|
2005
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi
|
bat
har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin. Gizartea laikotzen ari da eta 90eko hamarkadan Frantziako Elizak bihurgune
|
bat
hartzen du Lavigerie kardinalaren mintzaldiaren ondotik (1890/XI/12) Errepublika onartuz. Bainan Iparraldean sortzen da sekulako eztabaida Jauffret apezpikuaren inguruan.
|
|
|
Azken mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura
|
bat
hartu duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
2 1997.ean Anari izeneko abeslariak plazaraturiko abesti
|
batetik
hartu dugu adibide hau. Bi perpausen arteko koma ez zegoen diskoak zekarren idatzizko testuan.
|
|
|
a2) Esana dugunez, lokailuek, morfologi jatorri gardena dute eta horretan oinarriturik, hasiera batean perpaus mailako funtzio bat zutela pentsa daiteke, eta zenbaitetan gaur egun ere badute funtzio hori. Lokailu modura, ordea, testu mailako funtzio
|
bat
hartzen dute, horrelakoetan perpaus mailan ere nola edo halako funtzioa betetzen dutelarik.
|
|
|
Auzoko adibide
|
bat
hartuaz, Huld ek (1990) Polomé, Salmons eta beste rekin Europa mendebaleko substratuko morfemak bilatzerakoan lau irizpide aurkeztu zituen lanabes gisa: 1) erdaratiko hotsak, 2) hots konbinaketa arro tzak, 3) ezaugarri morfologiko bereziak, 4) banaketa mugatuak2?
|
|
|
Aipagarria da Ravachol anarkistaren gilotinatzearena (Hil dute, E,; ik. l. Caminoren Gontzetarik jalgiaraziak, 123). Alegoría batzuk ere lantzen ditu, adibidez, Eskualduna kazetaz mintzo, nola20 urtetan hazi edo gizondu den erakusteko kuia eta ezkurrarena darabil, hain zuzen Zaldubiren alegia
|
batetik
hartua. Atsotitz edo erran zuhurrak, ordea, usu baliatzen ditu (biltegi aberatsa ere bazuen, bearnes, frantses eta gaz telaniazkoak barne) gauzen aterakizun morala finkatzeko.
|
|
2019
|
|
|
M. Azkuek beti saihestu zuen jarduera. Euskaltzainburuordeak uste zuen Akademiak erabaki ofizial
|
bat
hartu behar zuela arazoarekiko, baina presaka ibili gabe. Erruki zen F. Krutwigez, bere senean ez zegoelakoan, eta damutzeko aukera eman nahi zion:
|
|
|
A. Irigarayk euskal ortografia eta oinarrizko onomastika isilpean hitzartu nahi zituen Herriako zuzendariarekin, kazetaritzan, literatura lanetan edota egutegi erlijiosoetan erabiltzeko. Erbesteko prentsan eta N. Ormaechearekin sortutako istiluen ondoren, Euskaltzaindiak erabaki ofizial
|
bat
hartuz gero, aurka egingo ziotela uste zuen. Akademiak egin behar zuen lehenengo gauza, A. Irigarayren ustez, lehen hezkuntza mailako erdara euskara hiztegi txiki bat sortzea zen," de mots sur la vie urbaine, et techniques" (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
Gero ikusiko dugunez, gaztelania euskara hiztegiarekin jarraitzeko asmoa egon zen, baina 1954 aurrera Euskaltzaindiaren lexikografiak beste bide
|
bat
hartu zuen, L. Michelenaren zuzendaritzapean. Nolanahi den, azterketa lexikologiko baten zain daude R.
