|
2023
|
|
|
Nafarroako Erresuma ontzat hartu zuen bide hori eta, 1841eko Lege Itunduaren bitartez, Koroaren esparruan sartu zen bere tributu-araubideari eta ogasunari eutsiz. Euskadik, ostera, ez zuen amore eman nahi bere foru-erregimenaren gainean eta Carlos Maria de Borbon erregaiarekin
|
bat
egin zuen, tronura Carlos VII. izenarekin heldu nahi zuen erregegaiarekin bat. Horrela, azken Gerra Karlista (1872-1876) egin zen.
|
|
|
Konkurtso-prozeduran Tributu-administrazioak duen egoera ikusita, hartzekodun arruntekin parekatzen da tributu-kreditu gehienen kasuan. Pribilegiodun kredituei dagokienez, Administrazioa ez dago hitzarmena onestean erabakitakoaren mende, baina hitzarmenarekin
|
bat
egin edota Hartzekodunen Batzara joan eta proposamenaren aldeko botoa eman dezake, eta halakoetan Konkurtso Legearen 376 artikuluak ezarritako gehiengoek hartutako akordioei lotuta geratuko litzateke.
|
|
|
Haatik, onustearekin
|
bat
egiten du bulegoen titularrei ezarri zaien betebeharra, legearen aurkako jarduerak gauzatzea eragin dezaketen aginduak nahiz jarraibideak edo kasuak ez emateko, edo abokatuek legearen arabera zein betebehar izan, aurkako interesen defentsan ez aritzeko edo lanbide-isilpekoa gordetzeko, eta betebehar horiek urra dezaketen aginduak nahiz jarraibideak edo kasuak ez emateko.
|
|
|
Administrazio-baimen hori eman behar dute autonomia-erkidegoetako erakunde eskudunek edo estatuko Administrazio Orokorreko erakunde eskudunek, Ceuta eta Melillaren kasuan. Baina aldi baterako laneko enpresak lantokiak baditu probintzia desberdinetan, baimena Enpleguaren Zuzendaritza Nagusiak emango du edo autonomia erkidego eskuduneko erakunde baliokideak, enpresa horren jardute-esparruak
|
bat
egiten duenean autonomia-erkidegoaren esparruarekin
|
|
|
Manu horretan estatuaren eta gizartearen arteko elkarrekintza antzematen da. Gainera, horrek
|
bat
egiten du sindikatuek eta enpresaburuen elkarteek gizartean izan behar duten egitekoarekin, 7 artikuluaren ildotik.
|
|
|
Kontratu horiek egin daitezke iraupen mugagabearekin edo iraupen jakinerako, langileak lagatzeko kontratuak duen iraupenaren arabera. Gainera, aldi baterako laneko enpresak langilearekin lan-kontratua egin ahal izango du, enpresa erabiltzaile desberdinei langileak lagatzeko ondoz ondo egindako kontratuak ahalbidetzeko, betiere, langileak lagatzeko kontratu horiek erabat zehaztuta badaude lan-kontratua sinatzeko unean eta
|
bat
egiten badute LELTBren 15 artikuluko ekoizpen-inguruabarrengatiko lan-kontratuak egiteko arrazoiekin; langilea lagatzen den bakoitzean, hori berori jaso beharko da lan-kontratuan, aurreko paragrafoetan aipatu betekizun berberekin (ikusi 14/ 1994 Legearen 10 artikulua, eta horrekin batera 417/ 2015 Errege Dekretuaren 16 artikulua).
|
|
|
Era berean, aldi baterako laneko enpresek jarraitutasunik gabeko lan-kontratu finkoak egin ahal izango dituzte, enpresa erabiltzaile desberdinek, LELTBren 15 artikuluaren arabera, aldi baterako beharrizanak izan eta beharrizan horiei aurre egiteko langileak lagatzeko kontratuak egin behar dituztenean. Kasu horietan jarduerarik gabeko aldiek
|
bat
egin beharko dute langileak lagatzeko kontratu desberdinen artean sor daitezkeen itxaronaldiekin. Halaber, halakoetan, LELTBren 16 artikuluak hitzarmen kolektiboez diharduenean, ulertu behar da hitzarmen kolektibo horiek direla aldi baterako laneko enpresen sektoreko edo enpresa-mailako hitzarmen kolektiboak.
|
|
|
(g) Kontratuak izango du kasuan kasuko prestakuntza-planean ezarritako iraupena; iraupen hori izango da, gutxienez, 3 hilabetekoa eta, gehienez, 2 urtekoa. Horretarako, ahalbidetu da jarraitutasunik gabeko kontratu bakarra egitea, ikasketekin
|
bat
egiten duten urtez urteko aldi desberdinetarako, betiere, aukera hori jaso bada prestakuntza-planean.
