|
2008
|
|
|
487 Bustintzaren kazetari zereginaren eta estiloaren inguruko ondorio hauek
|
bere
testuen irakurketatik zein Díaz Nocik (1995: 80) egindako oharretatik atera ditut.
|
|
|
Zerbaitegatik idatzi zion Arana Goirik Angel Zabala alderdikideari« ¡ Cuanto daño nos ha hecho Azkue con el dinero de Sota! »32 Eta izatez, Azkuerekiko Arana Goirik zuen kezka eta ia obsesioa norainokoa zen erakusten duen indikadore objektibo bat dago: Arana Goiriren obra osoetako aurkibide onomastikoaren arabera, abandotarrak
|
bere
testuetan gehien aipatu zuen pertsona Azkue izan zen (122 aldiz) 33, Carlos María Borbon erregegaia baino gehiago (hau 105 aldiz aipatu zuen) 34, Arturo Campion baino gehiago (68 aldiz) 35, Ramon de la Sota baino gehiago (25 aldiz) 36, eta beste inor baino gehiago. Hau da, datu kuantitatiboen arabera, Arana Goirik askoz sarriago zuen buruan Azkue, Euskalerria Elkarteko liderra edo karlisten erregegaia baino.
|
|
|
Edonola ere, hirulau hilabeteko atzerapenez izan arren, Hendaiako planari segitzen zitzaion. Aranak
|
bere
testua idatzi zuen eta Guilbeau eta Ademari igorri zien azter zezaten. Punturen bat aldatzeko eskatu zioten, baina ez laster polemika sortuko zuena.
|
|
|
Edonola ere, idatzi eta denbora gutxira testua Gerhardt Bähr euskaltzain urgazleari utzi eta honek gipuzkerara moldatu zion.
|
Beraz
testuaren bi bertsio sortu ziren193.
|
|
|
Premiazkoa zen Azkueren azterketa bere horretan,
|
bere
testuetan eta testuinguruan. Eta horrela garaian garaiko goi mailako intelektualen taldean sartzeko gaitasuna irabazi du.
|
|
|
Araudia behin betiko finkatzeko 1918ko azaroaren 17an elkartu ziren Bilbon Agirre, Urreta, Azkue, Eleizalde, Olabide eta Biziola. Lau zuzenketa proposamen jaso zituzten (Altube, Arbeloa, Larrinaga eta Llonarenak), batez ere aurreproiektuak zehazten zituen lau akademikoak ez ezik beste batzuk ere hasiera
|
beretik
testuan ager zitezen. Arlo horretan, ordea, ez zen aldaketarik onartu (beste punturen batzuetan antza bai) 227 Eta hola, araudia osatuta lau Diputazioei bidali zitzaien.
|
|
2010
|
|
|
Bronckartek (1996) ISDaren eredutik, planteatzen du testuak elaborazio maila desberdinean enpirikoki aztertzeko beharra. Bronckartek
|
berak
testu generotzat edota generoaren barneko testu moldetzat hartuko ditu testuok. Eta are gehiago:
|
|
2012
|
|
|
Nork bere buruaz duen pertzepzio horrek izugarrizko garrantzia du norberak testu baten zentzuaz egiten duen interpretazioan. Bigarrenik, autoreak
|
bere
testuari eman asmo dion zentzua bigarren mailakoa da irakurleak hautematen duen zentzuaren alboan. Izan ere, autorea ez bada nortasun egonkor eta koherentea duen izakia, ezin du objektiboki hauteman daitekeen, asmo?
|
|
|
Ildo beretik, Octavio Paz ek mundua ulertzeko bitarteko nagusitzat jotzen du itzulpena, mundua elkarren itzulpen besterik ez diren testu desberdin ugariz osatuta baitago. Testu bakoitza, Pazen arabera, pixka bat aldentzen da
|
bere aurreko
testutik.
|
|
|
Beste hizkuntza menderatzen ez duzunean, orduan koautore baten zain geratu behar duzu, baina tira, Edgar Allan Poe esate baterako pozik egongo da Baltimoren, bere hilobian, frantsesera Charles Baudelairek, espainierara Julio Cortázarrek eta euskarara Jon Mirandek egin dituzten
|
bere
testuen itzulpenen berri izan badu (Sarrionandia 2002: 334).