|
|
2021
|
|
|
Jokoen arrakastaren gako garrantzitsu bat muin ideologiko horretan aurki daiteke, eta Iparraldean urte luzez erreferentziala izan zen xurien Eskualduna aldizkariak tarte
|
batean
hartu zuen Eskualdun Ona77 izena seinalatzen du muin horren kristalizazio gisa:
|
|
|
Gabilondoren iritziz, bertsolaria antropologiatik zetorren euskal berezitasunaren gako gisa irudikatu zen eta dimentsio identitario
|
bat
hartzen hasi zen: "[...] the orientalist and anthropological ideology underlying the floral games, 60 for the first time, the subaltern Basque voice of the mostly illiterate poet, the bertsolari, was celebrated as the ‘true’ voice of the Basque people—the voice of the native" (Gabilondo, 2016:
|
|
|
Bisitari horiek eginiko ekarpenen artean Luis Lucien Bonaparte printzeak eginikoek aparteko aipamena merezi dute. Mendearen erdi aldera ekin zion euskara ikertzeari, hiru hamarkada luze eman zuen horretan, batez ere euskalkien inguruan lan eginaz eta 68 liburu argitaratuz, eta antolatu zuen laguntzaile sare zabalean euskararekiko grina piztea eta maila zientifiko txukun
|
bat
hartzea lortu zuen37 Frantziako II. Inperioaren buru zen bere lehengusu Napoleon III.ak izendatu zuen" printze" 1852an, eta urteko 130.000 liberako pentsioa esleitu zion, zati handi batean euskararen ikerketara bideratu zuena: " Dirutza ederrak ere eralki zituen bere lankideei agindutako itzulpen eta bestelako lanak ordaintzen, lanok argitaratzen, etab." (Zuazo, 1991:
|
|
|
Datorren otsaillean izango dira ogeitabi urte38, Billabonako plazan jokatu zutela itz neurtu edo bersoetan bostna onza urre, lendanaz apustua egiñik, Zabala Amezketarrak eta Txabalategi Hernanikoak; zeñean izandu nintzan ekadoi edo jueztako Zabalak billatua; baña egun batzuez aurretik eritasun txiki
|
batek
artu ninduelako, ez nuen serbitu, eta nire ordez eraman zuen bere erritar Fernando; baita Txabalategik ere, Aizarnazabalko elizaia; eta Billabonako alkate jaunak, erabakitzalle D. José Mendizabal Tolosako apez aundi sonatu ura ifinirik, lau milla ta geiago personaren aurkezean kantatu zuten bi orduz jokalariak[...] (Iztueta, 1990: 145)
|
|
|
Belaunaldi berri
|
batek
hartua zuen euskal kulturgintzaren buruzagitza eta egiteko modu berriak hobetsi zituen. Aldizkarien alorrean gertatu zen erreleboa lehenik, aurreko olatuaren ikur zen Euskal Erria 1918an itxita.
|
|
|
61). Zubimendiren hitzek ere argi uzten dute asmoa bazutela, baina tarte
|
bat
hartzea zela falta zitzaiena: " Lendik ba zuan ‘Euskaltzaleak‘ bazkunak egun ori eratzeko asmoa; baina, gaur gertaera onek eragozten ziola; biar beste batek garrantzi geiago zeukala; urrengoan politika gaia nagusi, eta orrela, batean ta bestean gure bertsolari eguna atzera" (Yakintza, 1935eko apirila, 14 zk., 140 or." Lenengo bertsolari eguna".
|
|
|
Txapelketa jokatu aurreko urteetan, aurrerago ikusiko denez, garaiko bertsolaririk onena Txirrita zela aipatzen zuen prentsak. Basarri hasiberria ordurako mitoaren tamaina hartua zuen Txirritari gailendu izana errezelo puntu
|
batekin
hartu izan da, beraz. Eta, jada seinalatu diren zantzuak azpimarratuz, erabaki hura eztabaidan jarri izan du hainbatek.
