|
2005
|
|
|
irakurtzeko modua; adibide
|
bat
ematearren,= ikurra berdin irakurriko da euskaraz, baina igual a gaztelaniaz, égal a frantsesez, equal ingelesez... Hona
|
|
|
Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean? Adibide
|
bat
ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena. Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu.
|
|
2019
|
|
|
Irailean bere aurkako errekisitoria argitaratu ondoren, auziari ihes egiteagatik epaituta omen zegoen. BPDko presidenteak zor zitzaion azalpena ahoz eskatu zionean Bilboko idazkariari, honek Akademiaren duintasunaren aurkakotzat jo zuen azalpenen
|
bat
ematea JCVk diru laguntzak etenda zituen bitartean. Akademiaren azaroko batzarrak babestu egin zuen N. Oleagaren jarrera.
|
|
|
Baina 1952an urrats berri
|
bat
eman zen bide horretan. Ordura arte akademikoek norberaren izenean eta erdaraz argitaratzen zituzten artikuluak BRSVAPen, ez akademiko gisa, ezta euskaraz ere.915 Baina L. Villasanteren sarrera hitzaldia irakurri ondoren, A. Irigarayk Akademiak euskara literarioaren auzia plazaratzeko aukera paregabea ikusi zuen.
|
|
|
Aditza zaila izateak ez zuen hizkuntzaren beraren balioaz ezer adierazi nahi Salamancako Unibertsitateko errektorearen ustez (Zipitria 1953; Tovar 1953; Abásolo, López de Munain & Urbe 2004). A. Tovarri lehen azalpenak L. Michelenak eman zizkion, BRSVAPen erredakzioko arduradun gisa.941 Euskaltzainburuordeak, halaber, esplikazio
|
bat
ematera behartuta ikusi zuen bere burua: " El ataque de que fue Vd. objeto me pareció inf [u] ndado e incorrecto, aun cuando la incorrección, tengo por seguro, fue involuntaria". 942
|
|
|
N. Oleagak, halaber, jakinarazi zuen Bilboko egoitza konpontzeko lanen prestaketa JCVk abiatu berri zuela. L. Michelenak, bestalde, bere lehen liburuaren ale
|
bat
eman zion Euskaltzaindiari: RSVAPek agindu eta" Monografías vascongadas" bilduman argitaratutako Apellidos vascos (1953b).
|
|
|
Hain zuzen, Euskerak izoztuta jarraitzen zuen bitartean, BRSVAP zen euskaltzainen lan gehienak argitaratzen zituen aldizkaria. Adibidez, L. Villasantek urriko batzarrean J. Etcheberriz emandako hitzaldiaren separataren ale
|
bat
eman zion Akademiari. 1953an akademiko hauek argitaratu zituzten artikulu, iruzkin edota berri laburrak BRSVAPen:
|
|
|
M. Azkueren Morfología vascaren ale bat Pauera bidaltzeko eskatu zion. Liburua I. M. Echaideren Donostiako bulegoan omen zegoen geldi, eta horrek errezeloren
|
bat
ematen zuen aditzera. Dena dela, S. Altubek ez zuen Akademian parte hartzeko asmorik agertzen.
|
|
|
Gainera, bi batzar horietan I. M. Echaide buruordea egon ez zenez, ezin zituen berak ordezko gisa sinatu. Zirriborroen edukiari erreparatuta, JCVrekiko tirabirek aktok baztertzeko beste arrazoi
|
bat
eman zioten Euskaltzaindiari.
|
|
|
SFVJUren behin behineko aholku batzordearen akta, garrizko hitzaldiekin. J. M. Caballerok, halaber, ikasleei matrikularik ez kobratzea, eta ikastaro amaieran gaitasun tituluren
|
bat
ematea erabaki zuen. Ikastaroak eta ikasturte hasierako ekitaldi solemnea prentsan iragarriko zituzten.
|
|
|
1953ko ekainaren 26ko batzarrean, Bilboko egoitzaren arduradun izan behar zuen J. Gorostiagak bere azken idazlanaren ale
|
bat
eman zion Akademiari: Salamancako Unibertsitateak argitaratutako Vocabulario del refranero vizcaino de 1596 (1953).
|
|
2021
|
|
|
Marta Cabrera da Historia Kultural honen definizio zehatz
|
bat
ematera ausartzen den egile bakanetariko bat: "[...] una aproximación historiográfica que considera la cultura de forma relacional, es decir, como el producto tanto de procesos materiales como de dimensiones espirituales[...]" (2012:
|
|
|
Hirugarren funtzio bat ere emango zaie, ordea, kazetaritza lanei: bertsolaritzaren historia sozialaren txatalak jasotzen dituzten pieza solte gisa ez ezik historia honi oinarri kuantitatibo
|
bat
emango dioten datu gisa ere baliatuko dira, Historia Seriala deritzonaren bidetik.
|
|
|
1847an argitaratu zuen Oihenarten euskal esaera eta poesien bigarren edizioan sarrera gisa eskaini zuen Michelek kronologikoki antolaturik dagoen bibliografia hau. Hain zaharra izanik bertsolaritzari buruzko kazetaritza testu gutxi topatu da han, baina nolabaiteko ziurtasun
|
bat
eman digu osatu ahal izan dugun testu zaharrenen bildumaren inguruan: izan zitekeen testuren batzuek Vinsonen biltzaile senari ihes egin izana, baina bai Vinsoni eta bai Micheli ihes egin izanak konplikatua dirudi.
