|
2015
|
|
|
“Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila esan nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela handia, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino. Bukatzeko, jantokia beteta dagoen artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron
|
beharrean
daude. Beraz, esan daiteke publiko mordoa genuela, baina ia inork ez zuen euskaraz ulertzen.
|
|
2016
|
|
|
Formaren eta metrikaren dotoretasun horretan bakarrik geratu gabe. Forma horiek funtzionatu dute, baina gizartea aldatzen ari da eta berrikuntza
|
beharra
dago.
|
|
|
Eta, berehala, aldizkariaren komertzial lanak ere eskaini zizkidaten: publizitate gehiago lortu
|
beharra
zegoen, derrigor. Lan hori ez zitzaidan batere gustatzen, baina sos batzuk irabazteko aukera ematen zidanez, bada, aurrera berriro ere.
|
|
|
Bertsozaleak ohitu egin dira bertsolariak angelu eta perspektiba guztietatik ikustera, bertsolariak ere beste puntu batean daude (‘nekezagoa’ izan daiteke hitza), eta hasiera haietan baino konplikatuagoa suertatzen da aldizkariaren bidez emozioa, harridura, interesa, gogoeta piztea. Aitortu
|
beharra
dago, bestalde, azken hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula. Sare sozialetan egindakoarekin sekulako erantzuna izan dugun arren, potentzial handiagoa izan dugu, oraingoz, potentzia baino.
|
|
|
Jeneralean, aurrez garuna horretan nekatu gabe jarduten genuen “gai jartze” lan xelebre horretan, baina behin edo behin aurrez pare bat ordu eskainita ekin izan genion brain storming edo ideia jasari, hori ere aitortu
|
beharra
dago, egiari zor (eta gure alde).
|
|
|
Eta hori baino meritu handiagoa ere badu Joxanen tamainarik oneneko gorreriak. Lehen aldizkarietan ez zetorren horrelakorik, baina, urte gutxiren buruan, lehen orrialdeetako batean kredituak jarri
|
beharra
zegoen. Eta kredituetan, editatzilearen izena eta koordinatzailearenaren ondoren, “erredakzio kontseilua” zetorren.
|
|
2017
|
|
|
Hain zuzen ere, hilabete batzuk lehenago ETAren armagabetzearen lekuko izan zen plaza berean. Ibiliko diren hiriburuetako leku esanguratsuetan abesteko asmoa omen daukate, eta esan
|
beharra
dago lehenengoa behintzat ondo aukeratu dutela.
|
|
2018
|
|
|
Endekatzea nabaritzen hasi ziren. Zerbait egin
|
beharra
zegoen, eta erantzuna proiektu soziokultural bat eraikitzea izan zen. Kultura sorkuntza hegemonikoek badituzte beren transmisio espazioak.
|
|
|
Beraz, bertsolaritzaren proiektu soziokulturala abiarazteko, agente eragile bat sortu
|
beharra
zegoen, eta, bertsolaritzaren kasuan, gizarte mugimendu baten forma hartu zuen. Izan zitekeen bestela, beste kultura diziplina batzuek beste era batera eraginkortasunez funtzionatu baitute.
|
|
|
Izaera oso ezberdineko jendea dabil Bertsozale Elkartean, oso leku ezberdinetatik iritsi dena. Ekipo hori zaindu
|
beharra
dago etengabe.
|
|
|
Eta oraindik ere gehiago aterako dira. Hori osasungarria da, baina, horretarako, ekosistema hori babestu eta elikatu
|
beharra
dago.
|
|
|
Hor kokatzen baitira erdigunekoari aitortza, ertzekoaren belarri prestutasuna, diskurtsoaren moldaketa. Maskara guztiak erantzi
|
beharra
dago tribuko bileretan.
|
|
|
Hilabeteak generamatzala plazan gai horri kantatuz, Lance Amstrongi buruz, biagraren gainean edo kale garbitzaile paperean bezala. Ea guztiari buruz genekien galdetu zigun epaileak, eta guk, xalo, baietz erantzun genion, gutxi baina denetik zerbait jakin
|
beharra
zegoela plazaz plaza ibiltzeko. Epaia etorri zen gerora.