|
|
|
Garai horrek
|
bat
egin zuen Primo de Riveraren diktadurarekin. Garai horretan aurreko garaietako lan-arloko arautegia sendotu zen.
|
|
|
Lege horren arabera, Lan Ministerioak bakarrik zuen eskumena lan-arloko legeak onetsi, aplikatu eta ikuskatzeko (Zioen Azalpena). Gainera, horrek
|
bat
egiten zuen sindikatu-askatasuna eta negoziazio kolektiboa ukatzearekin. Bestela esanda, hitzarmen kolektiboei ateak zarratzen zitzaizkien, lan-harremanak arautzeko iturri gisa.
|
|
|
Zuzendaritza-ahalmenak
|
bat
egiten du lan-kontratuko edo lan-zuzenbideko ezaugarri den mendekotasunarekin: lan-zerbitzuak ematea" enplegatzaile edo enpresaburu deritzon beste pertsona fisiko zein juridiko baten antolaketaeta zuzendaritza-esparruan".
|
|
|
(d) Ezar ditzakete urtean gutxienez zenbat aldiz deituko zaien langileei eta dei gehiago ez egiteagatik enpresaburuek langileei ordaindu beharreko zenbatekoa, dei berririk ez egiteak
|
bat
egiten duenean aurreko deiaren araberako jarduera bukatzearekin, eta ez denean jarraian, etenik gabe, beste deirik egingo.
|
|
|
Estatuko jaiegun horiek
|
bat
egiten badute igandearekin, jaieguna hurrengo astelehenera alda daiteke.
|
|
|
Horretarako, autonomia-erkidegoei ahalbidetzen zaie, dela Ostegun Santua, Erregeen Eguna, Josef Deuna edo Jakue Apostolua aldatzea, dela estatuko jaiegunetatik astelehenetara aldatu direnak aldatzea, euren jai tradizional batengatik. Orobat, autonomia-erkidegoek astelehenetara igaro ditzakete euren jaiegun tradizionalak, baldin eta halakoek
|
bat
egiten badute igandeekin. Salbuespenez, jaiegunak 15 egun izan daitezke, estatuko jaiegunetatik ez direnean behar adina igandeetan ospatzen eta, horren ondorioz, ezin denean ospatu autonomia-erkidegoetako jaiegunen bat.
|
|
|
Erregela orokor gisa, oporrak nahitaez izan behar dira egutegiko urtean. Salbuespenez, oporraldiak
|
bat
egiten duenean haurdunaldiak, erditzeak nahiz edoskialdi naturalak eratorritako aldi baterako ezgaitasunarekin edo jaiotzarengatik, adopzioarengatik, adopzio-ondoreetarako zaintzarengatik eta familia-harrerarengatik, edo haurdunaldiak iraun bitarteko arriskuarengatik nahiz edoskialdi naturalak iraun bitarteko arriskuarengatik lan-kontratua etenda dagoen denborarekin, langileak eskubidea izango d...
|
|
|
Oporraldiak
|
bat
egiten duenean, oso-osoan edo zati batean, amatasunaren ondoriozko kontratu-etetearekin, oporrak geroago izan beharko dira, nahiz eta egutegiko urtea igaro. Aurkakoak sexuan oinarritutako bereizkeria eragingo luke [ikusi 2004ko martxoaren 18ko EBAE, C -342/ 01 gaia; azaroaren 20ko 324/ 2006 KAE; 2005eko azaroaren 10eko (4291/ 2004 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa].
|
|
|
Langileak eskubidea du oporrak oso-osoan izateko aldez aurretik ezarritako alditik kanpo, aldi horrek
|
bat
egiten duenean aldi baterako ezgaitasun-egoerarekin. Esangura horretan, LELTBren 38.3 artikuluaren 3 idatz-zatiaren arabera, oporraldiak bat egiten duenean haurdunaldiaz, erditzeaz edo edoskialdi naturalaz besteko aldi baterako ezgaitasunarekin, eta ezgaitasun horrek langileari eragozten dionean, oso-osoan edo zati batean, oporrak izatea, halakoei dagokien urtean, orduan langileak oporrak izan ditzake aldi baterako ezgaitasuna amaitu ostean, betiere, oporrak sortu diren urtea amaitu direnetik 18 hilabete baino gehiago igaro ez badira.
|
|
|
Langileak eskubidea du oporrak oso-osoan izateko aldez aurretik ezarritako alditik kanpo, aldi horrek bat egiten duenean aldi baterako ezgaitasun-egoerarekin. Esangura horretan, LELTBren 38.3 artikuluaren 3 idatz-zatiaren arabera, oporraldiak
|
bat
egiten duenean haurdunaldiaz, erditzeaz edo edoskialdi naturalaz besteko aldi baterako ezgaitasunarekin, eta ezgaitasun horrek langileari eragozten dionean, oso-osoan edo zati batean, oporrak izatea, halakoei dagokien urtean, orduan langileak oporrak izan ditzake aldi baterako ezgaitasuna amaitu ostean, betiere, oporrak sortu diren urtea amaitu direnetik 18 hilabete baino gehiago igaro ez badira....
