|
2002
|
|
|
Jarraitze klaseek azpilexikoak biltzen dituztenez, haiek bideratzen dute azpilexikoak batu ahal izatea ala ez. Hau da
|
bi
mailatako morfologiaren muga: morfotaktika azaltzeko mekanismoa sinpleegia baita.
|
|
|
Koskenniemik (1983) bere tesian eredu berri bat proposatu zuen,
|
bi
mailatako morfologia deitutakoa, oso arrakastatsua izan dena: analisi zein sintesirako aldaketa morfofonologikoak adierazteko formalismo ahaltsu, orokor eta eraginkorra7 da.
|
|
|
|
Bi
mailatako morfologiaren ezaugarriak zehatz mehatz hurrengo atalean aztertuko ditugun arren, formalismo guztien artean sailkapen bat egiteko ezinbestekoa da ezaugarri hauek laburtzea:
|
|
|
8 KIMMO izenarekin Koskenniemik proposatutako
|
bi
mailatako morfologian oinarritutako prozesadore morfologiko guztiak izendatuko ditugu.
|
|
|
Samba Nuevo Mexico Estatuko unibertsitatean garatutako tresna da, morfologiari aurre egiteko baterakuntza eta egoera finituetatako erregelak modu erazagutzailean konbinatzen dituena (Zajac, 1998). Horrela,
|
bi
mailatako morfologian baino morfotaktikaren egitura konplexuagoak defini daitezke.
|
|
|
Morfotaktikaren eredua zeharo aldatzea proposaturik zegoen lehendik,
|
bi
mailatako morfologiaren jatorrizkoa oso pobrea delako. Proposamen ezagunenak Bear-ek (1986), Trost ek (1990, 1994), eta Alvey n (Ritchie eta beste, 1992) azaldutakoak dira.
|
|
|
Dena den, azken urteetan arrakasta handiena izan duen proposamena
|
bi
mailatako morfologiarena izan da, zalantzarik gabe, KIMMO izenarekin deskribatu dena. Horretan oinarritu dira bibliografiako sistema gehienak, batez ere morfologia aberatsa duten hizkuntzak aztergai izan dituztenak.
|
|
|
3
|
Bi
mailatako morfologia
|
|
|
1983an Koskenniemik
|
bi
mailatako morfologiaren eredu konputazionala definitu zuen, aurreko sailkapenean KIMMO izenarekin aipatu duguna. Egoera finituetako morfologiari bultzada handia eman zion eredu honek harrera bikaina jaso du ondoko urteetan, besteak beste, dituen ezaugarri hauengatik:
|
|
|
Hala ere, Kaplan-en arabera (Kaplan, 1988; Kaplan & Kay, 1994), bi ereduetan karaktere kateen arteko erlazio erregularrak adierazten dira, eta erlazio hau itxia da konposaketarekiko, baina ez ebaketarekiko. Izan ere,
|
bi
mailatako morfologiaren kasuan ebaketa ere itxia da. Honetan oinarriturik, Karttunen ek bi ereduak erabiltzen dituzten lexiko itzultzaileak proposatzen ditu, kapitulu honen amaieran azalduko direnak.
|
|
|
4 irudian konputazioaren aldetik bi ereduen artean dagoen desberdintasuna azaltzen da: alegia, bi sistemetan, erregelak egoera finituetako itzultzaile bihurtu arren,
|
bi
mailatako morfologian itzultzaile baino gehiago bikote kontrolatzaileak dira.
|
|
|
Esan bezala,
|
bi
mailatako morfologiaren ezaugarririk garrantzitsuena lexiko maila eta azalekoa parekatzen duten erregela multzoan datza. Erregela hauen sintaxia zehaztu baino lehen, zenbait kontzeptu defini ditzagun:
|
|
|
|
Bi
mailatako morfologia erabili ahal izateko programa bat behar da, baina gomendagarria da eginda dauden tresnak erabiltzea norbera programatzen aritu gabe. Halako tresnetan bi osagai nagusi daude:
|
|
|
|
Bi
mailatako morfologia izeneko formalismoaren deskribapen zehatza egin da kapitulu honetan, osatzen duten bi elementu nagusiak azalduz: morfemak eta morfotaktika deskribatzen dituen lexiko sistema batetik, eta aldaketa fonologikoak zehazteko erabiltzen diren bi mailatako erregelak bestetik.
|
|
|
|
Bi
mailatako morfologiaren barruan, lexikoaren definizioa nola egin behar den azaldu da 3.2 pasartean. lexc programa erabiliz bi aukera gehiago dago:
|
|
|
P, t eta k kontsonante herskari ahoskabeen aurrean bakarrik gertatzen ei da hau.
|
Bi
mailatako morfologian deskribatzeko, lexikoan bi morfofonemaz (B eta I, adibidez) osatutako aurrizki bat jarriko da (BI+), eta erro guztiekin eraikiko da bere jarraitze klasea. Ondoko bi erregelak dira bikoizketa gauzatzeko:
|
|
|
Xeroxen egindako ekarpena (Karttunen eta beste, 1992; Beesley & Karttunen, 2002)
|
bi
mailatako morfologiatik harantzago doa. Proposatutako lexiko itzultzaileek (lexical transducer ingelesez) ahalmenaren aldetik dakarten iraultzaz gain (azaleko sintaxiaren tratamendurako erabiltzen ari dira arrakasta handiz), bestelako abantailak ere badauzkate formalismo morfologikoaren funtsaren ikuspuntutik:
|
|
|
. Azala eta ohiko lexiko mailaren arteko aldaketak
|
bi
mailatako morfologiari dagozkion egoera finituetako itzultzaileen bidez gobernatzen dira. Horretarako twolc konpiladorea erabil daiteke.
|
|
|
Sistema batzuetan morfotaktikaren definizioa paradigma bitartez egiten da.
|
Bi
mailatako morfologian morfotaktika definitzeko jarraitze klase bat esleitzen zaio morfema bakoitzari, jarraitzeklasea izanik ondoren joan daitekeen morfema multzoaren identifikazioa. Adibidez, euskaraz adjektiboen jarraitze klasean graduatzaileak egongo dira (ago, egi, en) baina izenenean ez.
|
|
|
3
|
Bi
mailatako morfologia 27
|
|
|
|
Bi
mailatako morfologiaren funtsa ezagutzea eta praktikatzea.
|
|
|
Euskararen deskribapen morfologikoa aurkeztea,
|
bi
mailatako morfologiaren ereduaren arabera.
|
|
|
Lehen atal nagusiak, berriz, hiru kapitulu hartzen ditu: formalismo desberdinen azterketa egiten duen bigarren kapitulua,
|
bi
mailatako morfologia deskribatzen duen hirugarrena eta LinguistX izeneko tresnaren zehaztasunak azaltzen dituen laugarren kapitulua. Aipatutako tresna, zoritxarrez, ez da software librea, baina bibliografian agertzen den Finite State Morphology:
|
|
|
Morfologiarako eredu konputazional desberdinen aurkezpena egitea eta horien barruan
|
bi
mailatako morfologiarena kokatzea eta sakontzea da kapitulu honen xede nagusia. Hala ere, formalismo morfologikoak aztertu baino lehen, hauek ezagutzen lagunduko diguten zenbait funtsezko ezaugarri aurkezten dira hasteko.
|