|
2005
|
|
|
Zazpi Euskal herriek
|
bat
egin dezagun, Guziak bethi bethi, gauden gu Eskualdun.
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna-ren aitzin solasarekin
|
bat
egiten du eta agertzen du, denbora berean, urguilu pixka batekin zer den egiazki euskaldun jendea.
|
|
|
«Zazpi Eskual herriek
|
bat
egin dezagun»
|
|
|
Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun handien azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan
|
bat
eginda zeudelako. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen:
|
|
|
Villasanterekin (1979: 162)
|
bat
eginez, bestetik, kontzesioa, gertatu dena ez bezalakoa ondorioztatzera garamatzana da. Aurkaritza, bestalde, kontzesioak ondorioztatzera garamatzana ez bezalako ustekabe hori da:
|
|
|
Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin
|
bat
eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu beharko lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
2019
|
|
|
Objektibotasunarekin deskribatu zituen euskararen ezaugarriak. Jeltzaleen irizpide linguistikoekin
|
bat
egin ez arren, abertzaletasunak prestigiorik gabe geratzen ari zen euskarari emandako indarra eta diktadura frankistak ezarritako debekua aitortu zituen (Lacombe 1952: 262).
|
|
|
Askotan ausnarka aritzen naiz artzai txarren eskutik euskera nolatan azkatu genezaken. Erri agintari ta artzaiak
|
bat
eginik baitdaude gu itotzearren, genozidio orren kaltean edozein gauza zillegi. Gure artean protestantismo eliz-batzar bat bilduko ba litzake orduan beldurrez bear bada apezpikuok bestela jokatuko lukete.
|
|
|
Izenik aipatu gabe, argi dago P. Lafitteren ereduaren aurka zegoela eta ez ziola tokirik eman nahi Herriako nafar-lapurterari ordurako nahiko bereganatuta zuen Akademiako plataforman. Sabindar ortografiari eta neologismoei biek zieten aurkaritzan
|
bat
egin ordez, F. Krutwig abilezia gutxirekin saiatu zen P. Lafitte konbentzitzen Gure Herriak edota Eusko-Jakintzak euskarazko artikuluetan bere eredu ortografiko eta literarioa" in toto" erabil zezaten. Aro Modernoko lapurtera zaharraren kanonari S. Pouvreau eta E. Materre (OFM) erantsi zizkion.
|
|
|
1942tik aurrera Sevillako Unibertsitateko zuzenbide politikoko katedraduna izan zen. Juan Pablo Lojendio (1906-1973) diplomazialaria, Gobernu errepublikanoak kargugabetu ondoren, Gipuzkoako" Derecha Autónoma Vasca" ren burua izan zen.1208 José M.ª Lojendio euskaltzainordea, halaber, Euzko Nekazari Bazkuna(" Federación de Campesinos Vascos") sindikatuaren abokatu izan zen, eta anaiarekin
|
bat
egin zuen CEDAren ildoko alderdian. 1936ko hauteskunde orokorretako bigarren itzulian (ezkerraren arrakastari aurre egitearren) EAJ-PNVren aldeko botoa eskatzea leporatu zieten karlistek eta falangistek.
|
|
|
P. Lafittek zuzendutako erregionalismo filojeltzaleak ere kontraesan horiek bizi izan zituen, Frantziako hauteskunde orokorretan hautagai eskuindarren aldeko botoa eskatu zuenean 1936ko udaberrian, Fronte Popularrari aurre egitearren. Gerra zibila piztu zenean, EAJ-PNVk ezkerrarekin
|
bat
egiten zuela ikusita, Aintzina aldizkariak irudikatzen zuen erregionalismoak jarrera anbiguoari eutsi zion, nahiz eta zalantzarik gabe errefuxiatuei laguntza eman. Mundu Gerra bukatuta, zauriak osatu samar, ia guztiek hartu zuten parte EIL-SIEBek 1948ko irailean Biarritzen antolatutako biltzar internazionalean edota Herria astekari filogaullistan.