|
|
|
Urteko oporraldi ordainduetan gertatzen denean aldi baterako ezgaitasun-egoera, langileak eskubidea du geroago izateko urteko oporrak, aldi baterako ezgaitasun-egoera horrekin
|
bat
egin dutenak (ikusi 2012ko ekainaren 21eko EBAE, C -78/ 11 gaia).
|
|
|
5 Mikel Urrutia langileak moto-istripua izan zuen uztaileko azken astean, eta horren ondorioz aldi baterako ezgaitasun-egoera izan du urriaren 15era arte. Mikelek 30 eguneko oporrak izan behar zituen abuztuan, baina opor-egun horiek aipatu egoerarekin
|
bat
egin zuten. Medikuaren alta izan baino egun batzuk lehenago enpresako giza baliabideetako bulegora joan zen bere lan-egoeraren berri izateko asmoarekin.
|
|
|
Ikuskatzailetzak, bere eginkizunak gauza ditzan, ahalmena du askatasunez eta edozein unetan sartzeko lantoki orotan, salbu eta lantokiak pertsona fisiko baten bizilekuarekin
|
bat
egiten duenean (baimen judiziala beharko da). Ikuskatzaileek bisitak egiten dituztenean, agin dezakete laguntzaile gisa aritzea langileak, horien ordezkariak eta enpresako aditu eta teknikariak; egokitzat jotzen duten edozein ikerketa-diligentzia, azterketa edo proba gauza dezakete, eta informazioa eska diezaiekete enpresaburuei edo enpresako langileei.
|
|
|
Zehaztu behar dugu orduan noiz gauzatzen den Estatuaren oinarriekin
|
bat
eginez izaera berezia eta mugatua duen kontrol hori. Kontrolak interes orokorrei eragiten badie, eta interes horien defentsa Konstituzioaren arabera Estatuari badagokio, Estatuak tokiko finantza-jarduera kontrolatzeko neurriak hartzea onartu ahal izango da, betiere, autonomia-erkidegoak estatutuen arabera bere gain hartua duen finantza-zaintza errespetatuz.
|
|
|
Edozein kreditu-eragiketa aurrekontu-egituraketarekin eta-arauketarekin
|
bat
egin beharko du eta, ondorioz, aurrekontuetan maileguei eta kreditu-eragiketei erreserbaturiko kapituluak eta aurrekontu-partidak egongo dira. Zalantza gehiago sortzen dira kreditu-eragiketa finantza-erakunde pribatu batekin gauzatu behar denean, erakunde hori nola aukeratu.
|
|
|
Madrileko Justizia Auzitegi Nagusiaren martxoaren 27ko 351/ 2001 Epaiak kolokan jartzen du kontrolaren izaera466 Gu zalantza hori bera planteatu dugu KAren 57/ 1983 Epaiaren 7 oinarri juridikoa aztertu eta gero. KAren 4/ 1981 Epaiarekin
|
bat
eginez, salbuespenezko kasuetan aukera-kontrolak egin daitezke. Salbuespen hori aktibatu egiten da toki-erakundez gaineko interesak gainditzen direnean edo kaltetu daitezkeenean.
|
|
|
109 artikuluaren hitzez hitzeko interpretazioari jarraiki, egiten den besterentze ororen berri emango dela esan du. Aditza subjuntiboan erabiltzen da, eta ekintza amaitu gabe dagoela adierazten du, orainaldi eta etorkizun gisa aldi berean; beraz, bistakoa da jakinarazpena ekintza burutu baino lehen egin behar dela" 477 Kontrako argumentua ere badago; horretan, informazioa ematea TAOLren 56 artikuluarekin
|
bat
egin behar du, eta informazioa eman behar da adostutako egintza edo ebazpenen gainean, eta prestatzea ez da ebazpena bera. Dena den, hurrengo galderari erantzutean argumentua ahuldu egiten da, horrek aukera-kontrola ez duelako ahalbideratzen.
|
|
|
Aurretiazko baimena behar izanez gero, toki-administrazioak autonomia-erkidegoaren finantza-zaintzako organo eskudunari espedientea bidali beharko dio. CHACON ORTEGAk adierazpenekin
|
bat
eginez eta AFAren 164 artikuluarekin batera, aurretiazko lege-kontrola egin behar denez espedientea bere osotasunean bidali beharko da486 Horrek esan nahi du prestakuntza-egintza guztiak bidali beharko direla: ondasunaren egoera fisikoa eta juridikoa zuritzen duten ikerketak, ondasun higiezinaren balorazioa, autonomia-erkidegoaren edo Estatuaren ondare historikoaren edo artistikoaren organo eskudunaren aurretiazko txostena, behar izanez gero, etab... Ondorioz, espediente guztia jorratu eta gero, toki-administrazioak eskaria egin behar dio autonomia-erkidegoari eta ezin izango du eskualdaketa prestatzeko espedientea ebatzi baimena izan arte.
