|
2013
|
|
|
Gordinkeriaren bat edo beste aurkitzen diotenak hirurogei urte horietan barrena garatutako eleberrigintzak erakutsitako mundu-ikuskerarekin
|
bat
egiten dutenak dira. Prediku-airea sumatzen diotenak, berriz, beste eleberrigintza-modu bat (edo batzuk) gogokoago luketenak.
|
|
|
Kaletik datozen soñuk ez dira gure oituerantzat atsegin?. Eredugarria ez den pertsonaia landa-girotik kanpo kokatzean, Erkiagak
|
bat
egiten du tradizio honekin: XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin
|
bat
egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai berri bat sartzen du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Hala izan da XX. mendean zehar, Etxaidek landa-giroan bertan aurkitu arte, ustez euskaldunaren balore-sistema izan beharko zukeena urratzen zuen pertsonaia nagusia. Erkiagak, ostera, Etxaide baino lehenagoko eleberrigintzarekin
|
bat
eginaz, landa-giroa babesten jarraitzen du: hiria du bizileku Araibar zalduna bekatariak.
|
|
|
Gisa honetan, eredugarria ez zen pertsonaia nagusia landa-giroan aurkitu zuen Etxaideren aurrean, Erkiagak, Etxaide baino lehenagoko eleberrigintzarekin
|
bat
eginaz, landa-giroa garbi gordetzen jarraitzen du: pertsonaia nagusi andrezaleak hiria du bizileku.
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin
|
bat
eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ, 2008-02-02, (prentsa)]
|
|
|
Erkiaga idazten hasi zenean,
|
bat
egin zuen euskal literaturaren historian poesiaren urrezko aroa osatu zuten idazleekin. Lauaxetaren garaikidea izan zen eta elkarrekin bat egin zuten Euzkadi egunkarian, esaterako.
|
|
|
Erkiaga idazten hasi zenean, bat egin zuen euskal literaturaren historian poesiaren urrezko aroa osatu zuten idazleekin. Lauaxetaren garaikidea izan zen eta elkarrekin
|
bat
egin zuten Euzkadi egunkarian, esaterako. Erkiaga Lauaxetaren jarraitzaile agertu izan da beti, eta hala igartzen da bere idatzietan ere, bai idazteko eran bai hari egindako aipamen eta olerkietan.
|
|
|
Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra bat eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen herriaren arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean, herriaren hizkuntza eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean
|
bat
egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
Alegia, Arana-Goiriren helburua poesia idatzia kultua izan zedin bete behar zituen arauak ezartzea zen, arauok bertsolaritzaren formatatik urrunduz hain justu. Hori dela eta, Olerkariek arau hauek bere eginen dituzte euren helburu poetikoekin
|
bat
egiten duten neurrian; hau da, estilo arauok beteko dituzte ahozko tradizioaren eraginpean sorturiko literaturatik urrundu nahi duten heinean.
|
|
|
moduko bat, zeinaren agerpen bakoitzak poetari gogoeta-isuri bat eragiten dion. Oroitzapen horiek zoriontasun aro bat irudikatzen dute poeman, haurrak itsasoarekin
|
bat
egiten duen garai bat. Poeta trenean egiten ari den bidaiak, horrela, bi gradutan irudikatzen du poetaren itzulera:
|
|
|
Gure irakurketa da Lore Jokoen testuinguruak, gaiak baldintzatzeaz gain, estiloa ere baldintza zezakeela. A. Toledok zenbait adibide aipatzen ditu baiezko erantzunaren zein ezezkoaren alde, baina nolabait ere ondorio nagusi honetara iristen da, zeinarekin gure ikerketak
|
bat
egiten duen (hargatik ekarriko dugu aipu luzea hona):
|
|
|
Proposamen horren muinarekin
|
bat
eginik ere, iritzia dut inperioaren artxiboa irakurtzea (ikus Said, 1996, 100 -101) emankorra izan daitekeela, literaturaren historiari dagokionez behintzat, Gabilondok aipaturiko, historia subalterno, horren ezagutzan egon litekeelako biolentzia epistemikoari ihes egiteko atea.
|
|
|
Eten du musekin harremana. Orduan, Oten gaztaroa neurtitzetan argitaratu eta handik hiru hamarkadetara Bernard Gasteluzarrek bere Eguiac Catolicac (1686) idazlanaren bigarren partean adierazi zuen nahiarekin inplizituki
|
bat
egiten du Oihenartek: musa profanoek eragindako etorria baztertu, Jainkoarengandik letorkeen etorriagatik ordezkatzeko.
|
|
|
Bigarren aldiak, generoaren urrezko aroa deritzon aroarekin
|
bat
egiten du, eta krimenaren erreginek egiten dute ezagun: Margery Allingaham, Lesley Ford, Dorothy Sayers, Nagio Marsh, Josephine Tey, Patricia Wentworth eta Agatha Christiek, besteak beste.
|
|
2014
|
|
|
Azken urteotako kontuetara mugatzearren, esan dezagun, eta horrela aitortu izan dute bertsolariek sarri, bertsolaritzaren inguruko jendea (bertsolariak, entzuleak eta gainerakoak) ia guztiz
|
bat
eginda zegoela frankismoaren garaian. Alegia, orain ez bezala, oso talde trinkoa osatzen zuten, ikuspegi, balio eta erreferentzia beretsuei atxikita.