|
|
|
Zein da Bertsozale Elkartearen ekipoak bizkarrera dezakeen lan karga, lan erritmoa eta erantzukizunez aurre egiteko jardunaren neurria? Urteak daramatzagu “egin
|
beharra
dago edo nork egingo du guk egiten ez badugu? ” eta antzeko arrazoibideek estomagoa txikituz eta arnasestua sortuz. Gure jarduna egingarri eta gauzagarri bihurtu behar dugu jasangarri izatera iritsi baita, ala jasanezin?!
|
|
|
Oro har, garaiko euskaltzale gehienak zeuden euskara batu baten
|
beharra
zegoenaren ideiarekin ados, EAJ eta ETA barne. Aldiz, eztabaida eta iskanbila gehien eragin zuena euskal hiztegiko hizkirik isilena izan zen, h a.
|
|
|
Komunikabideetan ere presentzia handitu
|
beharrean
gaude, prentsa idatzian zein irrati telebistetan; kontuan izanda, bestalde, bat bateko ahozko poesiaren hauskortasuna masa hedabideetan sartzen denean, eta trataera axolagabe edo instrumentalizatuak sortu lukeen folklorizazio arriskua. Ez dago glosarekin lotutako ekitaldiei modu iraunkorrean espazioa eskaintzen dion hedabiderik, salbuespen bereziak kenduta.
|
|
|
Ez dago glosarekin lotutako ekitaldiei modu iraunkorrean espazioa eskaintzen dion hedabiderik, salbuespen bereziak kenduta. Lanean jarraitu
|
beharra
dago glosa sare horietan presente egon dadin, bere existitzeko arrazoiaren esentzia galdu gabe.
|
|
|
Ez baita gauza bera elkarte batean jiji jaja ibiltzea, amona bat izatea edo banandutako guraso bat. Gai jakin bati abestu ahal izateko ezagutu eta landu
|
beharra
dago. Exijenteagoak dira orain gaiak, nire ustez.
|
|
2019
|
|
|
Nire burua, plazan hasi berritan, bertsolari gipuzkoarra izateko ahaleginean harrapatu dut, “genduan” eta “det” elizako kanpaikaden ziurtasunez ahoskatzen, Joxe Agirreren ezpainetan baizik entzun ez ditudan Izarraitzpeko aditzek bertsolariago egiten nindutela sinetsita. Erraietan ixten ez zen orbain batek salatu zidan nire identitateari uko egitea suizidioa zela, ezberdintasuna aberastasuna izan zitekeela; baina, ez pentsa, oraintsu arte kosta egin zait bertso afarietan ura soilik edaten nuelako entzun
|
beharrekoen gainetik
egotea ala kafe garaian infusioa lasai eskatzea. Zergatik?
|
|
|
Aipatu
|
beharra
dago Txapelketaren markoan umorea mugatua dela, azalari edo formari dagozkion mugak eta mamiari edo edukiari dagozkionak tarteko. Baina hipotesietan azaldu bezala, umorea dela-eta, tentsioak bi norabidetan sortu dira.
|
|
|
Lekutan zagon/ k? Bai, bai… Bada, txapelketa gainean genuela eta prestatu
|
beharra
zegoela eta abar… Bolada batean sarri sarri joaten nintzen berarekin prestakuntza lanak egitera. Hantxe, baserriko gela batean.
|
|
2020
|
|
|
Bai, kontu handiarekin ibili
|
beharra
zegoen. Kantariekin ere hainbat arazo izan genuen irratian.
|
|
|
Bertsolaritzak garrantziren bat izaten jarraitu nahi bazuen egin
|
beharra
zegoen. Egin zena edo antzeko zerbait.
