|
2001
|
|
|
Alkoholarekin batera, eta 16 urtetik aurrera, gazteek pilulak eta oso talde txikia, kokaina, kontsumitzen dituzte. Beste talde bat ere badago,
|
batez
ere Afrikako iparraldetik datozen adingabeek osatua, itsasgarria kontsumitzen dutenak, baina “denak kolpatzen dituena”, esan zuen, alkohola da. Haren iritziz, kontsumo presio handia dago, publizitate presioa, eta “guraso asko ere ez lirateke etxera joango ostiraletan gaueko hamabiak igaro arte, lagunekin taberna batean edaten jarraitzeagatik”.
|
|
2002
|
|
|
OMEren arabera, herrialde aberatsek ez dituzte baliabide asko bideratzen osasun mentalerako, eta ematen dituztenek ez dute behar adinako kalitaterik. Gainera, asistentzia psikiatrikoan diharduten profesionalak oso urriak dira munduan, 680 milioi pertsonak baino gehiagok,
|
batez
ere Afrikakoak eta Asiakoak, milioi bat biztanleko psikiatra bat baino gutxiago baitute. Ildo horretatik, osasunaren antolaketak adierazten du herrialdeen %40k ez dutela osasun mentaleko politikarik, eta %25ek ez dutela arlo horretako legerik, hala nola Txina, Nigeria, Iran, Thailandia eta Turkia.
|
|
|
Bestalde, NBEko agentziak gosearen aurkako borrokak sortuko dituen ingurumen kontraesanak aipatzen ditu. Bereziki, nekazaritza lurren hedapenari egiten dio erreferentzia,
|
batez
ere Afrikan eta Hego Amerikan, baso eremuen eta oihanen kontura egin dena. Hedatze horrek eragin negatiboa izan ez dezan eta bere gutxieneko adierazpenera mugatu dadin, garapen bidean dauden herrialdeei bioteknologia berriei sarbidea erraztea, esportazioa eta baliabide natural gutxiago erabiliz eta baliabide natural gutxiago erabiliz ekoizpen handiagoa bermatzen duten teknika berrien erabilera murriztea proposatzen du FAOk.
|
|
2003
|
|
|
Ikuspuntu matematikotik, ez dira ehunka, milaka baizik, farmako horiekin egin daitezkeen konbinazio potentzialak. Hala ere, herrialde azpigaratuetan,
|
batez
ere Afrikan, Iberoamerikan eta Asian, birusak kutsatutakoak ez dira horietara guztietara iristen. Baina azken belaunaldiko medikamentuekiko erresistentziak agertzea ez da ikertzaileek eta klinikoek duten arazo bakarra; izan ere, paziente askok ez dituzte ezarritako jarraibide terapeutikoak betetzen, eta, horri esker, seropositiboek gaixotasun oportunistak izateko aukera handiagoa dute.
|
|
2005
|
|
|
Hainbat ikerketaren arabera, 110 milioi meatze baino gehiago daude banatuta munduko 64 herrialdetan baino gehiagotan,
|
batez
ere Afrikan. Pertsonen kontrako minak (“antipertsonalak” ere deitzen zaie) gatazketan erabiltzen diren arma sofistikatuenetako bat dira, ez hiltzea, baizik eta biktimak ezgaitzea eta zauritzea.
|
|
2006
|
|
|
Urtean gosez hiltzen diren zortzi milioi lagunetatik bost haurrak dira. Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) datuen arabera, 40 herrialdek
|
batez
ere Afrikan eta Asian premiazko kanpoko laguntza behar duten elikadura larrialdi larriei aurre egin behar diete. Hala ere, Pobreziaren aurkako Espainiako Aliantzak salatzen duenez, “herrialde aberatsek 60ko hamarkadan zuten laguntzaren erdia bideratzen dute beren errentara, proportzionalki”.
|
|
2007
|
|
|
Gaur genitalen mutilazioaren aurkako Nazioarteko Eguna dela eta,
|
batez
ere Afrikako Adarrean zabaldutako antzinako praktika, hainbat erakunde humanitariok atzo adierazi zuten, iritzi publikoa kontzientziatzeko urtero klitoriaren edo kanpoko organo genital guztien mozketa jasaten dutela bi milioi neskatotik gora. Genitalen mutilazioa Afrikako 28 herrialdetan egiten da, Save the Children erakundeak txosten batean salatu zuenez.