|
|
|
Hamarkada horietan zehar, ehunka bilbotarri gramatikaren oinarriak irakasteaz gain, Azkuek martxan jarri zituen bi aldizkari, akademia bat, antzoki txiki bat eta beste hamaika ekimen. Berba batean, hazi desberdinek (bata politikan oinarritua, bestea kultur arlokoa)
|
bat
egin zuten gazte hiritar abertzaleak euskaraz bizitzeko aukerak sortzen hasi zirenean. Keperin Xemein izan zen horietako bat, eta, berak zioen bezala (Zuberogoitia eta Zuberogoitia, 2008:
|
|
|
Intuiziotik hazitako bide berri horri ekarpen teoriko garrantzitsua egin zion Sánchez Carriónek, 1987an argitaratutako Un futuro para nuestro pasado liburuarekin. Eguneroko praktikek eta oinarri teorikoak
|
bat
egin zuten une horretan tsunami txiki bat eratu zen euskal hirietan. Orduan sortu ziren hiriburuetako euskara elkarteak eta tokiko komunikabideak, batzuk zein besteak herri-ekimenaren lanari esker.
|
|
|
Beti ere abstrakzio ariketa
|
bat
eginez, eta Euskal Herri guzia batera harturik, zeren egoerak nahiko desberdinak baitira lurralde bakoitzean, ikusi dugun bezala.
|
|
|
Hiria sistema konplexu gisa irudikatzen zaigu, adituek kontrolatu eta gestionatu behar dutena, eta gehienon atxikimendua lortzeko gobernantza postpolitikoaren eredu gardenak eta parte-hartze bide irekiak eskaintzen dituena. Lurralde-antolamenduari begira, halako pentsamoldeak
|
bat
egiten du alderdi askotan posthiria eta hiri barreiatua deritzon harekin. Eta ondorio argi bat antzeman dakioke:
|
|
|
Arnasguneen (psiko) geografiak
|
bat
egiten du larre-paradigmaren ildoarekin: euskarak atzera egiten du erdal hiri-oldarraren aurrean, baserrialdean beroki bila, horrela lurgune euskaldunaren zerrenda irudikatzen da, itsasertzetik hurbil eta paraleloan korritzen duen zerrenda bat.
|
|
|
Hori da, hain zuzen, euskararen historian ahaztu ezin duguna. Euskal Herriko hiriek
|
bat
egin zuten ez modernizazio orokor eta abstraktu batekin, ezta hemengora egokitutako modernizazio batekin ere, baizik eta estatuen erdal modernizazioarekin. Hiri zibilizazioa (edo, bestela esan, modernizazio urbanoaren proiektu ideologikoa) nazio-estatuetan garatu da, ez haien kontra.
|
|
2015
|
|
|
Haren iragan hurbilak ibilitako bidea zen, hiru mende luzetako idorraldiari amaiera jarriz, ostera ere, kontakizunak idazten hasi zirenean. Etxeitak ez du hautsiko argia ikusia zuten kontakizun urriek adierazitako mundu-ikuskerarekin, aitzitik, bete-betean
|
bat
egingo du.
|
|
|
Hizkuntza indartzeko lanabes moduan aurkeztutakoa, euskaldunaren jokabidea zedarritzeko ere erabiltzen dute, ereduzkotzat daukaten balore-sistema gordetzen eta urratzen dutenen artean, sariak eta zigorrak banatuz. Hala egingo du Etxeitak ere, garaikide zituen kontakizunen egileen asmoekin
|
bat
eginaz.
|
|
|
Deus paterhori egunarekin, aitarekin, jabetzarekin eta boterearekin erlazionatuta dago, eta, Baltzak dioenez, norberaren identitate eta existentziarekin lotuta, arrazoibide bitxi baten bidez: (nor) bera eta bere burua
|
bat
eginda. Norbera eduki (esanahi) bidez definitzea, jaun eta jabe egite hori?, ondorioz, gogaldea eta elegunea, denboran zehar?
|
|
|
Norbera eduki (esanahi) bidez definitzea, jaun eta jabe egite hori?, ondorioz, gogaldea eta elegunea, denboran zehar?
|
bat
eginda lortzen da.
|
|
2016
|
|
|
Euskaldunakdugu enkargu horren emaitza. Testuinguru horretan, bada, Aitzolek eta Orixek
|
bat
egiten dute poesia molde nazional baten beharrizanean, zeina kontzientzia nazionala piztera deituko duen.
|
|
|
Honekin guztiarekin, eta Carmen Angeles Perdomo Lópezek (2003) aipatzen duen ideiarekin
|
bat
eginez, gaur egungo tradiziozko ahozko haur kultura gehiena ia desagertu da, mundu elektronikoak ordezkatuz, eta honen ondorioz, haurren gune ludiko eta irudimenezkoa mundu elektronikoaren menpean geratuz. Gure tradizioa globalizazioaren eskuetan utziz gero, gure sustraien, gure memoria historikoaren eta gure ondare kulturalaren galera izango da (Rodriguez Polo, 2003).
|
|
|
Ideia hauekin
|
bat
egiten du Carmen Angeles Perdomo Lópezek (2003). Perdomo Lópezen ustez, ahozko tradizioa irudizko munduan murgiltzeko bidea da.
|
|
|
Igarkizunak Olaso (2001) eta Etxanizen (2009) bildumetan aurkitu ditugu. Baina gure ikerketan gehien errepikatu den igarkizun batek Etxanizen bildumaren izenburuarekin
|
bat
egiten du, hau da, Puntan punta bat, atzean zulo bat (jostorratza). Amaitzeko, ipuin hasierak eta bukaerak Etxanizen (2009) bilduman aurkitu ditugu. Gure ikerketan gehien errepikatu direnak eta bilduman aurkitu ditugunak bi klasikoak izan dira:
|
|
|
Horrekin batera igorritako itzulpenek prosa lanek baino patu hobea izan zuten, eta itzulpenok, beharbada Andimak euskararako nahi zuen, bide berriak barna eramateko? helburuarekin
|
bat
egiten zutelako ziurrenik, erraz aurkitu zuten tokia Euzko-Gogoaaldizkariaren orrietan.
