|
2002
|
|
|
Lan honetan ikusi denez, XVI eta XVII. mendeetan,
|
batez
ere Hego Euskal Herriko itsas enpresek jasaten zuten krisia eta desfasea nolabait konpondu nahian, foru erakundeen eta legeriaren babesa eta Ipar eta Hego Euskal Herrien arteko harremanak sendotzen zituen ekonomia sistema bat garatu zen. Sistema hori baliagarria izan zedin, nahitaezkoa zen bi lurraldeen artean hitzarmen batzuek sinatzea, eta horiexek dira Conversa izenez ezagutzen direnak.
|
|
|
XVI. mendeko amaieratik aurrera, ordea, aldaketa sakonak gertatu ziren.Ikertzaile askok jardun dute orduko itsas ekonomiak jasandako zailtasunengorakadaz edo krisiaz. Esaten da, halaber, krisialdi hark
|
batez
ere Hego EuskalHerriari eragin ziola; Ipar Euskal Herrian, aldiz, itsas ekonomiaren eta batez ere, balea eta bakailao arrantzaren gorakada handia gertatu zela XVII. mendean. Krisialdiaren arrazoiak azaltzean, historialariek honako hauek aipatzen dituzte, besteak beste:
|
|
2003
|
|
|
Hau ezta gertatzen Gaztelako erderarekin eta, azkeneko denboretan izan ezik, etziran agertzen gaztelerazko literaturan eleberritxo hontan agertzen diran bezela, hitzegileen hitz modu bereziak. Gaur, Camilo José Celak eta beste idazle erdeldun batzuk,
|
batez
ere Hego Amerikakoek, eleberrietako hizlarien esakerak hitzez hitz idazten dituzte, baina hau ezta azkeneko urteetako moda bat baizik, inglesezko literaturaren imitazio pobre bat baino. Gutxi irabaz dezake gaztelerazko literaturak bide hontatik.
|
|
2005
|
|
|
Hiri Kondaleko eta haren metropoli areako oinarrizko laguntzako zentro batzuetan hilean bost kasu izaten dira, eta ospitaleetan, berriz, gaixoen laurdena. Antoni Campoy dermatologoak, Kataluniako Ospitale Orokorrekoak, adierazi du gaixotasunaren berragerpena batez ere etorkinen hazkundearekin lotuta dagoela,
|
batez
ere Hego Amerikatik datorrenarekin, zeina etxeetan pilatuta bizi baita baldintza higieniko eskasetan, pobreziarekin eta baliabide ekonomikoen eta osasun hezkuntzaren gabeziarekin.
|
|
|
Bestalde, gai horiei buruz gero eta kontzientzia handiagoa dagoela uste dut, eta horrek gauzak pixka bat aldaraz ditzake. Oso zaila da esatea hemendik hamar urtera aldaketa erradikala izango dela, baina argi dago ingurumen eta gizarte gaiekiko kontzientzia gero eta handiagoa dela,
|
batez
ere Hego Amerikan, bere eskubideak errespetatzeagatik eta bere ingurunea kutsatzea nahi ez dutelako borrokatzen baita. Nik ikusten dut gaur egun dagoen kontzientziazio mailak egoera alda dezakeela urte batzuetan, baina hobeto.
|
|
2007
|
|
|
Euskararen erabileraren sustapenean aritzen garenok behar beharrezkoak ditugu aldian behin bilakaera soziolinguistikoak adierazten dizkiguten ikerketak. Ezagutza datuak izaten dira datu horietako batzuk eta azken urteetako bilakaera baikorra da,
|
batez
ere Hego Euskal Herriari dagokionean eta haur eta gazteen arloan. Erabileraren gaineko kezka gero eta zabalduago dagoen honetan kale erabileraren neurketa ezinbesteko datua da eta ildo horretan Soziolinguistika Klusterrak gidatzen duen taldeak egindako lana eskertu beharra dugu.
|
|
2008
|
|
|
Piraten arrantzan aritzen diren enpresek" komenentziako pabiloiak" dituzte eta
|
batez
ere Hego Afrikan, Namibian eta Uruguain aritzen dira.
