|
2001
|
|
|
Nolabait esateko, gizakiaren hezur guztiak, mami zoragarriz jantziak. Baina inoiz ez zait azaldu gizakia osatuta, gizakiaren buruko, besoetako eta hanketako hezurrak bereizi eta
|
behar
bezala elkarri lotuta. Beste modu batera esateko, gizakia den puzzlearen zati guztiak bai, zoragarri; baina puzzlea osatuta ez.
|
|
|
Askatasuna eta ezagumena maitamenarekin bat bera eginda aurkitzea eta aurkeztea, bere aurpegiera edo alderdi gisa, nire tesiaren beste berezitasun bat da. Nolabait esateko, baiespen hau argibide paregabea da askatasuna eta ezagumena
|
behar
bezala errotzeko, niri behintzat hamaika ilunpe egin izan didan arazoa argitzeko.
|
|
2002
|
|
|
Nolanahi ere, honatx debaldeko administratzaileari jar dakiokeen eragozpen nagusiena: gizon bat gero eta seguruago egon oniritzi publikoaren mesedea jasoko duela, orduan eta meritu gutxiago egingo ditu bere lana
|
behar
bezala betetzeko. Izan ere, inbidiak jaten baitu gobernuaren arima; administratzailearen gardentasuna da, halakorik esan badaiteke, behintzat, iraun dezakeen ziurtasun bakarra; baina gardentasun soila ere ez da aski izaten, ez badago dena arreta handienaz aztertzen duen behatzailerik.
|
|
|
Presoak
|
behar
bezala banatzeko hirugarren sistema bat ere badago: leotzen luze zabala handitu eta bertan bi, hiru edo lau preso jarriko ditugu elkarrekin bizitzen.
|
|
|
Honi guztiari dagokionez, erantzuna garbia da oso: probetxuzko izaten ikasi duenak, askatasun egoerara itzuli eta ikasitakoak
|
behar
bezala erabiliko ditu. Jarreraz aldatu eta ohitura onak ikasi dituenak, kanpoan aurkituko dituen gizagaixoei irakatsiko die berak barruan ikasitakoa.
|
|
|
Adibidez, preso guztiei janari kopuru bera ematea, batzuen beharrak beste batzuenak baino handiagoak direla jakinda, neurriz kanpoko zigorra dugu. Gizagaixoren batek, jan eta gero, gosea asetzen ez badu, gizatasunak agintzen duena da, asetzen deino jaten ematea, bestela flakiak jango baitu eta ez du lanean
|
behar
bezala egingo. Tortura onartezina da presoak egonezinerainoko egoerara bultzatzea.
|
|
|
Igandeetan denbora hutsarte gehiegi dago. Horregatik saiatuko gara asteko egun hori
|
behar
bezala enplegatzen. Lan mekaniko eta gogorrak alde batera utzita, igandeetan heziketa moral eta erlijiosoa eskainiko zaie presoei.
|
|
|
Esandako guztiak garamatza pentsatzera hilabete edo urte batzuen buruan, presoak prest egongo direla gizartera itzultzeko; halatan, bada, ez ote da gizalegezkoa gure zaintzapean eduki ditugunei
|
behar
bezala gizartera daitezen eta bizimodu berri bati ekin ahal diezaioten bitartekoak helaraztea. Ez ote litzateke maltzurra gure aldetik presoak batere hornidurarik gabe mundu zabalaren hatzaparretara botatzea?
|
|
|
Ohar bedi, gainera, espetxe arruntetan, magistratuaren bisita ustekabekoa izanagatik ere, erraz ezkuta daitekeela eta, alafede, halaxe egin ohi dela, gauzen benetako egoera; izan ere, epaileak espetxearen zati bat arakatzen duen bitartean, gainerako zatiak osatu eta konpondu egiten baitira; denbora nahikoa izaten da, halaber, presoak
|
behar
bezala prestatu eta epaileari zer erantzun behar dieten ongi irakasteko. Panoptikoan, berriz, magistratu bat espetxean sartzen denerako dena geratzen da haren begien bistan.