|
|
|
Azkenik, J. Elissaldek ere
|
bat
egiten zuen Akademiaren berregituratze asmoarekin, euskaraz idatzitako gutunean:
|
|
|
Pozgarria zait, era berean, Euskaltzaindiaren Iker bildumarako argitalpen hau babestea; izan ere, iruditzen zait, Euskaltzaindia bere sorreraren mendeurrena betetzen eta ospatzen ari den honetan, Euskal Herriko Unibertsitateak ere ospakizun horrekin
|
bat
egin behar duela. Eta zer atseginago doktoretza-tesi baten argitalpenarekin egitea baino.
|
|
|
Dena dela, EAJ-PNVren buruzagitzak ez zuen C. Jemeinen estrategiarekin
|
bat
egin. Urriaren 13an EBBko I. Uncetak jakinarazi zion S. Altubek Euzko-Gaztediren biltzarrean (Baiona, 1946) irakurritako idazlana argitaratu nahi zuela EIL-SIEBek.
|
|
|
Idazle jeltzaleak Sevillatik idatzi zion euskaltzainburuari 1949ko abenduaren 17an: " ruego a Vd encarecidamente tengan a bien decirme si se encargaría esa Academia de su dirección de efectuar las gestiones oportunas para conseguir el permiso correspondiente de la Jefatura de Prensa y Propaganda". 467 Ez da kasualitate hutsa abertzaleek eskari hauek
|
batera
egitea, Akademia publikoki nabarmentzen hasi orduko. Nolanahi den, batzarrak aho batez erabaki zuen eskari hori ere bideratzea (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
S. Altuberen gutuna D. Ciaurrizi, 1951-0428, PNV_ NAC_ EBB, K.00144, C.5). Lehenago C. Jemein eta S. Altubek
|
bat
egin zuten M. Mendiolaren" El euskera debe vivir su vida propia" artikuluari Alderdin betoa jarri ziotenean, preskribatutako neurriak nahasgarriak zirelakoan (SAF-AA: " Expediente informativo formado por el EBB del PNV sobre un trabajo filológico de Manuel Mendiola, generado en base a las opiniones aportadas por Ceferino de Jemein y otros filólogos a petición del Consejo Nacional", 1949/ 1950, PNV_ NAC_ EBB, K.00159, C.4).
|
|
|
" Expediente informativo formado por el EBB del PNV sobre un trabajo filológico de Manuel Mendiola, generado en base a las opiniones aportadas por Ceferino de Jemein y otros filólogos a petición del Consejo Nacional", 1949/ 1950, PNV_ NAC_ EBB, K.00159, C.4). Jeltzale guztiek
|
bat
egiten zuten euskararen gizarte egoera deitoratzean, baina askotan hizkuntza bera zuten arreta nagusi, mota bateko edo besteko purismoaren bidez" lehengoratu" nahi zutena. Gainera, gaian interes gehien zutenak, ez ziren bat etortzen jarraitu beharreko metodologian.
|
|
|
38 -53). Eskolaren sortzailearen beraren hutsuneak bete nahiz, hitzaldian
|
bat
egin zuten, alde batetik, gerra zibil aurreko belaunaldiak (N. Ormaechea, H. Gavel, J. Urquijo, J. M. Mocoroa) eta euskal literaturaren historiak eta, beste aldetik, Frantziako linguistika soziologikoak.
|
|
|
N. Ormaechearekin izandako istiluak alde batera utzita, aurreko urtetik irakurtzen zuen Guatemalako aldizkaria goraipatu zion, kultura jasoa hedatzeko tresna zelako, baserritarrei zuzendutako Frantziako prentsa ez bezala. Izan ere, elitismo kulturalean
|
bat
egin
|
|
|
1136 J. Echaidek, nolabait Euzko-Gogoarekin barnealdetik
|
bat
eginda, 1949az geroztik bultzatzen zuen programa literario abertzale eta garbizalea hau zen: " 1).
