|
2009
|
|
|
Ez gatoz nasketa billa, ez gatoz ukabil makilka iñori ekitera; ez gatoz euskaldun ari, edo euzkotar oni, eragozpen sarerik jartzera, ez gatoz au t, ura maseatzeko asmotan. Jakiña da Euzkadi Euskalerriaren (bat eta
|
beste
berdin zaizkigu) aldeko guziyok ez degula neurri batez neurtuko guziya; bañan, au onela dalako, ¿ asi al gintezke erdaldun ta erdalzaleai geren umekeriz atsegiñik betienak eman nairik bezela?
|
|
|
Ez gatoz nasketa billa, ez gatoz ukabil makilka iñori ekitera; ez gatoz euskaldun ari, edo euzkotar oni, eragozpen sarerik jartzera, ez gatoz au t’ura maseatzeko asmotan. Jakiña da Euzkadi Euskalerriaren (bat eta
|
beste
berdin zaizkigu) aldeko guziyok ez degula neurri batez neurtuko guziya; bañan... au onela dalako, ¿ asi al gintezke erdaldun ta erdalzaleai geren umekeriz atsegiñik betienak eman nairik bezela. Gerok guchi izan; arrotzak zearka guri begira ikusten; ayei zerekin poz emango zayen jakin... eta alashen ere euskaldunak beren artean zirzilkeriyetatik beti leyan! –Ez gatoz, bada, auzitara!
|
|
2010
|
|
|
Irakurri gabe ere istorio ezaguna da, behin baino gehiagotan eraman baitute zinemara, eta bertsio horiek sarritan eskaini baitituzte telebistan. Mutiko bi dira protagonista, tituluak esaten duen bezala bata printzea eta bestea eskalea, gizarte mailen eskaileraren bi muturretan bizi direnak, elkarren berri izan gabe baina, aldi berean, bata
|
bestearen
berdin berdinak, ur tanta bi nola. Halako batean, kasualitatearen eskuak edo, bestela esanda, idazlearen apeta jainkozkoak nahiko du mutiko biek topo egitea, eta, hasierako ustekabe eta errezeloen ostean, beren tokiak trukatzea erabakiko dute, bolada baterako.
|
|
2011
|
|
|
Hasi berriro! Gainera ordu eta erdiko pelikula behar zuen izan,
|
besteen
berdina, besteen mailakoa. Gaur egun pelikula askok 70 minutu inguru dituzte, haurrek ez dutelako agoantatzen, baina guk amerikarrek bezala egin behar genuela?
|
|
|
Une hertsi horietan, amestu zuen norbaitek azalduko ziela umeei behin izan zela Jaurlaritza bat, Alderdi bat, Sindikatu bat? Azken finean Jazintok nahi zuen bakarra zen ogia bakez jan ahal izatea; batzuek eta
|
besteek
berdin, nork bere etxean.
|
|
2014
|
|
|
Unibertsitateko errektoreak, Virchow, Droysen, etab., eta Mommsenek berebat). Juduek, mintzo diren hizkuntzaren nazioan fusionatu behar dute, zioen Treitschkek; ezin dira nazio alemanaren barruan eta alboan beste nazio bat izan1476. Izan daitezela barru barrutik eta osoki alemanak? 1477. Badira!?, ihardetsi dio Mommsenek; nazioaren batasuna ez datza diferentzien ukoan, diferentzien kohesioan eta fusioan baizik; renaniar eta suabiar edo saxoiak bata
|
bestearen
berdintzat jotzen ditugulako gara denok alemanak: desberdingoak leunduz, berdintasuna landuz (Mommsenek leinu edo tribu aleman ezberdinen kasuarekin berdintzen du juduen kasua, leinu bat gehiago bezala).
|
|
2015
|
|
|
Hizkuntzako modak zabaltzeko, hiri handien itzala da beharrezko, eta Bilbo erdalduna zenez gero, Bizkaiko euskarak ez zuen euskarri nahikorik horretarako. Bizkaiko gainerako herriak txiki samarrak ziren, eta euskara bera ere ez zen batzuetan eta
|
besteetan
berdina, Bermeon eta Durangon, edo Mungian eta Markinan.
|
|
2016
|
|
|
»Ongi da, esan nuen?, nahiago nuke auzi hau bukaturik balego. Koldar halako hori!, lur gainean gizakiak oro bata
|
bestearen aurrean
berdinak ez bagina bezala; eta baldin eta bataila zelaian halaxe bada, zergatik ezin egon aurrez aurre kabinetean ere. Eta sinetsidazu, Yorick, noiz ere horrela ez baita, gizona gezurretan ari da bere buruarekin, eta hamar aldiz saltzen ditu bere baliabideak, Naturak behin bakarrik saltzen dituen bitartean.
|
|
|
Londresen dendari batek eta bere emazteak hezur eta mami dirudite: gogo eta gorputzaren dohain desberdinak direla eta, noiz batzuk izaten ditu batek, noiz beste batzuk besteak, halako moduan non gehienetan elkarren pareko eta bata
|
bestearen
berdinak baitira, nola senar emazteek ia ezinbestean izan behar duten.