|
|
|
Baina ETEL jaio aurretik toki-ogasunei, eta ondorioz, toki-erakundeen finantza-jardueraren gaineko eskumenak egikaritzen ziren. Ekonomia Itunak eta Estatutuak ahalbideraturik eta LHLrekin
|
bat
eginez, lurralde historikoek tri266 Zioen azalpenak honako adierazpena egiten du: " Beste alde batetik, eta indarrean dagoen ordenamendu juridikoaren esparruan, askotarikoa dugu Euskadiko Toki-Erakundeei buruzko legearen eskumen-oinarria, eta komeni da zehatz antolatzea; izan ere, EAEko erakunde-arkitektura bereziak, bere eskumen espezifikoek eta bere araubide ekonomiko-finantzarioak-konstituzioaren lehenengo xedapen gehigarritik, Autonomia-Estatututik eta Ekonomia Itunetik eratorriak, bai eta euskal eskubide historikoak eguneratu dituen gainerako erregelamenduetatik ere esparru juridiko konplexua osatzen dute, eta kontuan izan behar da beti".
|
|
|
Euskal instituzioek, bakoitzak bere eskumen-eremuan, eskumenak esleitu ahal izango dizkiete beren lurraldeetako udalerriei, betiere Toki-Araubidearen Oinarriak arautzen dituen apirilaren 2ko 7/ 1985 Legearen 25 artikuluko 3, 4 eta 5 paragrafoetan adierazitako irizpideen arabera". Xedapen honek
|
bat
egiten du legearen aplikagarritasunaren inguruan 1.2 artikuluak dioenarekin. Artikuluaren arabera, TOL nazio-lurralde osoan aplikagarria izango da, EAEko eta Nafarroako luralde historikoen foruzko finantza-araubideei kalterik egin gabe.
|
|
|
Alde batetik, Estatuaren eta Autonomia-Erkidegoen eskumen-banaketa sistemari eutsiz, EKren 149.1.18 eta 149.1.14 artikuluekin
|
bat
eginez, EAEko Autonomia-Estatutuak 10.4 artikuluan toki-araubidearen gaineko eskumen esklusiboa dauka (esan bezala 149 artikuluak esaten duena kaltetu barik). Hau da, oinarriak Estatuak jarriko ditu eta, oinarri horiek aintzat harturik, EAEk toki-araubidea ezartzeko eskumena izango du.
|
|
|
" Euskal Autonomia Erkidegoko toki-erakundeen ogasuna lurralde historikoetako foru-organoek onesten dituzten arau-xedapenek arautzen dute, eta, hala badagokio, lege honetan jasotako aurreikuspenek, bai eta tokiko araugintza-ahalaren adierazpenek ere". Hau da, toki-ogasunen inguruko arauketa foru-organo eskudunek egingo dute, ETELk berak ezartzen dituen oinarriekin
|
bat
eginez. Horrez gain, 115 artikuluak ere foru-organo eskudunek toki-erakundeen zorpetzearen, aurrekontu-jardueraren eta kontabilitatearen gaineko eskumena jaso dute.
|
|
|
Aurretik azaldu dudan bezala, toki-erakundeen baliabideen iturriek EKren 142 artikuluak eta horrekin batera ondorioztatzen diren xedapenekin
|
bat
egiten dute: tributu propioetan eta Estatuaren eta autonomia-erkidegaoren tributuetan parte-hartzea.
|
|
|
Hemendik aurrera eta toki-ogasunen inguruko xedapen hauen titulua ikusirik badirudi toki-ogasunen baliabide sistema osoaren inguruko arauketa egingo dela, baina ez da horrela izan. ETELk beste administrazio-mailetako tributu-sisteman duten parte-hartzearen inguruko prozedurak ezarri ditu (toki-ogasunei buruzko II. kapituluan), baina ez dute sistema arautu eta momentura arte zegoen sistemarekin
|
bat
egiten du. Toki-erakundeen finantza-baliabideen arauketa osoa izango duela, errealitatean, zerga itunduetan duten partaidetzari eta lurralde historiko bakoitzaren esparruan duten banaketari aplikagarri zaizkien printzipio orokor batzuk finkatzera mugatzen da; beraz, adierazi den bezala, tokiko finantza-egoera osatzeko, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako arau orokorretara jo behar dugu304.