|
|
|
Izan ere, ahotsik gabe daude emakume horiek agerpen publikoetan, eta bai bizia, bai nortasuna galtzen dute sinbolikoki irakurlearen aurrean. Biek
|
bat
egiten dute hilerriko gorpu horretan, batak bestearen lekua hartuta.
|
|
|
Zaila den bezala jakitea zenbaterainoko mesedea eragin digun (edota zenbaterainoko kaltea) XX. mendearen bigarren erdian bilbatu den euskaldun, ezkertiar antisistema loturak (beti oroitzen dut X. Leteren 1977ko Teologia, ideologia kanta gogoangarria). Garbi dudana da XIX. mende amaiera eta XX. lehen erdiko euskaldun, fededun binomioak erraz uxatzen zituela gureganik modernotasun zale fedegabeak, gaur erraz uxatu ditzakeen bezala ezkertiar antisistemen fedeaz
|
bat
egiten ez duten, ez dugun, herritarrak.
|
|
|
Galderak argiak dira eta ni nire erantzunak ematen saiatuko naiz, lehenik bigarren galderari, gero lehenari heltzeko. Baina nire ikuspegiarekin
|
bat
egin edo ez, garrantzizkoa irudituko litzaidake gutxienez bi puntuen gaineko eztabaida haizatzea.
|
|
|
Bereziki da azpimarratzekoa nola goragoko piramide demografikoaren gerri zabalena (1976 inguruan jaiotakoena; 1967-1986 bitarteko belaunaldia) den hain zuzen,
|
bat
egiten duena ondoko taula eta grafikoetako datu apalenekin, euskararen familia/ etxeko transmisio neurri apalena ezagutu duten belaunaldiekin. Eta horiek zenbakitan oso herritar kopuru handiak dira.
|
|
|
Soilik ingelesarekin
|
bat
eginda, ingelesa aliatu erabilita lortu genezake gure bizitzetan, euskaldunon bizitzetan, ez (hain) ezinbestekoa izatea frantsesa edo espainola. Ingelesa baldin badaukagu, zenbat eta ingeles gehiago daukagun, orduan eta lehenago eta errazago iritsiko gara mundura, ekonomiara, merkatura, zientziara, aurrerapenera, informaziora, munduak partekatzen duen hartara guztira?, espainolaren/ frantsesaren zain egon beharrik gabe.
|
|
|
1989 urtean Euskal Kultur Batzordeak (EKBk) Euskal Herriko udalerri handienetan (10.000 biztanletik gorako udalerrietan) erabileraren neurketa burutzea erabaki zuen, Euskal Herriko Lehenengo Kale-Neurketa bideratzea ahalbidetuz. Geroztik, Euskal Herri mailan beste sei aldiz errepikatu du Soziolinguistika Klusterrak (aurrez SEI Elkarteak), azken urteetan zentsu eta errolda urtearekin
|
bat
eginez (aurrerantzean ere hala egingo da): 1993, 1997, 2001, 2006, 2011 eta 2016 urteetan.
|
|
|
Soziolinguistika arloak
|
bat
egiten du hizkuntza baten egoeraren adierazle esanguratsuena eta fidagarriena erabilera dela esatean. Gainera, eguneroko ohiko harreman horietan erabiltzen dugun hizkuntza hori izan ohi da, osasun?
|
|
2017
|
|
|
Toponimian aditua den Patxi Salaberri euskaltzainak (2011) ere, Michelenaren proposamenarekin
|
bat
eginez,-otz atzizkiari buruz ari dela, ondorengoa dio:
|
|
|
ederki antzeman eta deskribatuta daude izenetan, hau da, gehienetan argumentu funtzioa betetzen duten gramatika-kategoria horretako kideetan azaltzen diren funtzio-kategoriek edota kategoria funtzionalek, hau da, kasu markek eta zenbaki-markek aditzean bertan duten isla edota komunztadura-klitikoak. Horrekin esan nahi dugu agerian gelditu dela, dauden funtzio-kategoriak daudela ere, euskal aditzak
|
bat
egiten duela munduko hizkuntzek aditzetan erakusten dituzten funtzio-kategoriekin.
|
|
|
Lan honek, aurrerapauso bat eman nahi du euskal izenaren, homologazio? kontu honetan, edo bestela esanda, euskal izenaren funtzio-kategoriak ondo zedarriztatzeko ahalegin
|
bat
egin nahi du, munduko beste hizkuntzekin bat eginez.
|
|
|
Lan honek, aurrerapauso bat eman nahi du euskal izenaren, homologazio? kontu honetan, edo bestela esanda, euskal izenaren funtzio-kategoriak ondo zedarriztatzeko ahalegin bat egin nahi du, munduko beste hizkuntzekin
|
bat
eginez.
|
|
|
Aurrean aipaturiko tasunek oso ondorio desberdinak eta korapilatsuak ematen dituzte paradigma morfofonetiko hauetan zehar, alegia,[+ mugatua],[+ plurala] eta[+ hurbila] tasunetan zehar. Hori dela eta, sintaxiak eta morfologiak
|
bat
egiten dute lan honetan, bi atal nagusi osatu beharra agerian uzteko: determinatzaileen sintagma funtzionaletarainoko morfofonologia aztertuko dugu lehenengo atal nagusian(? §1), eta postposizioen sintagmetarainokoabigarren batean(? §2).