|
|
|
Nolanahi den, onartzen joan beharko dugu egungo euskal kulturaren tradizioaren zati garrantzitsu batek, euskarazkoak barne, funtsean ez duela bere gertuko jatorria XX. mendearen lehen hereneko autonomismoan, ez abertzaletasun errepublikanoan, ezta erbesteko nahiz barnealdeko antifrankismoan ere, baizik eta pertsona eta erakunde eskuindar nahiz frankistetan. Diktadurak errepublikanismoa eta abertzaletasun politikoa ez ezik, euskal kultura bera ere (kontzertu ekonomikotik hasi eta herri hizkuntzaraino) suntsitzeko asmoa agertu zuenean, euskal eskuin garailearen eta elizgizonen zati bat, karlismora mugatzen ez zena, desegite hori oztopatzen saiatu zen, bereziki euskararen arloan Gerra Hotzeko abertzaletasun posibilistarekin
|
bat
eginda. Beti areagotu beharko litzatekeen euskal kulturaren pluraltasun historiko horri egiten dio erreferentzia behinola L. Michelenak erabili zuen esaldi biblikoak:
|
|
2021
|
|
|
Basarri, Hernandorena eta gainerakoen proiektuarekin, praktikan behintzat,
|
bat
egin zuen, bada, Zavalak. Eta proiektu orokor horri Auspoa bilduman gauzatu zen bere proiektu pertsonalaren ekarpena egin zion.
|
|
|
Erromantizismoak kultura popular oro baserri munduarekin lotu zuela azpimarratzen du Burkek. Esentzializazioa orokorra izan zen, beraz, alderdi horri dagokionez, baina Euskal Herrian euskal nortasun modernoaren eraikuntzarako oinarri gisa hartu zen euskaldun (basati) onaren irudikapenarekin
|
bat
egin zuenez, oso luze iraun zuen: " Euskaldun onaren gizarte errepresentazio hori euskal identitatea euskarritzeko eta modernizatzeko erabiliko den lehengaietako bat izango da[...] XIX. mendearen amaieratik[...] XX. mendeko lehen
|
|
|
118). Zestoarra gertuago egon zitekeen Txirritaren eskolatik, baina zarauztarraren proiektuarekin
|
bat
egiten asmatu zuen:
|
|
|
" Inguru-testua" partekaturiko erreferentziak lirateke, eta bertso bakoitza inguratzen duen sorkuntza (bertsoa kokatzen deneko bertsoaldia eta bertso saioko ordura arteko bertso guztiak)" egoera" saioan partekatzen den gainerako guztia (lekua, saioaren motiboa, tokia, gai-jartzailea, bertso-lagunak, giroa...) (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: ...zuen lehenik —gizaki urbanoen eguneroko errealitateari loturik zeuden gaiak jorratu ziren, auzi sozialak besteak beste—; bigarrenik, XX. mende aurretiko literatura tradizioari lotzean, garbizaletasun/ arrunkeria binomioa saihestuz, herri literaturaren oinarriak ezarri zituen; hirugarrenik, edukietan ez ezik estiloan ere eguneratu zen literatura, horrela, literatura korronte garaikideekin
|
bat
eginez; azkenik, literatura laikoa nagusitu zen; hala, ‘euskaldun-fededun’ betiereko identifikazioa eta ondorengo aurreritzi itogarriak baztertu zituen[...]. Eraldaketa horiek ordura arteko euskal kultura esparruaren ohiko ikusmolde nagusia eta barne homogeneotasuna hautsi eta itzulezinezko pitzadurak ireki zituzten pentsamendu tradizionalean.
|
|
|
1843tik aurrera Baionan kokatu zen, eta 1848ko iraultzarekin
|
bat
eginaz erabat murgildu zen politikan Udal Kontseiluko, Guardia Nazionaleko eta Piriniotako Kontseilu Orokorreko kide izatera iritsiz. Kazetari gisa, Revue des Voyants (1838)-en zuzendari izanez lehen saiakera batean porrot egin ondoren, Ariel aldizkariarekin (1844-1852) dezenteko zabalkundea lortuko du.
