|
2017
|
|
|
askoz eraginkorragoa da Huescatik barrenako bidaia, eta merkeagoa. Hain zuzen, lekualdatze horren helmuga izan daitekeen Bartzelonan aurkitu dugu Ánchel Conte idazle aragoitarra, ez alferrik, eta sorterrira egindako joan etorriekin,
|
bertan
bizi baita azken urte luzeotan.
|
|
|
Barka topikokeria, baina zer nahi duzue, hala izan zen. Zehatzago, Arraiozen,
|
bertan
bizi baita azken garaiotan idazle iruindarra. Lekaroz, Zozaia, orain Arraioz, baina 1995etik Baztan:
|
|
|
Gainera, ez duzu ahaztu behar osasun arrazoiengatik bidaiatzen zarela". Jarraitzen du asko joaten Baionara liburuak erosteko bizioarekin konplitzera, Arragon liburu dendara, eta Donibane Lohitzunera, familia politikoa
|
bertan
bizi baita. Eta jarraitzen du idazten, asko idazten.
|
|
|
Raimon musikari valentziarrak eszenatokiak utzi ditu, berrogeita hamar urtetik gorako ibilbide baten ondoren, Bartzelonako Palau de la Músican emandako hamabi kontzerturekin. Azken aurrekoan egoteko aukera izan dugu, eta hauxe da
|
bertan
bizi izandakoaren kronika.
|
|
|
Behin Frantziatik gutun bat heldu zitzaidan eta bertan hil zuten neskaren gurasoek barkamena eskatzen zidaten bere alabaren hiltzailea aurkitzeagatik pasatu nituen gauza guztiengatik eta eskerrak ere ematen zizkidaten esanez beraien etxera joateko egun batzuk pasatzera. Nik ezetz erantzun nien geroago bidali nien gutun batean eta ez nuela Frantziara joan nahi bertan pasatu nuen infernua ez nuelako berriro gogoratu nahi, lurralde haiek
|
bertan
bizi izan nuen guztia gogorarazten baitzidaten, besteentzako maitasunaren hiria zena niretzako ametz gaiztoaren hiria zen, denak amets gaizto bat baino ez zuelako ematen. Ni ez nintzela joango esan nienez beraiek etortzea erabaki zuten, astebete barru iritsiko zirela esan zidaten.
|
|
|
Eta lorik egin ezin dugunean hementxe egiten dugu larrutan, edo irakurri, edo telebista ikusi. Eta esna gaudenean, ze herrian esna ere ibil daiteke, gure umeek bertan olgetan egiten dute, bertan mozkortzen gara,
|
bertan
bizi gara eta beste guztien moduan zergak ordaintzen ditugu. Horregatik pentsatzen dut, maila apalagoan bada ere, beste guztiek dituzten zerbitzuak izatea merezi dugula.
|
|
2018
|
|
|
Berari itsatsita, zaldunon etxea zegoen, hau da, urte luzetan gure bizileku goxoa izan zena. Bi solairuko eraikina zen eta
|
bertan
bizi ginen lehen aipaturiko hiru zaldunok eta gure ezkutariak. Nireak Martiniko izena zuen, Joanes Baberena zaldunarenak Beñat eta Piarres Urtsainenak Firmin.
|
|
|
Gaur gauean, hamabiak aldean, San Migeleko elizaren dorrean,
|
bertan
bizi diren espiritu erratuekin harremana lortu behar dinagu.
|
|
|
Uztailaren 4rean etorri eta irailaren 6an joan zen.
|
Bertan
bizi zelarik, bi liburu eta hainbat hitzaldi idatzi zituen. Gero bere laguna eta maisua Ralph Waldo Emerson en etxea eta familia zaintzera joan zen, Emersonek atzerrian hitzaldiak ematen zituen bitartean.
|
|
2019
|
|
|
Tamaina honekin ezin izango dut bertaratu, bestela
|
bertan
bizi direnak ikaraz akabatuko nituzke!