|
|
|
Hogei urte geroago argitaratu zuen Biarritz, entre les Pyrénées et l’Océan: itinéraire pinttoresque (1855) lanean, ordea, hau da, bere azken liburuan, bertsolaritzak zuberotarrarentzat bestelako garrantzi
|
bat
hartu duela ikus daiteke. Atal oso bat eskaintzen dio gaiari," Les Bardes" (Chaho, 1855:
|
|
|
Anton Gezurti, Machin mungiarra, Anton Kaiku, Pachi Cherren, Don Kandelero, Astokilo... asko ziren, asmatuak edo benetakoak, istoria horietan errepikatzen ziren izenak, eta guztiek pertsonaia bizizale, alproja eta erantzun bizkorrekoaren arketipoa betetzen zuten. Fernando Amezketarrak, ordea, beste dimentsio
|
bat
hartuko zuen.
|
|
|
Jeltzaletasunaren lidergoa bigarren belaunaldi
|
batek
hartzean iritsiko zen Lehen Pizkunde honetako bigarren olatua. Euskal kulturgintzaren instituzionalizazioa abiatu zen 1918an, Eusko Ikaskuntzaren sorrerarekin, eta handik urtebetera Euskaltzaindia jarri zen martxan.
|
|
|
205). Baliabide sinbolikoak, aldiz, bere esangura komunitate etnokultural
|
baten baitan
hartzen duten fenomenoak dira: " Anthony D. Smithek, kasu, komunitate nahiz nazioak eta euren identitatea hizpide harturik, ondoko baliabide sinboliko nagusiak zehazten ditu, eragile nagusi gisa:
|
|
|
Kultura popularraren aldeko joerak beste maila
|
bat
hartu zuen XVIII. mendearen bukaeran: bilketa lanak ugaritzen hasi ziren, eta loratzea XIX. mendean gertatu zen Europa osoa hartu zuen Erromantizismoari esker.
|
|
|
Aurreko aldian, esaterako, Basarrik kasik proiektu pertsonal gisa defendatzen zuen bertsolaritzaren modernizazioa, eta bera nahiz Zavala bakoitza bere aldetik ibili ziren hedabideratze lanetan. Ziklo honetan, lehen pausoak Amurizak markatu arren, eta gerora bertsogintzaren buru Egaña nabarmenduko den arren, Elkartearen sorreratik belaunaldi oso
|
batek
hartuko du proiektuaren gidaritza: " 93ko txapelketa Andonik irabazi zuen, eta berarekin batera belaunaldi oso batek, bertsolaritza eta bertsogintza ulertzeko modu berri batek.
|
|
|
Etiketa nagusitzat" bertsolari gazteak" izan zezaketen testuak argitaratu ziren aurreko zikloetan ere, batez ere frankismo garaiaren bigarren erdian haientzat propio antolatutako txapelketen berri ematen zenean. Baina bestelako protagonismo
|
bat
hartuko dute azken ziklo honetan. Bertsolariko gai nagusien zerrendan seigarren tokian agertzen dira, grafikoan ikus daitekeenez.
|
|
|
Berezkorik ez duanarentzat, itxasoan porruak aldatzea bezela dala esango nuke[...] sena berekin duala konturatu ezkero, alakoari lagundu egin bear zaio, ori bai[...]. Saillean mutiko danak
|
batera
artuta ez da ezer aurreratuko[...]. Pagoari ez dago intxaurrik eskatzerik.
|
|
|
Umorezko pieza ganberro samar batzuk ziren. Bertsoaldi zahar
|
bat
hartu eta irudi zaharrekin josten genuen. Bertsolariek zein animalien antza zuten kontatzen zuen bertso batekin egin genuen behin..."
|
|
|
Lehen urtean harekin interaktuatu eta harekin ikusten zuen programa aurkezleak, platoan bertan egonda. Bigarren urtetik aurrera, ordea, gu joaten ginen haren etxera, eta gonbidatuarekin paseatuz, trago
|
bat
hartuz eta abar eramaten zen programaren haria. (F.