|
|
|
Gaia, adibidez, beti bera zen, txapelketa, eta protagonistak, berriz, antzekoak, finalistak. Beraz, aldagai horien neurketari jarraitutasun
|
bat
emateko hirugarren kuantitatibo ere egin da: Bertsolari aldizkariaren hustuketa.
|
|
|
Iparragirre 1843an abiatu zen Europan barna, 23 urterekin, baina 1845ean Ipar Euskal Herrian, Larresoroko seminarioan, kontzertu
|
bat
ematen kokatzen du Bernadouren" Azpeitia, Les Fetes Euskariennes de 1893 (1894)" lanak. Xaho ezagutu zuela ere frogatu ahal izan da, bestalde:
|
|
|
Lehengai horri aldiro buelta berri
|
bat
emanda ezagutu ahal izan dira Villabonako desafioko bertsolarien biografiak eta bertsoak, eta bide beretik iritsi da gaurdaino euren garaikideak izan ziren beste dozena bat bertsolariren entzutea ere. Batzuetan ezizen soil gisa, garaiko bertsoetako aipamenetatik bakarrik ezagutzen diren Ametza, Otobezino, Martin Amorex, Prantxisko Irabarren, edo Albitxuarraren kasuan bezala.
|
|
|
Euskaldunaren izaerari buruz idatziaz ekiten dio, mendeetan zehar jasaniko okupazioek atzerritarrekiko mesfidati bihurtu dutela eta bere hizkuntza nahiz ohiturei gogor eusten diela esanaz. Historiari errepaso arin
|
bat
ematen dio jarraian, janzkera deskribatzen du, musika tresnei gainbegiratu bat eman, tipo fisikoa ere azaltzen du..., eta 14 orrialdean hasten da bertsolaritzarekin. Mahaiaren bueltan eserita dagoen taldea aipatzen du, jan edanak berotutako giroa, bertsolaria altxatzean bat batean nagusitu den isiltasuna, bertsolariaren etorria eta gaitegia nahiz bigarren bertsolari batekin sortutako buruz burukoa:
|
|
|
Euskaldunaren izaerari buruz idatziaz ekiten dio, mendeetan zehar jasaniko okupazioek atzerritarrekiko mesfidati bihurtu dutela eta bere hizkuntza nahiz ohiturei gogor eusten diela esanaz. Historiari errepaso arin bat ematen dio jarraian, janzkera deskribatzen du, musika tresnei gainbegiratu
|
bat
eman, tipo fisikoa ere azaltzen du..., eta 14 orrialdean hasten da bertsolaritzarekin. Mahaiaren bueltan eserita dagoen taldea aipatzen du, jan edanak berotutako giroa, bertsolaria altxatzean bat batean nagusitu den isiltasuna, bertsolariaren etorria eta gaitegia nahiz bigarren bertsolari batekin sortutako buruz burukoa:
|
|
|
1934ko martxoaren 14an Euzkadin" Aitona Gizagaxoa" izenburuaz, eta 1940ko martxoaren 10ean nahiz 20an eta apirilaren 10ean" Pedro Mari Otaño" izenburuaz Euzko Deyan. ren indarraren kontzientzia hamarkada hasieratik zuen, ordea, euskal intelligentsiak. Falta zitzaiena txapelketa horretan haien proiektuari bultzada
|
bat
emango zion bertsolaria zen. Enbeita erretiraturik zegoen ordurako, eta Txirritaz eta enparauez ez ziren fio.
|
|
|
Zenbaki guztiei gainbegiratu
|
bat
emanda ikus daiteke Makazagak baliabide gehiago ere jarri zituela martxan. Lehen hiru zenbakietan kolorea sartu zuen eta ahal zuen guztietan, ez oso sarri, baita bertsolarien argazki eta marrazkiak ere.
|
|
|
Pilota Batza" eguneroko euskara hutsezko orri erdiko atala zuzenduz. Pilotazale amorratua zen zizurkildarra, kirol hori sustatzeko elkarte baten eraketan murgildurik zebilen garai hartan, eta proiektuari bultzada
|
bat
emateko asmoz jarri zuen martxan El Díako atal finkoa.
|
|
|
Xahoren kondaira euskal nazioaren balizko sortzaileaz mintzo da, Aitor deitutako patriarka bati buruz. Ekialdetik bere zazpi semeekin etorria, bakoitzari lurralde
|
bat
eman zion, eta hortik sortu ziren antzinako zazpi euskal tribuak, gaurko zazpi probintzien jatorria. Linguistikari nahiz historiari buruzko hipotesiak eta bere irudimen indartsua uztartu zituen idazle zuberotarrak bere testuan, eta, Campionek 1878an berreskuratu zuenean, ernatzen hasi berria zen euskal abertzaletasunak harrera beroa egin zion, jatorrien epifania gisa bereganatuz.
|
|
|
69); edo aldundiek irakasmateriala sortzeko emandako laguntzak (Dávila, Eizagirre eta Fernandez, 1994: 86). tarteka behintzat diskurtso modernista bat planteatu behar izan zuen praktika modernizatzaileari bultzada irmoago
|
bat
emateko.
|
|
|
Gregorio Mujika, Euskal Esnalea elkarteko lehendakari eta Euskalerriaren Alde nahiz Euskal Esnalea aldizkarien zuzendari izandakoa, figura garrantzitsu bat zen garaiko euskal kulturgintzan, eta genero horri heldu izana gertatzen ari zen jarrera aldaketaren beste zantzu bat da. Gainera, bere lanaren arrakastak arrasto garrantzitsu
|
bat
emango dio euskaldunekin konektatzeko zailtasunak izaten ari zen euskal intelligentsiari. Pernando Amezketarraren bigarren argitaral130 1921ean argitaratu zuen honek bere bilketaren emaitza, ‘Euskal eres sorta’ izenburupean.
