|
2007
|
|
|
Ez du ordea honek esplikatzen guztia, euskararen erabileraren gorakada, ez da euskara gehien ezagutzen den zonaldeetan bakarrik eman, euskara gutxiengoak ezagutzen duen guneetan ere gertatu da igoera V.kale neurketako datuei begiratuz. Gizarte aukerak beharrezkoak dira hizkuntza bat erabili ahal izateko,
|
baina
hiztunak hizkuntza horretan hitz egin nahi izatea da beharrezkoa hizkuntza horretan hitz egingo badu. Txillardegiren teorietan oinarrituz egiten diren interpretazioetan adierazten da euskararen ezagutzaren arabera egokitzen zaiona baino altuagoa dela ematen den erabilera, hiztunaren izan nahia, euskaraz bizi nahia edo hainbat teoriek deitzen dieten identitate etnolinguistikoa da gertakizun hau esplikatzen duena.
|
|
2010
|
|
|
oso pertsonala eta emozionala da, ñabardura, xehetasun eta bizipen pertsonal besterezin eta ordezkaezinez josia, eta hizkuntza portaeraren arduraren zamaren zati bat ere beregana dezake. Horregatik, euskararekiko leialtasuna indartu behar baldin bada, euskararen garapenerako baldintza soziopolitikoak landu eta jorratu ditugu,
|
baina
hiztun indibidualaren alorra eta haren jarrera kontzienteak eta positiboak ere ukitu genituzke.
|
|
|
Nafarroa eta Iparraldea, berriz, bigarren klusterrean sartzen dira, hain indartsu ez diren hizkuntzen artean. Taldekatze hau 1996 urtean egin zen,
|
baina
hiztunen kopuruaren bilakaerari erreparatzen badiogu ikus dezakegu lurralde hauen arteko aldeak mantentzen direla. Euskal Herrian 2006an egindako laugarren Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, EAEko elebidunak %24, 1 ziren 1991n eta portzentajea %30, 1era igo da 2006 urtean (Eusko Jaurlaritza, 2008).
|
|
2011
|
|
|
h hiztun elebakar batzuk, eta Lhiztun elebakar besteak68; (c) (diglosia,+ elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi
|
baina
hiztunak (hainbat hiztun) elebidun dira69, eta (d) (diglosia, elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi eta hiztunak ez dira elebidun, elebakar baizik70 goiko bigarren berrikuntza ere gogoan izan behar da, punta muturreko lau situazio paradigmatiko horien izaeraz ondo jabetzeko. horrela," elebidun" esaten denean kasuan kasuko hiztunak bi kode linguistiko dituela71 esan nahi da soilsoilik (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza beraren bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). era berean, hiztun elkarte bat" diglosikoa" dela esaten denean hiztun elkarte horrek bi kode linguistiko72 darabiltzala esan nahi da (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza bereko bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). oker ulertu da, sarri, Fishman-en lau situazio paradigmatiko edo polarren taula hori. ez da askotan ulertu, hasteko, lau punta mutur deskribatzen dituela ardatz biko taula horrek. egoera posible askoren arteko lau punta mutur bakarrik direla horiek. punta muturreko lau mugarri. errealitatean, Fishman-ek berak argi azaldu izan duenez, oso gutxitan aurkitzen dira justu justu lau gelaxka horietariko batean koka litezkeen hiztun herri edo hiztun taldeak.
|
|
2012
|
|
|
Zerk bultzatzen gaitu euskara erabiltzera, edo bederen, erabili nahi izatera? Begirada guztien zentro dira hizkuntza eta hiztun komunitatea,
|
baina
hiztuna bere horretan bigarren maila batean dagoela dirudi, alegia, hizkuntzaren ikuspegi psikologikoa ez dela izan horren entzutetsua. Zarragak bere lanean dioen moduan"... Irrikak, nahiak, iritziak, motibazioak eta abarrak psikologiari dagozkion adarrak dira.
|
|
|
" gazteleraz hitz egiteak gehienentzat ez du inolako konotaziorik, neutrala da.
|
Baina
hiztun gutxitua den eta sentiberatasuna duen pertsona batentzat badu konotaziorik".