|
|
|
Hau dela eta, gogoratu beharrekoa da-a beti deixigabetzat joko badugu ere, erakusle atxikiak zein atxikigabeak deixidunak zein deixigabeak izan daitezkeela. Diakroniako hausnarketa honek
|
bat
egiten du[-hurbila] tasuneko mugatzaileak eta[+ hurbila] tasuneko mugatzaileek hartzen dituzten balio deiktiko-anaforikoen arteko sinkronia-desberdintasunekin.
|
|
|
Izan ere,-eu atzizkiak
|
bat
egiten du ereduzko erakusle atxikigabearekin semantikan. Areago, esana dago Gorozikako euskaran ez dela gizon hau segida egiten, beste hauek egiten baitira:
|
|
|
Semantika-epaiketa argiagoak ematen ditu Manterolak (2012), Artiagoitiarekin (1997: 162)
|
bat
eginez: (5) ekoan, irakurketa zehaztua baizik ez dago.
|
|
|
§4.1.1) zeharka iradoki du izen-sintagma mugagabeak ere[+ plurala] tasunekoak izan daitezkeela. Alegia, berriz azpimarratu behar dugu[-mugatua] morfologia-tasunak
|
bat
egin dezakeela bai[-plurala] semantika-tasunarekin (1a), bai[+ plurala] semantika-tasunekin ere (1b):
|
|
|
eta, mugabea? izena hartu izan duten hiru morfologia-lerro ditugula euskaraz, eta zentzuzkoa da lerro horietan kasu markak kontuan izatea; hala ere, gure tradizioko kasu markez gain, lan honetan hainbat egilerekin
|
bat
eginez postposizioak ere gehitu zaizkio kasu markek osatzen duten zerrendari, eta kasuak zein postposizioak batera erakutsi izan dira deskripzio-lanetan.
|
|
|
Gogoan izan behar dugu bilakaera proposamen honek ez duela inola ere
|
bat
egiten Manterolak (2012: §2.2) proposatutako pago hetan > pagoetanbilakaera bidearekin.
|
|
2018
|
|
|
OEH s.v. heldu), hainbatekin ezkon daiteke: ‘resultar’, ‘salir bien/ mal parado’, ‘suceder’, ‘hallar (se) ’.. baina horien guztien distribuzio geografikoak ez du honekin
|
bat
egiten.
|
|
|
Kasualitatez, Mendigatxa Eusko Ikaskuntza eta Euskaltzaindia sortu ziren urtean hil zen, Azkue bera zela lehenbiziko euskaltzainburua. Resurreccionek ez zuen ahaztu Mariano bere adiskidea eta, 1931n lehenago aipatutako" Particularidades del dialecto roncales" plazaratzeaz gain, urte bat geroago, 1932an, eta Mendigatxaren jaiotzaren mendeurrenarekin
|
bat
eginez, Euskaltzaindiko batzarrean Mariano Mendigatxari esker ona ematea eta omenaldi bat eskaintzea proposatu zuen, bere jaiotetxean oroitarri bat ipintzeko asmoarekin batera, besteak beste54 Zoritxarrez, eta garaiko baldintzak zirela eta, badirudi oroitarria ez zela jarri Mendigatxa etxean.
|
|
|
Zer dela eta? Herriko familiarik ahaltsuena zelako eta, agian horrexegatik, aldatuko zirelako gaztelaniara, hizkuntza hau boterearen edo modernitatearen ikurra zela ikusita, segur aski uskara aurrerapenarekin bateragarria ez zen" trauskilen mintzaira" bezala aurkezten zuen pentsaerarekin
|
bat
eginez.
|
|
|
" The double-consciousness theory has extended its philosophical reach from its base in the United States to politics around the world as an explanation for a certain kind of alienation experienced by marginalized peoples of many ethnicities and nationalities" (Hancock, 2008, 87). Gabilondoren planteamenduarekin
|
bat
eginik ere, zera proposatu nahi nuke orain arte ikusitakoaren arabera: alde batetik, euskaldun penintsularren kontzientzia bikoitza ibilbide luzeagokoa dela; eta beste batetik, eskuartean dudan corpus poetiko honek egungo literaturan identifikaturiko kontzientzia bikoitz horren genealogia baterako zenbait oinarri sendo eskain lezakeela.
|
|
|
Hau da, dagoeneko ikusi bezala, lerroetan esanikoak Orixeren iritziak balira bezala hartu zituzten, nahiz eta horietako asko poemako hainbeste pertsonaietako batek edo narratzaileak esanak izan. Antonio Albizu eta Jose Luis Albizuren interpretazioak ezberdinak dira, baina biek
|
bat
egiten dute poema modu intentzionalean irakurtzerakoan; alegia, biek identifikatzen dituzte poeman azaltzen diren iritziak Orixeren iritziekin. Egiazki, zentsura-irakurleez landa ere, ikuspuntu biografista hori nagusitu izan zen garai hartan, baita euskal kritikaren aldetik ere.
|
|
|
Zentzu horretan, zentsura irakurleek eta Orixeren lehen kritikari euskaldunek
|
bat
egiten dute poema aztertzeko metodologia kritikoan. Ez da harritzekoa, halere.
|
|
|
Kontrara, literatur kritika eta metodologia immanentistek (estrukturalismoa, estilistika eta abar) askoz ere nekezagoa dute literatur obra baten gaitzespen ideologikorako, eta horregatik, askoz ere ezohikoagoak dira zentsura-garaietan. Euskal Herriaren kasuan, esan behar da zentsura frankistaren amaierak iraultza estrukturalistaren harrerarekin
|
bat
egiten duela. Dudarik gabe, asko du ausazkotik bat etortze horrek, baina era berean, ondo sinbolizatzen du literatur teoria eta kritikan gertatu zen garai aldaketa.