|
|
|
Ospitale panoptikoetan ere aplika liteke gure plana: axolagabekeria eta garbitasun eza uxatu; administrazio egokia kontratarazi; gaixoak
|
behar
bezala banatu gelatan; latorrizko hoditeria bat eraiki, gaixoen arteko komunikazioa errazagoa izan dadin; beirateriak zein gortinak ipini gela batetik bestera, lotsaizuna eta dezentzia gorde daitezen... Orobat aplika daiteke Panoptikoaren printzipioa eskolatan, kuarteletan eta, oro har, gizabanako bakarrak askoren ardura bere gain hartzen duen kasu guztietan.
|
|
2003
|
|
|
— Beharrezkoa deritzot bada Pausaniasek, nahiz eta gaiari ondo ekin,
|
behar
bezala burutu ez duenez, ni hitzaldia burutzen saiatzea. Bi maitasun 186 mota egotearen kontu hori ondo bereiztu duela uste dut, baina ez dagoela gizakien arimetan bakarrik mutil ederrekiko, baizik eta beste gauza askorekiko eta beste izakietan ere bai, animalia guztien gorputzetan, lurreko landareetan eta, esate baterako, izaki guztietan, uste dut nire eskulangintza medikuntzatik ondo ikusita daukadala, jainkoa handi eta harrib garri dela eta denera zabaltzen dela, gizaki zein jainkoen arazoetara.
|
|
|
48 Erregela zehatz bihur daitezkeen printzipioen eta horretara finkatu ezin diren printzipioen arteko bereizketa horrek dakar hausnarketa batzuk egin behar izatea, ezarritako zenbait printzipioen inguruan; arean ere, printzipio horien barnean dauden egiek lege zibilak ulertu ahal izateko ezinbestekoak diren zenbait erregela ondoriozta ditzakete, eta halakoak erabilita, legeok
|
behar
bezala aplikatzea erdiets daiteke. Hori berori izango da hurrengo kapituluaren helburua, nahiz eta zuzenbide zibilaren zati esanguratsua osatzen duten erregela horiek atariko liburuaren lehenengo tituluan agertu; izan ere, han ez da halako hausnarketarik egin euren inguruan, eta hausnarketek jarri dute agerian erregela horien eta euren jatorri diren printzipioen arteko lotura.
|
|
|
Norbaitek, kasurako, ezin badio beste inori itzuli horrena den zerbait, eginbehar hori etenda geratzen da, harik eta itzulketa posible izan arte, eta horrek ez dio maitasunari inolako kalterik egiten. Norbaitek zoro baten ezpata baldin badu, edo, pasio batek itsututa, norbaitek ezpata eskatzen badio beste inori, zoroari edo itsututa dagoen horri ez zaio ezpata eman behar, hori
|
behar
bezala erabiltzeko gauza izan arte; ez litzateke maitasunaren agindua beteko, inguruabar arriskutsu horretan ezpata emanez gero.
|
|
|
Hori dela eta, tutorearen betebeharra da umezurtza bera eta horren ondasunak zaintzea, haren ardurapean dauden bitartean; tutoreak, halaber, zaintza onak eta administrazio onak erakartzen duten guztia bete behar du. Ildo beretik ere, norbaiti ogibide publiko bat betetzera deitzen bazaio, nahiz eta berak ogibide hori nahi ez,
|
behar
bezala bete behar du. Azkenik, tartean inolako hitzarmenik egin gabe, norbaitzuk erkidegoan gauza baten jabe badira (adibidez, jaraunsle moduan edo antzeko egoera batean), elkarri zor diote bakoitzaren betebeharrak ondorioztatzen duen guztia.
|
|
|
Zientzia helduetan, aurkikuntzak, hein handi batean, ekipamendu berezi bat eskatzen du, hala kontzeptuala nola instrumentala, eta ekipamendu berezi hori zientziagintza normalduaren puzzleak ebazten jarraitzeko garatu eta hedatu da. Ekipamendu horrek
|
behar
bezala funtzionatzeari uzten dionean gertatzen dira aurkikuntzak. Haatik, hutsegite motaren bat, aldi batez besterik ez bada ere, ia ikerkuntza proiektu guztietan gertatzen denez, aurkikuntza gertatzen da soilik bereziki errepikakorra edo harrigarria denean eta soilik onartutako uste eta prozeduren inguruan arazoak susta ditzakeenean.