|
|
|
Profil teknikoa zuten ardurak orain arte ETBk edo ekoiztetxe
|
batek
hartzen zituen, baina azken ziklo honetan teknikoak ere Elkarteko langile gisa integratu
|
|
|
Adibidez, pare bat udatan, uda giroko gai
|
bat
hartu, horri buruzko bertsoak atera artxibotik eta programa osatzen nuen: hondartza, San Ferminak, zezenak...
|
|
|
Bakoitzak bere etxetik egiten du lan, baina berrikuntza nagusi gisa, taldea egite aldera, hilean behin aurrez aurreko bilera egiten dugu koordinazioan, administrazioan, kudeaketan eta komertzial lanetan gabiltzanok. Biltegia bai baina bulegorik ez daukagunez, eta aldizkariaren tradizioari jarraikiz, kafe
|
bat
hartuz edo elkarrekin bazkalduz taberna eta jatetxeetan egiten dira hileroko bilera horiek ere.
|
|
|
Horren harira, honela dio Jon Sarasuak, esaterako:" Bertsolari aldizkariari, berriz, kolekzio gisa ematen diot nik balioa. Etxean balda luze
|
bat
hartzen du, eta kolekzioak berak duen balioa handia da. Gauza asko atera dira, bertsolaritzaren dimentsio gutxi faltako dira zuen aldizkari horretan" (J.
|
|
|
Barruko begirada lehenetsi eta barrurakoa sustatzeko joera hori 1990eko hamarraldiaren bigarren erdialdean iritsiko da bere heldutasunera. Bertso munduak bertsolaritzarentzat nahi zuen proiektuaren diseinuan oinarriak Elkartearen sorreran jarriko dira, baina Añotako Eztabaidetan, esan bezala, beste kontzientzia maila
|
bat
hartuko da. Bestalde, bertsogintzarako barrurako begirada ere garai berean orokortuko da, ariketa horretan trebaturik dagoen bertso eskoletako belaunaldi gaztea elitera iritsitakoan.
|
|
|
Aurreko zikloan Euskaltzaindiaren Ahozkotasun batzordearen bidez bazuten elkarren arteko lotura bertsolaritzaren ikerketan ekarpenak egin zituztenek. Ziklo honetan, aldiz, Elkartearen babesaz, bilketari eta ikerketari eman nahiko zaion bultzadak beste dimentsio
|
bat
hartuko du.
|
|
|
Profesionalizazio horren baitan komunikazio arduradun berri
|
bat
hartu zen, Esti Esteibar, baina kasu honetan modu iraunkorrean, egunerokotasunerako, txapelketa handietarako bigarren profesional bat ekarriz errefortzu gisa. Bestalde, komunikazioa egiturako sail iraunkor gisa eratzea erabaki zen, herrialdeekin zehar lerroan aritzeko asmoz:
|
|
|
2000ko hamarraldian, ordea, beste abiada
|
bat
hartuko du beste alorretan ere probatzeko joera horrek, eta esperimentazioak nahiz hibridazioak beste maila bat hartuko dute (A. Agirre, 2013:
|
|
|
2000ko hamarraldian, ordea, beste abiada bat hartuko du beste alorretan ere probatzeko joera horrek, eta esperimentazioak nahiz hibridazioak beste maila
|
bat
hartuko dute (A. Agirre, 2013:
|
|
|
Baserri munduari lotzen zitzaion irudi bat izatetik Amuriza eta gero Egaña eta Sarasuara badago aldaketa bat, eta aldaketa horrek kultur munduan beste toki
|
bat
hartzen lagundu du. Inguruko jardunekin parekotasunezko harreman bat lortu da, harreman pertsonalak ugaritu egin dira, kezka partekatuak agertu dira eta ondorioz modu natural batean sortzen da proiektu batzuetarako bat egitea.
|
|
|
Besteek telebistaz bazekiten baina bertsoaz zekien lehenengoa bera izan zen eta laguntza handia izan zen niretzat. Ordura arte bertsoari buruzko erabaki guztiak neuk hartu behar izan nituen, oso bakarrik, eta Joxe Marirekin beste gorputz
|
bat
hartu zuen taldeak. Felix Irazustabarrena ere batu zen laister eta hura ere bertsozalea zen.