|
|
|
Munduko haitzetako artearen kapela" Sixtina" deitzen diote Gabarain haitzuloetako margo bildumari. Henri Lhote frantziar ikertzailea denbora luzea egon zen
|
bertan
bizitzen, eta 1957 urtean ikerketa zabaldu zuen. Duela hamar mila urte paraje hauek umelak, emankorrak eta hostotsuak ziren, bertan, zibilizazio dinamiko bat gauzatu zen.
|
|
|
Argiketari lanak egitetik bizi zen. Herriko denda batean lanak egiterakoan, dendak gela huts bat zeukala ikusita, jabeei baimena eskatu zien
|
bertan
bizi ahal izateko. Hura izan zen bere bizilekua hamar urtez.
|
|
|
Planta itxirik egon zen aste betez, zikinak kamioietan etorri bezala aurtiki ziren, tratatuak eta trituratuak izan gabe. Estalki eskasean, haizete handiak indartzean, puska askeak bolada azkarren menpe zeuden, barreiatuak denetan, itsas txorien atsegina bezain
|
bertan
bizi zirenen etsipena biderkatuz.
|
|
|
Rio Janeiro, Montevideo, Buenos Aires, Rosario, Mar de Plata, Txile, Bolivia, Peru... eta leku guztiguztietan arrakasta itzela atzeman zuten. Bidaia bukatzean, Pello Missouri aldera joan zen,
|
bertan
bizi baitzen Maia arreba, eta han gelditu zen ingelesa ongi menderatu arte. Auto stopez Kaliforniako San Frantziskoraino joan zen gero, eta handik Euskal Herrirako itzul bidaia burutu zuen.
|
|
|
Etxe izenekin gauza bera gertatzen da. Izenak etxea deskribatzen du, nolakoa den, non dagoen, zein den bere nagusia, nor bizi den bertan, zein den
|
bertan
bizi denaren lanbidea... eta abar. Azterketa hau modu aunitzetan egin zitekeen, baina nolabait egin behar zenez, nik honako multzoak hautatu ditut:
|
|
|
Urruñan baita atzizkia de gehien erabiltzen dena, baina, hala eta guztiz ere, ez dira gutti Urruñako azterketa honetan agertzen diren enea atzizkiaz osatutako etxe izenak. Ondasuna adierazteko erabiltzen da, hau da, etxea norena den, edo nor den
|
bertan
bizi dena, edo zein den bertakoaren lanbidea edota nondik etorria den... eta abar. Ikus ditzagun:
|
|
|
Xabier Soubelet arras ezagutua eta maitatua da Donibane Lohizunen,
|
bertan
bizi baita, eta inguruko herrietan. Margolaria izateaz gain olerkaria, kantaria eta euskal idazlea dugu, eta horretaz gainera, Begiraleak euskal kultura elkarteko lehendakaria.
|
|
|
Garai hartako basoak gaindiezinak ziren, zeharkaezinak; hurbiltzeak berak beldurra eragiten zuen
|
bertan
bizi zitekeen piztien babeslekua baitzen. Egurrez osatutako unibertso ezezagun bat zen, suaren bidez meneratu zitekeena soilik.
|
|
|
Elezaharren arabera lurra ontzi erraldoi baten antzekoa da, mugagabea,
|
bertan
bizi direlarik hildakoen arimak eta pertsonaia mitologiak. Barrenera sartzeko bideak aintzirak, putzuak, leizeak eta kobazuloak dira; azken batean zer dira arrakalak, pitzadurak baino Amalurren sabelean?
|
|
2020
|
|
|
Aberriaren batasuna jokoan denean, espainiarrek duten irrika atabikoa aipatzen du. Tradizio politiko espainolarentzat, aberriaren batasuna garrantzizkoagoa da
|
bertan
bizi behar duten herritarren bizia baino. Espainiarren arrakasta historikoetako bat omen da ideia horrekin gizarte espainolaren parte inportante batek bat egin izana.