|
|
|
Horrek esan nahi du, FERREIRO LAPATZAk adierazten duen moduan, berezko baliabide propioak eta horien erabilera erabakitzeko gaitasuna ekartzen duela420 Baina argi utzi behar da ere toki-ogasunen autonomia horrek mugak dituela eta, horretan oinarriturik, adierazi behar da inolako zalantzarik gabe tokiko finantza-jardueraren esparruan kontrol zehatz batzuk gauzatzeko neurriak hartu ahal direla eta horrek kontrol-tresnak ezartzeko betebeharra ezartzen duela. Kontrol-neurriak justifikatzeko, EKren 31 artikuluak zehazten duenarekin
|
bat
eginez, finantza-jardueran garatu beharreko justizia materialeko helburuak kontuan izan behar ditugu.
|
|
|
Xedapen horren inguruan bi ñabardura egin behar dira: lehenengo eta behin, garaian zegoen Ekonomia Ituna 1981ekoa zen eta horrek finantza-zaintzako ahalmenak tributuen ordenazioan eta zergapetzean ematen ziren, hau da, diru-sarreren esparruan; eta bigarrena, finantza-zaintzaren ahalmenak toki-erakundeen artean hitzartutako tributuen banaketari hedatzen dio indarrean zegoen Ekonomia Itunaren 46 artikuluarekin
|
bat
eginez.
|
|
|
Esangura horretan, bakarrik geldituko litzateke jakitea ahalmenok zeintzuk diren eta horiek nola egituratu daitezkeen Ekonomia Itunaren 3 amaierako xedapenarekin: ...ehazteke dago zer irismen duen foraltasunaren berme instituzionalak legegile autonomikoarentzat, egungo Kontzertu Ekonomikoaren azken xedapenetatik hirugarrenak indartuta, duen mugak, Foru Aldundiak mantentzen baititu 1906ko abenduaren 13ko Errege Dekretuaren 15 artikuluak arlo ekonomiko eta administratiboan aitortu zizkien ahalmenen titulartasunean" 581 Dena den, Endemaño Arostegui ez dator
|
bat
egindako hausnarketa horrekin eta ez du uste LHLren bitartez zuzenean Foru Aldundiei finantza-zaintzako ahalmenen gaineko titulartasuna eman behar zaienik horiei beren-beregi ahalmena aitortzen dien Estatu-lege edo lege-autonomikorik ez dagoelako582 Autoreak eta berarekin batera Arbitraje Batzordearen kide batzuek uste dute lege batek beren-beregi aitortu behar duela Foru Aldundien finantza-z... Finantza-zaintzako ahalmenen esparru subjketiboari buruz hurrengo epigrafean arituko naiz, baina gaur egun argi dagoena da EAEko erakunde eskudunek Estatuak egikaritzen dituen finantza-zaintzako funtzio berdinak dituztela.
|
|
|
Lan honen helburua ez da finantza-zaintzaren organo eskudunaren gaineko eztabaida argitzea, finantza-zaintzaren esparru materiala aztertzea baizik. Esangura horretan, LARRAZABAL BASAÑEZekin
|
bat
egiten dut honakoa adierazten duenean: " Batzuetan, gai horietako eskumenaren titulartasunari buruzko eztabaida juridikoetan murgiltzen gara, eta iraganeko zenbait bando-borroka gogorarazten dizkidate, zilegi bada; oraingoan, eskumen-arlo juridikoan, eta horrek eragotzi egiten digu ikustea zein den logikoena eta zentzuzkoena sistemaren funtzionamendu zuzenerako, horixe baita, azken finean, herritarrek gure erakun deengandik espero dutena" 586.
|
|
|
Ildo horretatik, autoreak adierazten duen bezala eta bere ikuspuntuarekin
|
bat
eginez, badirudi batzuetan titulartasunaren inguruko eztabaidan erakunde-maila ezberdinen botere-borroka dela eta eskumenen esparruan herritarrentzako onuragarriena dena alde batera uzten dela. Baina, niri iritziz, horixe izan behar da, hain zuzen ere, ikuspuntua:
|
|
|
Esangura honetan, lurralde erkidegoko probintzia toki-erakundea den aldetik, lurralde historikoak izaera bikoitza izango du: alde batetik, toki-erakundea izango dira EKren 137 eta 141 artikuluekin bat etorriz, probintziak baitira; eta bestetik, EKren 1 xedapen gehigarriarekin
|
bat
eginez, horrek aitortzen dituen eskubide historikoen gordailuzainak badira ere. Eskubide historikoen gordailuzain izateak eragin oso handia dauka EAEko lurralde-egituraketan eta zuzeneko eragina lurralde historikoen barneko toki-erakundeengan.