|
|
|
1930eko hamarraldian mugimendua bizkortzearekin batera Lekuonak 1931n egin zuen hitzaldi
|
batek
eman zion behin betiko bultzada bertsolaritzaren alorrari.
|
|
|
Bertsolaritzarekin zerikusiren bat izanik prentsan argitaratutako testuen artean bertsolari zehatz bati buruzko informazioaren
|
bat
ematen dutenak dira ohikoenak, eta Iparragirreri, Otañori eta Bilintxi buruzkoak dira gisa honetako gehienak. Eta bertsolariaren biografia osatzen dutenei bertsolariari laguntzera bideratutako ekimenak (Bilintxen familiari laguntza, Iparragirreren itzulera, Otañoren joanekoa) edo bertsolariaren omenaldi gisa burututako ekitaldiak (mausoleoa, kalea eta abar) gehituz gero, testuen herena baino gehiago lirateke gisa horretakoak.
|
|
|
Hirugarren eta azken adibide
|
bat
ematearren, Jose Antonio Zugasti Ixkina ez da datu basean ez beste inon ere agertzen, baina beraren heriotzaren berri ematen dute La Libertad eta La Justicia egunkariek 1890/XII/26 datarekin. Bigarren horrek soslai oso bat eskaintzen du gainera" Un hijo del pueblo" izenburuarekin:
|
|
|
Natibismoak ikusgarritasun moderno
|
bat
emango dio euskal nortasunari Europan eta Gabilondoren iritziz Frantziaren nahiz Espainiaren kasuan XIX. mende bukaerako kolonien galera goxatzeko aukera emango die barne koloniaren irudikapenak, Euskal Herria sortu berria den turismoaren norako garrantzitsua bihurtuaz: "[...] the French and Spanish bourgeoisies found their perfect object of desire—one that symbolically compensated for their imperialist losses—in the Basque Country and, thus, proceed to turn the coastal Basque Country[...] into their favorite touristic destination" (id:
|
|
|
Edo Joxerra Garziak Bertso ispiluan barrena lanean egin zion elkarrizketa luzean: " Jasotako tradizioari geure baitan zentzu
|
bat
eman eta hori birsortzeko ahaleginean ari gaituk. Ondare bat geure jolas bizigarri bihurtzen" (1998:
|
|
|
Aldaketa kulturala nobleziari eta burgesiari ekarri ziena Errenazimentua izan bazen, Kleroan Erreformak ekarriko zuen. Protestantismoak, inprenta bezala Alemanian sortu eta baliabide berria propagandarako erabiltzen iaioa zenak, gizabanakoaren arrazoiari ordura arte ez zeukan protagonismo
|
bat
eman zion erlijio alorrean: Elizaren bitartekotza auzitan jarri zuen, eta, besteak beste, idatzi sakratuak latinetik bakoitzaren hizkuntzara itzultzeari ekin zion.
|
|
|
Bertsolaritzaren oihartzun mediatiko bereziaren atzean antzematen zen historia berezia korrontearen aurka igeri egiten asmatu duen komunitate baten historia zela iruditzen zitzaidan. Izan ere, diskurtso hegemonikoak modernitatea, etorkizuna, kultura idatziarekin lotu izan du mendeetan zehar, baina euskararen komunitateak, korronte nagusi horren aurka, ahozkoari eutsi eta garapen
|
bat
eman dio. Ideia horren hariari jarraituz jositakoa da lan honen abiapuntuko bosgarren eta azken hipotesi nagusia:
|
|
|
Lan serioagoen artean bigarren ildo bat Elkarteak antolatutako jardunaldi akademikoei publiko guztientzako formatu
|
bat
ematea izan zen. Eta hirugarren bat bertso munduko kide guztiei ahotsa ematea eta aurpegia jartzea:
|
|
|
Bertsolaritzaren prestigioaren eta interes mediatikoaren hazkundearen beste zantzu
|
bat
ematen du gaiaz idatziko duten sinaduren kopuruak. 31 grafikoan ikus daitekeen bezala, 2017ko txapelketaren finalaz 1980koaz baino bost aldiz sinadura gehiagok idatzi zuen.
|
|
|
Azpimarratzeko modukoa da gainerako balioetan balio altuenak 2005eko txapelketaren finalak eman bazituen ere, azaleko presentziari dagokionez, argitaratutako argazki kopuruarekin gertatu bezala, 2009ko txapelketa dela guztien gainetik gelditzen dena. Esan bezala, Egañaren zikloa bukatu izanak eta bertsolari emakume batek lehen aldiz irabazteak final horri dimentsio historiko gehigarri
|
bat
eman zion. Egañari besarkaturik txapela altxatu zuen Lujanbioren argazkia azalerako zen.
|
|
|
Horrela, 2005ean, finalaren bezperan bi apuntek, Martintxoren iritzi grafikoak, Jon Benitoren Bira zutabeak, Andu Lertxundiren Hitz Beste zutabeak, eta Urtzi Urrutikoetxea Larrepetitek heltzen diote gaiari. Biharamunean, aldiz, apunte batek, Montxoren iritzi grafikoak, Amagoia Mujikaren Jira zutabeak, Jon Benitoren Birak, Andu Lertxundiren Hitz Bestek eta eskutitz
|
batek
ematen diote segida. Edo, 2009an, adibidez, finalaren biharamuneko alean, Irati Elorrietaren Larrepetit zutabeak, finalari buruzko hiru eskutitzek eta gai berari buruzko hemerotekako testu batek osatzen dute 12 orrialdea.