|
|
|
Bertsolari askok komentatzen zizkidaten programaren gorabeherak… Gogoan daukat, hasieran, neuk bakarrik egiten nituen programa horietan, enbarazu baino ez zuela egiten telebistak: irratiarekin mikro bat sartzen duzu eta bost minuturako ahaztuta dago jendea, baina telebistarekin 2.000 watt sartu
|
beharra
dago, eta giroan ezaguna zen ez zuela inolako graziarik egiten. Pixkanaka, ordea, alderantzizko fenomenoa eman zen:
|
|
|
Programa horretan, ez bazen albiste potoloren bat, bertsolaritzari ez zitzaion aipamenik egiten. Oso garai bertsuan, ordea, Oterminek esan zidan zerbait egin
|
beharra
zegoela bertso kontuetan, erreferentzialtasun guztia Herri Irratiak zuela eta hori ezin zitekeela horrela izan. Hortaz, Debaldeko Festa jarri genuen martxan.
|
|
|
Hala ere, esan
|
beharra
dago egon zirela euskal frankista batzuk bertsolaritza ondo ezagutu eta asko estimatu zutenak… Baita eragile gisa garrantzitsua izan zen bakarren bat ere…
|
|
|
Lau mila eta piku bildu eta aztertu ditut, eta sinadurei erreparatuta ikusten da garai bakoitzean bertsolaritzaz gehien argitaratu zuten sinadurak garaian garaiko bertsolaritzaren eragiletzan zebilen jendearenak direla. Manterolak bertsolaritzaren inguruko testu mordoa argitaratu zuen prentsan, Aitzolek ere bai, Zubimendik, Basarrik, Hernandorenak, Zavalak… Bazekiten bertsolaritza jendarte modernora egokitu eta garatzeko hedabideetan atera
|
beharra
zegoela, eta ahalegin handia egin zuten.
|
|
|
Baina ikusi nuen loraldi horren hainbat gako lehenagotik zetozela, eta bertsolaritzaren historia arakatzen hasi nintzen. Zuzendariek esaten zidaten ikergaia mugatu
|
beharra
zegoela, hasierako planari eutsi behar niola. Baina argi samar ikusi nuen nire intuizioari jarraitu behar niola.
|
|
|
Bestalde, prentsan, irratian eta telebistan eredu garatu bat lortu ondoren, formatu berrienean ere, Interneten, lan handia egin dela esan
|
beharra
dago. Webgune korporatibo mordo bat jarri du abian Elkarteak, 2001ean, nahikoa goiz, hasita:
|
|
|
Seinalatu
|
beharra
dago Interneten ezaugarriak oso ondo egokitzen zaizkiola bertsolaritzari: Bertsoa sorkuntza multimedia bat da ahotsa, testua eta irudiarekin, eta Internetek eskaintza multimedia ahalbidetzen du; bat batean sortzen den performancea izanik, egokia da streaming bidez eskaintzeko; Sarearen edukiera mugagabea eta berehalako eguneratzea aukera aukerakoak dira bertsolaritzak azken hamarkadetan garatu duen produkzio masibo eta azkarrari erantzuteko; eta Interneten aldebiko komunikazioa, elkarreragintasuna, funtsezkoa izan daiteke bertsolaritzarena bezalako mugimendu zabal, anitz eta horizontal bat artikulatzeko.
|
|
|
Ondo antolatuta dagoen mundu bat da, alor honetan ibilbide garrantzitsu bat egina duena, eta gazte asko erakartzen duena. Arriskatzen jarraitu
|
beharra
egongo da, noski, arriskurik hartu gabe ez baitago etorkizuna irabazterik, eta arrisku nahiz berrikuntzak jarraikortasunarekin modu orekatu batean uztartu dira, baina itxura ona hartzen diot hurrengo urteetan etor daitekeenari.
|
|
|
Zavalak argi azaltzen du zergatik izan zuten bertsopaperek halako arrakasta gerra karlistetan, eta zergatik apenas 1936koan: «Gerra guztietan, tiroka ez ezik, propagandaren borroka ere egin
|
beharra
dago. Karlisten gerrate horren denboran, artean hemengo jendeak erdara gutxi zekien eta egunkaririk eta holakorik nekez sartuko zen euskal sukaldeetan.