|
|
|
Haien arteko harremanen eta konbergentzien ikerketak ez du bibliografia ugari sortu izan, eta beraz, nekeza da giro kultural eta soziopolitiko ezberdinetan sorturiko dibergentziei ere behar bezalako zehaztasunez heltzea. Aurreko atalean zehar adierazi bezala, nabaria da Arestiren testuetako ideien adierazpenak
|
bat
egiten duela Euskadiko gizartean suertatzen ari zen abertzaletasun demokratikoaren memoriatik aldentzeko prozesuaren sendotasunarekin. Horren aurretik, ordea, Arestik luzaroan izan zituen harremanak Estatuko beste hizkuntzetako literatura sortzaileekin, hala nola Blas Otero eta Gabriel Celayarekin; horretaz gain, Galiziako eta Kataluniako egile zenbaitekin izandako harremanak ere ezagunak dira, hainbesteraino, non" iberiar sistema interliterarioa" ren hipotesiaren aldeko argudio nagusi bilakatzen diren bi hamarkada iraundako egileon arteko kidetasunak, testualak eta pertsonalak.
|
|
|
Testu honetan ikus genitzake batera artikuluan zehar azpimarratu ditugun ezaugarrietako zenbait: Arestiren ahotsaren bidez, euskal komunitatearen ahotsak
|
bat
egiten du diktaduraren aurkako Estatuko gizartearen ahaleginarekin (libra gaitzazu gaitz honetatik!), baina era berean bere kideei zuzentzen die beren otoitza, oroi daitezela bere hiria setiatua eta manu militari hartua dagoela, eta beren hizkuntza kulturatik egotzia irautera kondenatua dagoela. Bilbo hiriak identitate nazionalaren metonimia gisa jokatzen badu, hizkuntza ez ezagutzeak euskal identitate kulturalaren bazterketa hilgarria salatzen du.
|
|
|
Erregimenak Aresti" homologatu" eta nazionalizatzeko ahaleginari ekiten dion une berean (Iparragirre saria 1968) euskal politikaren garapenak 1968tik aurrera azelerazio handia ezagutuko du, eta Arestiren testugintzak erregimen frankistaren aurkako jarrera ideologiko gero eta erradikalagorantz egingo du, azken urteetako poesia argitaragabean frogatu den moduan. Poesia sozialaren bidea jarraituz, Arestik literatura sistema iberikoaren zenbait ildorekin
|
bat
egiten du: batetik, diktaduraren jatorrizko eta egitezko aginpide ilegitimoa (manu militari) salatzen du, baina era berean euskal abertzaletasunaren errelatoarekin eta jardunbidearekin ez dago ados; bestetik, diktaduraren aurkako borrokaren batasunaren aldeko lerroan kokatzen da, baina, gisa berean, nabarmen salatzen du multzo horretakoek ere ez dutela euskal identitate politiko eta kulturala erreparatzen ez errespetatzen.
|
|
|
Hirurogeietan Arestik
|
bat
egiten du poeta sozialekin, poetika gardenagorantz eginez. Ordura arte sinbolismo anglo-saxoiarekiko zaletasuna (Eliot, Valery, Joyce) ematuz, eta euskal poesia kultuaren baitan Federico Krutwigek eta Jon Mirandek garaturiko poetikaren ildoan norabide aldaketa abiatuz," harriaren zikloari" emango dio hasiera.
|
|
|
Izan ere, O. Navarroren hitzekin
|
bat
eginez," Arestiren bigarren aldiko obra literarioan mundu poetiko aberatsa, mamitua, poetika" poetiko" zehatzaren gainean eraikia dago, azaleko eta axola gabeko lehen irakurketaren itxura guztien aurka". (1987:
|
|
|
50eko hamarkadako gizartean aldaketa txiki baina eraginkorrak sumatu ditzakegu. Alde batetik, burgesia kulturaduna abangoardia baloratzen hasi zen, baliozkoa baitzitzaion bere prestigio soziala eta modernotasuna adierazteko eta nazioarteko egoerarekin
|
bat
egin edo parekatzeko. Egoera horren lekuko nagusia Kataluniako goi-burgesiaren gorakada izan zen, baina Euskal Herrian ere izan zen halakorik; adibidez, Felix Huarte enpresariaren seme-alabak (Juan eta Maria Josefa, batez ere).
|
|
|
Artea propagandarako erabiltzea ez zen berria Francoren diktaduran, baina erregimenaren gustukoa ez zen arteaz baliatzea bai, ordea; hori berrikuntzatzat har dezakegu Gerra Zibilean irabazle gertatutakoen erregimenean. Gainera, egoera horrek 50eko hamarkadan gertatu zen beste aldaketa garrantzitsu batekin
|
bat
egin zuen: Ameriketako Estatu Batuetara hurbiltzea.