|
|
|
Beraz, hiru txapelketa egin dituenak gutxienez zortzi urteko tarte batean egin dio jarraipena gaiari. Bada hori ibilbide bat, eta espezializazio zantzu
|
bat
ematen digu. Edo gai beraren inguruan egunkari batean baino gehiagotan argitaratu izanak ere aditu estatusaren zantzu bat ematen du.
|
|
|
Bada hori ibilbide bat, eta espezializazio zantzu bat ematen digu. Edo gai beraren inguruan egunkari batean baino gehiagotan argitaratu izanak ere aditu estatusaren zantzu
|
bat
ematen du. 32 lagun dira bide hori egin dutenak.
|
|
|
Zavalak lehenagotik ere egiten zituen genealogiak, eta ahotsa eman ohi zion bertsolarien inguruari. Bertsolari klasikoen biografiak osatzerakoan euren alderdi pertsonalagoari ere egiten zitzaion tarte bat prentsako bestelako hainbat testutan ere, eta bertsolariek egindako bidaiaren baten berri ere irakur daiteke hemerografia historikoko testuetan, baina aldizkarian beste dimentsio
|
bat
emango zaio horri guztiari.
|
|
|
Azaldu den gisan Amurizak bertsogintzaren azterketarako barrurako begiradari bultzada garrantzitsu
|
bat
eman zion, bertsogintza horren tripak erakutsiaz. Ordura arte, Basarriren salbuespen bakarrarekin, bertsolaritzan adituak zirenak ez ziren bertsolariak.
|
|
|
bertsolari jaio egiten da bat, hori gabe ez dago zer eginik. Jose Joakin Mitxelena zenak metafora bikoitz
|
batez
ematen zuen hori aditzera: berezko bertsolaria iturriko ura da; bertso eskolan ikasia, berriz, depositokoa.
|
|
|
Galdera mordo bat egiten genuen bertsoen inguruan entzuleek erantzun zitzaten. Eta gai
|
bat
ematen genuen bertsoak jarri zitzaten. Hilean behin irabazle bat izendatzen genuen eta irabazle horrentzat bertso afari bat antolatzen genuen berak aukeraturiko bertsolari bikotearekin.
|
|
|
Euskadi Irratian hasieratik sartu zen eta Goiz giroan magazinean aritu zen, baina Debaldeko festa bukatu zenean berari eman zioten bertsolaritzaren ardura: " 86an jende berritze
|
bat
eman zen, Otamendi, Arantxa Iturbe... Haiek goizeko magazina hartu zuten.
|
|
|
Txapelketaren antolaketarako bertsolarien parte hartzea izango zuen batzorde baten eraketa eskatzen zuten, txapelketa irekia izatea (1980 nahiz 1982koan jokatzen hasi aurretik hamasei bertsolari sailkatutzat eman ziren, aurreko txapelketetan izandako puntuaketengatik), izena emateko epea luzatzea, epaimahaia bertsolariek hautatzea eta baita puntuazioak bistara izatea ere. Euskaltzaindiaren erantzunak eskakizunen
|
bat
eman zuen ontzat, baina antolakuntza batzordeaz ez zioen ezer eta epaimahaiaz azken hitza berak zuela azpimarratzen zuen. Bertsolari guztien artean adostutako plantoa ekarri zuen honek:
|
|
|
Bertsotan hasi nahi nuen, bagajea hartu nahi, eta egia da, 82an hor zegoen Joan Mari Lekuonak urte hartan argitaratu zuen bere liburua, urte t’erdi lehenago Xabier Amurizak argitaraturiko bere Kirol nazionala eta Errima hiztegia, baina hortik aparte ez zegoen nondik elikatu handirik. Loiola Irratiak, uste dut, astean behingo saio
|
bat
ematen zuela, baina ez zegoen gehiago. (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2003:
|
|
|
Lehen denboraldian Amaia Uribek egin zituen aurkezle lanak, baina hurrengo hiruretan Artanok berak. Ibilbide luze bat du jada programak bere atzean, 20 urte dira lehen emanaldiak egin zirenetik, eta ahalegin berezi bat egiten da berritu handi
|
bat
emateko. Elkarteko arduradunek ikus entzunezko hainbat profesionalen iritziak eta proposamenak jaso nahi izan zituzten:
|
|
|
aldiro norbait berria lotu beharrak eta lotutako horrentzat aldizkarikoa bere ohiko lanaz aparte datorren karga bat izateak atzerapenak ekarri ohi ditu (beti da errazagoa egunero lantokian eta soldata baten truke ari denari eskatzea). Azkenik, horrelako egitura batekin nekezagoa suertatzen da proiektua indartzeko burutu beharreko bestelako lanak gauzatzea ere (harpidetza kanpainak, webgunea berritzeko egin beharrekoak, markari ikusgarritasun handiago
|
bat
ematea eta abar).
|
|
|
Film dotorea gelditu zitzaion, ordea, txapelketaren lehiarena baino askoz ere ikuspegi zabalagoa ekarri zuena: "[...] Andoniren lekukotzak, hitzak eta Txapelketako lekukotzak muntatu nituenean Andonik lezio
|
bat
eman zidala konturatu nintzen[...] bertsolaritza jokoa baino gehiago jolasa dela erakutsi zidan[...] oso gai zabala dela konturatu nintzen, interesgarria, aberatsa[...] [Altunaren hitzak]" (Aristi, 2010: 34).
