|
2008
|
|
|
Europara iritsi da alarma, eta Txinako esnekiekin eginiko produktu oro merkatutik kentzea erabaki du Europako Batasunak. 2002tik zegoen debekatua Txinako esnearen inportazioa,
|
baina
herrialde hartan kutsatutako esnea hartzeagatik lau haur hil eta milaka pozoitu ondoren, debekua gozoki, opil eta galletetara zabaldu du. Haurrentzako egiten diren produktuen gainean jarri da bereziki arreta, eragina askoz ere kaltegarriagoa delako haiengan; dena den, osagaien artean esnea %15etik gora duten Txinako produktu guztiak kontrolpean jarri nahi ditu EBk.
|
|
|
Espainian izan du igoerarik handiena, hiru hamarren, eta berak du langabezia tasarik handiena ere, bi hilabetean %8, 3tik %11, 3ra pasatu baita. Haren atzetik Eslovakian dago enplegurik gabeko gehien, biztanle aktiboen %9, 9,
|
baina
herrialde horretan hobetzen ari dira datuak. Langabezia txikiena Herbehereek (%2, 6) eta Danimarkak (%2, 9) dute.
|
|
|
Garai batean, inperialismo handia izan zen aldameneko herrialdeekiko.
|
Baina
herrialde horietan esaterako, Bolivian, Ekuadorren eta Paraguain herri gobernuak dituztenetik, ez dute horrelakorik onartzen. Evo Moralesek exijitu du Petrobrasek, zeinak hidrokarburoak ustiatzen baititu Bolivian, joko arauak alda ditzala; izan ere, arau horiek onura ematen zioten Brasili, eta pobrezia eta miseria Boliviari.
|
|
2009
|
|
|
Alemania, Turkia, Italia, Erresuma Batua eta Frantzia dira gas errusiar gehien kontsumitzen dutenak.
|
Baina
herrialde baltiarrak dira harekiko menpekotasun handiena dutenak. Europako Batasuneko kide berrienei behar duten gasaren %70 baino gehiago Errusiatik datorkie; baita Finlandiari, Greziari eta Austriari ere.
|
|
|
kababishak, rubatabak, manasirrak, shaikijak, bagarak...
|
Baina
herrialdeak badu bestelako errekorrik ere: kontinenteko liskartsuenetakoa da.
|
|
|
AEBetan deflazio arriskua uxatzen du horrek, eta petrolioa ere berpiztuz joango da, LPEEk aitaren batean ekoizpena murriztu ahala. Protekzionismora iritsi gabe (oraingoz),
|
baina
herrialde bakoitza bere interesak babestu nahian dabil.
|
|
|
Atzetik aurrera eginez, Rossiren aurretik jartzea lortu zuen. Burua erabiltzeko unea zen,
|
baina
Herrialde Katalanetako gidaria sutsua da. Ez du arriskurik neurtzen.
|
|
|
Hori uste badu ere, Michelettirekin biltzeko prest da kargutik kendutako presidentea oraindik ere; baldintza bakarrarekin: . Aurrez aurre eseriko nintzateke berarekin,
|
baina
herrialdean demokrazia berrezartzen badute eta herritarrek 2005ean aukeratutako presidentea itzultzen bada?. Zelayak bihar arteko epea eman die kolpistei agintea itzul diezaioten.
|
|
|
Haien erabakiak bete beharrekoak izango dira,
|
baina
herrialdeek Ecofinera jo ahal izango dute, hark erabaki dezan
|
|
|
Egiptoko Gobernuak ez du argiki baieztatu burdin hesi bat eraikiarazten ari den Gazarekiko mugan,
|
baina
herrialdea gerizatzeko eskubidea duela aldarrikatu du.
|
|
2010
|
|
|
Ez datoz bat gobernuak orain gutxi emandako datuekin,
|
baina
herrialdearen hiru laurdenak kontrolpean hartu dituztela jakinarazi dute talibanek. Hori dela eta, gerra galtzen ari direla ohartu eta Afganistandik ateratzeko eskatu die nazioarteko tropei.
|
|
2013
|
|
|
gehiegizko ekoizpena. Ordutik, pixkanaka Europako Batasunean produzitzen zen esne kopurua beharretara egokituz joan zen,
|
baina
herrialde bakoitzak bere ekoizpena edukitzea bermaturik. Baina joan den urtean hainbat herrialdek gehiago produzitu zuten, beren kuota baino gehiago:
|
|
2014
|
|
|
Suitzan ez dute nahi etorkinik. Kezkaz hartu dute berri hori Europako bertze lekuetatik,
|
baina
herrialde horietan ere badute kezkatzeko arrazoirik aski, eskuin muturra bazter guztietan ari delako indartzen azken urteetan. Europako hauteskundeen emaitzak beldurgarriak izan daitezke, are gehiago, ez dakigulako eskuin muturraren gorakada hori noiz geldituko den eta zer ondorio izan dezakeen.