|
|
|
Orokorrean, ordea, planteatzen ari garen hipotesiak –euskarak ematen omen duen abantaila pertsuasiboa–, euskaldun guztiekin betetzen ote den, zeharo euskaldunekin soilik, euskaldun gehieGazteleraz hitz egiteak gehienentzat ez du inolako konotaziorik, neutrala da.
|
Baina
hiztun gutxitua den eta sentiberatasuna duen pertsona batentzat badu konotaziorik.
|
|
2017
|
|
|
|
Baina
hiztun berri terminoaren definizio zehatz bat ematea ez da batere erraza, eta noski, ikertzaile bakoitzak bere hiztun berriaren kontzeptua du, baita hiztun zahar terminoarena ere.
|
|
|
Antzekoa gertatzen da Galizian, galiziera gaztetan edo heldutan ikasi dutenak neofalante dira, neo aurrizkiak ‘berri’ esan nahi baitu, bretoieraren moduan. Katalanaren kasuan, ordea, ez dago hiztun berri etiketarik,
|
baina
hiztun berritasuna geroz eta presenteago dago soziolinguistikako lanetan, eta katalan berri bezalako terminoak darabiltzate katalana bigarren hizkuntzatzat duten elebidunentzat.
|
|
|
Bestalde, gizarte mailan konnotazioz beteriko terminoa bilakatu da, aurrerago ikusiko dugun bezala, jatorrizko hiztunaren idealizazioaren ondorioz. Bereizketa honen azpian arrazoi asko daude, besteak beste, jatorrizko hiztun tradizionalek duten(
|
baina
hiztun berriek ez daukatela pentsatzen duten) azentua, zehaztasuna, jariakortasuna, lexikoa eta esapideen jakintza (Hornsby, 2015). Baztertze edo bereizketa honek hiztun berriek hizkuntza berriarekiko duten identitatean zuzenean eragiten du, beren burua hiztun arrunt bat jotzeko arazoak edukiz, eta beti hiztun berria izatera" kondenaturik" egonda, honek beranduago ikusiko ditugun ondorioak dakartzalarik euren hizkuntza identitatean.
|
|
|
XX. mendearen hasieratik, sakon aztertu dira Gaeltacht eremuko irlanderaren dialektoak,
|
baina
hiztun zahar tradizionalenak ez diren beste guztiei arretarik ez jartzeko joera izan du irlanderako dialektologiak (e.g. Wagner, 1981 [1958]).
|
|
2021
|
|
|
2002an Eskualdeko Hizkuntzen edo Hizkuntza Gutxituen Europako Karta berretsita, honako hizkuntzak babesteko hitza eman zuen estatuak: asiriera (neo arameera), batez ere Iraken eta Sirian hitz egiten den hizkuntza semitikoa; errusiera; greziera; kurduera (kurmanji aldaerakoa) eta yezidiera, biak irandar adarreko hizkuntza indoeuroparrak (gehienetan hizkuntza berari erreferentzia egiten diotela uste izaten da,
|
baina
hiztunek identitate etniko desberdina dute). Yezidi natsionalnost dutenak dira talde nagusia (40.000tik gora pertsona), eta gehienek (37.000 baino gehiago) beren ama hizkuntza yezidiera dela aitortzen dute; kurduera lehen hizkuntza 2.000 pertsona inguruk dute, et asiriera, pixka bat gehiagok; greziera hiztunak, aldiz, mila pertsona inguru dira.
|
|
|
Eguneroko erabilera adineko bikote edo haurridetan aurki daiteke bakarrik edo tokiko sare ttipi mugatutan. Idazkera arautu proposamenak izan dira,
|
bainan
hiztun ez alfabetatuari urrun zaizkio. Frankoproventzera arriskuan dago, baina, gaur egun, gorakada txiki bat egin du, batez ere elkarteen federazioek bultzatua.
|
|
|
Hizkuntza gutxiagotuen berreskurapena epe luzeko lana da; herrialdeetako legediak eta mundu mailako programa eta egitasmoak oso beharrezkoak dira,
|
baina
hiztun komunitateen esku hartze zuzenik gabe nekez egin dezake aurrera hizkuntza gutxiagotu baten biziberritze egitasmoak. Gorago aipatu ditugun hizkuntza lankidetzarako proiektuetan, euskaldun bezala, gure eskarmentua izan da elkarlanerako izan dugun ezinbesteko erreferentzia.
|