|
|
|
Collignonek, Hervék eta beste hainbatek modan jarri zuten Antropologia Fisikoak, euskara Europako hizkuntzarik zaharrena izan zitekeela zioten hizkuntzalarien teoriekin
|
bat
eginaz, euskal gizakia jarri zuen kontinenteko jatorrizko arrazaren aferaren xede puntuan. Erromantizismoak sustraien inguruan zuen lilurak sekulako hauspoa eman zien planteamendu horiei, Gabilondoren hitzetan euskal nortasun modernoaren sorrera gertatu zelarik Europako indigena gisa:
|
|
|
Bigarren txapelketarako, ordea, Egin izango da testu gehien argitaratuko duena, eta 1986koan eliteko bertsolarien belaunaldi berriak, bertsolarien esku gelditu zen antolakuntzak eta jarraitzaileen parterik handienak
|
bat
egiten du Eginek ere jarraitzen duen bertsolaritza berrituaren ildoarekin; bere lidergoa egonkortu egingo du egunkariak. Agirreren esanetan, modu natural batean gertatu zen prozesu hori egunkarian, eta ez zen izan zuzendaritzak hartutako erabakien eraginez (J.
|
|
|
Belaunaldi honek hurrengo hamarkadan hartuko du sorkuntzaren lidergoa, baina 1990eko hamarkada honetan ez dira aprendiz edo konpartsa soilak izango. Belaunaldi honekin
|
bat
egiten asmatu izana izan zen Elkartearen proiektuaren eta Egañaren belaunaldiaren arrakastaren gako nagusietako bat. Zubirik" artikulazio" deritzo horri:
|
|
|
Han batu ziren, alde batetik, Elkarteko hainbat kide, tartean Koldo Tapia, Joxerra Garzia, Iñaki Murua eta Pello Esnal idazlea; bestetik, irakaskuntzan edo literaturan ondo trebatutako Jexux Mari Mendizabal, Lontxo Oihartzabal, Felix Etxeberria eta Anjel Lertxundi. Diagnostikoarekin denek
|
bat
egin zuten: ez zegoen inolako lotura logikorik ahozkotasunaren galbidearen eta bertsolaritzaren gorakadaren artean, eta hori kontraesan handia zen.
|
|
|
Medioa ezagunagoa egin ahala Elkartearen inguruko jendeak ere komentatu zuen webgune bat egin beharko zela Elkartearen lana gizarteratzeko, eta, azkenik, 2000 urtean egin zen proiektua[...]. Herrialde guztiek
|
bat
egin genuen bakoitzak bere proiektuak gune berean txertatzeko, eta fase desberdinak zituen garapen bat ere proiektatu genuen. (A.
|
|
|
Ulertzekoa da Garziaren aldaketa gogoa, testuinguruari dagokionez bederen, baina, aipatutako lanek ETAren su-eten aldiekin
|
bat
egin bazuten ere, tesiak eta liburuaren kapituluak Lizarra-Garazikoarekin (1998-2000) eta Oral Traditioneko artikuluak 2006koarekin (2006-2007), aldaketa ez zen finkatuko hurrengo hamarraldia arte: behin betiko su-etena 2010ean gertatu zen, eta ETAk jarduera armatua behin betiko uztea 2011n.
|
|
|
Belaunaldi berriaren grinak
|
bat
egin zuen nazioartean nabari ziren aldaketa zantzuekin. Dorronsorok eta Lekuonak aipatzen dituzte zantzu horietako batzuk:
|
|
|
El Pueblo Vasco, 1936/VI/07," ‘Txirrita’ joan zaigu". Zubimendi, Joseba. eratu berria zen Eusko Jaurlaritzarekin
|
bat
egin nahian. Itsasontzia tropa frankistek harrapatu egin zuten, ordea, eta tolosarra Ondarretako kartzelara eraman.
|
|
|
Bertsos: Zazpi euskalerriak/
|
bat
egin dezagun/ guziak, beti, beti/ gauden gu euskaldun [audioa]" (Martinez, 2015: 194).
|
|
|
Bertsolarien kultur maila igo beharraren inguruan eta bertsolaritza mezu abertzalea zabaltzeko baliatu beharraren inguruan pentsatzen zirenekin ere
|
bat
egiten zuen:
|
|
|
Handik astebetera Basarriren erantzuna dakar Argiak. Bertan Zubimendirekin
|
bat
eginaz bere idearioaren sintesi gisa aipatu den irratsaioko hitzaldiari egiten dio erreferentzia: " Gai bera artuta jardun izan naiz neroni ere.
|
|
|
Hirurak
|
batera
egiten ditu liburu honek, eta atzean duen doktore-tesi zabalagoak. Horretarako, lehenik, asmatu du kategoria egokiak intuitzen, izendatzen, ordenatzen.