|
|
|
Gernikako bonbardaketarekin taldea deseginda gelditu zen, baina Bilbo erortzear zela, 1937ko ekainean, batzeko prest agertu ziren kide guztiak bildu eta 50 dantzari, bi txistulari, pandero jotzailea eta albokaria Iparraldera bidean jarri zituen zizurkildarrak. Jaurlaritzaren laguntza deia zabaltzeko nazioarteko bira bat antolatzea zerabilen buruan, eta uztailaren 9an Santanderren ontzi
|
bat
hartuta batu zitzaien, hurrengo hilabeteetan Frantzian nahiz Belgikan hainbat emanaldi eskaintzeko (Parisen bakarrik Wagram entzunaretoan, Gaité Lyrique n, San Martin en, Chaillot en eta Nazioarteko Dantzen Artxibategian aritu ziren, besteak beste): " Euskal Herri errepublikanoak Europan eduki zituen kultur enbaxadarik eraginkorrena gertatu ziren[...]" (Lasa, 2008:
|
|
|
Basarri aktore garrantzitsu bat izan zen: " ‘Lehenengo Bertsolari Eguna’ 1935ean ospatu zenean, Basarrik saria irabazi ezezik, aintzindaritza
|
bat
hartu zuen bere bizkar, bertsolaritza berriagoan aurresku izateko eginkizuna hartu. Eta gero, urte askoan gainera, zeregin hori bete[...]" (J.M. Lekuona, 1992:
|
|
|
Bertsozaletasuna etxetik zetorkion, baina frankismo garaiko lehen txapelketekin beste dimentsio
|
bat
hartu zuen Amurizaren interesak:
|
|
|
Niretzako hori mundu zoragarria zen, frankismoaren itomenetik ateratzeko modu bat. Aurretik etxean asko entzundakoa nintzen, aita sasi bertsolaria baitzen kopla nahiz bertso asko buruz zekizkiena eta askotan abesten zituen, baina txapelketarekin beste kontzientzia
|
bat
hartu nuen. Gogoan daukat 1960an Xenpelar eta Txirritaren bertsoak jasotzen zituen liburu bat argitaratu zuela Euskaltzaindiak eta Bilboko Verdes liburu dendan erosi ondoren buruz ikasi nuela.
|
|
|
Ikusi den bezala bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren hazkundeak ez du etenik izan zikloz ziklo. Azken zikloan, ordea, beste dimentsio
|
bat
hartuko du kontuak. Azken jauzi honen inguruko hainbat datu eman dira dagoeneko, baina zantzu esanguratsu gehiago ere eman daitezke.
|
|
|
Thompsonek (1998) azaltzen duenez, hedabideak Lehen Modernitatetik irudikapen kolektiborako funtsezko jokaleku bat izango dira, baina prozesu horrek beste dimentsio
|
bat
hartuko du XX. mendean. 1920ko hamarralditik aurrera irratia abiaraziko da, 1940ko hamarralditik aurrera telebista, eta formatu berri horiek ordura arte prentsak egikaritutako bitartekotza osatu eta biderkatu egingo dute.
|
|
|
Irratian Joxe Mari Iriondok Loiolako Herri Irratian bertsolaritzari eskaini zizkion emanaldiek formatu honen eskaintza kontsolidatu bat dakarte. Aurretik Basarri bera aritzen zen bertsolaritzaz La Voz de Guipuzcoan irrati esatari gisa, baina Iriondoren ekarpenak beste dimentsio
|
bat
hartu zuen: Euskal Herriko txapelketak zuzenean eskaini ziren, hamarkada bat iraun zuen irrati bidezko bertsolari gazteen lehiaketa bat antolatu zen, entzuleei bertsolariei ariketak proposatzeko aukera eskaini zitzaien eta abar.