|
|
|
Zientzialari ‘normalduaren’ arrakasta horretan datza guztiz: puzzleen ebazpena lortzeko teoria nagusia egoki eta
|
behar
bezala aplikatua izan daitekeela.
|
|
2004
|
|
|
Ongia eta gaizkia
|
behar
bezala bereizten lagundu behar liguke etikak, baina praktikan gauzak ez dira hain sinpleak eta errazak. Etika ezberdinak eta are kontrajarriak defendatu eta praktikatu dira historian zehar, faktore eta arrazoi desberdinengatik.
|
|
|
Ibon Sarasola ere ‘perpaus logikaz’ mintzo da bere Euskal Hiztegia eredugarrian. Hartara, mailegu bila joan baino lehen balia gaitezen aurrenik eta
|
behar
bezala gure hizkuntzak menderen mendez eraiki duen hitz eta esapideen altxor inork uste baino aberatsagoaz. Eta terminologia kontuak alde batera utzita, gatozen gure arazo filosofikoaren mamira.
|
|
|
Konparazio bat utz dezaket, bai, baina beste konparazio baten beharrean aurkituko naiz, nahi eta nahi ez. Bigarrenik, Wittgensteinek ez digu
|
behar
bezala argitzen zergatik hasieran konparazioa zirudiena, orain funtsean zentzurik gabekoa dela dirudien. Ezen argudio horri hertsiki jarraituz gero, hasierako konparazioak ez ezik hurrengoak (edo hurrengoek) ere zentzurik gabea izan luke (lukete).
|
|
|
Hauxe dugu gure filosofoak etikaz izkiriatu —eta hitzaldi bidez argitara eman— zuen testurik luzeena. Tractatus aren filosofiarekin bat dator, eta berau ezagutu behar da hitzaldiaren muina
|
behar
bezala endelegatzeko, jada ikusi dugunez.
|
|
|
Eta errealitatea errealitate gisa hartzerakoan, bertan inplikatzen du bere burua gizakiak. Ez da, beraz, errealitatean gertatzen ari denaz" enteratzea" bakarrik, berorretan inplikatzea baizik, hartaz
|
behar
bezala jabetuz (Ik. FBE, 257). b) Bigarrenik, errealitateaz jabetze honek zera eskatzen du ondorioz:
|
|
|
Errealizazioaren etikaren erantzunbidea proposatu eta hobetsi dugu gure auzia argitzeko. Izan ere, Aristotelesen etika eudaimonista, enpirismoaren edota positibismoaren etika, Kanten etika formalista eta Max Schelerrek proposaturiko" balioen etika", besteak beste, ez dira gai izan gizakiaren egitura morala
|
behar
bezala azaltzeko, arrazoi ezberdinak direla medio. Luze joko luke orain eta hemen arrazoi horiek banan banan eta metodikoki agertzeak.
|
|
|
Metafisikatik etikara egin dugu urratsa, lehenago etikatik metafisikara egin dugun bezala. Gure ustez ezin da etikaz
|
behar
bezala jabetu dimentsio metafisikoa kontuan hartu gabe. Eta alderantziz ere bai:
|
|
2006
|
|
|
Batetik, txostena egiterakoan zintzo mintzatzen garela suposatuz, judizio moral batek ezin du sekula huts egin: txostenak
|
behar
bezala jasotzen badu X ren aurrean izandako sentimendua, orduan egiazkoa da. Ezin naiz oker izan judizio moralaren egia balioaren gainean.
|
|
|
Obra hori publiko horrentzat egina baldin bada, pertsona hark ez du sekula behar beste zabalduko bere ulermena, edo ez du sekula ahantziko bere interesa, bai adiskide gisa bai etsai gisa, bai arerio gisa bai iruzkingile gisa. Horrela, beraren sentimenduak okertzen dira; halaber, edertasun eta narrio berek ez dute izango pertsona horrengan izango luketen eragina bere irudimena
|
behar
bezala behartu izan balu eta une batez bere buruaz ahaztu izan balitz. Hortaz, beraren gustua argi eta garbi benetako arautik desbideratuko da eta, ondorioz, sinesgarritasun eta autoritate osoa galduko du.