|
|
|
Izan ere, 158 herrialdek konpromisoa hartu zuten Frantziako hiriburuan gerra gatazketan indar eta talde armatuek 18 urtetik beheitikoak erabiltzeari amaiera emateko eta haiek errekrutatzearen erantzuleen zigorgabetasunari aurre egiteko. Mundu osoan, gaur egun 250.000 haur soldadu daudela kalkulatzen da,
|
batez
ere Afrikan, baina baita Asian eta Amerikan ere, batez ere Kolonbian, non Kolonbiako gerrilla eta paramilitarrek adingabeak erabiltzen baitituzte. “Parisko konpromisoak” sinatu dituztenen artean, NBEren arabera haur soldaduak dauden 12 herrialdeetako batzuk daude.
|
|
2008
|
|
|
Mezu ugari zabaltzen dituzte gure hitzek:
|
batez
ere Afrikan eta geure herrian ikusten dugunaz hitz egiten dugu. Hala nola, gaixotasunetatik nola babestu, batez ere HIESetik; familia nola babestu eta zaindu; euren etorkizunerako, haurrentzat eskolara joateak daukan garrantziaz; guraso zein edadeko pertsonenganako errespetuaz eta obedientziaz; gainontzekoak errespetatzeaz, era honetan erlazio pertsonal hobeak lortzeko.
|
|
|
Hala ere, Aita Santuaren Nazioarteko Zentroak (LHIK) eta Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) ohartarazi dute patata ekoizpenaren onurak zabaltzeko, beharrezkoa dela ereite materialaren kalitatea hobetzea, baliabide naturalen erabilera iraunkorragoa egingo duten nekazaritza sistemak izatea, eta izurriteak klima aldaketara egokitzeko ahalmen handiagoa izatea, Iraultza jasangarria Konferentziaren lau egunetan, aita santuaren eta garapenerako ikerketaren munduko agintari nagusietatik 90ek baino gehiagok hiru ekonomiak, bereziki, garapen bidean dagoen munduan tuberkulu hori sustatzeko dituzten erronkak aztertuko dituzte. Lehena nekazaritza herrialdeena da,
|
batez
ere Afrikakoa, non biztanle behartsuak landa eremuetan kontzentratzen baitira eta etxeko kontsumorako eta tokiko merkaturako aita ekoizten baitute. Herrialde horientzat funtsezkoa da ikerketa eta teknologia emaitzak izatea, “produktibitatearen iraultza jasangarria” bultzatzeko, eta ekoizleen eta barne eta eskualde merkatuen arteko loturak ezartzea.
|
|
|
Proiektuari ekiteko, hainbat barietate hautatu eta genetikoki hobetzeko egindako aurrerapenak dituzte adituek, gurutzatze teknika tradizionalen bidez. Horiekin, adibidez, landarea kanpoko mehatxuetatik izurriteetatik edo lehorteetatik gehien babesten duten geneak bilatu dituzte. Izan ere, adituek uste dute munduko kakao ekoizpenaren %30 galdu egin dela gaixotasunen batengatik, batez ere azken 15 urteetan,
|
batez
ere Afrikan, non urtean 600 mila tona kakao ekoizten baitira. Barratxoak, bonboiak, taulak edo snakcak.
|
|
|
Ignacio Díaz de Aguilar Errefuxiatuari Laguntzeko Espainiako Batzordeko (CEAR) lehendakariaren iritziz, ekitaldiaren antolatzaileetako bat baita, “esan daiteke nazioartean mugak ixteko asmoa dagoela; horren adierazgarri dira Europar Batasunaren itzulera zuzentaraua, Estatu Batuen hegoaldeko mugako horma proiektua eta Espainiak legezko immigrazioa geldiarazteko egindako ahalegina”. Legez kanpoko immigrazioa Gobernuak atzerritarrentzako lege kontratuak jaitsiko direla jakinarazi duenez, zenbait erakundek ohartarazi dute joera horrek areagotu egingo duela legez kanpoko immigrazioa,
|
batez
ere Afrikatik Espainiara ontzi prekarioetan iristen dena. “Ezin ditugu bide guztiak itxi.