|
|
|
Testu eta itzultzaile apokrifoekin egin ohi duen bezala, bi pertsonaia hauekin ere errealitatea eta fikzioa nahasten ditu Sarrionandiak, identitateekin jolasten, eta irakurlea pertsonaien eta istorioen amaraun korapilatsuan sartzen. Zenbait kasutan, bere ipuinetako protagonista gisa aurkezten dizkigu bi pertsonaiok; beste batzuetan, aldiz,
|
bere
testuen epigrafeen egile gisa (azterketa xehea egina du Aitzpea Azkorbebeitia ikertzaileak Sarrionandiaren bi heteronimo hauen inguruan: Azkorbebeitia 1998:
|
|
|
Errealitatearen eta fikzioaren artean jolasten du, irakurlea engainatzen, eta edozein testu eta literatura tradizio desberdinetatik elikatzen dela gogorarazten. Horixe da, hain zuzen ere, Sarrionandiak
|
bere
testuei eransten dizkien epigrafeen helburu nagusia, Aitzpea Azkorbebeitiak ongi laburbiltzen duen legez:
|
|
|
Jada ez dago hain garbi zer den zeren itzulpen, ezta itzulpenak (bir) sorkuntza eragin duen ala sorkuntzak itzulpena. Izan ere, ikusi dugu Sarrionandiak
|
bere
testuetan txertatu dituen autoreen erreferentzia eta oihartzunek eraman dutela batzuetan autore horien lanak itzultzera, eta beste batzuetan, berriz, testuak euskaratzen lortutako eskarmentuak bultzatu duela itzulitako testu horiek imitatuz testu berriak sortzera.
|
|
|
Ikusi dugunez, dekonstrukzioak zalantzan jartzen du autorearen nagusitasun edo autoritatea (Roland Barthesen. La mort de l, auteur? artikulu gogoangarriaren ildotik), eta gogorarazten du irakurleak edo itzultzaileak osatzen duela edozein autorek
|
bere
testuari eman nahi zion zentzua. Walter Benjaminen Überleben edo biziraupenaren kontzeptuari helduz, dekonstrukzionistek defendatuko dute jatorrizkoak itzulpenari esker irauten duela bizirik, hari esker gauzatzen eta berritzen baita jatorrizkoaren zentzua.
|
|
|
Testu apokrifoak berak itzulitako testuen ondoan jartzean, esaterako, bere egiletza ukatzen ari da, eta gogorarazten du testu baten osaketan autore batek baino gehiagok hartu ohi duela parte. Berak itzulitako testu batzuen itzultzailetzat fikziozko pertsonaiak jartzen dituenean ere antzeko ideiak iradokitzen ditu, hots, autore bakoitzakbeste autoreek idatzitako, itzulitako edota manipulatutako testuak irakurriz eta haietan oinarrituz idazten dituela
|
bere
testuak.
|
|
|
Laburbilduz, beraz, esan dezakegu itzulpenaren sorkuntza ahalmenak zipriztinduta ageri zaizkigula Sarrionandiaren itzulpenetako orrialdeak ez ezik, baita itzultzaile klandestinoaren bestelako lanak ere. Izan ere,
|
bere
testuetan erabiltzen dituen birsorkuntza estrategia eta jolasen bidez, guztiz lausotzen du itzulpenaren eta sorkuntza originalaren arteko bereizketa, idaztea itzultzea dela eta itzultzea berriro idaztea dela gogoraraziz.
|
|
|
nolakoa den irudi bat egiteko, gatozen lehenbizi urte bitarte horretan Egan aldizkariak, oro har, zein irakurle mota zuen aztertzera. Horretarako, zer hobeto Mitxelenaren
|
beraren
testuetan oin hartzea baino. Azterkizun ditugun kritikez gain, Egan aldizkariko beste hainbat artikuluri ere erreparatuko diegu.
|
|
|
b)
|
Bere
testuetan zeharka nahiz zuzenean egiten dituen aipuei.
|
|
|
Ezin esan, ordea, datu horiek nahikoa direnik Mitxelenaren kritiken norentzakoa ezagutzeko. Goian aipatu ditugun ezaugarri soziolinguistikoez gain, Mitxelena nori zuzentzen zaion jakiteko, berak oratutako testuetan oinarrituko gara, edota
|
bere
testuetatik bertatik abiatuko gara: testu orok irudikatzen baitu, irakurle inplizitua?.