|
|
|
Kojeveren ustez, behin magia gainditu ostean, ez dago zazpi lotura filosofiko posible baizik denboraren, egiaren eta eternitatearen artean, eta soilik zazpigarrena, Hegelena, izango da gai giza askatasunaren berri
|
behar
bezala emateko.
|
|
|
Ez letorke egiarekin bat Kojevek egia osoa ezin izan duela atzeman aitortuko duen pasartea Kojeveren ahotan jartzea. Dena den, egia da Kojevek ispiluari buruzko pasarte horretan aitortu duela guztiaren funtsa ulertu eta Estatu globala
|
behar
bezala oinarritzeko itxaropena arrakalatu zaiola.
|
|
|
Hala ere, aipatu adibide biek Historiako helburu politikorik sakonenak barnebiltzen dituzte. Eta onartzen bada kasu biotan Alexandro errege tiranikoak eta Lenin tiranoak berak Sokrates eta Hegel filosofoen irakatsia (errealitate historikoan mamitu ahal izateko Aristoteles eta Marx intelektualek
|
behar
bezala egokitua) praktikan jartzera mugatu direla, Kojeveren iritziz esan liteke filosofoen aholku politikoak funtsean aintzat hartuak izan direla eta Estatu unibertsal homogeneo batera garamatzatela.
|
|
|
Kojeveren ustez filosofiak ez du gaurdaino autoritateaz
|
behar
bezala hausnartu, aginteaz eta Estatuaz ez bezala. Platonek, Aristotelesek, eskolastikoek eta Hegelek autoritatearen alde bat nabaritu zuten, baina alde horixe berorixe hartuz benetako autoritate bakar eta osotzat, era baztertzailez.
|
|
2007
|
|
|
Mitoaren eta arrazoimenaren artean harreman aberatsa onartu beharrean —arrazoimenaren barruan ere mitoa dagoela onartu beharrean, agian— mitoaren aurka jarri da arrazoimena, historikoki eta behin betiko mitoa gailendu zuen heroia izendatu du arrazoimena. Bestalde, arrazoimen horren sorkuntza esplikatzerakoan ez da
|
behar
bezala aipatu garai haietako garapen teknologiko, kultural eta politikoa: egitura ideal bat errealitatearekin kutsatzeko beldurra agertu da.
|
|
2009
|
|
|
Baina mendebaldeko pentsamendu guztia nolabait errefusatzen duen arren, bera ere jakintza batzuez baliatzen da betiereko itzulera (zientzia naturalak) eta supergizakiaren (izpirituala, filosofikoa) planteamenduak burutzeko, adibidez. Batek daki zenbat irakurketa desberdin egin diren, zenbat harroputz postmoderno sortu den bera
|
behar
bezala ez irakurtzeagatik eta zenbat sortuko diren ere auskalo. Baina Nietzscheren" irakurketa on" batek jarraitzaile sutsu asko izatetik libratuko luke!
|
|
|
Naturak pixka batean arnasa egin ondoren, astroa izotzak estali zuen, eta abere adimentsuak hil egin ziren, ezinbestez. Bistan da, norbaitek asma zezakeen halako fabula bat, baina hala eta guztiz, ez luke
|
behar
bezala azalduko zein tamalgarri, zein ilun eta galkor, zein antzu eta arbitrario den naturaren baitan endelgu humanoaren egoera. Hori existitu gabe, eternitateak izan dira; eta beretzat dena amaitzen denean, ez da deus gertatuko, endelgu horrentzat ez baitago misiorik bizitza humanotik haratago.69
|
|
2010
|
|
|
4 Edonola ere, erabilgarritasun edo beharrizan hori ez da berbera lege guztietan. Horregatik,
|
behar
bezala azaldu ahal izateko, hobe da lege mota desberdinak bereiztea, eta mota bakoitzaren inguruan horren beharrizana edo erabilgarritasuna zehaztea. Horrela, igarri igarrian geratuko da legea orokorrean existitzen dela, eta, are gehiago, agerian geratuko da zenbat diren, bereziki, lege motak.
