|
2007
|
|
|
Etienne Lapeyre(), 1976, 111 orr. Oskodun
|
baten
izenak, 1976, 127 orr.
|
|
2008
|
|
|
1490). . San> José? > eta Txarriturri> (meatoki
|
baten
izena, bigarrena euskalduna delarik, etxa > > eta iturri> osagaietatik. Beherago Txarriturre> eta Txarreturre). > Sarobe> (lur
|
|
|
* Iturbero> baten sinkopa; erreg. ll8, 70). Harriet> (mea
|
baten
izena, antza, jabearen dei tura bidez etorria; erreg. 8, 123).
|
|
|
Gerta daiteke alde batetik, erabiltzaile arruntak ez ezagutzea, higiene? hitzak XIX. mendetik hona izan duen bilakaera (hau da, garbitasunari eta eredu moral eta estetikoari loturik egotetik erabat autonomo eta diziplina zientifiko jakin
|
baten
izena osatu arte: osasuna mantentzeaz eta eritasunaren prebentzioaz ardura hartzen duen medikuntzaren atala) 2.
|
|
|
hitz elkartu sin tetikoena. Izan ere, artikulu mordoska aurki dezakegu aditz
|
batetik
izena edo izenondoa eratortzean, aditz horren argumentu egiturari zer gertatzen zaion aztertuaz3 Hitz eratorrietan, argumentuak gauza daitezke atzizkien bidez. Gerta daiteke, esaterako, argumentuetako bat hitz eratorriak berak irenstea, atzizki baten bidez:
|
|
|
Zarbo>. Zarbo> arrain
|
baten
izena baldin bada ere, pertsona maltzur edo amarrutsu adierarekin ere erabiltzen da, eta baliteke txarbo> edo xarbo> forma afektiboarekin ageri zaigun oikonimoak azken erranahi hori izatea: Txarborena> (dok.
|
|
|
Zozo>. Zozo> hegazti
|
baten
izena bada ere, jakina da pertsona gatzgabe edota inozoari egokitzen zaiola. Azken hau izan daitekee lakoan gaude oikonimo honetan dugun txotxo> forma hipokoristikoaren erranahia:
|
|
|
(XII)?: Erdi Aroak gogoz landu zuen genero
|
baten
izena bera darama izenburura. Dialektikak bazuen ga rrantzirik Erdi Aroko hezkuntza sisteman:
|
|
|
1925 aldean Markinan bildu zuen laminen ipuin batean, jada 8 oharrean jada aipatu den bezala. Hor lamina batek Josepa deritzon andre
|
bati
izena galdetzean, berorrek ni neu> erantzuten dio, eta halako batean andreak laminari burruntzia sartzen dionean, haren oihu etara, datos gero Oxillaiñaldeko ta Axmendi aldeko lamiñe gustiek lamiñe aren ayenetare ta uluetare (sic) ta itanduten deutse danak miñ arrtute euen lamiñiai ia nok eitson eta erantsu eban betik, nineuk?. Bestiek, orrkompon euk eindon euk eukin?.
|
|
|
Gauza bera esan daiteke Asterix-en itzulpenez ere. Gabriel Arestik egin dako moldaera benetan txirene eta barregarriak alde batera utzita25, hizkuntza askotara itzuli den pertsonaia
|
baten
izenaz gauza bera gertatu da. Galiar garaiezin horien herritxoan bada gizon zahar bat, andre gazte panpoxarekin ezkondua, frantsesez  gédécanonix> deitua.
|
|
|
Beste adibide bat: Victor Txabarri enpresari dinastiko aberatsak (EAJren aurka kokatuko zena) bere hiru anaiekin batera zeukan yateari Laurac
|
Bat
izena ipini zion120 Izan ere, euskararekiko onespen sinbolikoa Bilboaldeko burgesiaren sektore zabalen artean aurki zitekeen. Onespen hau Berrezarkuntza garaitik gertaturiko «baskismoaren orokortze» testuinguruan ulertu beharra dago.
|
|
|
Baina kolaborazio horrek Azkuerentzat zuen zentzua, Amann ek bere gutunean zioen legez, «en obsequio al idioma vasco» aritu ahal izatea zen. Eta Negurin, urbanizazio oso
|
baten
izena, eta bertako hainbat eraikin euskalduntzeko aukera izan zuen. Azkueren gogoa ez zen izen soiletan geratzearena, baina abiapuntu gisa ez zion horri muzin egingo.