|
|
|
Oso ona da Brasilek eta antzeko herrialdeek kanpo harremanak zabaltzea, AEBekiko eta Europa mendebaldearekiko harremanei lehentasuna eman gabe. Talde batzuk eratzen ari dira,
|
batez
ere Hego Amerikan: Unasur, Telesur, Hegoaldeko Bankua...
|
|
2009
|
|
|
eragiten duena da,
|
batez
ere Hego Osetiako biztanleen
|
|
2010
|
|
|
Era horretan, Bush aitak 1992an proposatutako «Ameriketarako Ekimena»izenarekin ezaguna egin zen egitasmoaren ondorengoa, hau da, ALCA delakoa (Ameriketako Merkataritza Libreko Eremua) da azken hamarkadan eztabaida handiak sortu dituena, zeinak kontinente osorako merkataritza libreko eremu erraldoibat sortu nahi izan baitu. 2005ean akordioa sinatzeko epea aurreikusita zeukanegitasmo hau gaur egun ez atzera ez aurrera blokeatuta dago,
|
batez
ere Hego Amerikako zenbait ekonomia indartsuren gobernuek proiektuarekiko euren erretizentziaketa mesfidantzak agerian utzi dituztelako. Kontinente osorako ekimen hau geldituta dagoenetik AEBetako gobernuak jarraitu du bere bidea egiten kontinentearenbarruan «TLC» formatuko banakako akordioak bultzatzen (Txile, Peru eta Kolonbiarekin, adibidez) edota erregio mailakoak, aurretik erregio talde bat osatuta zutenherrialdeekin batera.
|
|
|
Informazio saioetara, bataz beste, nazionalitate desberdinetako 15 lagun joaten dira, udal iturrien arabera.
|
Batez
ere Hego Amerikakoak izaten dira, gehien bat Bolibiakoak. Kopuru txikiagoan Paraguaikoak, Hondurasekoak, Perukoak, Errepublika Dominikarrekoak, Kolonbiakoak eta Venezuelakoak.
|
|
2011
|
|
|
Berritasunak ere baditugu: hezkuntza proiektuak garatzeko talde berri bat sortu da, eta
|
batez
ere Hego Ameriketako merkatua lantzen ari da. Bestetik, langileendako ikastaroak ere sortzen hasi gara.
|
|
|
ETA, zer edo zer izan bada, lider kolektibo bat izan da Euskal Herrian. Erakunde hori sortu zutenek pasa den mendeko 60ko hamarkadan, Nazio Askapenaren moldea egokitu zioten(
|
batez
ere Hego) Euskal Herriak pairatzen zuen egoerari, eta gero hegemonia kulturala bereganatu duen abertzaletasun berri bat sortu zuten. Gurean egoera koloniala zegoen, edo dagoen, eztabaidatzea oso luze joko luke, baina kontua da moldeak fortuna egin zuela eta funtzionatu egin zuela.
|
|
2012
|
|
|
Siluruak ur gezatako arrainak dira,
|
batez
ere Hego Amerikako eta Asiako Hego Ekialdeko ibaietan bizi direnak. Ingelesez cat fish deitu ohi zaie goiko masailaren bi aldetan bizar bi izaten dituztelako, katuen biboteen antzera.
|
|
|
Baina orduan Hirugarren Mundua edota MunduAzpigaratua izena zuten parajeetan eztabaida handiak egin ziren garapen endogenoedo autozentratuari buruz. Lehenengoz,
|
batez
ere Hego Amerikako teoriko batzuek, Cardosok, adibidez, garapena eta azpigarapena txanpon beraren bi aldeak baino ezzirela esan zuten; gero, batez ere Afrikan, politikari batzuk, Julius Nyerere Tanzanianadibide argia da, deskolonizatu berri ziren herrialdeek garapenerako bide propio etaalternatibo bat lor zezaketela demostratzen saiatu ziren. Proiektu horietan guztietanjendearen parte hartzea beharrezkotzat jotzen zen baina askapen nazionalarenmugimenduen molde ideologikoa lar oinarritua zegoen marxismo klasikoan, berez, modernista, garapenzale eta autoritarioa den ideologia?