|
|
|
Erakundeen arteko saretzea, baina, ez zen soilik EAEko esparruan gertatu. EIZIEk, kasurako, Espainiako itzultzaileen eta interpreteen elkarte profesionalarekin, hitzaldi-interpreteen elkartearekin, Galiziako itzultzaileen elkartearekin... loturak zituen, eta unean-unean zegozkien manifestuetan
|
bat
egin zuten elkarteok, langintzaren profesionalizazioaren alde (EIZIE eta beste lau elkarte, 1992: linean).
|
|
|
Autoreari eskainitako aurreko pasartean azaldutakoen ildo berean, Sarrionandiak Hezurrezko xirulak bilduman euskal itzulpengintzari buruz ematen duen ideia, nolabait, egiantzekoa baina imajinarioa da; sortzen ari den eremua da euskal literatura itzuliaren eremua, eta, beste eremu batzuetan legetxe, eragileak behar ditu (euskal itzultzaileak, alegia). Beraz, horiek sortuz jostatzen da autorea, eta eremuaren ilusio edo irudikapen halako
|
bat
egiten du sasi-itzulpenen eta sasi-itzultzaileen bidez. Halaber, aldarri bat ere egiten du, sorkuntzaren eta itzulpenaren parekotasunaren alde, bien arteko muga lausoak nabarmenduta, bata eta bestea non bukatzen diren definitzeko zailtasunak agerraraziz eta" autoretzaren kontzeptua urtuta" (Sarrionandia, 2013), autoretzaren erantzukizuna arinduta eta (Simon, 2006) eta garrantzia testu...
|
|
|
eleberriaren muinetako bat da hori. Edonola ere, itzultzailearenak eta idazlearenak alderantzikatuta, edo
|
bat
eginda, dakarzkigu Canok: Lazkano" idazlea" da Twisten inoren lanak faltsutzen dituena; beti itzultzaileari egotzi izan zaion errua idazlearen lepoan jartzen da honako honetan.
|
|
|
Casenavek Aldekoaren historiografiari buruz agertzen dituen ideietako batekin
|
bat
eginik (2012: 86 -87), historiografia honetan ere garaikidetasunari ematen zaio garrantzia:
|
|
|
Beraz, ekoizpen intelektualaren eta artistikoaren autonomizazioa, eta artista eta intelektualen profesionalizazioa korrelazioan daude; halaber, korrelazio hori bat dator produktuak kanpoko eraginetatik (zentsura morala, botere politikoaren kontrol akademikoa...) askatu gura izanarekin. Autonomizazio-prozesu horretan, artisten arteko zein artisten eta ez-artisten arteko harremanak aldatu egiten dira, eta kultur ekoizpenaren garapena dator, publikoaren aniztasunak eragindako berezitasunekin
|
bat
eginda, ezen produktu sinbolikoek bi aurpegi dituzte: bata da kultur balioa, eta bestea balio komertziala.
|
|
|
Irudi-aldaketa bat gertatu da, ez hainbeste itzultzailearen irudiari dagokiona, ezpada idazlearen irudiari datxekiona. Tradizioz traiziogilearen edo fideltasunik ezaren irudia itzultzailearekin lotu izan bada ere, Apalategiren ipuinetako batean autoreak eta itzultzaileak batak bestearen lekua hartzen duenetik aurrera (eta batez ere Twisten eta Martutenen) idazlearekin lotzen da desleialtasuna; nolabait esateko, itzultzailearen eta idazlearen izaerek
|
bat
egiten dute bi obra horietan. Bestela esanik:
|
|
|
Max Frisch ongi baino hobeto ezagutzen dute Harrik eta Martinek, mirespenean
|
bat
egiten duten idazleetako bat baita. Stiller irakurri dute, Homo Faber, euskaratua dagoena, Demagun Ganterbein dudala izena, Gizona Holozenoan, Udazkena Pekinen, Zailak edo J’adore ce qui me brûle, antzerkiak ez baina nobela guztiak irakurriak zeuzkatela uste zuten, eta halaz guztiz ez zekiten deus Montauk-ez.
|