|
|
|
Intelektual garaikideek aurrekoekin komunean dute ustez desinteresatuki ari direla, kausa on
|
baten
izenean (dela Jainkoaren borondatea, dela egia, dela justizia, dela nazioaren interesa...), beti herriaren onerako, eta botereguneetan eragin nahi dutela (erregearengan, gobernuengan...) agintariek kausa on hori gauzatu dezaten. Kasu batzuetan agintariei baino gehiago herriari zuzenduko zaizkio intelektualak, baina edozein kasutan bidezko helburu bat defendatzeko beti ere.
|
|
2010
|
|
|
gure lokutorea autore singularra da, baina ez da subjektu beregaina: erakunde
|
baten
izenean hitz egiten du, haren bozgorailu eta bozeramaile gisa; hark delegatu du eginkizun bat esatariaren bizkar. Pertsona egokia delakoan eginkizun hori betetzeko:
|
|
|
Dizut, Dizuet. Inoiz ere ez du talde
|
baten
izenean hitz egiten, ezta euskaraz arrunta den gu horren bidez ere. * DIZUGU/* DIZUEGU.
|
|
|
Euskal herria bera, hasteko, itxuratxarki zokoratu zen bere osotasunezko izaera soziokultural eta historikoan, EAE, artifizial?
|
baten
izenean. Orduan jasotako eskumen apur horiekin ezin da, bestalde, ganorazko esparru politikorik eraiki eta, esparru beregain hori gabe, alferrik da euskararen eta euskal kulturaren defentsan jardutea:
|
|
2013
|
|
|
Baina hegazkinak aipatzerakoan, berriz ere abereen erreferentziara itzuliko gara. Saint Pierrek «gau ainara» aipatu zuen gisan, Oxobi-k ere fama txarreko abere
|
baten
izena aipatu zuen alemanen hegazkinen izendatzeko: «arrano tzarra».
|
|
|
Hori bera herrimin baten seinale zen. Horren adibide garbia da Saint Pierrek han gaindi ikusi zuen auto batean Euskal Herriko herri
|
baten
izena irakurtzean bihotza «pil pil» jarri zitzaiola kontatu zuen anekdota. Konkretuki «Briscous» (Beskoitze) idatzia zen ibilgailu hartan.
|
|
2014
|
|
|
bera? kontatu zien, inprimatzaileentzat behintzat haiek ez zire la oso garai onak, bezero batzuek ez baitzizkioten lanak behar bezain laster ordaintzen, eta zordun haietako
|
baten
izena aipa tu zien. Hura entzutean editore kapeladunak honela esan zien:
|
|
2016
|
|
|
Errex ezagutuko ditutzu. Bakotxak dakar bizkarrean, euskal probintzi
|
baten
izena. Esai ozute etor ditezela ni askatzerat
|
|
|
Noski, «Matalas» antzerki bat baino gehiago da ikusle honentzat ere, deiadar bat da arazo zabalago
|
baten
izena hartzen duena.
|
|
|
Bestalde, luzaz emazteak ez ziren taula gainera igotzen, maskek zuten huts horri erantzuten. Hala ere, hamaseigarren mendean, emazte
|
baten
izena agertzen da artxiboetan, Isabelle Adreini(), lehen emakumezko aktore ofiziala.
|
|
|
Herri literatura ororen ezaugarrietarik
|
bat
izenik gabekoa, anonimoa izatea da, eta Erdi Aroan areago. Lirikan ez ohi bezala epikan ematen zen izengabetasuna eta hau da, bederen, neotradizionalistek nola Manuel Mila y Fontanals eta Ramon Menendez Pidalek ematen duten esplikazioa epikarako, non ematen den anonimatua «esentziala» omen den eta ez «akzidentala» berezkoa eta ez saihestekoa, alegia.