|
|
|
Lan honen ikuspegitik, kantautore bat bereizi
|
beharrean
gaude: Xabier Lete.
|
|
|
Pixka bat punkia izan
|
beharra
baitzegoen, esaterako, Nafarroako sozialisten bilkura batera sukaldari modura joan, eta han, aurrez aurre, Gabriel Urralburu Nafarroako Gobernuko presidenteari bertso kritikoak kantatzeko: “Ez zitzaion asko gustatzen:
|
|
2021
|
|
|
Bestalde, aipatu
|
beharra
dago, ez zela aldizkari honek bertsolaritzari erreparatzen zion lehen aldia. 1931ko abenduaren 12an, esaterako, Las festivas improvisaciones de los ‘bersolaris’, izenburuarekin argitaratua zuen erreportaje luze samar bat, eta bertan bertsolaririk onena Txirrita zela esaten zen.
|
|
|
Kazetariaren ideologia gorabehera, aitortu
|
beharra
dago idazkera aldetik ona dela testua, Baserriri eginiko elkarrizketa baino hobea, eta pertsonaiaren nahiz bertsolaritzaren ezagutza ona erakusten duela Ramosek [2].
|
|
|
P.E.– Behin edo behin aipatu genion gai hori, eta berak esaten zuen horretarako azkarra izan behar dela, jakin behar dela zentsura toreatzen. Argia izan
|
beharra
zegoen, ez sartu inorekin zuzenean eta gauzak disimuluan esan.
|
|
|
P.E.– Klixe hori ere gainditu
|
beharra
dago, Zavala jesuitarena eta Zavala karlistarena bezala. Zavala ez zen euskara batuaren aurkakoa.
|
|
|
Eta Pello Errotaren alabaren liburuaren kasuan ere bai, eta Neronek tirako nizkin en kasuan eta Iñaki Alkainen Gerrateko ibilera renean. Herri euskara konplikatu xamarra da irakurtzeko, kontalari edo idazlearen doinuaz jabetu
|
beharra
dago eta ez da beti erraza izaten. Batura aldatutakoan, aldiz, segituan hartzen zaio doinua.
|
|
|
Denbora askoan aurrezten jardun ostean erosi nuen nire lehen kamera txukuna. Karretedun kamera haietan argazki bakoitza preziatua zen, prezio bat ordaindu
|
beharra
baitzegoen klik bakoitzarengatik. Une egokiaren zain pasatu beharreko segundo horiek edertasuna gehitzen zioten jardunari.
|
|
|
Sri Lankako iparraldean, adibidez. Asiako poliziekin kontuz ibili
|
beharra
dago. Oso soldata baxua dute, eta haietako batzuk ohituta daude sobornoen bitartez soldata osagarri bat sortzera.
|
|
|
Bada, beraz, ikuspegi komun bat, elkarrizketatu guztiek neurri handiagoan edo txikiagoan ontzat jo dutena bertsolarien kantaeraren inguruko
|
beharrei
dagokienez: haien beharretara egokituko den musika prestakuntza ezartzea.
|
|
|
Egia da, egindako akats lexikal edo gramatikako batzuk derrigorrez zuzendu behar dituela epaileak, helburua ez delako euskara trakestea. Baina azken urteetan, euskara joera konkretu bat bihurtu da nagusi plazetan, eta txapelketan gehien baloratua izan dena ere badela erran
|
beharra
dago. Kasualitate gutxi.
|
|
2022
|
|
|
Ahotsa izugarri apalduz aitortu zuen gaztetako bere ametsa bertsoa gaurko gustu literarioetara egokitzea izan zela, horrela bertsolaritza kultura modernoan erabat txerta zedin, baina urteak joan ahala hasi zela sumatzen bertsolari gazteak erabat ari zirela festaren herri kulturatik urruntzen (esamolde bitxi hori erabili zuen behin edo bitan), eta hasi zela pentsatzen zerbait egin
|
beharra
zegoela oreka berri bat aurkitu ahal izateko.