|
|
|
Ikertzaileak gogorarazi zuen, “Plasmodium falciparum” eta “vivax” ez gain, malaria eragiten duten beste bi bakterio mota daudela: “Plasmodium malariae” eta “Plasmodium ovale”,
|
batez
ere Afrikan daudenak. Aitzindariak Hernando del Portillo eta Carmen Fernández Becerra CRESIBeko ikertzaileak dira ikerketa honetako parte hartzaile espainiarrak.
|
|
2009
|
|
|
Ekoizpenaren kontrolaren alde egiten dute, eta Europako kuota europarren esne kontsumora doitzearen alde. Baita ere exijitzen dute esportaziorako ematen diren laguntzak bertan behera uztea, Europako enpresa handiak subentzionatzeko baino ez dutelako balio, haiek baitira gehien esportatzen dutenak eta min gehiena egiten dietenak Hegoaldeko ganaduzaleei,
|
batez
ere Afrikakoei. Europako Parlamentu berriak eskuinera egin du eta beldur gara bere erabakiek, beste behin, mesede egingo diela enpresa handiei eta ez ganaduzale eta esne ekoizle txikiei.
|
|
|
Urte batzuk geroago, zientzialari hegoafrikar batek arrak eta bi eme aurkitu zituen Tembe Elephant parkean. Ikertzaileek uste dute espezie horretako emeek aparteko tamaina lortu zutela eboluzio naturalari esker,
|
batez
ere Afrikan garatu zirenei esker. 3,8 zentimetroko gorputza du eta hankak oso luzeak ditu, 10 edo 12 zentimetrokoak.
|
|
2010
|
|
|
Laktosarekiko intolerantziaren prebalentziari dagokionez, oso aldakorra da. Kalkuluen arabera, Espainiako populazioaren %10 inguruk jasan dezake, eta askoz ohikoagoa da beste eremu geografiko batzuetan,
|
batez
ere Afrikako eta Asiako beltzen artean, non prebalentzia %65etik %100era bitartekoa baita. Iparraldeko eta Eskandinaviako populazioetan, ia ez da %5era iristen.
|
|
|
Neskak dira etorkizuna,
|
batez
ere Afrikan. Kontinenteak pobrezia tasa handiak ditu, eta gakoa haiengandik pasatuko litzateke.
|
|
|
Zortzi urte bete nituen ekintza horretan Erroman bizi nintzela. Gregoriano Unibertsitateko ikasleak oso ezberdinak ziren,
|
batez
ere Afrika, Amerika eta Europa ekialdeko nazioetakoak ziren.
|
|
|
Erregio batzuetan aurrerapauso handiak eman dira helburuok betetzeko. Beste batzuetan, aldiz,
|
batez
ere Afrikan, egoera penagarria da61, 62 Argi dagoena da MGHak edo giza ongizatean antzeko helburuak lortu nahi badira, baliabide gehigarrien epe luzeko konpromisoak beharrezko direla herri industrializatuen aldetik63, 64,65 Geroz eta handiagoa den merkatu eta inbertsio sare batek mugen gainetik herri aberats eta pobreak lotzen dituen neurrian, MGHak (edo antzekoak) lortzen saiatzeak merkatuaren l...
|
|
2011
|
|
|
Orburuak Mediterraneoaren eraginpeko eremuetan oso sustraitutako laboreak dituzten barazkiak dira. Horregatik, sukaldaritzaren kulturaren parte dira,
|
batez
ere Afrikako iparraldeko, Italiako eta Espainiako herrialdeetakoak. Elikagai konpontzaile gisa ospe handia dute, mineral asko baitute, batez ere potasioa.