|
|
|
euskal eremuko Frankismoaren zentsura instituzionalaz eta horrek Trantsizioan utzitako itzalaz, alegia. De Blasen definizio honekin
|
bat
egiten duen zentsura izango dugu aztergai: " lo que podemos denominar
|
|
|
47). Ana Mana Rodrigok La potitica del libro durante el primer franquismo (2016) tesian nabarmentzen du Erregimenaren bi zutabe nagusiak ziren Accion Catolica Española-ren eta Falange Española-ren arteko desadostasunak desadostasun,
|
bat
egiten zutela egia bakar bat ezartzerako garaian:
|
|
|
Mas alla del libro negro-n (2018) deskribatzen direnak, besteak beste, ez dira neurri zentsoreak? Eta liburu horretan agertzen diren Estatuaren ildoarekin
|
bat
egiten duten (printzipioz) errepresiboak ez diren bestelako legeak, edota komunikabideek hauspotzen dituzten aditu nahiz ez adituen baieztapen/ iritziak ere ez. Zentsura instituzio jakin baten ageriko debeku nahiz ezabaketa ekintza errepresiboekin lotzen duen teoria tradizionalak sorrarazten ditu plazaratutakoen moduko zalantzak eta, arazoa oinarri teorikoetan dagoela iritzita, zentsuraren ulerkera horrek zabaltzera egin du nazioarteko joera kritikoen eskutik.
|
|
|
16). Jarraian aipatuko diren kasuetan, ikusiko dugu oraintxe zerrendatu diren faktore guztiek
|
bat
egiten dutela liburuen onarpena edota zentsura gauzatzeko orduan.
|
|
2019
|
|
|
Azkenean lehendabiziko ahots gorako irakurketa niretzat da aitzakia hutsa testua kantatzen ikasteko. Aurrena da dantza, baina gero, dantza horretan, lerroa dantzan dabilen bitartean, mezuarekin
|
bat
egin behar da. Hori, ahots gora irakurtzearen inguruan.
|
|
|
Horregaitik esan deutsoe norbaitzuek keko-meko dagoala, ur bitara dabilela; honako itsasoak eta itsas-adarrak
|
bat
egiten daben lekuan ontzia gustura balego lez, han orekan egon eta irautea berezko eta erraza balitz lez. Ultrakerien ziurtasunaren babesa hori baino berera eta samurragoa da, duda barik, nahiz eta zingirako urak eta aterpe gozoan babestutako munduak antzukeria gorrian murgiltzeko arrisku larria izan.
|
|
|
" Lehenak eta orainak maitasun eguzki pean
|
bat
eginik bizkortu begie baratze zaharra guztioi opari eskeiniz
|
|
|
191). Guztiarekin ere, liburuaren gaztelaniazko itzulpenaren lehen edizioa 1734an burutu zen Iruñako Joseph Joachin Martinezen irarkolan eta hainbat edizio izan zuen hurrengo urteetan, jesuitek abian jarritako debozioaren dinamikarekin
|
bat
eginez (Iturbide, 2016: 166).
|
|
2020
|
|
|
Era berean, elkarrizketa horietan hiru narratzaile-pertsonaien arteko haurtzaroko loturak gerrak eten zituela ikusten da. Gerraostetik aurrerako besteen bizipenak ezagutu gabe, erlazio sendorik ezin osatu, eta, zahartzaroan elkarrekin egon arren, bidea ez dutela
|
batera
egin ikusten da. Are gehiago, eleberriaren egiturak ere, aparteko kontakizun pertsonalez osatuta egonik, hori iradokitzen du (ik.
|
|
|
Hasteko, ote parentetikoa zeri deritzoten azalduko dut. Ekialdeko hizkera batzuetan omen eta ote partikulek ez diote ohiko jokabideari jarraitzen, ez baitute aditz jokatuarekin
|
bat
egiten; kasurako:
|
|
|
Hala ere, (28 & 35) adibideetan ote partikula fokuaren eta aditz jokatuaren artean dago. Alde batetik, (35) adibidean aditzaren eta nz-hitzaren arteko ondokotasuna ez legoke apurtuta, banaketa linealak iradoki dezakeen bezala; hurrengo adibideetan agerian geratzen denez, partikulak
|
bat
egiten du nz-hitzarekin eta sintaktikoki osagai bakarra osatzen dute:
|
|
|
Izan ere, ‘nz-ote’ bezalako egitura ezagunak dira beste hizkuntza askotan; hala nola italieraz (Munaro and Poletto 2002; Coniglio 2008), alemanez (Trotzke eta Turco 2015), Dolomitetako ladineraz (Hack 2014) eta japonieraz (Endo 2018). Beste alde batetik, (28) adibidean ez dugu nz-hitzik eta nekez esan dezakegu izenek
|
bat
egiten dutela ote-rekin, bestela, adibide gehiago egon beharko bailirateke; alabaina, ez da horrela gertatzen. Nire ustez, (28) adibidean dagoen ote ez da ekialdeko hizkeretako bereizgarri hori; aitzitik, ohiko partikula da, aditz jokatuaren aurrean agertzen baita.
|
|
|
ote-ren bigarren bokala luza dezakete hiztunek, intonazioaren arabera, pausa baten aurrean; erabilera kanonikoan nekez ekoitz liteke horrelakorik. Ezaugarri horiek ez dute
|
bat
egiten oraingo aztergaia den ote-renekin.
|
|
|
Gainera, Espainiako Gerra Zibilaren ondorenak eta Francoren errepresioak bultzatuta, Euskal Herrian sortutako erresistentzia mugimendu indartsuak euskal nazioa eraikitzeko nahia indartzeaz gain, bai hizkuntzaren defentsan, bai kulturan bide propioa urratzeko beharra azalarazi zuen. 50eko hamarkadatik aurrera, aurretik espero gabeko produkzioan lehertu zen euskal kultura, baina ez zen tradiziora mugatu, ez zuen aurreikusitako programarik jarraitu, garaiko errealitatea sortu eta eraldatzeari ekin zion nazioarteko esnatze politikoekin
|
bat
eginik (Ansa 2019: 37 -38).