|
|
|
Europako edozein gizarte tradizionaletan bezala, gureherri eta bailaretan batzarrak eta juntak, eta beste eremu geografikoetan, kontzejuak, egin izan dira tokian tokiko gaiak konpontzeko (Martinez Montoya, 1999: 79). Baina,
|
batez
ere Hego Euskal Herrian XVI. mendetik XIX. mendera arte, Batzarreketa Aldundiek, foruen erregimen juridikoaren bitartez, nolabaiteko kontraboterepapera (oso anbiguoa, bai) jokatu zuten Gaztela/ Espainiako gobernuen asmoinperial eta zentralisten aurrean.
|
|
|
Baina orduan Hirugarren Mundua edota MunduAzpigaratua izena zuten parajeetan eztabaida handiak egin ziren garapen endogenoedo autozentratuari buruz. Lehenengoz,
|
batez
ere Hego Amerikako teoriko batzuek, Cardosok, adibidez, garapena eta azpigarapena txanpon beraren bi aldeak baino ezzirela esan zuten; gero, batez ere Afrikan, politikari batzuk, Julius Nyerere Tanzanianadibide argia da, deskolonizatu berri ziren herrialdeek garapenerako bide propio etaalternatibo bat lor zezaketela demostratzen saiatu ziren. Proiektu horietan guztietanjendearen parte hartzea beharrezkotzat jotzen zen baina askapen nazionalarenmugimenduen molde ideologikoa lar oinarritua zegoen marxismo klasikoan, berez, modernista, garapenzale eta autoritarioa den ideologia?
|
|
|
Europako edozein gizarte tradizionaletan bezala, gureherri eta bailaretan batzarrak eta juntak, eta beste eremu geografikoetan, kontzejuak, egin izan dira tokian tokiko gaiak konpontzeko (Martinez Montoya, 1999: 79). Baina,
|
batez
ere Hego Euskal Herrian XVI. mendetik XIX. mendera arte, Batzarreketa Aldundiek, foruen erregimen juridikoaren bitartez, nolabaiteko kontraboterepapera (oso anbiguoa, bai) jokatu zuten Gaztela/ Espainiako gobernuen asmoinperial eta zentralisten aurrean.
|
|
2013
|
|
|
Bere arduradunetako batek, Esteban Garcíak, azaldu du, aurrera egin ahala, modu garbiagoan, garapena non eragin zuen: «Kostaldean polarizatuta dago,
|
batez
ere hego ekialdean, eta Madrilen eta inguruetan. Beste eskualde batzuk lehenago garatu eta ustiatu ziren».
|
|
2014
|
|
|
Testuinguru zailean hartu zuten espazio publikoa emakume bakarlariek.Ahalegin berezia egin behar izan zuten, lehen emakume musikariak izan zirelako, baina, gainera, egoera politikoa ere kontra zutelako,
|
batez
ere Hego Euskal Herrian.Badok. Euskal Kantagintzaren atarian Gontzal Agotek argi adierazi du garai hartakoemakumeen inguruan nolako esamesak sortzen ziren, eta nolako giroa zegoen:
|
|
2015
|
|
|
Euskaldunon buruan, hain zuzen, oso sartuta daukagu erdarara jotzeko ohitura, idatziz dihardugunean.
|
Batez
ere Hego Euskal Herrian izan da nabaria, eta beronen bilakaera historikoan dago joera hori ulertzeko arrazoia. Oso goiz, XIII. menderako behinik behin, jarri ziren Gipuzkoa, Araba eta Bizkaia Gaztelara begira eta, XVI. mendetik aurrera, Gaztelak Ameriketa bereganatu zuenean, asko izan ziren Gaztelara, eta Gaztelaren bidez Ameriketara, lanera eta bizitzera joandako euskaldunak.
|
|
|
70 Hala ere, ez genuke ahaztu behar 1936ko gerraurrean ere, euskal letren pizkunde garai betean,(
|
batez
ere Hego) Euskal Herrian euskarazko agerkarien loratze bat izan zela.