|
|
|
eman zen ezagutzera, Etxepare Euskal Institutuaren, Mintzola Ahozko Lantegiaren eta Laboral Kutxaren lankidetzaz bertsolaritza zer den nazioartean azaltzeko gauzatutako ekoizpena. Ingelesez eskaini zen, azpitituluak euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez nahiz ingelesez jartzeko aukerarekin, eta Foleyren aipu batekin hasi ondoren392 22 minutuan zehar bertsolaritzaren inguruko oinarrizko azalpen
|
bat
ematen zuen, txapelketak, bertso eskolak, Elkartea, bertsotarako teknika eta beste hainbat alde azpimarratuz eta guztia atzerriko ikertzaile nahiz inprobisatzaileen adierazpenekin osatuz.393
|
|
|
Topatutako 13etan denetariko proposamenak daude: bertsolaritzaren terminologia espezializatuari bigarren buelta
|
bat
ematen dio zenbaitetan, bertsoak ere osatzen ditu, termino berriak asmatzen ditu... Esaterako, Bertso Exhibition Centre terminoa, gerora sekulako zabalkundea izango zuena eta Garak bere gehigarriaren izenburutzat erabiliko zuena, Olariagak asmatu zuen, Ane Urdangarinen arabera (El Diario Vasco, 2005/12/19).
|
|
|
Trafiko osoari buruzko daturen
|
bat
ematearren, horretara gehien gerturatu gaitezkeen urtealdian, 2017/ 2018 denboraldian, 396 Elkartearen webguneek 385.811 erabiltzaile izan zituztela aipa daiteke. Horri bertsoikasgela.eus en datuak gehituaz (2018/ 19koak behar dute, aurreko urtekorik ez dagoelako) ia 400.000 erabiltzailera iristen da kopurua, eta bertsolari.eus enekin 430.000ra.
|
|
|
" Bertsoaren beraren eskaintza zabal bat beste inork baino hobeto egiteko bitarteko guztiak izanda indarrak hor jartzea erabaki da. Alegia, bertsolaritzaren beste hainbat alderdi hedabide askotan lantzen dira, eta horretara jarriko bagina nolabait bikoizketa
|
bat
emango litzateke" (J.M. Irazu, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/28).
|
|
|
Eta berak: " Ez, ez, ez, begiratu
|
bat
emateko bakarrik." (J. Garzia, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/26)
|
|
|
Behar horiei guztiei erantzun profesional
|
bat
emango liekeen lantaldearen proiektua 1997an hasi ziren garatzen Elkartean, eta 1999an Lanku sortu zuten: "[...] hasiera hasieratik, bertsolarien kontuak kudeatzeko baino zerbait zabalagoa izan zen.
|
|
|
Elkarteak sorreratik markatu zuen ikerketaren sustapena funtsezko xede gisa, eta 1990eko hamarraldi bukaerarako ildo horri beste bultzada
|
bat
ematen saiatzen hasteko moduan zegoen: ikerketarako corpusa elikatzen zuen dokumentazio zentroa finkatzea lortu zuen, eta ikerketarako gaitasuna erakutsi zuen intelligentsia bat zeukan.352
|
|
|
150). Bestalde, ikerketa nahiz ikertzaileen arteko koordinazioa sustatu beharra seinalatuz jauzi kualitatibo
|
bat
ematen zuen bere planteamenduetan:
|
|
|
Hamarraldi berriarekin," Bertsotramarraskiya" n bertsotramari zuzeneko marrazkigintza gehitu zioten paiatarrek eta Patxi Gallego marrazkilariak, alegia, bigarren belaunaldiko hibridazio bat sortu zuten; Beasainen" Bertsomovieda" abiarazi zen, bertsoa oinarri zuten ikus entzunezko laburren lehiaketa; eta bertsoetan oinarritutako koreografiak zekartzan dantza garaikideko Errimak oinetan ikuskizuna eskaini zuen Haatik konpainiak... Badago mugimendu horrek guztiak hartutako zabaleraren zantzu
|
bat
ematen duen datu kuriosoa ere: "[...] azken esperimentuetariko baten, ‘Bertsoclown’aren, sortzaileak, Mendaroko clown bat, Andoni Egaña du izena" (A.
|
|
|
Baina egun telebistaren erreinuan sartuak gara. Hemen ere Euskal Telebista hartzen bait dugu, honek behar luke egun oroz 10 bat minutuko saio
|
bat
eman, eta hori ordu egoki batean." (Id.: 94).
|
|
|
Izena neurea da[...] Debaldeko Festa jarri nahi nion hasiera batean, Xenpelarren bertsotik hartua zen eta gustatu egiten zitzaidan, baina haurrentzat Galde Debalde izeneko programa bat emititzen zen eta ezezkoa eman zidaten ETBkoek. Buelta pare
|
bat
eman eta ‘Hitzetik Hortzera’ planteatu nien.
|
|
|
Bertsolaritzaren presentzia mediatikoak izan duen hazkundearen zantzu
|
bat
eman dezakeen datua final batetik bestera argitaratutako testu kopuruak izandako bilakaera da. 27 grafikoan ikus daitekeen bezala, 2017ko finalean argitaratutako testuen kopurua 1980koan argitaratutakoa baina bost aldiz handiagoa da.