|
|
|
155). Normalizazioaren ideia falazia da beraz, potentzia handien" normalitatearekin"
|
bat
egiten ez duen sistema literario batean. Horren ildora, hirien irudikapenek gurean sortutako" gabezia" eta" atzerapena" konparazio horren beste adibide bat baino ez dira.
|
|
|
Horren ildora, hirien irudikapenek gurean sortutako" gabezia" eta" atzerapena" konparazio horren beste adibide bat baino ez dira. Euskal literatura ezin bada normala izan, urbanotasunaren esperientziak eta hiriaren irudikapenek ere ez dute Mendebaldeko ereduarekin
|
bat
egingo.
|
|
|
Bestetik, hizkuntza desberdinen erabilerak nazioen errealitate eleaniztuna jartzen du agerian, kasu honetan, Suitzako errealitatearekin
|
bat
egiten duena. Ezin esan daiteke eleberrian ispilatutako praktika hau inuzentea denik, gainera, Saizarbitoriaren bibliografian errepikatzen den teknika izanik.
|
|
|
Euskal eleberrigintzan hiriaren lehen irudikapenen jatorria eta nolakotasuna aztertuko du artikulu honek, Saizarbitoriaren Egunero hasten delako (1969) eta Ehun metro (1976) liburuen bidez. Irudikapenok 60ko eta 70eko hamarkadetako testuinguru politiko-sozialera lotuta egonik, ez dute Mendebaldeko literatura hegemonikoaren parametroekin
|
bat
egiten, ez denboran ezta nolakotasunean ere. Eredu horien aurrean sortutako bide alternatiboak bilatuko dira Saizarbitoriak lehen eleberriak hirian kokatzeko egindako hautuan.
|
|
|
Azaldutakoaren ondorioz, esan behar dugu, euskarak, egun, zailtasunak dituela gazteen identitatearekin bat egiteko, besteak beste, euskararekin loturiko" kulturak"
|
bat
egiten ez duelako (euskal) gazteriak garatutako kulturarekin (gazte-kultura, alegia). Hori diogu, zeren eta, gazteek gazte gisa definitzeko erabiltzen duten aldagai nagusiaren eremuan-hau da, aisialdian eta aisialdiarekin lotutako praktiketan-, euskara gazteen bizimoduan, praktiketan, diskurtsoetan, nahietan... txertatzen joateko funtsezkoak diren elementuak ez baitira garatu.
|
|
|
helduena (gurasoak, ikastetxeak, udalak, klubak...) eta, batez ere, haur eta gazteena (jardueretako partaideak zein entrenatzai9 Egitasmoaren lehenengo urtean (2016-2017 ikasturtea) Euskaltzaleen Topaguneak hartu zuen bere gain esku-hartzea gauzatzeko ardura. Bigarren urtean, aldiz, ikerketak eta esku-hartzeak
|
bat
egin zuten eta EHUko kideek hartu zuten horiek kudeatzeko eta gauzatzeko lana. Halere, zeregin horretan Julene Maiaren laguntza —garai hartan Urtxintxa Elkarteko langilea— izan zuten.
|
|
|
Zentzu horretan ere," gazteak" gizarte-kokapentzat jo ditzakegula diogu (Garca Canclini et al. 2012). Nestor Gartfa Canclinik eta beste egile batzuek diotenekin
|
bat
eginez, esan dezakegu, neurri handi batean egungo (euskal) gazteria globalizazioak16 sortutako ondorioen erantzuna dela.
|
|
|
Zalla laburrenetakoa da Zadorra ibaira isurtzen diren ur-lasterretan. 940 metroko altitudean sortzen da, eta 28,3 kilometroko ibilbidea du Zadorrarekin
|
bat
egiten duen tokiraino (Confederacion Hidrografica del Ebro 2010).
|
|
|
Arabakoetan horietakoa da Zadorra ibaia, lurraldeko ezagunena. Estreinako aldiz ageri da Miranda de Ebroko foru-gutunean (1117) 3 eta aurrerago ere, 1241ean, izen bera hartzen du Ebrorekin
|
bat
egiten duen tokian.4 Ibilguan gora, Argantzongo foru-gutunean aipatzen da (1191), 5 eta, ondoren, Trebiñuko foru-gutunean (1254) ere bai: " ffasta el agua que es dicha Zadorra". 6 Berriz azaltzen da, 1317 urtean, Añanako gatza sal zitekeen lurralde-mugak zehazten diren erregalian:
|
|
|
Goiko grafikoaren antzeko beste
|
bat
egin dugu, oraingoan mende laurdenka sailkatuta:
|
|
2021
|
|
|
Badakigu euskarak gertuko auzo-harremanak (ez tipologia-harremanak) dituela frantsesarekin eta gaztelaniarekin. Hori dela eta, maiz ikusiko dugu bota aditza bezalako batek
|
bat
egiten duela gaztelaniaren tirar edo echar aditzen izena/ aditza bikote askorekin: objektu-izenekin (harria bota/ tirar una piedra), masa-izenekin (asfaltoa bota/ echar asfalto), eta komunikazio-jardueretako izenekin (errieta bota/ echar una bronca).
|
|
|
2) Aurrekoa gutxi balitz, mende honetako corpusetan zinez eta maiz aurkituko ditugun adibideak erabiliko ditugu. Horrela, lan honen egilearen hizkuntz konpetentziarekin
|
bat
egingo dugu eta horretaz gain corpusetan biltzen diren benetako erabilerak jasoko dira hemen.