|
|
|
Bertan zeuden banketxeen egoitzak, aseguru konpainienak, aholkularitzak, auditoriak, startupak, fintechak eta bestelako izen asmatu berriak ere. Baina jakina, nahiz eta monumentu goranahi haiek jendez lepo egotearen itxura bazeukaten ere, inor ez zen
|
bertan
bizi. Eguneko une ezberdinetan eta ordenan sartzen ziren pertsonak eraikin haietan; euren indarra, grina, sormena, etsipena edo haserrea deskargatzen zuten eta, ondoren, euren etxeetara itzultzen ziren egunaren beste aldi baterako.
|
|
|
Dena dela, hori guztia egia balitz ere, zer nolako eragina izango luke nigan? The Hills egoitza hemen dago, ez da gezur bat,
|
bertan
bizi bainaiz ni. Aterpea eta ohea ez dira balizkoak, egunero zerbitzatzen digute janaria eta egunero garbitzen dituzte gelak eta gainerako instalazioak.
|
|
|
Bai, behin etxeko selaruari su eman zion. Baina
|
bertan
bizi zen katuetako bat mauka hasi eta nire aitatxi amatxiek, horrela oharturik, sua itzali ahal izan zuten.
|
|
|
Igartzen zaio ez dela hemengoa egun gris eta euritsuetan berak jositako soineko kolore bizikoak eta lora handiko alkandorak janzten dituelako eta bere etxeko leiho hegalak udaberri udetan anpulu gorri handi ederrez bete daitezen, geranioak ̶ kale osoan beste inork ez bezala ̶ zaintzen dituelako. Harro begiratzen die bere landareei, sinetsita fatxada grisa edertzen dutela, eta, aldi berean,
|
bertan
bizi direnen bizimodua alaitzen dutela; baina batez ere, bere gaztetako Ecija gogorarazten diotelako.
|
|
|
Arteagan bada betidanik klausurako komentu bat, eta
|
bertan
bizi diren mojen bizimodua lanaren eta lasaitasunaren artean garatzen da. Horrela izan da beti, eta horrela da gaur egun ere.
|
|
|
Infusioa egiten duenez geroztik mojak indarberriturik sentitzen dira, ajeek eta gaitzek eragindako oinazeak desagerturik dauzkate neurri handi batean, eta odol berri batek, euforia handi batek bultzaturik bizi dira Jaunari eskerrak emanez. Komentuaren bizimodua arrunt aldatu da eta baita
|
bertan
bizi direnen umorea ere. Moja asko kantuan (sakroan, prefosta!) aritzen dira, eta iluntzero kartetan partidaren bat edo beste egiten dute.
|
|
|
Murrua eroria dagoen tokitik hurbil badira zenbait etxe zahar. Horietako bat Arteagako gazte multzo alternatibo batek okupatu du, eta
|
bertan
bizi dira. On Sekundino izuturik zegoen etxe haren atarian eserita zeuden gazteen piura ikusita.
|
|
|
Boluntario talde batek egoitzan antolatu dugun proiektu bat da" Biloba Pontekoak".
|
Bertan
bizi diren jaun andreek profesionalen aldetik traturik hoberena jasotzen dute, egoitza garesti bat da-eta, baina haietako gehienei senitartekoen tratua falta zaie. Batzuek ez daukate familiarik, ez seme alaba ezta bilobarik ere, baina beste batzuen kasuan, nahiz eta ondorengo edo senide hurbilak izan, senide hauek ez zaizkie sekula bisitan joaten.
|
|
2021
|
|
|
Nire neba, Luzarotik alde eginda ere, oraindik Euskal Herrian bizi da, oraindik ere egunero, esnatu orduko, irratia piztu eta bertako albisteek, ia ia egunero, eta nola edo hala, ditxosozko gatazka gogora ekartzen diote. Are gehiago, nire nebak,
|
bertan
bizi denez gero, ia egunero ere gure aita hil zutenen kide edota zaleekin topo egin behar du edonon eta edonoiz. Berak ezin du ahaztu, bera behartuta dago egunero guri gertatutakoaz gogoeta egitea, berak ezin ditu barkatu oraindik ere gure aita hil zutenen kide edo zaleak izaten jarraitzen zutenak, berak oso kontuan baitu oraindik ere gure aita hil zutenetariko edonor Bilboko kaleetan zehar lasai lasai eta harro harro, sasikume aluok horrela ibili ohi dira eta, joaten ikus lezakeela.