|
|
|
–Banekielako egun batean edo
|
bestean
berdin berdin botako nindutela. Eta ez nengoen oker.
|
|
2017
|
|
|
Talde baten parte izateko beharra izaten zuen. Besteek onartzen zutela,
|
besteen
berdina zela ikusteak ziurtasuna ematen zion. Hori zen bilatzen zuena:
|
|
2018
|
|
|
Cronanek, hain zuzen, parekatu egin zituen Alabamako 1852ko esklabo kodea eta 1972an emazteen eginkizunei buruz eginiko deskribapen bat, baina horrek ez du frogatzen, hark uste bezala, emazteak esklabo direnik. Izan ere, emazteak ez daude hilda esparru zibilean, behiala zeuden bezala; gaur egun, gauza gehienetarako, juridikoki askeak eta
|
besteen
berdinak dira: herritartasuna eskuratu dugu.
|
|
|
herritartasuna eskuratu dugu. Juridikoki askea eta
|
besteen
berdina den herritar bat ezin da izan benetako esklabo bat (horrek ez du esan nahi, jakina, soldatapeko lanaren baldintzek batzuetan ez dutenik esklabotzaren antzik); gehienez ere, herritar batek kontratu bat egin dezake esklabo zibil izateko. Beraz, beharbada, emaztea esklabo zibil moduko bat da.
|
|
|
Kontratuaren doktrina zuzena balitz, Filmerren iritziz ezinezkoa izango litzateke, sekula zernahi gobernu ezartzea legez?. Baina, zorionez, kontratu sozialak ez ziren auzitan jartzen, norbanakoak ez zirelako jaiotzen ez libre eta ez
|
besteren
berdin, naturaz ezein gobernu ezagutu gabe. Seme alabak aitaren mende jaiotzen ziren (haien mendeko ziren naturaz); alegia, haurrek ez zioten onespenik ematen aitaren aginpideari:
|
|
|
Garantismoaren eta esklabotza (historikoaren) arteko aldea gizabanakoaren kontzepzio berri baten araberakoa da: gizabanakoa naturaz dela librea eta
|
besteren
berdina, eta bere baitako jabetza daukala. Norbanako baten jabetza, beraz, kontratatu egin daiteke haren jabea den norbanakoari kalterik, galerarik edo murrizketarik eragin gabe.
|
|
|
Esklabo zibila ere norbanako bat da, modu librean kontratu bat egin duena bere bizi guztiko lana ugazaba bati emateko, eta ugazaba horrek eskubide batzuk errespetatu behar dizkio esklaboari: juridikoki herritar askea eta
|
besteren
berdina den edozein enplegatuk dauzkan eskubide berberak, hain zuzen. Esklabotzaren paradoxa hori itxuraz deuseztatzeko, ordea, nahitaezkoa da pertsonarengandik bereizi ahal izatea bai haren zerbitzuak, bai haren gaitasunak, bai haren lan indarra, eta ideia horri ezin zaio eutsi inondik ere; lan indarraren edo zerbitzuen diskurtso hori (zeina xeheago aztertuko baitut 5 atalean) beste fikzio politiko bat da.
|
|
|
Arrazoibide ezagun horiek denak onartezin bihurtu dira, hain zuzen, askatasun indibidualaren eta berdintasunaren doktrinak ezartzen zuelako arrazoi bakar batek justifikatzen zuela mendekotasuna: berez askea eta
|
besteen
berdina den norbanako batek nahitaez onartu behar du beste batek berari agintzea, hau da, ugazabatza zibila eta mendekotasun zibila borondatez sortu behar dira, eta halako harremanak era batean baino ezin dira sortu: modu askean ados jarriz.
|
|
|
Kontserbadoreek, alde batetik, bazuten larrituta egoteko motiborik, baina, bestetik, batere ez. Larritzeko arrazoia zen nekez uler daitekeela nolatan norbanako batek, askea eta
|
besteen
berdina izanik, erabakia hartuko lukeen beste inoren mendeko izateko. Gainera, azken hiru mendeetan sortu diren mugimendu politikoek, praktikan, ahalegina egin dute harreman libreen bitartez osatutako instituzioak ezartzeko menderakuntzaren bidez egituratutako instituzioen ordez.
|
|
|
Bata da senarrak ugazaba zibilak direla gizonek (aitek) jatorrizko kontratu soziala egin dutelako eta horrek lege zibila sortu duelako; hala, jatorrizko ituna egin duten gizonek bermatzen dute eskubide politiko patriarkala segurtatuta egongo dela gizarte zibilean. Beste ustekizunaren arabera, berriz, emakumeek natur egoeran gizonen estatus bera badute (norbanako libre eta elkarren berdinen estatusa), modu bakarrean eragotz dakieke kontratu sozialean parte hartzea, eta, hain zuzen, horixe eragotzi behar zaie kontratua itxiko bada; izan ere, emakume arrazional, libre eta
|
besteen
berdinek ez lukete onartuko halako itun bat egitea, emakumeak gizonen mende jartzen baititu gizarte zibilean. Nahitaez onartu behar den ideia hauxe da:
|
|
|
Gizonen bat ere mendeko bihurtu bazen eta orain zerbitzaria bada, horrek esan nahi du hura ere kontratu sozialetik kanpo geratuko dela. Izan ere, elkarrentzat familiako buruzagi libreak eta
|
besteen
berdinak diren gizonek baino ez dute parte hartzen kontratu horretan.