|
|
2015
|
|
|
Bizkaitik abiatu zen Arana.
|
Baina
herrialde guztietan sortu nahi zituen mugimendu nazionalistak, independentzia lor zezaten. Hala jaso zuen bere asmoa Euskeldun Batzokijaren araudian:
|
|
|
Gatazka hori baliagarri izan zaio EIri arabiar sunitak gehiengoa diren eremuetan finkatzeko. Etxe Zuria Irakeko agintarien jardunarekin kritiko agertu izan da,
|
baina
herrialdearen egungo egoera 2003ko inbasioaren ondorio zuzena dela oroitarazi diote mundu zabalean.Kurduak eta Siria, kanpoanParisko bilkurak bi hutsune nagusi izan ditu, EIren erasoak zuzenean pairatzen ari diren bi eragile direnez gero: kurduak eta Siria.
|
|
2019
|
|
|
«Leku askotan, hemen bezala, txertoa jartzea ez da derrigorrezkoa, gomendagarria baizik. Hemen txertoaren estaldura maila mantendu egin da,
|
baina
herrialde batzuetan behera egin du. Frantzian, esaterako, txertoa jarri behar zuten 500.000 umek ez dute jarri».
|
|
|
Boliviak NBE Nazio Batuen Erakundearen eta Latinoamerikako Garapen Funtsaren laguntza jaso du, besteak beste.
|
Baina
herrialde mugakideei dagokienez, Peru izan da Boliviako suteak itzaltzeko prest agertu den bakarra, Moralesen arabera.
|
|
|
Diruak ez omen zekarren zoriona,
|
baina
herrialde baten ongizatea neurtzeko Barne Produktu Gordina, Eros Ahalmena edo Langabezia tasa bezalako neurgailuak erabiltzen ditinagu. Kuriosoa egin zaidan beti hori, ni neu, lantokian baino zoriontsuagoa bainaun Kanariar Uharteetako hondartzetan; baina sosak eta pozak errimatu eta arrimatu ditinagun Mendebalde planeta honetan, sinetsi nahi dinagu lana eta soldata, edozelakoak direla ere, zorionaren bideko iparorratza eta mapa direla.Ez omen zunan iritzi berekoa Butango laugarren erregea.
|
|
2020
|
|
|
Moskuren arabera, petrolio merkearekin hamar urtetik gora bizitzeko gai da Errusia.
|
Baina
herrialdearen diru sarrera nagusietakoa da. Analisten arabera, atzeraldia aurten ziurtatua dute, upelak 30 dolarren azpitik jarraitzen badu.
|
|
|
Klorokina: berez, malariaren kontrako botika da,
|
baina
herrialde askotan jada ez dute erabiltzen, ez delako eraginkorra, parasitoak erresistente bihurtu direlako. Birusa zelula osasuntsuetan sartzea eragozten du.
|
|
|
Munduko leku gehienetan ez zaio behar bezala heldu oraindik gaiari,
|
baina
herrialde batzuk hasiak dira neurriak hartzen. Belgikako Jokoaren Batzordeak ebatzi du sari kutxa batzuek jokoaren legea urratzen dutela.
|
|
2021
|
|
|
Vladimir Putinen gobernuaren aurkako sinbolo bilakatzen ari da Navalni, eta hori baliatzen ari da ideologikoki harengandik urrun egon daitezkeenak bere ingurura gerturatzeko. Liberala eta europazalea da,
|
baina
herrialdeko eskuin muturrarengandik hurbil ibilitakoa ere bada, iragan ez oso urrunean. Putinen gobernuaren ustelkeria kasuak argitara emateagatik egin da ezagun, ordea, eta horrek estali egin du, hein batean, haren aurpegirik politikoena.
|
|
|
Contek nahikoa babes lortuko ez balu, litekeena da Mattarellak beste norbaiti eskatzea gobernua osatzeko; besteak beste, hauteskundeak egin behar izatea saihesteko. Italian soilik presidenteak du bozetara deitzeko eskumena,
|
baina
herrialdea pandemia betean egonik, bere esku dagoen guztia egingo du hark pauso hori eman behar ez izateko.