|
|
|
...bihurtu zen toki-administrazioaren esparruan zentralismoaren eredu bilakatu zen TAAJL. TAAJLk toki-erakundeen oinarrizko arauketa aldatu egin zuen (diputazio probintzialak barne), baina 1.3 eta 2.4 artikuluek TAOLren eta TOLren xedapen gehigarrietan ekarritako aldaketek, TAAJLren aplikazio zorrotza aldentzeaz gain, lurralde historikoetako izaeran sakondu egin zuen, EKren 1 xedapen gehigarriarekin
|
bat
eginez.
|
|
|
Bestetik, EAEko Estatutuaren 3 artikuluak beren-beregi adierazten du lurralde historikoek berezkoak dituzten autogobernu-antolakuntza eta-erakundeak aratzeko, berrezartzeko eta eguneratzeko aukera izango dutela. Horrekin
|
bat
egiten du Estatutuaren 24.2 artikuluak eta 37 artikuluak lurralde historiko bakoitzak berezkoa duen antolaketarako eta foru-organoen antolaketarako berezko foru-araubidea garatuko duela. EAEko araubideaz gain, TAOLk ere berezitasun hori adierazten du eta 2 xedapen gehiarriaren 1 atalean adierazten denez, EKren 1 xedapen gehigarriarekin eta EAEko Estatutuaren 3, 24.2 eta 37 artikuluekin bat eginez, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako lurralde historikoek berezkoak dituzten erakundeak askatasunez antolatuko dituzte.
|
|
|
Horrekin bat egiten du Estatutuaren 24.2 artikuluak eta 37 artikuluak lurralde historiko bakoitzak berezkoa duen antolaketarako eta foru-organoen antolaketarako berezko foru-araubidea garatuko duela. EAEko araubideaz gain, TAOLk ere berezitasun hori adierazten du eta 2 xedapen gehiarriaren 1 atalean adierazten denez, EKren 1 xedapen gehigarriarekin eta EAEko Estatutuaren 3, 24.2 eta 37 artikuluekin
|
bat
eginez, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako lurralde historikoek berezkoak dituzten erakundeak askatasunez antolatuko dituzte. Horretarako eta funtzionamendu egokirako behar dituzten arauak emango dituzte, baina lurralde historiko horietan dauden toki-erakundeen berezitasun historikoak kontuan izanik.
|
|
|
EAEren eskumenak zehaztean, EKak jasotzen duen eskumen-banaketa erabili zen, baina eskubide historikoen esparrua ere hemen sartu zen. Horrek lehen esaldian adierazi dugun ideiarekin ez dirudi
|
bat
egiten duenik, baina LARRAZABAL BASAÑEZek adierazi zuen bezala: " Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko lurralde historikoen eta Euskal Autonomia Erkidegoaren artean eskubide historikoen titulartasun partekatua dagoela esan daiteke, eta titulartasun hori ulertezina da eskubide historikoak eguneratzeko prozesutik bereizten bada" 597.
|
|
|
Honek ez du esan nahi, hala ere, dena
|
batera
egin behar denik; izan ere, legegintzako-politaren arrazoiak tartean direla, erregulazio bereiziak egitea hobe izan daiteke (gure artean ere horrela gertatu zen Ekonomia Itunaren Legearen aldaketaren ondoren, 1988ko Toki-ogasunen Estatuko Legearen egokitzapenarekin; araua garatzeko estrategia propioa eta zatikatua egin baitzen. Edo Estatuan bertan Toki-ogasunen Legearen beraren garapenarekin gertatu dena).
|
|
|
EKren 133.2 artikuluak toki-erakundeei ahalmena ematen die Legearen eta Konstituzioarekin batera, horiekin bat datozen tributuak ezartzeko eta eskatzeko. Arazoa da toki-erakundeek ez dutela lege-lerruneko arauak emateko ahalmenik eta horrek, Ballesteros Fernandez adierazten duen moduan, bigarren mailako ogasunetan bihurtzen ditu182 Ildo horretatik, EKren 142 artikuluak aipatzen dituen baliabideekin
|
bat
egiten da, baina baliabideak lortzeko aukerak ere kontrolpean geldituko dira.
|
|
|
Gastuei begira, kontuan izan behar dugu toki-autonomiaren printzipioaren arabera EKren 137 artikuluak jasotzen den moduan ulerturik, toki-erakundeek berezkoak dituzten interesak garatzeko aukera izango dute. Baina eskumenen banaketa lege baten mende gelditzen da EKren 31.3 artikuluarekin
|
bat
eginez eta eskumenen banaketari buruzko antolamendua kontuan izanik 133.4 artikuluarekin batera. Beraz, toki-erakundeek euren eskumenen garapenean eta zerbitzuak ematean bakarrik gastatu ahal izango dute.