|
|
|
Hara hor Garizabaldar bat, badirudi nire amaren lehengusu baten iloba, berak azaldu zidanez. Noski, ondo baino hobeto gogoratzen naiz zure izenaz, nola ez, txikitan behin baino gehiagotan ikusita daukat, erantzun nion, nahitaez Luzaro hain herri txikerra izanda, baina sekula ez gurasoenean, gure amaren lehengusurik inoiz azaldu ez baitzen gure etxean, ez zuten gogoko,
|
bertan
bizi zen gizona, jabea, ez zen fidatzekoa eta frankozalea zen, garai ilunetan bera ere izandako zinegotzia eta gainera, hau ez baldin bazen okerrena, kanpotarra; hortaz, ez genuen merezi bisitarik jasotzea.
|
|
|
Igandeetan, eguraldiak laguntzen zuen egunetan behintzat, haurrak basoan zegoen errekatxo batera joaten ziren jolastera. Ni
|
bertan
bizi nintzen, eta hango haurrak bezala, errekan asko gozatzen nuen.
|
|
|
Etxebizitza batzuk berriki margotuak daude eta lorategi zaindu eta inausiak dauzkate. Urte osoan
|
bertan
bizi direnen etxebizitzak dira hauek. Beste batzuetan, ordea, belar altuak ikus daitezke orubeetan eta surf taulak eta txankletak sarreretan botata.
|
|
|
Animalia basatiak babesteak eskatzen du, oro har, oihan baten sorkuntza,
|
bertan
bizi edo hartaz balia daitezen. Gizakiarekin berdin.
|
|
|
Bederatzi urte zituenean bere familia Nebraskara joan zen eta han joan zen Willa eskolara lehenengo aldiz. Nebraska mugako estatua zen oraindik garai hartan eta ingurumenak eta eguraldiak, belardi amaiezinek eta
|
bertan
bizi ziren Europako etorkinen eta Ameriketako natiboen kulturek zirrara handia eragin zuten Cather engan. Badirudi beste hizkuntza batzuk eta beste ohitura kultural batzuk zeuzkaten etorkinak ezagutzeko aukera izan zuela.
|
|
2022
|
|
|
Bere aldetik, euskaldunak ere ikasi dik Argentinako historiaren gertakari ilun baten berri: XIX. mendearen amaieran, Argentinako armadak Patagoniako lurraldea konkistatu zian,
|
bertan
bizi ziren maputxe, ranquel eta tehueltxe kolonizatuen kontrako birkonkistatzea eta genozidioa eginez. Euskarazko wikipedian ez zegok ezer Basamortuaren Konkista izendatu zuten honen inguruan5; gaztelaniazkoan irakurri nahi izanez gero, berriz, jo hona.
|
|
|
Patagonian, baina, sarraskia ia erabatekoa izan zen, eta XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran gertatu zen, bai Argentinaren aldean eta bai Txilerenean. Argentinarrak eta txiletarrak jabetu zirenean Patagoniako lurrak abelazkuntzarako onak zirela, konkistatu egin zituzten,
|
bertan
bizi zirenei kenduz; eta lurrok hesitu eta partitu egin zituzten gero. Tehuelche, aonikenk, kaweshkar, yagan, selknam edo ona... herriak bizi ziren hemen.
|
|
|
Diotenez, Amerikatik (Peru aldetik, batik bat) Europara bidaiatu zuen urrearen% 60 Erret Bide horretan barrena bideratu zuten. Esan bezala, laurogei kilometro baino ez dira, Hornos Lurmutur arriskutsuan barrena itsasoz ibiltzea baino erosoago, inondik ere; eta, gainera,
|
bertan
bizi zirenak esklabo hartuta, eskulan merkeaz baliatu ziren.