|
|
|
Naturarentzako Mundu Funtsaren (WWF) arabera, errinozero adarren kiloak 50 mila dolar ere balio dezake, urrea baino gehiago, eta diamante batzuk baino gehiago, minbizia sendatu edo garun isuri baten ondorioak itzul ditzakeelakoan. Komiteak, 175 estatu kidek osatua, adierazi zuen joan den urtean itsasboliaren legez kanpoko merkataritza
|
batez
ere Afrika Zentraletik – maila altuena izan zela zortzi urtean. Gainera, 2011ko lehen sei hilabeteetan 170 errinozeronte baino gehiago ehizatu dira legez kanpo Hego Afrikan bakarrik, eta horietatik 60 Kruger Parke Nazionalean, eremu babestua baita.
|
|
|
Nazio Askapena borroka ereduarenak egin zuenekoa izan zitekeen ere balizko disko horren titulu egokia, gertakari biak lotzeko modukoa. Gaddafi pasa den mendeko 60ko hamarkadan mundu osoa baina
|
batez
ere Afrika osoa zeharkatu zuen deskolonizazio prozesuaren ondorioa zen. Nazio Askapen Fronteak izan ziren milaka lekutan —Aljeriatik Vietnamera, topikoak dioen legez— indar kolonialak kanporatu eta eraikuntza nazionalari ekiteko instrumentuak.
|
|
2012
|
|
|
Baina orduan Hirugarren Mundua edota MunduAzpigaratua izena zuten parajeetan eztabaida handiak egin ziren garapen endogenoedo autozentratuari buruz. Lehenengoz, batez ere Hego Amerikako teoriko batzuek, Cardosok, adibidez, garapena eta azpigarapena txanpon beraren bi aldeak baino ezzirela esan zuten; gero,
|
batez
ere Afrikan, politikari batzuk, Julius Nyerere Tanzanianadibide argia da, deskolonizatu berri ziren herrialdeek garapenerako bide propio etaalternatibo bat lor zezaketela demostratzen saiatu ziren. Proiektu horietan guztietanjendearen parte hartzea beharrezkotzat jotzen zen baina askapen nazionalarenmugimenduen molde ideologikoa lar oinarritua zegoen marxismo klasikoan, berez, modernista, garapenzale eta autoritarioa den ideologia?
|
|
|
Baina orduan Hirugarren Mundua edota MunduAzpigaratua izena zuten parajeetan eztabaida handiak egin ziren garapen endogenoedo autozentratuari buruz. Lehenengoz, batez ere Hego Amerikako teoriko batzuek, Cardosok, adibidez, garapena eta azpigarapena txanpon beraren bi aldeak baino ezzirela esan zuten; gero,
|
batez
ere Afrikan, politikari batzuk, Julius Nyerere Tanzanianadibide argia da, deskolonizatu berri ziren herrialdeek garapenerako bide propio etaalternatibo bat lor zezaketela demostratzen saiatu ziren. Proiektu horietan guztietanjendearen parte hartzea beharrezkotzat jotzen zen baina askapen nazionalarenmugimenduen molde ideologikoa lar oinarritua zegoen marxismo klasikoan, berez, modernista, garapenzale eta autoritarioa den ideologia?
|
|
2013
|
|
|
Amerikan baina
|
batez
ere Afrikan, edonon aurkituko duzu jendea batetik bestera mugimenduan, beren betiko lurretatik kanporatu dituztelako. Ez da begirunerik inoren eskubide ez historiko eta ez kulturazkorentzako.
|
|
2014
|
|
|
Munduko Osasun Erakundearen (OME) datuen arabera, gaitz horiek mundu osoko gaixotasun infekzioso guztien %17 dira. Erakunde horrek argitaratutako «2013 Paludismoari buruzko munduko txostenaren» arabera, 2012an 207 milioi paludismo izan ziren, eta 627.000 heriotza eragin zituzten,
|
batez
ere Afrikako haurren kasuan. Izan ere, kasuen% 80 Afrikan gertatzen dira.