|
|
|
Aurrekontu jarduera ohikoa edo ez-ohikoa izaten jarraitzen zuen. Garaiko izaerarekin
|
bat
eginez, gaiaren inguruko lehenengo artikuluek aurrekontuak egitean edota horiek exekutatzean dauden mugak aipatzen zituen (178 artikulutik 182 artikulura). Aurrekontuaren aurreproiektua udaleko kontu-hartzaileak egin behar zuen eta proiektua Udalburuak egin behar zuen, kontu-hartzailearen eta udaleko idazkariaren
|
|
|
Gastu-arauaren helburua gastu publikoaren hazkundea mugatzea da, Espainiako ekonomiaren hazkundeari lotuta gastatzeko gehieneko zenbateko bat jarrita506 Toki-erakundeek, gastu ez-finantzarioaren gehieneko muga bat onetsiko dute, aurrekontu-egonkortasunaren helburuarekin eta gastu-arauarekin bat datorrena, beraien aurrekontuetako baliabideak esleitzeko muga ezarriko duela gainera (AEFJLOren 30 art). Beraz, gastu-arauaren bitartez gastuaren muga adieraziko da eta muga horrek aurrekontu-egonkortasunaren helburu positiboarekin
|
bat
egin behar du. Ondorioz, aurrekontu-egonkortasunaren helburua betetzeko gastu-araua ere bete behar da.
|
|
|
Doktrinaren sektore handi bati jarraituz643, lan honetan Ekonomia Itunaren hedadura tributu-jardueretik finantza-jarduera osora doa. Gai honen inguruan ere
|
bat
egiten da Ekonomia Itunaren garapenaren inguruan Larrazabal BASAÑEzk eta Perez de Las HERASek egindako proposamenarekin: " Gure ustez, Itunaren II. kapitulua aldatu behar da, bere finantza-zatia Kupoaz harago garatzeko, adibidez, Konstituzioaren erregulazio berrian eta hura garatzen duen 2/ 2012 Lege Organikoan jasotako aurrekontu-egonkortasunari eta finantza-jasangarritasunari dagokienez, eta, horrela, EAEko eta bertako lurralde historikoetako errealitate berezira egokitzeko".
|
|
|
Mugarteen gaineko foru-arauak aztertu aurretik eta horietan finantza-zaintzaren inguruan hausnartu aurretik, gaiaren inguruko zehaztapen bi egin behar dira: alde batetik, toki-erakundeen lurralde-eremua aldakorra da eta udalak eratu, aldatu eta desagertu daitezke (TAIXTBren 3 artikuluarekin
|
bat
eginez); eta bestetik, udal mugartearen aldaketak duen eragina kontuan izan behar da alde finantzarioan ere, eta horretan finantza-zaintza sartzen da.
|
|
|
Iritzi hori bat egiten du 1463/ 2007 Errege Dekretuaren 19 artikuluak adierazitakoarekin eta logika ere badu: neurri zuzentzaileak zenbat eta arinago hartu, lehenengo konponduko da arau fiskalen urratzea eta, gainera,
|
bat
egiten du AEFJLOren 18 artikuluak adierazitako prebentzio-neurriekin.
|
|
|
KAren 14/ 2018 Epaiak adierazten duenarekin
|
bat
eginez, bi harreman horiek, koordinazioa eta kontrola, Estatuak edota automonia-erkidegoek egiten duten goi-ikuskaritza esamoldearekin identifikatzen dira: " Beste eremu material batzuetan gertatzen den bezala (adibidez, osasuna, lan-legeria eta Gizarte Segurantza), Estatuak hezkuntzaren arloan duen zaintza-boterea" goi-ikuskaritzaren" figura bereziaren bidez adierazten da.
|
|
|
|
Bat
egiten dut LARRAZABAL BASAÑEZk egiten duen baieztapenarekin honakoa esaten duenean: " Beti pentsatu izan dut arrazoizkoa dela lurralde historikoek toki-erakundeen aurrekontueta kontabilitate-eskumenak izatea, tradizioz bezala, eta are gehiago udalerrien aurrekontu-egonkortasuna bermatu nahi den garaiotan, baina kasu honetan ziurgabetasun-egoera bat sortu izan da Lurralde Historikoek udal-aurrekontuen arloan duten eskumenaren estaldura juridikoari buruz, eta ziurgabetasuna ez da inoiz ona eragile juridikoentzat, eta, hain zuzen ere, segurtasun juridikoa behar dute" 619 Epigrafearen hasieran esan dugun bezala, 1978ko Konstituzio garaiko finantza-zaintzako ahalmenak errealitean Foru Aldundiek egikaritu dituzte, horiek izan dira toki-erakundeak aurrekontu-jardueran lagundu dutenak eta aurrekontu-jardueran babesak eta zaintzak egin dituztenak.
|
|
|
ez dago gasturik diru-sarrera barik, baina ezin daiteke diru-sarrerarik egon aurrekontu-jarduera barik. Horregatik ezin dezaket
|
bat
egin LASAGABASTER HERRARTEk eta FERNANDEZ PELAZek Euskadiko Arbitraje Batzordearen 2/ 2003 Ebazpenean egindako boto partikularrarekin.