|
|
|
Mitxelenak
|
bere
testuetan maiz tartekatzen ditu herri kantaren bati erreferentzia egiten dioten aipuak; baita, horrez gain, herri kanta jakinaren zatiak ere, diren direnean nahiz eraldaturik eta aditzera eman nahi duen mezuari egokiturik. Herri kanta edo abesti hauek batzuetan badute jabea eta Mitxelenak berak aitortzen du (edo ez) zein den, baina Mitxelenaren kritiketan ageri dira jaberik gabeko herri kanta, umezurtzak?
|
|
|
Ahozko literatur tradizioa ez ezik, ahozko bat bateko hizkeran hitzetik hortzera erabili ohi diren esaera, atsotitz nahiz esamolde egin ugari tartekatzen ditu
|
bere
testuetan, gure arbasoen izaera, bizimodua eta grinak islatuko dituztenak. Maiz agertzen da, bada,, gure euskara zaharraren aurpegi zimurtua?
|
|
|
Maiz agertzen da, bada,, gure euskara zaharraren aurpegi zimurtua?
|
bere
testuetan:
|
|
|
Horrelako esamoldeak ugariak dira
|
bere
testuetan, nahiz eta gutxi batzuk bakarrik aldatu ditugun. Aski izan daitezke, ordea, Mitxelenarentzat aldi igaroak duen garrantziaz jabetzeko:
|
|
|
Testu zaharrekiko mira ez da esaera zaharretan soilik ikusiko. Euskal idazle zaharren aipuak nahiz
|
bere
testu zatienak ere ugariak dira Mitxelenaren kritiketan, batzuetan jatorria zein den zehaztu gabe edo testu zaharretako aipua dela adierazi gabe eta beste batzuetan jatorria zehatz mehatz aditzera emanaz:
|
|
|
Adibideek erakusten digute, beraz, Mitxelenaren testuetan, ia euskal literatura osoan bezala, nabarmen ageri dela Bibliaren ukitua eta distira, baita erlijio gaiak mintzagai ez zituztenetan ere. Beraz, kritika hauek irudikatzenduten norentzakoak ere erlijio kultura, eta bereziki kristau erlijio kultura ezagutzea du eskakizun; izan ere, Mitxelenak
|
bere
testuetan Liburu Santuko hainbeste esaera tartekatzen baditu bere norentzakoak erlijio ezagutza horren oinarriak badituelako ustean tartekatzen ditu, informazio pragmatiko horren jabe badelako ustean.
|
|
|
Norentzakoak etengabe ibili du estalirik edo erdi ezkutaturik dagoen hura nor ote den jakin nahian. Mitxelena bera ere maiz dabil ikusi makusika irakurlearekin; ez agian, norentzakoarekin, baina bai une jakin batean
|
bere
testuak irakurtzera lerratu den irakurlearekin.
|
|
|
89 Behintzat Euskaltzaindiak emendiozko lokailuen artean sartzen du, baina enuntziatu parentetikoan duten eginkizuna ikusirik, egokiago iruditu zaigu Larringanek darabilen murriztaile terminoaren azpian biltzea,
|
berak
testuan duen eginkizuna hobeto islatzen baitu.
|
|
|
Oso ezaguna egiten ez zaigun enuntziatu mota hau aztertzeko, bada, zer hobeto
|
bere
testuetan barra barra, batere behartu gabe, erabili duen autore batengana hurbiltzea baino?
|
|
|
Honenbestez, gisa honetako baliabideak aztertzeko,
|
bere
testuen ezaugarritzaile bihurtu diren autore batengana jo dugu. Ez nolanahiko autorearengana, haatik:
|
|
|
Baina ken baldin badaitezke eta perpausari ezer eransten ez badiote, nola uler dezakegu Koldo Mitxelena bezalako euskal idazle ospetsu batek
|
bere
testuetan, kritiketan esate baterako, horiek baititugu azterkizun, hainbat eta hainbat aldiz, batere behartu gabe, bere diskurtsoan aurrera egiteko, baliabide honetara jotzea?
|
|
2013
|
|
|
Baina geroago euskaldunen bila ibili izana aipatu zuen. Beste euskaldunik ez ikustean, bakartasun zerbait sentitzen zuela erakusten zuen,
|
bere
testuetan. Lehen ere aipatu ditugu A.I. ren lekukotasunak, eta ez ziren beti biziki baikorrak, eta euskaldunik gabe egoteak tristura bat salatzen zion.