|
|
|
Natur egoeran, horrenbestez, berehala ahultzen da emakumeek norbanako gisa duten estatusa. Izan ere, baldin eta izaki jakin batzuek beti kontratu bat egin behar badute naturaz nagusi diren izaki batzuen mendeko bihurtzeko, orduan izaki horiek ezin dira izan libreak eta
|
besteen
berdinak, eta, beraz, gizarte zibilera pasatzean, ezin dira bilakatu norbanako zibil.
|
|
|
horra hor naturako funts hori, segurtatzen duena senarraren nahimena nagusituko dela eta ez emaztearena. Alegia, emakumeak ez dira norbanako libreak eta
|
besteen
berdinak, baizik eta mendeko naturalak. Gizon bat eta emakume bat senar emazte bihurtzen direnean, eta erabakiak hartzeko garaia heltzen zaienean, bataren edo bestearen esku utzi behar da erabakitzeko eskubidea edo, azken ebazpena, hau da, araua?
|
|
|
Trukean, irauteko behar duena jasotzen du, eta horrek ugazabari modua ematen dio esklaboaren lanaz baliatzen jarraitzeko. Horren kontrara guztiz, langilea askea da juridikoki, eta
|
besteen
berdina esparru zibilean; bere borondatez sartzen da enplegu kontratu batean, eta, haren truk, soldata bat irabazten du. Langileak ez dio bere burua ematen kontratupean ugazaba bati, ez eta bere lana bera ere.
|
|
|
Lan askea edo enplegua, esan ohi denez, zenbait gauzatan bereizten da askea ez den lanetik: lehenik, langilea enplegatzailearen posizio berean dago, herritar juridikoki librea eta
|
besteen
berdina den heinean; bigarrenik, enplegu kontratua (baldin eta ez bada esklabotza zibileko kontratu bat) denbora mugatu baterako egiten da; hirugarrenik, askeak ez diren langileei babesa ematen zaie, eta langileei, berriz, soldata bat, hots, truke librearen adierazlea; eta, laugarrenik, langileak ez du kontratu bidez ematen ez bere burua eta ez, are, bere lana, baizik eta bere lan indarra edo zer... Badirudi langilea eta langile ez librea mutur banatan daudela.
|
|
|
Dena den, soldatapeko langile askea eta langile ez askea bereizteko irizpide hain ezeztaezin horiek, 3 atalean azaldu dudan bezala, oso irekiak dira berez. Jakina, herritar bat, juridikoki librea eta
|
besteen
berdina baldin bada, ezin da izan inoren jabetza, baina Hegoalde Zaharrean esklabotza aldezten zutenek, instituzio haren sorburua kontratua zela zioten haiek, orobat esaten zuten esklaboak ez zirela jabeen jabetza. Gainera, aintzat hartuz gero zer argudio zerabiltzaten kontratuaren teorialari klasikoek lan askea eta lan hertsatua bereizteko, hor ere duda pizten da bigarren irizpidea oso sendoa ote den.
|
|
2019
|
|
|
Emakumeen kondizioaren bilakaera ekonomikoa hankaz gora jartzen ari da ezkontzaren instituzioa: bi banako autonomok libreki onetsitako batzea bihurtzen ari da; ezkontideen konpromisoak pertsonalak eta elkarrekikoak dira; adulterioa bi parteentzat da kontratuaren haustura; batak zein
|
besteak
berdin berdin lor dezakete dibortzioa. Emakumea orain ez dago ugaltze funtzioan mugaturik:
|
|
2022
|
|
|
–Honezkero oso hondatuta dago, baina esango nuke
|
besteen
berdin berdina dela, soilik zenbait egun lehenago moztua.
|
|
2023
|
|
|
Gizonek guri bargastak, txotxolak edo atsomotzak deitzea umiliagarria zen, baina ni neu ere ez nintzen bereziki iaioa bokabulario aldetik; niretzat, mutilak ziren edo edo handiputzak edo kirtenak, eta artean ez Hildak ez nik genekien azken hitz hori beste testuinguru lizunago batzuetan ere erabiltzen zenik. Txotxola edo, atsomotza edo kirtena, bata nola
|
bestea
berdin zion, biek ala biek ematen zuten aditzera izaki zirtzil ezerez bat, maite konturik hutsalenerako ere balio ez zuena. Klasekideak, jantokiko mahaikideak, trenean begiak finkatzen zizkidaten bidaiariak, ez nintzen egoten haietariko inoren mendean hiru aste baino gehiago.
|