|
|
|
Behin betiko konponbidearen bila,
|
bat
egiten dut LARRAZABAL BASAÑEZek proposatzen duen konponbidearekin eta egokiena izango litzateke Ekonomia Itunean bertan alde tributarioak arautzeaz gain beren-beregi finantza-jarduera osoan eragina duela aitortzea622 (nahiz eta inplizituki, nire iritziz, 48 artikuluko finantza-printzipioen esparruan aitorturik egon), eta, logikoa denez, finantza-zaintza finantza-jarduera guztira beren-beregi z...
|
|
|
Foru aldundiek bi eginbehar dituzte toki-erakundeen finantza-jardueraren inguruan: alde batetik, orain arte esandako guztiarekin
|
bat
eginez, finantza-jardueraren kontrola emango dute finantza-zaintzaren bitartez; baina horrez gain, Lurralde historikoetako hiru foru-arauek xedapen berdinak jasotzen dituzte eta ondorioz.
|
|
|
Aurrekontu-jarduera toki-erakundeen baliabideen erabilerari buruzko finantza-jardueran barneratzen da eta finantza-jardueraren kontrola (finantza-zaintza) Foru Aldundiei dagokie. Hori guztia
|
bat
egiten du Ekonomia Itunaren 48.5 artikuluarekin eta ETELren 115.3 artikuluarekin. EAEko toki-erakundeek, informazio-betebeharra kontrol-teknika bezala, Foru Aldundiekiko betebeharra dute.
|
|
|
Ballesteros Fernándezek adierazten duen moduan, TAOLaren 6.1 artikuluarekin, Ekren 9.1 eta 103.1 artikuluekin
|
bat
eginez, toki-erakundeek euren jardueran legearekin eta Zuzenbidearekin bat egiteko betebeharra daukate, toki-erakundeen akordio eta ebazpenak auzitegien lege-kontrolaren mende utzirik138 Horrez gain, bestelako kontrolak ere ezartzen dira toki-erakundeen esparruan. Idazlearen ikuspuntutik, kontrol horiek ez diote kalterik egiten EKren 137 artikuluak aipatzen duen toki-autonomiari, toki-autonomia hori EKren bestelako adierazpenekin interpretatu behar delako.
|
|
|
Gainera, alderdi politikoen hautetsiak izaten dira eta alderdiek berezkoa duten ideologiaren arabera jarduten dute. Horregatik
|
bat
egiten dugu Martin MATEOk esandakoarekin.
|
|
|
Epai hori eskuan hartuta, TAOLren sistema diseinatu egin zen eta, horren arabera, autonomiarekin bateragarria den kontrol bakarra legezkotasun-kontrola da. Kontrol honek, aukerazko kontrolarekin alderatuta, hartutako erabakiak edo egindako jarduerak antolamendu juridikoarekin
|
bat
egiten duten edo ez ikuskatzen da. Hori bakarrik ikusita eta zentzu horretan, ez dugu ahaztu behar TAOLren zioen azalpenak adierazten duena Administrazioen arteko harremanak aipatzerakoan:
|
|
|
Hori horrela, aurretiazko txostena eta aurretiazko baimenaren arteko muga lausotu egiten da. Bigarren ondorioan adierazitako adibideekin
|
bat
eginez, ondasun higiezina eskualdatzean aurretiazko txostena behar denean finantza-zaintzako organo eskudunaren txostenean esandakoarekin aldentzeko aukera ematen zaio toki-erakundeari, beti ere justifikaturik baldin badago; aurretiazko baimenaren aurka joanez gero, toki-erakundeak hartutako erabakia deuseza izango litzateke.-Ikuskapena: Kontrol-teknika honen bitartez finantza-jardueraren gaineko kontrola toki-erakundeak berak eramaten du, baina toki-erakundeak ematen dituen pausuen ikuskapena finantza-zaintzako organo eskudunak gauzatuko du.
|
|
|
Azkenean, ETELren 115.3 artikuluari jarraituz, zorpetzearen, aurrekontuaren eta kontabilitatearen araubidea zehazteko eskumena lurralde historikoak dauka eta araubide horren mende jartzen da finantza-zaintzako organo eskudunen funtzioen egikaritza. Erabaki horrek
|
bat
egiten du 2001eko Aurrekontu-egonkortasunari eta Finantza-jasangarritasunari buruzko Legeaz geroztik printzipio horiek zehaztu dituzten arau guztiekin (AEFJLO barne). 2002ko Ekonomia Itunak ere logika berdinean idatzi zela esan daiteke, azken finean aurrekontu-egonkortasunaren eta finantza-jasangarritasunaren gaineko kontrol-tekniken egikaritza lurralde historikoen eskuetan uzten zen.
|