|
|
|
Heriotza kopuru handienak laborarien artean izan ziren, haien arteko heriotza tasa %17, 5koa izan zen. Eskualduna k ere, nahi ala ez, hilak aipatzen zituen, beharbada
|
bere
testu hunkigarrienetarikoetan. Jean Saint Pierrek hilak zenbait artikulutan aipatu zituen, besteak beste hildako euskaldunez ari zenean.
|
|
2015
|
|
|
Baina neurri matematikoak ez dira hemen baliagarriak. Autore batek produkzio txikia izan arren. Etxeparek esaterako?,
|
bere
testuen kalitate edo adierazgarritasun esanguratsuagatik, kopuru proportzionalez, obra handiagoa baina garrantziz eskasagoa den beste autore batek baino tarte zabalagoa izan dezake Antologian.
|
|
2016
|
|
|
Baina, literatura kritikarik ez zen aipatzen.
|
Bertako
testuak benetan ezagutzen ziren ere ez da sumatzen. Ekintza zen lehentasuna eta antzerkiaren hizkuntzaren lantzeko beharra:
|
|
|
Pantzo Irigaraien testuak izaten dira, publikoa oso zabala izaten da, herriko jendea, baina kanpokoa ere, Irigarairen lanen ikusteko publiko handiahurbiltzen ohi da. Ñabardura bat egin behar dugu Pantzo Irigarairen testuekiko, alegia, euskaldunez trufa ez dela
|
bere
testuetatik atera. Irigarai oso leial, jarraitzaile, hitzaren alderdi baikorra hartuz, ikusten da herriko antzerkiaren tradizioari, nostalgia baldin badu ere Bordaxuriren garaiaz, herriz herri ibiltzen zen garaiaz.
|
|
|
Testutik ahal bezain hurbil egongo ziren. Larzabalek
|
bere
testuen interpretatzeko, mugitzeko, aldatzeko, egokitzeko baimenik ez balu eman, testu mugiezina bihurtuko zen, maisu, bihurtuko zen bera eta beste eredu bat eraiki eta sortuko zen. Malgutasun hori beharrezkoa zen jendea gustura senti zedin, libre senti zedin antolatzeko unean.
|
|
|
Askotan haren testuak eskuz esku pasatu izan dira eta beste apaizek edo herriko taldeetako arduradunek hautatzen zuten zentzua gordetzen zutela taularatzearen unean. Askotan, Larzabalek berak taularatu izan zituen,
|
beraz
testua eta taularatzearen arteko lotura indartsuagoa zitekeen kasu horietan.
|
|
|
Idazteko momentuan Larzabalek zer arau, zer lege segitzen zuen saiatu gara ulertzen. Izan ere, idazteko erraztasun handia bazuen ere, gutxieneko legeak ezagutu behar zituen publikoaren arretaren pizteko,
|
bere
testuen antolatzeko. Oro har, erran dezakegu Larzabalek, obra baten idazteko momentuan, baliatu zituen arau nagusiak teatro klasikokoak direla, batasun arauak:
|
|
2019
|
|
|
Gaiari buruz iritziak biltzeko asmoz, biltzarrak, inkestak eta galdeketak antolatu zituen akademiak, eta gaia monografikoki landu zuten euskaltzainek egun osoz, 1920ko abenduaren 29an, Campionek eta Broussainek aurkeztutako txostena oinarritzat hartuta. Txostenak proposatu zuen gipuzkera eta lapurtera izatea hizkera literario batuaren oinarri, baina inkestetan eta galdeketan jasotako erantzunen heterogeneotasunak pentsarazi zien euskaltzainei goizegi zela batasuna ezartzeko, eta Euskaltzaindiaren arauak akademiaren
|
beraren
testuetan aplikatzearekin konformatu ziren, horien zabalkundea garai egokiagoetarako utzita.
|
|
2021
|
|
|
Hor, zeina izenordainak lehen pertsona baitu aurrekari, araberako komunztadura du adizkian (naiz).
|
Bere
testuetan ere eskaintzen ditu horrelako adibideak: Zer erranen dut bada nik, [zeinak hartu baitut eskualdunei dagozten materiarik loriosena]?
|