|
|
|
Lehen aldikoz lotura bat egiten du Zuberoako antzerkigintzarekin, eta bukatzeko ordura arte aipatua izan ez den autore
|
baten
izena eskaintzen digu,
|
|
2020
|
|
|
174 Euskaltzaindiaren Toponimia atalean, Basaburu, Basajaunberro, Basakaitz edo Basaran irakurgai dira. Bestalde, 1.166 metro gorako" Baxa" izeneko mendi
|
baten
izena irakur dezakegu, Nafarroan, Artzibarren, baina Basa Sagarrerik ez dator.
|
|
2021
|
|
|
Irakurketa zailtasunak direla medio, idazkuna arakatu duten ikertzaileak ez datoz
|
bat
izenaren egituraren azterketan. Muturreko interpretazio bat aipatzeagatik, Ciprés en (2006:
|
|
|
Zeltiberian ahaidetasuna, arruntean, muinean pertsona (arbaso)
|
baten
izena eta segidan koduen pluraleko genitiboan deklinaturiko (kum) adjektibo batekin adierazten da. Gentilitatearen berri emateko sorturiko adjektibo gehienek genitibo pluraleko um hondarkia eraman arren, badaude, antza, genitibo singularreko o marka bide dutenak, elatunako (Soria) lekuko (Untermann 1967:
|
|
|
390, 401, 402) historialariek diote Urumea ibaiaren arroko beheko aldean zegoela eta, zalantza askorekin, Donostia inguruan kokatzen dute, Urgull mendian edo Astigarragako Santiagomendin hain zuzen. Hirugarren aukera bat ere badarabilte, Morogi bizileku baten inguruan egituraturiko lurralde
|
baten
izena izatea, Urumea ibaiaren arroko beheko alderdiarena alegia.
|
|
|
107) dioen bezala, toki izenak hizkuntza jakin bati esleitzen ez zaizkionean eta, horren ordez, ezaugarri batzuei erreparatuz, handik eta hemendik toponimoak bilduz (arrazoinamenduaren eskutik) eraikitako mintzairekin edo haien esparruekin lotzen direnean, eremu irristakorrean sartzen gara, are gehiago hipotesia hizkuntzaz landako argudioren batekin egiaztatzen ez bada. Gauza bat da barruti jakin
|
bateko
izenak bilduz erdietsitako corpusa, eta bestea etimologiarik gabekoak edota ilunkarak diren beste etsenplu batzuetan ikusten diren ezaugarriak dituzten (eta ez dituzten) hango eta hemengo deizioekin osaturiko sortak.
|
|
|
Baina kategoria lexikoen propietate semantikoak bereiztea ez da hain erraza eta gardena izaten batzuetan: ikusiko dugunez, perpausean ageri den elementu
|
bat
izena den edo beste zerbait den jakiteko, argudiobide semantikoak, morfologikoak edo sintaktikoak erabiltzen ditugu. Adibidez, morfologiari dagokionez, hitz batzuek, baina ez beste batzuek, determinatzailea hartzen dute eta numeroa ere determinatzailearen ondoan (ikaslea, ikasleak; aurka,* aurkak), hau da, singularra eta plurala bereizteko bidea ematen digute.
|
|
|
12.3.2f Zenbait kasutan, ordea, bi irizpide horiek (determinatzailea izatea edo ez; erreferentzia bakarra izatea edo ez) gurutzatu egiten dira edo, beste hitzetan esateko, bereizketa egiteko baliatzen ditugun irizpideek ez dute beti emaitza bera ematen. Adibidez, Volvo izen berezia da, dakigun gisan, konpainia
|
baten
izena, baina Volvo bat erosi dute etxean esaten badugu, izen berezi horri determinatzaile bat erantsi diogu: ‘Volvo markako auto bat’ adierazi nahian erabiltzen da.
|
|
|
Hala ere, nekez aurki daitezke hemen lege zorrotzak leku batean eta bestean nola esaten den, non eta ez den ikerketa sakonagorik egiten arlo horretan. Hala, etxe
|
baten
izena Haranburua izaten da ekialdean, edo Etxeberria, baina usuago entzuten dira Kaminburu edo Etxeberri eta gisakoak mendebaldean. Etxeko nagusiei, zernahi gisaz, Haranburu edo Kaminburu deitzen zaie, ekialdean:
|
|
|
12.3.8a Semantikak esaten digu paper, bide, ate eta harri ez animatuak direla, baina asto, haur, Mikel edo ardi, ostera, animatuak, bizidunak. Hizkuntza batean adibide jakin
|
bateko
izena biziduntzat edo bizigabetzat hartzea, ordea, ez da semantikarekin edo biologiarekin bakarrik lotzen, eta baditu beste eragin batzuk morfologian ere, euskaraz batzuek eta besteek kasu marka desberdinak hartzen baitituzte. Hola, bidean esaten dugu, non?