|
|
|
Proiektuan txertaturik egon arren, eta planteamendu instituzionalagoak ere egin izan ziren arren (Pedro Mari Otañorentzat bilketa horretarako Aldundian postu bat eskatu zuena, esaterako), norbanakoen ekimenez burutu izan zen, ordea. Zavalaren ekimena ere, bestelako dimentsio
|
bat
hartzera iritsi arren, argitaletxe bat propio sortu eta argitaletxerako idatzi zuten hainbat lagunen kolaborazioa lotzeraino, Zavalaren proiektua zen finean.
|
|
|
Ikerketa honetan ziklo honen haustura aldiaren hasiera data bat jartzerakoan, gehiago erreparatu zaio bertso munduaren baitako belaunaldi aldaketari testuinguruaren aldaketari baino. Aurrerago azalduko denez, 2005eko Txapelketa Nagusiak puntu eta aparte bat ekarri zuen bertsolaritzaren eragiletzaren historian, bizpahiru urtean Elkartearen lidergoa belaunaldi berri
|
batek
hartuko baitu. Bestalde, oholtza gainean ere 2005ekoa izan zen Andoni Egañak, eta berekin bere belaunaldiak, irabazi zuen azken Euskal Herriko Txapelketa.
|
|
|
Kasu honetan biak suertatzen dira, ordea. Belaunaldi berri
|
batek
hartzen du bertso munduaren lidergoa testuinguru aldaketa garrantzitsuak gertatzen diren aldi berean.
|
|
|
Ziklo baten amaiera sinbolizatzen duen argazkia izan daiteke. Baina zikloak ez dira, noski, argazkiak bezala, une batean ixten, aldi
|
bat
hartzen duen prozesu baten emaitza izan ohi dira halako aldaketak. Horrela, Txapelketa Nagusiko finalaren oholtzan hamarkada hasieran emango du erreleboa Egañaren belaunaldiak, huraxe izango baita bere belaunaldiko kide bakarra 2001eko finalean.
|
|
|
1960ko hamarraldiaren bigarren erdirako giro oso nahasi
|
batek
hartu zuen euskal jendartea. Frankismoaren azken hamarkada estreinatzen zen, borroka politiko eta sozialaren irakinaldi beteko hamarkada bat.
|
|
|
Aurtengo bertsolari egunean bultzada bizi
|
bat
artu eban, gure asmo zahar honek. Gaiñerakoa, hemendik aurrera, zeuk esango daukuzu, ‘Principe de Viana’ n, hilleoro, bertsolarien eta bertsoaren kondaira eta misterioak argitaratuaz[...] (Príncipe de Viana, 1972 urtarrila 4 or.," Orri berria")
|
|
|
Zirriborroak? Antzezlan
|
bat
hartu eta nobela bihurtu duzu, ederra zirriborro eraldaketa!
|
|
|
Halaber, euskal kultur eremuaren barruan (dagozkion eragin soziopolitiko eta ekonomikoen indarren mende) koka daitekeen euskal literatura itzuliaren barne eremuak nazioarteko literaturaren espazioaren parte
|
bat
hartzen du, euskaraz sortutako literatura nazioartera itzultzen den aldetik eta nazioarteko literatura euskarara itzultzen den aldetik.
|
|
|
Hala, eremuen arabera pentsatzeak modu konparatibistan jardutea ahalbidetzen du. Izan ere, eremu orok menderatzaileak eta menderatuak baditu ere, kontserbaziorako edo subertsiorako borrokak baditu ere, birsorkuntzarako mekanismoak baditu ere... ezaugarri bakoitzak forma espezifiko
|
bat
hartzen du eremu bakoitzean, eta, hala, ikerketaren egitekoa, kapital espezifikoaren formak zein diren aztertzea da (Bourdieu & Wackquant, 1992: 82).
|