|
|
2016
|
|
|
Teresa Romeroren kasuak, zabaltzeko posibilitate horren adierazgarri izanik, garrantzi berezia hartzen du parte hartzaileek izurritea kokatzeko unean. Izan ere, abuztuan galdetutakoan ebola
|
batez
ere Afrikarekin lotzen zuten bitartean, azaroan ebola eta kasu konkretu horren arteko lotura aipatzen ziren batik bat. Gainera, kutsatzea norbere herrialdera hurbiltzearekin bat gobernuei leporatutako erruduntasun maila eta haiekiko haserrea ere nabarmenki igo ziren.
|
|
|
Intoxikazio iturri nagusiak haragia, arrautza gordinak edo gaizki egosiak, barazkiak eta gaizki garbitutako frutak eta norobirusak, Campylobacter, Salmonella no tifoidea eta Escherichia coli kutsatutako esnekiak dira. Txostenak elikagaien segurtasunak elikagaien bidez transmititzen diren gaixotasunen munduko karga kontrolatzeko duen garrantzia nabarmentzen du,
|
batez
ere Afrikan eta Asiako hego ekialdean. Arrisku batzuk, hala nola Salmonella enterikoak eragindakoak, planeta osoan daude hedatuta, eta beste batzuk, hala nola zenbait parasito edo aflatoxinak, oso eremu zehatzetan daude.
|
|
|
Kalkuluen arabera, Afrikan, gaur egun, 70 milioi neska eta emakume hiltzen dira emakumeen mutilazio genital baten mende Afrikan eta Yemenen. Gainera, kopuruak gora egiten ari dira Europan, Australian, Kanadan eta Estatu Batuetan,
|
batez
ere Afrikatik etorritako etorkinen eta Hego mendebaldeko Asiatik. Haur soldaduak eta gatazka armatuak Haur asko, 250 milioi inguru, gatazka armatuan daude, modu batean edo bestean, 20 herrialdetan.
|
|
|
Argudiatu zuen gaixorik zela Joseba neba apaiza, Angelura joan beharra zeukala hura zaintzera, baina isil gordean Parisko Antony egoitzan sartu zen, ezkongabeak eta errekurtso gutxi zuten emakumeak erditzen ziren tokian. Gaur egun ere halakoxea da Antony,
|
batez
ere Afrikatik eta Hego Amerikatik datozenak hartzen dituzte han.
|
|
2018
|
|
|
" Baina hori ez da irtenbidea". Hori argi dute
|
batez
ere Afrikatik iristen direnei oinarrizko baliabideak eskaintzeko lanean ari direnek: " Hori instituzioen lana da".
|
|
|
Handitzen ari den praktika da ablazioa mundu mailan, 2008 eta 2016 urteen artean, %63, 85an egin du gora.
|
Batez
ere Afrikan egiten da %92koa da portzentzaia, baina bada AEBetan eta Hego Amerikan ere. Horrez gainera, sartzen ari da berriz ere desagertuta zegoen tokietan, Iraken eta Indonesian, esaterako.
|
|
2020
|
|
|
De Beers diamante etxearen ikurra eta dirua Athleticen sartzeko. Naturaren eta giza eskubideen kontra jarduten duen enpresa da De Beers,
|
batez
ere Afrikan, baina ez dio ardura. Zer egiten du, ba, gure Petronor maitagarriak ingurumen arloan hemen, eta Repsol espainiarrak Petronorren jabea da Hego Amerikako eskualde indigenetan eta Teodoro Obiangen etxaldean, Ekuatore Ginean?
|
|
2021
|
|
|
aspaldiko ezagun baten berritasuna Palma olioa ez da berria. Duela milaka urtetik existitzen da eta erabiltzen da,
|
batez
ere Afrikan, bertatik sortzen baita landarea. Gaur egun, palmondo labore nagusiak Asian daude (Malaysian, zehazki), baina erabilera gastronomikoaren tradizioak Afrikan jarraitzen du, bertan ere etxean erabiltzen baita.
|
|
2022
|
|
|
Bai, nazioartean pil pilean dago, eta ekimen politiko, sozial eta juridikoak daude martxan.
|
Batez
ere Afrikan, Afrikako gerra zibiletan dago gaia puri purian, baita Ukrainako gerran ere. Han, diktadura gerrako arma modura erabiltzen ari da gosea, eta horrek ere piztu du interesa.
|