|
2000
|
|
|
Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
Baina
hau patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu beti ezagutzan.
|
|
|
Eta tesia ez dabil oker. Carnapek Neurathen fisikalismoaren eta entziklopedismoaren tesi nagusiak onartu zituen,
|
baina
honen tankera grinatsua, batere ez zorrotza, analisi logiko eta linguistikoaren oinarria osatuko zuen kontzeptualizazio teoriko bihurtuz. Enpirismo klasikoa eta Frege eta Russellen logizismoa batzen zituen filosofia zientifikoa biek defendatzen zuten behin eta berriro, ondoren filosofia germaniarraren idealismoa eta metafisika kritikatzeko.
|
|
|
egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere.
|
Baina
honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa. Guztiz alderantziz:
|
|
|
Egun arteko esperientziak suak erre egiten duela esaten badigu, baldintza berberetan etorkizunean ere gauza bera gertako dela baiezta dezakegu.
|
Baina
honek etorkizuna eta iragana antzekoak edo berdinak direla aurresuposatuko luke, eta hau ezin da frogatu. Zeren posible litzateke, bere kontingentzian, suak ez erretzea —bururatu daiteke eta, gainera, ez da kontraesankorra— Ezin dugu erakutsi, hortaz, etorkizuna iragana bezalakoa izango denik, ez baitago inolako arrazoirik hori uste izatera eramaten gaituena.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa),
|
baina
hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen.
|
|
|
Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
Baina
hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi. Onartzen zuten logika, gogoeta, pentsamendua, ikerkuntzaren alde bat direla —analitikoa—, baina ez bakarra.
|
|
|
" Ez da ezer onik edo txarrik, baizik eta pentsatzeak egiten du hala".
|
Baina
honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela.
|
|
|
Adibidez, zeru urdinerantz begiratzen dudanean esperientzia hori edukiz gero, zerua urdina izateak harrituko ninduke, hodeitsua den kasuarekin konparatuta.
|
Baina
hau ez da esan nahi dudana. Zerua existitzeak harritzen nau, edozein modutan izanez.
|
|
|
Hurrengoa esan liteke: " ikuspegi bakoitzak bere xarma du",
|
baina
hau faltsua litzateke. Zuzena hurrengoa esatea da:
|
|
|
Orduan, eratorpenari buruz pentsatzean soilik agertzen da sakontasuna.
|
Baina
hau zalantzagarria izan daiteke eta hurrengoa esan liteke: " Zergatik arduratu hain gai zalantzagarriaz?" (atzera begiratzen duen Elsa zuhurra bezala) 22 Baina ez dago halako ardurarik.
|
|
|
[Urrezko abarra, II bol., 315 orr.23 Hori imajina dezakegu arazorik gabe —eta agian emandako zioa izango litzateke, adibidez, santu babesleek bata bestearen kontra jokatuko luketela eta auzia gidatu ahal izango lukeena bat baino ez zela izango.
|
Baina
hau ere senaren hedapen osagarri bat izango litzateke.
|
|
2001
|
|
|
Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz).
|
Baina
honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia. Izan ere (eta bigarrenik), kosmosean errealitate mota ezberdinen arteko desberdintze argia dago.
|
|
|
Ahalgarria esperientziaren baldintza formaletara egokitzen dena da. Ekarpen berria da hau ere maila honetan, zeren ordura arteko razionalismoak, Leibnizek, ahalgarria kontraesanik ez duena bezala ulertzen du;
|
baina
hau ez da nahikoa izango Kantentzat. Logika formalaren legeekin bat egiteaz gain, hots, kontraesanik ez barnebiltzeaz gain, ahalgarri denak sentimenaren eta adimenaren baldintzekin bat egin ahal izan behar du.
|
|
|
Naturaren sistema: Adimenaren adigai hutsak edo kategoriak aurkeztu ondoren, ezagutzak behar dituen bigarren mailako adigai bereziagoak kategorien arteko harremanetatik eta kategoria begiespen harremanetik erraz lortzen direla dio Kantek,
|
baina
hau zehazteko lana ez du gauzatzen Kritika n, etorkizuneko sistemarako uzten du. Gainera, lan erraza izango dela aipatzen badu ere, ez zuen inoiz burutu.
|
|
|
" Gizaki oro hilkorra da/ irakasle oro gizakia da/ irakasle oro hilkorra da" inferentzia egin dezakegu.
|
Baina
hau noski gara daiteke batasunaren bila: " Abere oro hilkorra da/ gizaki oro aberea da/ gizaki oro hilkorra da".
|
|
|
Kausen katea denboran hasiko da une batean eta beste une bat egongo da horren aurretik; hala ere, aurreko une honek ez du ondorengoa inolaz ere determinatzen, kausen katea hasi aurretik baitu ezer determinatu.
|
Baina
honek bigarren analogia, hau da, kausalitatearen legea apurtuko luke, eta hori ezinezkoa litzateke esperientziaren eremuan. Hasierako ekintza aske hori onartzeak, beraz, izadiaren barne lotura apurtuko luke.