|
|
|
Gorane etniako kideez osatutako talde politko militarra da FACT, eta 2016an sortu zuen UFDD Demokraziarako eta Garapenerako Indarren Batasuna alderditik bereizi zen talde batek, zeina Mahamat Nouri Debyren aurkari politiko baten alderdia den. Libian jarduten du taldeak,
|
baina
herrialde horretako muga igaro eta Txadeko Kanem eskualdean sartu zen. Eskualde hori kontrolpean zuela ziurtatu zuen FACTek apirilaren 13an, eta eremu hori «askatzen» hasiko zela iragarri zuen handik bost egunera.
|
|
|
Egoera oso ezegonkorra da. Munduan, industriak lortu du lehen atzaparkada gainditzea, eta, Txinak gidatuta, 2021 hasterako industria produkzioa 2020ko abiapuntura itzuli da,
|
baina
herrialde askotan enpresak uzkur daude inbertitzeko. Nazioarteko merkataritza iaz %16 beheratu zen, eta jipoia are handiagoa da sektore turistikoan.
|
|
|
Ingurumenaren aldeko taldeek hainbatetan leporatu diote IEAri ez duela azterketa fundamentuzkorik egin klima larrialdiari aurre egiteko jokalekuei buruz, eta berriztagarrien garrantzia gutxietsi duela.
|
Baina
herrialde aberatsak euren buruari deskarbonizazio helburuak jartzen hasi izanak eta, batez ere, Joe Bidenekin AEBak ere bide horretan jartzeak erraztu egin du IEAren beraren transformazioa, bai mezuan, baita haren izaeran ere.
|
|
|
Dena den, esan dudan moduan, gauzak oso motel doaz, eta, nire ustez, gizartea ez da asko aldatu. Orain ez dago tirorik,
|
baina
herrialde txiki honetan trauma osteko estresaren nahasmendua duten ehunka mila pertsona daude. Ez zait iruditzen mentalitatea asko aldatu denik.
|
|
|
Bien bitartean, Poloniako oposizioko alderdiak polexit aren (herrialdea EBtik ateratzearen) mehatxua astintzen ari dira asteotan,
|
baina
herrialdeko gobernuak erantzun dio ez duela horretarako asmorik. Inkesten arabera, herritarren gehiengo zabala, %80 inguru, talde komunitarioan jarraitzearen aldekoa da.
|
|
|
elkarri bota ohi diogu harria, eta elkar zauritzen dugu. Nekatuta nago,
|
baina
herrialdea aldatzea lortuko dugula sinetsita nago. Iraultza odolean daramagu:
|
|
|
Baina Txina dago, halaber, zenbait talde etnikoren erakunde armatuen atzean, eta, azken batean, Pekinek bere onura nahi du beste ezeren aurretik. Militarrak ez haserrarazteko, urrats bat atzera egin zuen Txinak,
|
baina
herrialde egonkor bat nahi du batez ere: ez dute arazo handirik Aung San Suu Kyirekin.
|
|
|
Elx azken aurrena da sailkapenean, hemezortzi punturekin. Eibartarrek hiru puntu gehiago dituzte, eta jaisteko postuetatik kanpo daude,
|
baina
Herrialde Katalaneko taldeak baino bi partida gehiago jokatu dituzte. Talde asko dago oso puntu gutxitan ligako beheko aldean, eta geroz eta partida gutxiago geratzen dira.
|
|
|
COVID laugarren olatua gogor hasi da jotzen Hego Euskal Herrian. Ñabardurekin,
|
baina
herrialde guztietan nabari da igoera, eta horren erakusle da azken 14 egunetako intzidentzia tasa metatua: 100.000 biztanleko 400 kasuren langa gainditu dute jada Araban, Gipuzkoan eta Nafarroan.
|
|
|
Datu horiekin, eremu gorrian dira jada Araba eta Gipuzkoa, 426,87 eta 484,66ko intzidentzia tasa metatua baitute, hurrenez hurren. Bizkaian, ez dira kopuru horretara iritsi (356,56),
|
baina
herrialdea de facto itxita dago, ezinezkoa baita Arabara, Gipuzkoara edo Kantabriara joatea. Nafarroan, berriz, ez dago eremu gorririk, herrialde osoan itxiera perimetrala ezarria baitago iazko urritik, baina intzidentzia tasa bertsua du:
|
|
|
«Uste dut Latinoamerikan, neurriz kanpoko liskarren garai honetan, zaila dela integraziorako mekanismoak ordenatzea. Garai batean, horrelako mekanismo asko zabaldu ziren, zeinek bere helburua zuela,
|
baina
herrialde batzuentzat oso zaila da nazioarteko aliantzak planteatu ahal izatea, barne arazo handiak dituztelako, egoera ekonomiko kritikoek are larriago bihurtuak. Darwinismo politiko moduko bat ere badago,' ahal duenak ospa, eta besteak hor konpon' moduko bat, eta ez da bloke handien araberakoa:
|
|
|
Hain zuzen, Frantzian, Espainian, Italian eta beste leku batzuetan martxan jarritako Google tasaren bidetik doa: enpresen irabaziak ez,
|
baina
herrialde bakoitzean egindako salmenten araberako tasa bat ezartzea da ideia.