|
|
|
Artikulu berean aurreko zikloan nabarmendu izan diren hainbat ardatz berreskuratzen ditu tolosarrak. Honela, jada azaldu den gisan, aurreko zikloan bertsolaritza kultura jasoa zeritzonarekin parekatzeko xedez antzokira eraman eta literatura genero gisa garabide
|
bat
eman nahi izan bazitzaion, beste horrenbeste proposatuko du Aitzolek:
|
|
|
Aurreko zikloko proiektuan hedabideratzea oinarrizko ardatz bat izan zen, eta beraz, jarraitutasun
|
bat
emango zaio ardatz horri ziklo honetan ere, baina masa kultura lehen urrats batzuk ematen hasi den testuinguru batean ahalegin hori kontzienteagoa eta indartsuagoa izango da.
|
|
|
Eragile horien eskutik, prentsan bertsolaritzak zuen presentzia kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egonkortzea lortu zen ziklo honetan, aurrekoan lehen pausoak eman ondoren. Elkarrizketa, soslaia edo bertsoen transkripzioan oinarritutako kronika zabala estreinatu ziren, eta estaldura mediatiko moderno
|
bat
eman zitzaien txapelketei.
|
|
|
Nadie como este buen bizkaino pudiera señalarles un camino" (Euzkadi, 1935/I/20, 1 or.," Ante la fiesta de hoy/ Maestro de bertsolaris"). Enbeitaren bidea seinalatzerakoan ez da iritzi pertsonal
|
bat
ematen ari olerkaria198 Izatez, lehen esaldiaren aditza pluralean jokatzen du, txapelketaren antolatzaile guztiak, muxikarra bezala, militantziako kide baititu. Eta lotura hori nahiz fede kristauarekikoa dira hain zuzen eredugarritzat seinalatu nahi diren bi alderdi garrantzitsu199.
|
|
|
21 urterekin euskaltzain urgazle izendatu zuen lekeitiarrak eta euskaltzain oso 26rekin, inoizko izendapenik goiztiarrenean. Beste martxa
|
bat
eman nahi izan zion horrek erakundeari:
|
|
|
" Frantziako Tele Paris, Alemaniako Telebista publikoa, eta Ingalaterra eta Alemaniako irratiak. Espainiako Radio Nacionalek ere grabatutako zati
|
bat
eman zuen. Lehenbiziko aldia zen bertsolaritzaren historian, bertsolariak munduko irrati telebistetan agertzen zirela" (2008:
|
|
|
Urepelekoaren figurari beste ezein bertsolarik ez bezalako dimentsio
|
bat
eman ziona, ordea, 1976an bere bertsoak jasotzen zituen diskoa eta Odolaren mintzoa argitaratu berritan bere omenaldian gertatutako heriotzaren tragikoa izan zen. Ez dago ziklo honetan egun hari baino orrialde gehiago eskaini zaion gertakaririk.
|
|
|
"[...] garbi zegoen denak hartuko genituela (ezinezkoa zen hori) esan izan bagenie, beste aitzakiren bat izango zutela orduan. Gure nahiari" planto"
|
bat
ematera etorri bait ziren batzuk[...]" (2000: 8) 259 Jarrera horren atzean, bertsolari gazteek euren profil propioa, bertsolaritza sozialari lotua, markatu nahi izan zutela plantea daiteke.
|
|
|
Basterretxeak eta Larruquertek 1964an sortutako Frontera ekoiztetxeak sustatu zuen lana 2.500 harpidedunek egindako ekarpenekin finantzatu zen. Eta Espainiako zentsura gainditzeko bizi izandako prozesu bereziki korapilatsu eta luzeak ere beste dimentsio
|
bat
eman zion filmaren oihartzunari. Bi urte eta erdi iraun zuen errodajearen ondotik, ia beste bi urte behar izan ziren zentsura gainditzeko.
|
|
|
Ildo horretatik, folklorearen eta kulturaren arteko bereizketa planteatu zuen garaiko intelligentsiak eta tradiziotik zetorrenari erabilera berri
|
bat
eman nahi izan zitzaion, jendarte berriarentzat funtzionaltasun bat izan zezan (Gandara, 2015: 137).
|
|
|
Sortzaile berriek ahozko ondarera joko dute tradizioaren berrikuntzarako lehengai bila. Eta funtzionaltasun praktiko soziala galtzear ziren kantu eta kopla zahar edo bertsopaperetako edukiei funtzionaltasun sinboliko
|
bat
eman zieten (Gandara, 2015: 182).
|
|
|
196). Eta lan hori funtsezkoa bihurtuko zen bertsolaritzari garabide
|
bat
emateko: " En una época en la que el bertsolarismo era prácticamente la única actividad en euskara tolerada por el régimen, supieron asegurar la continuidad del bertsolarismo, asentando las bases para su posterior desarrollo" (Garzia, 2000a:
|
|
|
1970eko hamarkadan euskal kulturaren instituzionalizazio horrek beste pauso garrantzitsu batzuk eman zituen; esaterako, Udako Euskal Unibertsitatearen sorrera 1973an, euskara eta zientzia uztartzera zetorren Elhuyarren sorrera 1974an, edo helduen alfabetatzearen ardura hartu zuen AEKrena 1975ean. Erregimen aldaketarekin, ordea, eraikuntza prozesu horrek jauzi kualitatibo
|
bat
eman zuen, EAEn behintzat, legezkotu berri ziren alderdi politiko abertzaleek gobernura iritsi eta bertatik euskal kultura sustatzeari ekin baitzioten. Sistema politikoaren modernizazioak kultur sistemaren modernizazioa ekarri zuela dio Amezagak (1994:
|
|
|
Frankismo garaiko bilakaerari eskaini zaion atalean azaldu denez, euskal hedabideen alorrak bazekarren irakinaldi bat 1970eko hamarralditik, baina alor horretan ere jauzi kualitatibo
|
bat
eman zen marko politiko berriaren eskutik: euskarazko irrati publikoa, Euskadi Irratia, abiarazi zen 1982an, eta euskarazko telebista publikoa, ETB, 1983an.