|
|
|
Aipatzen dira arrazoi teknikoak, gaur egun 100 km eskaseko oihan zati batean errepide bat egitea arazo gaindiezina balitz bezala. Aipatzen dira arrazoi ekologikoak, Darieneko oihan hori salbatzea helburu luketenak; eta horrekin batera aipatzen da
|
bertan
bizi diren emberá wounan herrien bizimodua hondatzeko arriskua ere. Aipatzen dira arrazoi politikoagoak:
|
|
|
Kontua da batzuek bai nahi izaten dutela atzean utzi iragana. Kontua da, ez etxe hartan bereziki, baina bai
|
bertan
bizi izan nintzen urteetan, iruditzen zaidala ez nintzela guztiz ni. Kontua da zoritxarrekoa izan nintzela haurtzaroan eta nerabezaroan, gurasoek ahalik eta hobekien egin zuten arren eskura zituzten tresnekin.
|
|
|
Nik nahiago nuke txabola batean bihar
|
bertan
bizitzen jarri. Udaberrian prestaketak azkar egin ondoren etxe arrunt batean sartu ahal izango ginateke.
|
|
|
Fettes eskoziar agure edale bat zen, ikasketak bazituena inondik ere, eta ondasun zenbaiten jabea ere bazena, lanik egin gabe bizi baitzen. Urteak ziren Denbenhamera etorri zela, artean gazte zenean, eta,
|
bertan
bizitzen jarraitze hutsagatik, herriko seme gisa hartua izatera iritsi zen. Haren gamelu ilezko kapa urdina herriko zaharkin bat zen, elizako kanpandorrea bezala.
|
|
|
Telesforo Monzonek bere azken artikuluan," Hiru oinarri" izenburupean, zazpi euskal lurraldeen eta
|
bertan
bizi diren euskal herritarren batasunaren premiari, euskararen balioarena erantsi zion:
|
|
2023
|
|
|
Hiri handia eta boteretsua zen Augsburgo.
|
Bertan
bizi zen Fuggertarren familia ere. Frederiko Jakintsuak botere politiko handia zeukan, haren sostengua garrantzitsua baitzen Maximiliano Enperadorearen semea zen Karlos Enperadore izendatu ahal izateko.
|
|
|
Ni memoria egiten saiatu nintzen eta Iratiri nire txikitako baserriko oroitzapenak kontatzen bere lanean laguntzeko, baina sei urte nituen Amasatik jaitsi ginenean, eta gutxi ziren memoria horiek. Osaba izebek eta lehengusinak
|
bertan
bizitzen jarraitu zuten urte batzuez, eta osaba bakarrik gero, baserria nazionala egiteko bota zuten arte. Askotan joan izan ginen bisitan, horren oroitzapenak banituen, baina igandeetako bazkari horiek ere ez ziren Iratik ezagutu nahi zituenak.
|
|
|
Aulkian jarrita utzitako galtzaren atzeko poltsikotik bezperan hartutako papertxoa atera eta destolestu egin zuen. Sarrian
|
bertan
bizi zen, beraz. Denbora bazuen, egiazki, sobran izan ere.
|
|
|
Begiak odolez injektatzen zitzaizkion, auskalo zein errebistatik irakurritako, filmaren genesiaz akordatu eta lagunei kontatzen zien bakoitzean, hala nola: 1979 urte aldera Pan American telebista kateko berriemaile talde bat Amazonas ibaiaren eremu esploratu gabeetara joana zela,
|
bertan
bizi ziren tribu ezezagunen inguruan film dokumental bat egitera. Berriemaileak itzultzeko epea amaitu eta euren berririk ez zutenez, Monroe antropologoarekin jarri ziren harremanetan telebista kateko arduradunak.
|
|
|
Este baterako, Villa Aizetzuan sartu baina uste puska lehenago, Sorolla pintoreak udaren bat pasatu omen zuela, baduela apunte ederrik bertatik itsasora begira, itsasoa eta Igeldo aldeak ageri dituenak. Eta ez bakarrik Sorolla, baizik eta Americo Castro jakintsua
|
bertan
bizi izan zela bere lan buruargia ontzen, besteak beste Unamunori eskutitz gogoangarriak idazten, aitonarena izan aurretik Juan Madinaveitia doktoreak eraikiarazi eta oinordekoek nire aitonari saldu ziotena. Zer gertatu zen Villa Aizetzuarekin?
|