|
|
2022
|
|
|
Lautadan eta Arabako Errioxan saiatu zen gehiena, bururik altxa gabe. Jose Mari Rekarte Fernandez de Lezearen (Zumarraga, 1943) izena ez da urrezko letretan joa ageri,
|
baina
herrialdeko ikastolez ari, noiznahi eta beti dira haren aipamenak.
|
|
|
Klima larrialdiaren ondoriorik latzenak pobretutako herrialdeetan eta garabidean direnetan nozitzen dituzte gehien,
|
baina
herrialde industrializatuak ez daude salbu. AEBetako mendebaldean, hainbat hilabete daramatzate euri eskasian.
|
|
|
Horren adibide da Hego Kivu eskualdeko gobernadorearen egoera bera: probintziako parlamentuak zentsura mozio bat onartu zuen joan den abenduan haren aurka,
|
baina
herrialdeko gobernuak berriro itzuli du bere lekura. Greba orokorra antolatu zuten asteartean Bukavun, horrekiko protestan.
|
|
|
Egungo merkatua moldatu ala ez, ziurrenez, ez da argituko martxoaren 24 Europar Kontseilura arte.
|
Baina
herrialde batzuk hasiak dira tarteko neurriak hartzen, kolpea arindu nahian. Izan ere, Ukrainako gerrak eta gasaren horniduraren inguruko segurtasun faltak gas naturala eta, ondorioz, argindarra neurrigabe garestitu ditu, fabrikak geldiarazi eta kontsumitzaile arrunten aurrekontuak erabat iraultzeraino.
|
|
|
eztabaida hori gero eta pisu handiagoa hartzen ari da Europako Batasunean, herrialde batzuentzat oso garrantzitsua baita gas garestiarekin sortutako argindarrak hainbeste ez baldintzatzea elektrizitatearen faktura —prezio orokorra garestituz— Egungo merkatua moldatu ala ez, ziurrenez, ez da argituko martxoaren 24 Europar Kontseilura arte.
|
Baina
herrialde batzuk hasiak dira tarteko neurriak hartzen, kolpea arindu nahian. Izan ere, Ukrainako gerrak eta gasaren horniduraren inguruko segurtasun faltak neurrigabe garestitu ditu gas naturala eta, ondorioz, argindarra, fabrikak geldiarazi eta kontsumitzaile arrunten aurrekontuak erabat iraultzeraino.
|
|
|
Diktaduretatik demokrazietara aldatu diren beste prozesu batzuekin konparatuta, aldaketa politikoko prozesuek baldintza berezi batzuk zituzten eremu honetan. Amerika eta Europa hegoaldean, aldaketa batez ere politikoa izan zen,
|
baina
herrialde hauetan aldaketak ez ziren politikoak bakarrik izan, ekonomikoak eta sozialak ere bai. Erregimen ez demokratikoak bukatzen direnean, ezegonkortasun urteak etortzen ohi dira, eta kasu honetan hori larritu egin zen trantsizio ekonomikoarekin.
|
|
|
Lehen ere atxilotuta egon da, baina larriak ez diren delituengatik. Bi urtez Bilbon bizi izan zen,
|
baina
Herrialde Katalanetan ere ibili zen, eta han Bilbokoa bezalako kasuak gertatu ote diren ikertzen ari dira.
|
|
|
Horrez gainera, suspertu egin behar dira erreforma sozial eta politikoak, horiek baitaude atzeratuena. Habanako 2016ko akordioaren bidez, aro bat bukatu zen Kolonbian,
|
baina
herrialdea ez da igaro gatazkaoste batera, eta hortxe dauzkagu 70 urte iraun duen gerra baten azken ukaldiak.
|
|
|
Ordainketan kale egiten lehena Sri Lanka izan zen, eta Nazioarteko Diru Funtsarekin erreskatea negoziatzen ari da jada herrialdea, krisi betean, hurbileko herrialdeei elikagaiak eskatzen.