|
|
|
Aitzitik, adostasun-gailu horrek ez ditu eskola-maparen inguruan sortzen diren desadostasun zein tentsio guztiak desagerrarazten. Izan ere, eskola-maparen inguruko logikek ez dute nahitaez
|
bat
egiten: " batetik, euskarazko eta euskararen irakaskuntzaren eskaintzaren hedapena dinamika boluntarista da, eta, bestetik, irekitze-mugimendua arautzeko beharra aurrekontu-marko jakin batean kokatzen da eta euskara zein euskal kultura irakasteko eskuragarri diren giza baliabideen eskuragarritasunen araberakoa da" (MI, MCC eta MEER 2016:
|
|
|
Horrek hizkuntzaren gaineko ustetan eragina duelakoan, honako hipotesi hau asmatu zen: gehienek hizkuntza nortasun ikurtzat eta komunikazio tresnatzat jotzean
|
bat
egingo dute, eta adostasuna gero eta txikiagoa izango da hizkuntzaren gaineko adierazpenak hortik zenbat eta gehiago urrundu.
|
|
2022
|
|
|
Hortaz, kontakizunaren bitartez agertzen du estandarizatu nahi lukeen eredua. Bi eleberrien arteko jomugak banatu arren,
|
bat
egiten dute beste mintzaira batzuk gehitzeak.
|
|
|
Kale hizkeran ere arrunta da ‘horraino ala horrarte heldu gara’ bezalakoak era trukagarrian erabiltzea (eta ez litzateke akatsa, denbora eta espazioa izatez kontzeptu erlazionatuak direlako, Segurola 2020k gogoratu bezala). Hutsak edo gabezia absolutuak espazioaren elementu eratzaile gisa hartzea eta, are gehiago, denboraren eratzaile gisa hartzea ere, bitxia gerta daiteke neurri handi batean, baina erabat loturik dago hemen aztertzen ari den ikuspegi kognitiboarekin eta ontologikoarekin (bide batez, Huts-en alderdi honek ontologia erlatibistarekin
|
bat
egiten du).
|
|
|
Oro har, Huts-ek, Xahu-k eta Soil-ek ‘hustasun aktiboaren’ eremu semantiko komunean
|
bat
egiten dute, ezerezak betetzeak ekoizten dituela eta hustasunak purutasuna dakarrela onartuz (beherago argudiatuko den bezala) eta, horrela, hutsa gauzen izaera gisa antzemanez. Goenagak (1975:
|
|
|
Mundu irakurketa honek botere ikuskera ezberdina eskaintzen du, horregatik
|
bat
egiten dugu Pulido eta Zeparekin (2010) esaten dutenean testuen interpretazioa ez dela aditu batzuen monopolioa, pertsona ezberdinen arteko elkarrizketa baizik. Pierre Bourdieuk (2000b) defendatzen duen teoria estrukturalistaren ikuspegia zalantzan jartzen da, hau da, klasikoak interpretatu ahal izateko estatus kulturala edo jakintza behar direla.
|
|
|
Lan honetako azterketa diskurtsiboak erakutsi duenez, bai laburpenak osatzeko erabili diren mugimenduek eta bai mugimendu horietako bakoitzean deskribatu diren edukiek neurri handi batean
|
bat
egiten dute Hylandek (2000) proposatutako ereduarekin. Hala ere, aipagarriak iruditu zaizkigun bi desberdintasun ikusi ditugu.
|
|
|
Mugimendu kopuruari so eginda, hiru mugimenduz osatutako laburpenak dira nagusi. Horrek
|
bat
egiten du euskaraz idatzitako lanak ikergai hartuta gai hau jorratu duten ikerketa bakanekin (Boillos; Bereziartua 2021). Bestalde, orain arteko ikerketek erakutsi duten bide beretik (Bereziartua eta Boillos 2020; Boillos eta Bereziartua 2021), mugimenduen konbinazioari dagokionez ez da inolako joerarik atzeman.
|
|
|
Bestalde, orain arteko ikerketek erakutsi duten bide beretik (Bereziartua eta Boillos 2020; Boillos eta Bereziartua 2021), mugimenduen konbinazioari dagokionez ez da inolako joerarik atzeman. Horrek guztiak ez du
|
bat
egiten inpaktu handiko argitalpenetan nagusi diren hizkuntzetan idazten diren laburpenekin (Heuboeck, Holmes eta Nesi 2010).
|
|
|
Horretarako, aukerak eta bideak posible dira; orain hezkuntzaeta gizarte-eragileei dagokie zubi-eginkizuna duen hizkuntzarekin galtzada-harria jarri eta euskararen funtzioan, ezagutzan eta erabilera sakontzea. Ildo horretan, Hegoaldean bederen, esku arteko ikerketa honen ondorioek
|
bat
egiten dute arestian Azurmendi et al.ek (2018) egindako azterketa soziolinguistikoaren ezaugarriekin, euskarak usteak, jarrerak eta ezagutza alde dituela azpimarratu eta eragileen arteko elkarlana profitatu beharrean dela aurrerapauso esanguratsuak eman ahal izateko.
|
|
|
Eta lau hizkuntzetatik, euskara da ikasten zailena, irakasleriaren erdiarentzat izanik hizkuntza ikasten nekeza. Azken ondorioak
|
bat
egiten du Amonarrizek (2019) azaldutakoarekin, izan ere, gizartearen usteetan sakon erroturik dago euskarak berezko ezaugarri duela ikasten zaila den hizkuntza izatea. Geroari begira, interes handikoa litzateke orain Haur eta Lehen Hezkuntzako graduetan diren ikasleek (etorkizuneko irakasleek) dituzten usteak ikertzea eta bien arteko konparaketa egitea, euskarari buruzko zailtasun-usteen joera ezagutze aldera.
|