|
|
|
Egia da pentsa dezakegula beste atzizki bat dela, forma berekoa, baina beste balio batekoa, oinarrian den izenaren eta izen eratorriaren adiera ere azpisail honetan aztertzen ari garen izenen ‘ekintza’ (‘gertaera’), ‘ondorioa’ adieratik aldentzen den heinean. Dena den, oso adibide gutxi ditugunez hemen aipatzea iruditu zaigu egokiena; Emakunde da euskara estandarrean bide horretatik sortu den bakarra (erakunde
|
baten
izen propioa): aitakunde, Emakunde, gizakunde; Azkuek jaso zituen bere hiztegian, baina ez dute ia lekukotasunik testuetan.
|
|
|
ezintasuna edo traba adierazten duten ezin eta gaitz11 batetik (emankortasunik gabeko gogor ere hemen sartzekoa litzateke); erraztasuna adierazten duten erraz eta bera bestetik. Adiera dela eta, ‘izaera elkarte’ deitu zaie Hitz Elkarketa/ 4 liburuan12 Adjektibo elkartu hauetakoren
|
bat
izen bihurtua da, egonezin. ‘Modifikatzaile buru’ erlazioa dugu horrelako adjektibo elkartuetan:
|
|
|
Badira itxuraz aposizio elkartuen egitura dutenak, Sabin Etxea, euskara eguna, antxoa eguna modukoak; baina horietan ez dago predikazio erlazio inklusiborik. Sabin ez da etxe
|
baten
izena (Aizkorri mendi batena bai, ordea). Beste horrenbeste esan daiteke antxoa edo euskara lehen osagaien eta egun bigarren arteko harremanaz.
|
|
|
Horregatik jo dute hizkuntzalariek bi izenen arteko erlazio semantikoetara. Azken
|
batean
izen elkartuak sortzeko arrazoia, askotan sortu berri den zerbaiti izena ematea da, etiketa jartzea. Eta ohikoa da kontuan hartzea zerk sortu duen/ nondik datorren ‘zera’ hori, edo zertako den, zein baliabidez sortu den, noiz edo non sortu den...
|
|
|
" esanahi beretsuko hitz bietarik bat, bestea baino hagiz ezagunagoa izan arren, maileguzkoa izateagatik edo beste zenbait arrazoirengatik, sinonimo" jatorrago" edo" egokiago" batez plazaratu nahi izaten da maiz". Euskararen kasuan, euskalkien arteko lexiko desberdintasunak errazteko ere baliatu izan dira tautologiazko elkartuak, euskalki
|
bateko
izena eta adiera bereko beste euskalki batekoa batera jarriaz.
|
|
|
Izen sintagma —adibidean isilpean dagoena— bere aldetik ni izenordainak eta k ergatibo markak osatzen dute. Aditz sintagma, berriz, liburu
|
bat
izen sintagmaz, emango dizut aditzaz eta isilpean utzitako zuri izen sintagmaz osatua legoke. Eta azterketa ez da hor amaitzen:
|
|
|
15.2.2e n eta z (Iparraldean kin ere) kasu markak hartzen dituzten izen sintagmek, batik
|
bat
izen soilez osatuak badaude, badirudi adberbio antzeko balioa hartzen dutela, eta izen sintagma horiek [mugatzaile] motakoak izan ohi dira (§ 21.6, § 22.2.4.3, § 22.6.7c): Oinez ibiltzen hasia zagok (Agirre); Turutaren durrundak sutan ezartzen du (Duvoisin); Elur eta ilunpeak estali du ibarra eta mendia:
|
|
|
Hemen izena ez, beste elementuak gelditzen dira. Beraz, sintagma
|
bat
izen batez eta erakusle batez osatua bada (adibidez, liburu hau) izena ezabatu ondoren erakuslea geldituko zaigu, baina horrek ez du esan nahi berez erakusle hori izenordain denik. Izenordain izatea, izatekotan, ezabatze prozesu baten ondorio besterik ez bailitzateke izango.