|
Baina
herrialde gehiago egoera berean eroriko den beldurra gero eta presenteago dago. Aurreikuspenetarako Munduko Bankuko ekonomisten buruak, esaterako, aste honetan esan du nola uste baino bizkorrago uzkurtu diren finantzaketa baldintzek 80ko urteetako kanpo zorreko krisien antzerakoak ekar ditzaketen hainbat herrialdetan.
|
|
|
2030erako planetaren %30 babestua izatea bultzatu nahi dutela diote. Sekulako helburua da,
|
baina
herrialdeak oso baldintza diferenteetan abiatzen dira helburu horretara, eta sekulako talkak daude. Hori helburu moduan onartzen bada, garabidean diren herrialdeek dirua eskatuko dute hori bideratu ahal izateko.
|
|
|
«Ozeanoei esker dago bizitza planetan,
|
baina
herrialde batzuen berekoikeriak porrotera eramango ditu negoziazioak. Etorkizuneko irabazi ekonomikoekin itsutu dira, elkarrizketa hauetan egindako aurrerapauso guztiak oztopatuz.
|
|
2023
|
|
|
Katixa Agirrek Amek ez dute eleberriaren sustapen bira egin behar zuen AEBetan,
|
baina
herrialdean sartzea ukatu diote, ESTA baimena lortzeko online eskaera bete duenean. Twitter bidez eman du idazleak bere egoeraren berri, eta azaldu du Gobernuak ez diola arrazoirik eman.
|
|
|
«Azken bi urteetan, entzuten ari gara oliba olioaren ekoizpena ikaragarri jaitsi dela, lehorteak oliben uztan izandako eraginagatik.
|
Baina
herrialde tropikaletan beti egoten da urtaroren bat euri jasa indartsuekin, eta, hortaz, kafea beti ekoizten da, gehiago edo gutxiago». Alde horretatik, plagak dira mehatxua:
|
|
|
Herenegun, Poliziak negar gasa jaurti zuen Nairobiko ikasgela batera, eta 50 haur baino gehiago eraman behar zituzten ospitalera. Protesta jendetsuenak Nairobin egiten ari dira,
|
baina
herrialde osora zabaldu dira manifestazioak, hala nola Kisumura (mendebaldean), Mombasara (hegoaldean) eta Nakurura (erdialdean).
|
|
|
Protestarik jendetsuenak Nairobin egiten ari dira,
|
baina
herrialde osora zabaldu dira, hala nola Kisumura —mendebaldean—, Mombasara —hegoaldean— eta Nakurura —erdialdean— Ehunka zauritu eta dozenaka hildako izan dira zergen igoeraren aurkako protestetan, baina, Azimio la Umoja oposizioko koalizioko kide Opiyo Wandayiren arabera, mobilizazioak «oso arrakastatsuak» izan dira orain arte. «Eskerrak eman nahi dizkiegu Kenyako herritarrei, erregimen drakoniar honek ezarritako zergen inguruko haserrea adierazteagatik».
|
|
|
Ebakuazio plana gaur egungo Nigerreko agintariekin koordinatuko da, ministerioaren esanetan,
|
baina
herrialdetik alde egin nahi dutenak ebakuazio puntura gerturatu dira. Ez dute data konkreturik jarri herritarrak ateratzeko, baina ministeriotik aditzera eman dutenez, «azkar» aterako dituzte zibilak.
|
|
|
Suediara egindako bidaia baliatuz, Zelenskik baieztatu zuen Ukraina prest dagoela EB Europako Batasuneko kide izateari buruzko elkarrizketak hasteko, eta gaineratu zuen Kievek Stockholmen «babesa» duela talde komunitariorako bidean. Iaz, Bruselak EBn sartzeko hautagai estatutua eman zion Ukrainari,
|
baina
herrialdeak baldintza batzuk bete behar ditu kide gisa onartua izateko. Suedia, berriz, NATO Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundera atxikitzeko Turkiaren baiezkoaren zain dago oraindik.
|
|
|
Horien artean ziren Europako Batasuneko 27 estatuak eta OACPS Afrikako, Karibeko eta Pazifikoko Estatuen Erakundeko 79 kideak.
|
Baina
herrialde guztiak ez datoz bat horrekin. Esaterako, COP28 biltzarraren egoitza:
|
|
|
Mexiko eta Brasil dira, oraino, Eliza Katolikoak munduan dituen gotorlekurik handienak. Metropoliko fededunekin bakarrik beteko litzateke aipatu kopurua,
|
baina
herrialde osotik 70.000 erromes heldu ziren hiriburuko basilikara, hainbat egunez oinez, autoz edo bizikletaz egindako erromesbidean.
|