du mezuari darion gizalege hutsezko kutsu hori, benetan sentitu baititu esandako hitz guztiak. Eztarria atzaparkatzen diote,
|
bi
silaba elkarrekin jostea ere zailduz.
|
|
|
Alde batetik, ki atzizkiak azken bokalaren galera eragin dezake
|
bi
silaba baino gehiagoko hitzetan, atzizki ugarik egiten duten moduan (De Rijkek [2008: 234] Major Apocope deitzen duena):
|
|
2023
|
|
|
«Zatarra da, baina gure zatarra» lehen horrela adierazten zen.
|
Bi
silaba erantsi eta kritika eta kariñoa aldi berean eman aditzera. Baldarrari, gurea bada, baldartxio deitzen zaio.
|
|
|
" BaiSí":
|
bi
silabatan manifestatu du lekuz kanpokotasuna.
|