|
|
|
Esfera publiko/ pribatu horrek potentzia berri
|
bat
eman zion, bada, eragile eta sortzaileek euskal kulturaren inguruko irudikapenak berritzeko zuten gaitasunari, eta euskal kulturari, bere komunitate txikiaren mugen barruan bazen ere, masa kulturarekin hibridatzeko bidea ireki: "[...] at the moment in which Basque television constituted a Basque social space and self, it also brought about the hybridation of Basque culture with globalized mass culture[...]" (Gabilondo, 1999:
|
|
|
Aurreko zikloan Zeruko Argia, El Diario Vasco eta La Voz de España izan ziren, hurrenkera horretan, bertsolaritzaz gehien argitaratu zutenak. Ziklo honetarako metodoa aldatu egin da, eta argitaratutako guztiak jaso beharrean, horrek maneiatu ezinezko bolumen
|
bat
emango zuenez, finalei buruz egunkariek argitaratutakoari erreparatu zaio. Neurketa horiek adierazten dutenez, 1980ko hamarraldian, Eginek hartu zuen bertsolaritzaren estalduraren lidergoa:
|
|
|
Bertsolaritzaren komunikazioak ere jauzi kualitatibo
|
bat
emango du ziklo honetan. Alorraren kontzientzia eta haren baitako ekimenak beste ardura mota batekin jorratuko dira aurrerantzean.
|
|
|
Batetik, bertso mundua goitik behera aktibatzen duen pizgarria da: " Denek onartzen dute, baita bertsozale kritikoek ere, txapelketek dinamika berri
|
bat
eman diotela bertsolaritzari. Errauspean dagoen sua piztu eta indarberritzen duen hauspoaren haizearekin konparatuak izan dira txapelketak bertsozaletasunarekiko" (Siadeco, 1995:
|
|
|
Zubimendik aurreko zikloan Bertsolari guduak liburuarekin bete zuen funtzioa ziklo honetan Zavalak hartu zuen, bada, bere gain. Donostiarraren kronika luzeekin alderatuta, ordea, tolosarrarenak askoz ere soilagoak dira kazetari ikuspegitik, magnetofonoan grabatutakoaren transkripzio hutsa, aurre kanporaketen berri modu telegrafiko
|
batean
emanaz. Giroari buruzko aipamen bakarra 1967ko Xalbadorri egindako txistuena da, eta azken bietan bakarrik jaso ziren argazki bakan batzuk, sinadurarik gabeak.
|
|
|
Horrela, Lore Jokoak Hegoaldera pasatzean, kultura jaso gisa jantzi nahian saioak frontoitik antzokira aldatu baziren, alderantzizko bidea egingo da orain, eta 1965etik aurrera Anoeta pilotalekua hartuko da eszenatoki gisa. Aldaketa horrek beste dimentsio
|
bat
emango dio ekitaldiari: "[...] hurrengo txapelketa Anoetara eraman behar izan zen, 65ekoa.
|
|
|
Batetik, planorik praktikoenean kultura horien sozializaziorako erakundeak, eskola eta hedabideak nagusiki, eratzeari ekingo zaio. Bestetik, Beranduko Modernitatearen berezko problematika berriari, masa kulturak eta globalizazioak eragindako nortasun nahiz autonomia beharrei erantzun
|
bat
emango zaie:
|
|
|
Gerra galdutako etxeetako semeak ziren, nerabezaroa gerraosteko errepresio giroan bizitakoak, eta 1950eko hamarraldi hasiera hartan, erresistentzia oro erbestean zelarik, trebakuntza politikoan eta euskal kulturaren sustapenean murgiltzea erabaki zuten. 1955ean EAJk bere gaztediarekin, EGIrekin, bat egitera behartu zituen, baina abertzaletasun jelkideak frankismoari erantzun eraginkor
|
bat
emateko erakusten zuen ezintasunaren aurrean, bide berri bat urratu nahian EGI utzi eta Euskadi Ta Askatasuna sortu zuten 1958an.
|
|
|
Krutwigek aipatu bezala, pentsaera mailako batasuna ez ezik sentiera mailako anaikidetza eta nortasun partekatu
|
bat
ematen zituela azaldu zuen. Aranaren formulazioaren alternatiba gisa Campionena lehenesten zen, beraz, baina hark ez bezala kultur komunitatearen biziraupenaren eta horren independentzia politikoaren arteko lotura estua eginaz (Amezaga, 1994:
|
|
|
Xabier Amurizak ere lehen pertsonan bizi izan zuen hura guztia, eta Euskal Kantagintza Berriaren eta zenbait bertsolariren arteko sintonia azpimarratzen du: " Esango nuke sintonia
|
bat
eman zela kontzientzia mailakoa mugimendu hau eta zenbait bertsolariren artean. Lopategik eta Abel Muniategik, esaterako, oso kontzientzia politiko argia zuten" (X. Amuriza, elkarrizketa pertsonala, 2017/VIII/02).