|
|
|
22.7.6d Pixka
|
bat
izen sintagma da berez, baina determinatzaile gisa erabiltzen dugu: Pixka bat/ asko/ zerbait ikasi.
|
|
|
Euskara pixka bat arroztua du eta Euskara pixka bat ikasi du (edo Pixka bat ikasi du euskara). Adibide horietan pixka
|
bat
izenarekin joan daiteke( [euskara pixka bat]) edo perpausarekin, kantitatezko adberbioekin gertatzen den gisan.
|
|
|
23.3.2b Perpaus
|
batean
izenaren argumentuak ezartzeko en postposizioaz baliatzen gara, genitiboaz alegia. Izenlagunak sortzen ditugu horrela.
|
|
|
31.4.3.4b Berdin erlatibatzen ahal ote dira gobernatzaile baten pean ez dauden mendeko perpaus
|
bateko
izen sintagmak (perpaus adjuntuak, alegia). Ez hain errazki behintzat.
|
|
|
Beste falta bada artikulu gabe erabiltzen da (batek, bati...). Eta
|
bata
izenaren ordezko gisa agertzen ahal da (batak Koldo agurtu zuen, besteak Miren) edo adjektibo moduan ere: hizkuntza batean eta bestean.
|
|
|
Esan dugu bat zenbatzailea eta a artikulua elkarrekin truka daitezkeela zenbait kasutan eta arrazoi horregatik etxe bat en pareko edo kidea, etxe bata ez, baina etxea dela. Hala ere, bat zenbatzailea (bat zenbakia) izendatzen dugunean a erantsi behar zaio, izena baita, zenbaki
|
baten
izena, alegia: Hau bata da eta beste horko hori bia; Hau batekoa (edo bata) da (kartetan ari garenean).
|
|
|
IGONE arrandegia, eta ez* Arrandegi IGONE; JAKINTZA liburu denda, eta ez* Liburu denda JAKINTZA. Bestalde, horrelakoetan, denda edo taberna
|
baten
izena, adibidez, nagusiaren izena bera bada, honela ere esan daiteke: Igoneren arrandegia; Antonen taberna.
|
|
|
Baina Santa Ines, San Anton, San Pedro, Santa Anastasia eta horrelakoetan, multzo osoa, san (ta) eta guzti, izen berezitzat hartu behar da. Hain zuzen, San Anton, dagoen dagoenean, saindu
|
baten
izena dugu, osoosorik, pertsona baten izena Patxi edo Miren izan daitekeen bezala.
|
|
|
Baina Santa Ines, San Anton, San Pedro, Santa Anastasia eta horrelakoetan, multzo osoa, san (ta) eta guzti, izen berezitzat hartu behar da. Hain zuzen, San Anton, dagoen dagoenean, saindu baten izena dugu, osoosorik, pertsona
|
baten
izena Patxi edo Miren izan daitekeen bezala.
|
|
|
Bestetik, oso arrunta dela, bai kasu batean, bai bestean, izen gisa erabiltzea. Eta egungo idazkietan eskuineko aldean jartzeko joera handiagoa dagoela (Euskal Bilgune Islamiarra, EBI, da azken aldiotan sortutako elkarte
|
baten
izena). Beraz, izen edo adjektibo izan daitezke.
|
|
|
Horietan badu, bai aditzetik, bai izenetik. Gainera, izaera bikoitz hori ez da beti modu berean gauzatzen, perpausen eta euskalkien arabera,
|
batean
izen baten gisan erabiltzen baita, bestean aditz baten itxuran. Hala erakusten digu, behintzat, osagarri gramatikalen eta adizlagunen tratamenduak.
|
|
|
Honen ordez agian usuago ikusiko badugu ere libururen bat. en
|
bat
izen sintagma mugagabeari erantsirik erabiltzen dugu: Zer ote da zarata hori?
|
|
2023
|
|
|
Nativité Notre Dame. Emazte
|
baten
izena ere ematen du, Louison Amilhaurena, Mariaren papera eramaten duenarena. 1468an, Metz herrian beste emazte batek paper inportante bat dauka Sainte Catherine misterioan:
|