|
|
|
hor zeuden, besteak beste, L. Haranburu Altuna, P. Urkizu, J. Juaristi eta A. Zelaieta.
|
Batez
ere Hego Euskal Herriko albisteak jorratzen zituzten, hori zuten erreferentzia esparru nagusi.
|
|
2016
|
|
|
Beraiek printzipioz. Espainiara? etorri bide dira, asko jada espainolaren jabe, edo hurbileko?,
|
batez
ere Hego Amerikatikoak, eta espainolaren jabe ez direnak berriz, batez ere, edo lehenik behintzat, espainolaz jabetu nahirik, eta ez (ez hainbeste behintzat) gurea bezalako hizkuntza txiki batez.
|
|
|
«La maquinaria medicalizadora y patologizadora en la infancia», in Los diagnósticos en la infancia se escriben con lápiz. Liburu honek gorakada horren datu global ugari ematen ditu,
|
batez
ere Hego Amerikan eta Estatu Batuetan. Honela dio lehen pasartean:
|
|
2017
|
|
|
Bidenabar, gai berriak agertuko dira lehen mailan, hala nola: Arnot en genero eta etniaren dimentsioak, azkenaldion migrazio mugimenduek eragindako hezkuntza multikulturalaren garrantzi politiko eta akademikoa, errebindikazio indigenistaren fenomenoa eta horren neurriko etnohezkuntzaren planteamendua,
|
batez
ere Hego Amerikako hainbat herrialdetan planteatzen dena. Estatu nazioen menpeko nazioetan kultura eta hizkuntza minorizatuek testuinguru elebidun eta multikulturaletan dituzten arazo espezifikoez da jarduna, non asimilazioaren kontzeptua, euskal kasuan bezala, oinarrizko kontzeptua baita.
|
|
2019
|
|
|
Nik dakidana da, hegoarekin lasai ibiltzen naizela gehienetan, iragarpena jaulkitzeko orduan. Abantailaz joka  tzen dugula horrelakoetan, horrenbeste ere esango nuke,
|
batez
ere hego punttua dagoenean, ez beharbada, hego mendebal edo aldaize traketsa dabilenean. Zergatik?
|
|
2020
|
|
|
Sortu diren askotariko hezkuntza espazioak eta haien ezaugarriak deskribatuko eta aztertuko ditugu. Ikusiko dugu EAE ez dela salbuespen bat hezkuntza alternatiboak maila globalean izandako hazkundean,
|
batez
ere Hego Amerikan zein Espainiako Estatuan; izan ere, azken bi hamarkadetan, familia askok aukeratu dituzte mota horretako proiektuak. Eta beste urrats bat ere eman dute, elkarri laguntzeko sare bat eratuta.
|
|
2021
|
|
|
Haize errebesa djailak! (
|
batez
ere hego aizea dabilenean, haize handia)
|
|
2022
|
|
|
Pelosi irlara joan aurretik, mugimendu militar asko izan ziren Hego Txinako Itsasoaren inguruan, eta Txinak, Taiwanek eta AEBek alerta gorenean jarri zituzten norbere armadak. Txinakoak, esaterako, kostaldera mugitu zituen indar anfibio batzuk,
|
batez
ere hego ekialdean dagoen Fujian probintziara —Taiwandik gertuen dagoelako—, eta haren hegazkin batzuk Taiwango itsasartetik gertu pasatu ziren hainbatetan; horietako batzuek muga ere pasatu zuten.
|
|
|
Izan ditu, bizitzan zehar, loezineko sasoiak,
|
batez
ere Hego Amerikan, baina azken etxearen saltsan hasi denetik ez zaio apenas gertatzen. Burua etzan bezain laster hartzen du lo eta esnatzean ez du ametsik gogoratzen.
|
|
2023
|
|
|
Zutik Liburuak en postuaz gainera, beste 120 stand bisitatu ahal dira azokan,
|
batez
ere Hego Amerikakoak. Aurtengo edizioan Kolonbia da herrialde gonbidatua; sei aurkezpen eta hamazazpi berbaldi antolatu dituzte.
|