|
|
|
‘gorritasunera’ igarotzen gara, kontzeptu edo adigai batera.
|
Baina
hau adimenak egiten du, ez sentimenak, eta beste eremu hau geroago Logikan aztertu da.
|
|
|
Horretarako beharrezkoa da denbora begiespen gisa ulertzea.
|
Baina
hau oinarri ahula da Geometriaren pareko zientzia bat oinarritzeko. Espazioari buruz egin ez bezala, azalpen honetan Kantek ez ditu denbora eta Aritmetika lotzen, hori geroago egiten du Analitikan eta gainera era oso laburrean:
|
|
|
Askatasunak, berriz, gauzen egoera berri bat adierazten du, eta, ondorioz, kate berri bat hasteko ahalmena barnebiltzen du. Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta lehenaren ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena;
|
baina
hau ez da autua orain). Kausalitateak esperientziaren mailan duen jokabidea Analitikan frogatu denez, Kantek orain erakutsi nahi du askatasuna ez zaiola kontrajartzen izadiari.
|
|
|
Badirudi zerbait baldintzatua bada, honek bera baldintzatu duen zerbait eskatzen duela halabeharrez.
|
Baina
hau ez da guztiz egia; egia da baldintzatua berbaitango gauza bezala hartzen bada soilik; baina ez da hori kasua, baldintzatua beti ere espazioan eta denboran baitago. Eta esperientziaren barne baldintzen katea luza daiteke beti ere, eta horrek ez du ondoriotzat guk kate amaigabe horren izatea onartzen dugunik, berbaitango gauza osatua balitz bezala, baizik eta katea mugarik gabe luza daitekeela soilik.
|
|
|
Hasieran esan dugu ez dela erraza ona, egia eta ederra hiru aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera hiru alderditatik begietsita.
|
Baina
hau bai dela argia, niretzat: egarri denari baso bat ur ematea, ez dela ona bakarrik, baita ere ederra eta egia.
|
|
2004
|
|
|
Alde batetik, frogapen horien helburua zelako Jainkoaren beraren existentzia frogatzea, ez hura gainerako izakien iturri bezala bururatzea; eta, bestalde, Descartesek bere buruaren eta, hobe esanda, errealitate materialaren izaera akastunean oinarritu dituelako orain arte eman dituen frogapenak. Hau da, izaki akastun batetik heltzen ginen Jainkoaren existitu beharrera,
|
baina
honek arrazoimenaren prozedura izaki akastunaren menpeko egiten du bere ezagutza," nire pentsamenduaren menpeko".
|
|
|
Wittgensteinek erakutsi zuen perpausa, errealitatearen irudia ez ezik, bere baitan daduzkan esapideen funtzio bat dela (3.318), Aristotelesek intuitu ez zuena eta logika megariko estoikoak antzeman bide zuena. Egia esan, Fregek eta Russellek jada hautemana eta erakutsia zuten ‘perpaus funtzio’ kontzeptua, Wittgensteinek berak aitortzen duenez,
|
baina
honek haratago eraman zuen adigai horren irispidea eta bere gainean eraiki zuen bere irudikapenaren teoria.
|
|
2005
|
|
|
Sua egiten ikasi aurretik, honen existentzia mirari baten bitartez bakarrik argitu zitekeela zirudien.
|
Baina
hau piztu eta gero, sinestezina den erraztasunez ugaritzen da. Berdin gertatzen da ere artikulatutako tonuarekin.
|
|
|
Hizkuntza bakoitzaren berezko berezitasunak, azken finean, ezinezkoa egiten du hizkuntzen arteko itzulpenen perfekzioa,
|
baina
hau bera aukera bat bihurtzen da edonorentzat ze, bestelako hizkuntzak ikasiz, batek bere gizaformazioan aurrera egin baitezake.
|
|
|
Hain zuzen jarduera honek" ez du naturaren objektu bat bilatzen baizik eta baldintzarik gabeko zerbait", alegia," gizabanakoekiko erlazio berezi batean dauden eta hauentzako helburu bihurtzen diren idealak" 37. " Karaktereak ezagutzen" eta" gida filosofikoak eskaintzen" dituen antropologia hau, beti ere, askorentzat da probetxugarria, bai" gizakia erabili eta menperatu nahi duen tratulariarentzat" bai" berau hobetzen eta osatzen saiatzen den hezitzaile eta filosofoarentzat" 38 Horrela, bada, tresna edo bitarteko egoki baten aurrean gaude,
|
baina
honek —bestelako tresna eta bitarteko guztiekin gertatzen den bezalaxe— ez du erabilera on bat bermatzen. Antropologia honen" dimentsio teleologikoak", azken finean, gizakiaren berezko askatasuna agerian jartzen du eta, honekin, baita banakoak bere berezko giza garapenean duen ardura azpimarratzen ere.