|
|
|
Ez zitzaizkidan gaizki etorriko amaren mimoak eta txerak, espinakez lagundutako garbantzuak, onddo kroketak edota batere azukrerik gabeko flanak eta natillak. Kiloak irabazi
|
beharrean
nengoen.
|
|
|
Zer moduz hago! Hau ospatu
|
beharra
zagok! Zer nahi duk, garagardo bat, ron txupito bat?
|
|
|
Baina orduan nola ikusten nuen eta orain nola ulertzen dudan ezberdina da. Hor ere badago genealogia bat ezagutzen ez duguna, eta eskertu
|
beharra
dago jende horrek izan duen borondatea kontatzeko, eta elkar laguntzeko dagoen sarea. Talde bat osatzen da azkenean, eta talde horretan ama izatea erabaki ez dutenak ere badaude.
|
|
|
Oharra: aitortu
|
beharrean
nago, beste behin ere, Xabier Amuriza egundoko bertsolariari eta adiskide maite bezain eskuzabalari esker, egin ahal izan dudala lantxo hau, berak egindako Mañukorta Bertsonajea liburuan oinarriturik. Milesker Xabier.
|
|
|
Baina XX. mendearen hasieran euskararen garbizaletasuna jarri zen modan. Ustelduta zegoen hitz egiten zen euskara; garbitu
|
beharra
zegoen. Ondorioz, bertsolariarekiko mespretxua etorri zen.
|
|
|
Harrigarria da zenbat pasabide dagoen bertsolaritzaren eta filosofiaren artean. Nerea Ibarzabalen tankeran esateko, filosofiaren ahala ere konjuratu
|
beharra
dago bertsolaritzaren mesedetan; hasiak zaizkigu honezkero bertsotan Simone de Beauvoirren lau bihotzak.
|
|
|
Eta nola lortu berme horiek guztiak? Hasteko, non, noiz eta nola egin zehaztu
|
beharra
zegoen. Bazirudien 2020ko irailean posible izango zela udazkenean bertan egitea.
|
|
2023
|
|
|
Kontraesanetik libre ez dagoen aitorpen bat egin
|
beharrean
nago: bertsolarien mundutik gehien ukitu nauen obra?
|
|
|
Eta, gainera, aitortu
|
beharra
dago chjam’è rispondi aren oinarrizko osagaiak ez direla aldatu: bere sortze matrizea (arauen gorputza) iraunkorra, hobeto ezagutua eta formalizatua da, eta belaunaldi gazteek bere egiten jakin dute.
|
|
|
Gerora, lehen euskal folklorista izan zela aitortu zaio Iztuetari (Aranburu et al., 1993; San Martin, 1967 eta 1981; Madariaga, 2008), eta azpimarratu
|
beharra
dago oso goiztiarra izan zela bere ekarpena. Pentsa, William John Thomsek 1846an ‘folklore’ hitza sortu aurretik aritu zen lanean.
|
|
|
Argi utzi
|
beharra
dago bat bateko saioa ez zela elementu zentral bat izan Lore Joko haietan. Lehen ekitaldiko kartelean ikusten da pilota zela izarra, gerora ere horrela jarraitu zuen, eta, sarien garrantziari erreparatuz gero, bertsolaritzak beste hainbat proba izaten zituen aurretik.
|
|
|
Aipatu da historiako lehen bertso kronika Julien Vinsonek argitaratu zuela 1870ean Revue de Linguistique et de Philologie comparée aldizkarian. Gaineratu
|
beharra
dago ‘Concours de Poésie Basque a Sare en 1869’ izenburutzat zeraman kronikaren protagonista nagusietako bat emakume bertsolari bat dela. Maria Luixa Erdozio azkaindarra azken buruz burukora iritsi zen Piarres Ibarrart Jatsukoarekin batera, eta lehen saria bien artean erdibana banatzea erabaki zuen epaimahaiak.
|