|
|
|
Ez da gehiegi esatea, bada, azken 150 urteotan emandako gaizki ulertu asko eta asko hortik sortu direla, ezta ere indartuz doan herri pentsaera berria ez dela bere izaera propioan ohiko estatu pentsaeratik jasoa izan, eta ezta ere herri pentsaera horrek ez duela nahikoa argitasunez ikusi zein den bere lekua estatuaren esparruan. Soilik herriaren kontzeptu alemaniarraren eta nazioaren kontzeptu frantsesaren arteko tentsioak —orain arte ere dirauen tentsioak—
|
behar
bezala ezagutarazten du, bada, gertaera horiek argitzea europar batasunaren oinarrizko baldintzetako bat dela.
|
|
2011
|
|
|
Ohiko hizkerak engainaturik, pentsatzea eta ezagutzea maiz ez ditugu
|
behar
bezala bereizten. Inork esaten badu:
|
|
2012
|
|
|
Badiouk zenbaitetan
|
behar
bezala artikulatu izan ez duen egoeraren eta gertaeraren arteko dikotomia hori ikuspuntu ezberdinetatik kritikatu izan da. Hasierako egoera batetik egoera desberdintzat baina lehenengoaren ondorengo logikotzat hartzen den beste egoera baterako pausoa modu egokiagoan artikulatuko luketen Darwinen edo Marxen jarrerei kontrajartzen zaien dikotomia gisa ere ulertu izan da maiz.
|
|
2013
|
|
|
Esaterako, nire beldurra zerbaiten beldurra da, esaterako, iluntasunari beldurra diot. Eta nire beldur hori ezin da
|
behar
bezala mugatu iluntasuna aipatu gabe. Non geratzen da iluntasuna, beldurra identifikatzen badut gorputz egoera batekin?
|
|
|
Lehenik, sar dezagun arima kutxan; gero, atera dezagun arima kutxatik, eta sar dezagun oso bestelakoa izan daitekeen beste kutxaren batean. Aristotelesek dioenez, jolas horrek ez du
|
behar
bezala irudikatzen arimaren eta gorputzaren arteko harremana, bi horien arteko harremana oso estua delako, bien arteko interakzioaren karira. Ikerketa agendan gai bat ezartzen ari da Aristoteles:
|
|
2014
|
|
|
Eta animaliak? Beti daude hor, presentzia mutu eta isila dira,
|
behar
bezala irakur daitezke testuen oharretan eta eszenaratzeetan. Baina sarritan ordezkatzen dituzte, sarriegitan, niri deus ere esaten ez didaten argi oroitarazleek, zerura biratutako begiradek.
|
|
2016
|
|
|
Kooperazioaren historia ere bortxaz eta krimenez tuntur dago. Historia ezagun ezagunegi horren kontrastea begien aurrean edukitzea da, berriro, Arizmendiarrietaren helburuak
|
behar
bezala baloratzeko. Sinplea da, agian sinpleegia entusiasmo handiak pizteko.
|
|
2021
|
|
|
Irmotasun handiegiz ez hitz egin. Hankak zabalik ez eseri,
|
behar
bezala eseri nahi izanez gero. Larderiarik gabe mintzatu.
|
|
|
Ondorioz, balioa eta zentzua ematen duten zinezko zereginei uko egin behar izaten die: haurtzaindegirik eta
|
behar
bezala antolatutako ama eskolarik izan ezean, haur bat bakarra aski dela emakumearen jarduera guztiz geldiarazteko; haurra gurasoen, adiskideen edo zerbitzarien kargu uztea du lanean segitzeko modu bakarra. Aukeratu beharra dauka:
|
|
|
Borondatea/ arrazoimena/ gogoa/ arima eta natura/ gorputza/ pasioak/ animaliak arteko dualismo zein norgehiagokan, lehenak bigarrenarekiko independentzia," inperioa" (Bacon) eta nagusigoa zuela aldarrikatu zen (Descartes 2011). Hori berresteko,
|
behar
bezala prestatu ostean, natura/ gorputza/ pasioak aztertu, zelatatu, trebatu, zuzendu, gidatu eta azpiratzea zen egitekoa, dependentzia orotatik askatu eta subjektu razional buru jabe eta autonomoa izateko. Hala, gorputzen, komunitateen eta naturaren prozesu, erritu eta erritmoak traba gisa ulertuta, muga horien gainditze bezala birdefinitu ziren askatasuna, hazkundea, progresua edota garapena.
|