|
2008
|
|
|
Nolanahi ere, egiazko neurri diren izenekin zailago gertatzen da holakoak osatzea. Honako
|
bi
adibide hauek, esaterako, maila desberdi na dutela esango nuke:
|
|
2021
|
|
|
18.4.7b Ikus ditzagun
|
bi
adibide hauek: itsasoari begira; itsasora begira.
|
|
|
Geroago adibide batzuk ikusiko baditugu ere, aurrera dezagun hemen zerbait. Horretarako
|
bi
adibide hauek erabiliko ditugu: Irakaslea orduan etorri da; Orduan, irakaslea etorri da.
|
|
|
Bide erabiltzean hiztunak adierazten du zeharkako ebidentzia duela esaten ari denerako, nonbaitetik ondorioztatu duela. Konpara ditzagun
|
bi
adibide hauek (Korta eta Zubeldia 2016): Asko mugitzen omen naiz lotan nagoela/ Asko mugitzen bide naiz lotan nagoela.
|
|
|
Ikus ditzagun
|
bi
adibide hauek: Bada zuk jakitera[...] Jesusen etortze onetatik datozkizun ondasunak (Mendiburu); Eta haien ixiltzeaz poztu dira, eta Jaunak eraman ditu berek nahi zuten portura (Duvoisin).
|
|
|
Maddi ikusten duzunean, goraintziak emazkiozu; Maddi ikusten baduzu, goraintziak emazkiozu.
|
Bi
adibide hauek solas ingurumen askotan esanahi hurbilekoak izanen dira. Halere, hemen desberdintasun bat nabaritu daiteke.
|
|
|
Berdin gertatzen da beste
|
bi
adibide hauetan ere: Ezagutzen dituzu hemen egonikako haurrak?; Ezagutzen dituzu hemen dauden haurrak?
|
|
|
Ez dut gauza onik pentsatzen [gizon batek egindako] lanaz; Ez dut gauza onik pentsatzen [hola lanak egindako] gizonez.
|
Bi
adibide hauetako lehenean lana da isilpean utzi den sintagma erlatibatua; bigarrenean, berriz, gizonek (lanak egin). Sintagma ergatibo erlatibatua dute beste adibide hauek ere:
|
|
|
Batetik, kontrol egitura izateak edo ez izateak (ikus § 30.2.5); bestetik, partitibo atzizkia hartu ahal izateak. Ikus ezagun honako
|
bi
adibide hauen arteko kontrastea: * Badakit [nork egin]/ Badaukat [nork egin].
|
|
|
28.8c Nolanahi ere, behin baino gehiagotan aipatu izan da irizpide horri bakarrik jarraitzeak erabiltzen zailak diren ondorioetara eraman gaitzakeela. Ikusi, esaterako, honako
|
bi
adibide hauek: [Joxeren liburu eta Mirenen aldizkari] berriak/ Joxeren [liburu berri eta aldizkari zahar] ak.
|
|
|
Pastelak egiteko irina behar duzue; Hurbiletik ikusteko betaurrekoak jantzi ditu. Anbiguoak dira azken
|
bi
adibide hauek; bi irakurketa onartzen dituzte. Batetik, ‘zertarako’ behar den irina edo ‘zertarako’ jantzi dituzten betaurrekoak (hau da, helburuzko adjuntu jokatugabea).
|
|
|
31.4.3.8b Izenordain erresunptiboetara jotzea. Konpara ditzagun
|
bi
adibide hauek: a)* Ez da [bizia eman nezakeen] gizonik; b) Ez da [har (en) gatik/ bera (ren) gatik bizia eman nezakeen] gizonik.
|
|
|
Ez da hori eginkizuna, ezinkizuna baizikan (Larramendi); Eta ez da arroztasuna, egia baizik (Agirre). Aurrean ere joan daiteke, ordea, ondoko
|
bi
adibide hauek alderatuz ikus dezakegun bezala: Berehalaxe erakutsiko dizuet denoi eta ez bat, zazpi baizik (Etxaide); Eta bisitatzen zuen ez eliza bat, baizik anitz eliza (Lizarraga).
|
|
|
Eta ago eta en atzizkiak aipatu ditugun bezala, berdintasuna nola adierazten dugun ere esan behar. Ikus ditzagun
|
bi
adibide hauek: Erronkari Basabürüa bezain ederra da; Auto hori ez da nirea bezain zaratatsua.
|
|
|
Batzuetan nolabaiteko kausalitate adiera ere suma daiteke. Itota hil zen esaten denean, itotzearen ondorioz hil zela adierazi nahi izan daiteke; alegia, adierazten den prozesuaren, ekintzaren edo gertakariaren —kasu honetan, hiltzea— kausa edo jatorria adieraz daiteke bigarren mailako predikatuaren bidez. Ohiko deskribapenezko irakurketari zer eransten zaion ohartzeko, ikus ditzagun honako
|
bi
adibide hauek: Peruk biluzik ihes egin zuen; Peruk beldurtuta ihes egin zuen.
|
|
|
2 Iparraldeko erabileran
|
bi
adibide hauek adiera bera dute.
|
|
|
Gramatiketan beste sailkapen mota batzuk ere ageri dira, beste mota bateko irizpideak erabiltzen direlarik. Ikus ditzagun
|
bi
adibide hauek: irakasle gizena eta irakasle ona.
|
|
|
Adberbialak, berriz, adjuntuak dira, elementu gobernatzailerik ez dutenak.
|
Bi
adibide hauek alderatu baino ez dugu desberdintasunaz jabetzeko: Lanean ari zela esan ziguten; Lanean ari zela izan zuen ezbeharra.
|
|
|
Baina hor ere pentsa dezakegu hala dela, etorri aditzak gehienetan eraman ohi duen elementu baita zertara (edo nora), erabat eskatzera iristen ez bada ere. Argiagoa da bereizketa beste
|
bi
adibide hauen artean: Liburu hau erosteko esan didate; Aitak dirua eman dit liburu hau erosteko.
|
|
|
Irakurriz ikasi dute haurrek; Irakurtzen ikasi dute haurrek. Bi perpausak dira zuzenak, eta ematen du
|
bi
adibide hauetan bataren zein bestearen eremuak ongi mugatuta daudela. Lehenbiziko adibidean, ‘nola ikasi duten’ da kontua, hau da, ikasteko moduaz ari gara, eta beste zerbait ikasi dute, ez irakurtzen.
|
|
|
Areago, mintzagaia ez da beti ikusten (edo entzuten), dela isilean atxikia delako, dela aditzak berak, komunztadurari esker, agerian uzten duelako zein den mintzagaia. Ikus ditzagun honako
|
bi
adibide hauek: Oinez etorriko naiz; Nik hartuko dut.
|
|
|
Nolanahi ere, badirudi zenbait kasutan modu kutsua ere izan dezakeela, eta horregatik jaso dugu hemen. Ezin uka honako
|
bi
adibide hauek badutela moduzko kutsua, helburuzkoaz gain: Artzainak artoski jarraiki behar du erditzekotan diren ardiei, eta antxuei bereziki (Duvoisin);[...] eta apur batez, gelditzekotan ere izan nintzela gizona urrunduxe artean (J.
|
|
|
Esan beharrik ez da gertakariaren baiezkotasuna nabarmentzen duen badugunean, ezin dela beste galdegairik egon. Ikus
|
bi
adibide hauen arteko aldea: Gaur dator, ez bihar;* Badator gaur, ez bihar.
|