|
|
|
Irratiak bertsolaritza eta bertsozaletasuna bizitzeko bide berri
|
bat
eman zuen. Aurrez aurreko bide tradizionalaz gain irratiaren aukera mediatua eskaintzen da.
|
|
|
Gabriel Arestik modernitate berri
|
bat
eman zion euskal literaturari ahozkotasunetik edanez. Maite zituen bertsolaritza eta polemika:
|
|
|
[...] ikusten dut bertsolaritzaren ibilbidearen, gogoeten eta abarren ispilu izan dela[...]. Fenomenoaren irudi orokor eder
|
bat
ematen du" (X. Amuriza, elkarrizketa pertsonala, 2017/VIII/02).
|
|
|
Adar bat gure kulturgintzan gertatzen da, oro har kaxkarrak diren gauza asko, euskaraz izanik onak direla sinesteko joerak sortu duen kate luzea. Euskal kulturgile izanik distira apur bat lortzeko bidea erraz jartzen du horrek, nartzisoak abonatzera areago emandako aro honetan, garai bateko euskal kulturaren libelogileei arrazoi puntu
|
bat
emanez. Eta, jakina, tartean gauza onak badira, ulergarria den moduan urri xamar, eta horiek bereizteko arazoa sortzen du joera orokortuak.
|
|
|
Eta gerora komunikazio kanpaina haren gako interesgarri ugari eskaini zituen" Neure Hegitik" blogean. Bertan, aipatu berri den komunitateen arteko zubigintzaren balio sinbolikoaz ari dela suma daiteke eta zubigintza horretan paper garrantzitsu
|
bat
eman nahi izan zitzaiela erdal hedabideei (Kamio, 2011a). Kazetariekin lortutako konplizitatearen inguruko hainbat pasarte dakartza; adibidez, erdal komunikabideekin lortutakoaz:
|
|
|
Joxerra Garziarenak dira bertsolaritzaren historiari errepaso
|
bat
ematen dioten azken lanak. Bai bere tesian (Garzia, 2000b) nahiz Patri Urkizuk koordinatutako Historia de la literatura vasca lanean (2000a) eta, geroago, Oral Traditionen argitaratutako artikuluan (2007), 1999tik aurrera boomaren aldia bukatu eta bertsolaritza multipolarrarena abiatzen dela aipatzen du.
|
|
|
Maiak esplikatzen du bera hasi zenean kolore pixka
|
bat
emateko sartzen zituztela saioetan (2017: 84).
|
|
|
Garziaren beste aipu honek ere distira horren zantzu
|
bat
ematen du:
|
|
|
Campeonato de Bertsolaris, en directo". Bertsolariek txapelketaren ardura hartzen zuten lehen aldia zen, eta jauzi kualitatibo
|
bat
eman nahi izan zuten hedabideratzeari zegokionez: " Baliabide guztiak erabili ziren:
|
|
|
Bertsolaritzaren instrumentalizazio hori ez da berria, baina beste dimentsio
|
bat
eman zion abertzaletasunaren bulkadak. Dorronsorok, esaterako, honela dio txapelketak abiarazi zituen mugimenduaz:
|
|
|
Bertsozale Elkartearentzat ere lehentasuna izan da lan ildo hori, eta pauso garrantzitsua eman zuen 1992an lan horretara bideratutako Xenpelar Dokumentazio Zentroa irekiz. Jarraitutasun
|
bat
eman da, bada, baina baita berrikuntza ere, gorde beharrean bildutako horri eman beharreko erabileran jartzen baita azpimarra (ikerketa, komunikazioa eta abar).
|
|
|
Ezagunegiak. Normala, neu naiz liburuaren euskaratzailea" (153 or.), eta ipuinari biribiltasun moduko
|
bat
emanez, emazteak bertan kontatzen duena protagonistak berak kontatutakoaren parekoa da, baina rolak aldatuta, nolabait. Gizon emakume bion figurak desplazatu egiten dira; batak bestearen lekua hartzen du, itzultzailea idazle bihurtzen da eta alderantziz; estatus aldaketa gertatzen da.
|
|
|
Kasu batzuetan, baina, itzulpena bera sormen jarduera da (edo izan liteke), idazketa prozesuan beste pauso
|
bat
ematekoa, Apalategik (2013) dioskunez: " Itzulpen literarioak izan dezakeen interes bakarra ekintza kreatibo (edo bir kreatibo) gisa leukakeena da".
|
|
|
(...) eta goraintziak eman zizkiola zuretzat, beno, zehazki besarkada
|
bat
emateko esan zidan, beraz" date por abrazado" K.O.: kopista xume honek umilki aitortzen du ez dakiela azken esaldi misteriotsu hori gure mintzaira eskuarrera itzultzen).
|
|
|
Demagun 80an hitzaldi
|
bat
eman behar zenuela eta aipu batzuk eman; ez zegoenez ezer itzulita, aipuak zeuk zerorrek itzuli behar zenituen. Garai haietatik prozesatu izan dudana da euskaldun izatea lan extra bat dela, eta euskal idazle izatea ere lan extra bat dela.
|
|
|
Ondoren emandako ikastaroak ildo beretik zein ardatz bakarren batean sakonduta egin ziren; bestalde, 1977ko irailean Bibliaren itzulpenari buruzko ikastaro berezi
|
bat
eman zuten Arantzazun, Eliza Ebanjelikoak euskara batura ekarri gura zuela eta Bibliaren itzulpena (Mendiguren Bereziartu, 1984: 21).
|