|
|
|
Gizaki bat osatzen duten ezaugarri guztiak dira garrantzitsuak, jakina,
|
baina
honek ez du esan nahi hauen artean sailkapen bat egiterik ez dagoenik edota egin behar ez denik. Alderantziz, pertsona bakoitzak bere humanizazio prozesuan bere bideari jarraitu behar baldin badio, honela ikusi dugu jada, jakin egin behar du bere baitan nor den eta berez zer den.
|
|
|
Ze bertan aurkitzen dugu ere lasaitzeko motiborik: batetik, benetan zaila dena planaren ejekuzioa da, denbora eta jende askorekin burutu beharreko ejekuzioa,
|
baina
honen ondorengo aplikazioa eta erabilera berriz erraza eta eskuragarria da edonorentzat, baita formazio txikienekoarentzat ere; bestetik, nahiz eta eginkizun osoaren helburu nagusia askorentzat ez hain garbia izan, planak badu oraindik ere garrantzi altueneko helburu osagarri bat, hain zuzen, orain arte praktikoki inoiz ezagutu ez den hizkuntzen jabekuntzaren erraztearekin loturiko bat....
|
|
|
Berau arnasa bezalakoa da: guztia inguratzen du baina, finegia delako, ezin da bere forma elementu batean antzeman; mendietako lainoarekin ere hauxe gertatzen da, ze honek urrutitik begiratuta bakarrik dauka forma,
|
baina
hau desagertu egiten da lainoan bertan sartuz gero. Hizkuntzaren naturara edo esentziara gehiago hurbiltzen gara baldin eta, batetik, hizkuntza ezberdinak zehatzago behatzen baditugu eta, honela, gizadi osoaren hizkuntz formazioaren aktibitate orokorrean sartzen bagara, eta bestetik, hizkuntza bakoitza —beronen zatitze analitikoa ezinbesteko aurrelan bat delarik— karaktere nazional jakin baten espresio indibidual eta zehatz bat bezala antzematen ahalegintzen bagara.
|
|
|
Humboldten obra osoa, printzipioz eta aipatu bezala," antropologia pedagogiko" bat edota" pedagogia antropologiko" bat bezala kontsidera daiteke. Gizakia bere errealitatean ezagutu nahi du eta, zentzu honetan, haren idatzi guztiei kutsu antropologiko bat darie;
|
baina
honetaz gain gizakia bere posibilitatean ulertu nahi du eta, honengatik, horiei kutsu pedagogiko bat ere igartzen zaie. Haren ustetan bi aspektu hauek ezin dira erabat banandu, are gehiago, bera sinetsita dago biak elkarrekin lantzearen onuraz:
|
|
|
Bestetik, estuegia iruditzen zaio ere pentsalari horien planteamenduen oinarrian dagoen kontzepzio linguistikoa bera, ze, honen arabera, hizkuntza sinpleki giza-izakiaren gabezia batetik jaio eta sortua izango litzateke: " Hizkuntzari esker bakarrik da gizakia gizaki,
|
baina
honek hura asmatu ahal izateko gizaki izan behar zuen jada. [...] Hizkuntza gizakiaren beraren baitatik irteten da" 76 Bi ohar hauen eskutik iristen da Humboldt, oraindik J. G. Herder baino argiago, Gizakiaren eta Hizkuntzaren arteko barruko lotura ikustera eta, hemendik, hizkuntz jatorriaren gaia ez" genetikoki" baizik eta beste modu batean planteatzera.
|
|
2016
|
|
|
Runt edo erretusoa tamainu handiko txoria da, moko luze sendoa eta oin luzeak dituena; uso honen azpiarraza batzuek sama luzea dute, beste batzuek hego eta buztan luzeak, eta beste batzuek buztan bakanki laburra. Barb edo bizarduna mezulariaren antzekoa da;
|
baina
honen moko luzea barik, moko motx motxa eta zabala dauka. Pouter edo papohandiak gorputz, hego eta hanka oso luzangak ditu:
|
|
|
Darwinek horren sustraiak orobat naturalak izan litezkeela iradokitzen du, zakurraren adibidearekin berriro, horren nagusiarenganako debozioa erlijioaren hastapen modukotzat irazkinduz.76 Kasu honetan, hala ere, naturaltasunaren adieragintzak zuzenespen itxurarik ez du batere: basanaturaltasun hori zientziak eskergarriro gaindua dago, dio Darwinek; arrazoimenaren kontrol zorrotza gabe ‘erlijioak’ (gizakiaren dohain intelektual hoberenek sortua denak nolabait) basaberearen basakeria makurrenetara bihurtzen du gizakia.77 Erlijioaren beste kritika asko ere badauka (dogmatismoa, zientzia eta progresoa eragoztea, etab.),
|
baina
hau ez da horiek biltzen geratzeko tokia.
|
|
2021
|
|
|
Not all men, ni ez naiz izan, ni ez naiz horrelakoa.
|
Baina
honen aurrean badago erantzuterik yes all women; hau da, emakume guztiek bai pairatzen ditugula gizarte matxista baten ondorioak. Beraz, arazoa hor dago.
|