|
2000
|
|
|
Nafarroaren alde, beraz, eta Gaztelaren aurka.
|
Baina
gerla hura galdu genian, eta, handik aitzina, badakik: uholdea... zeren eta, Nafarroaz denaz bezainbatean, errege katolikoen denboretan iritsi baitzitzaigun uholdea, intransigentziaren eta pertsekuzionearen uholdea, Joanes!, Noeren denboretan baino bortitzago.
|
|
|
Eta erran zuen: " Ez nintzen mundu honetarat bakea ekartzerat etorri,
|
baina
gerla". Eta hemen gero eta konbentzituago gaude ezen Joanikot luthertarra dela.
|
|
2005
|
|
|
–
|
Baina
gerlako hilen marmolezko zerrendan duzu Pierra, elizako kalostrapean.
|
|
|
Azaroaren 11ko omenezko meza isiletan batez ere, orduan zuelako egiazki sentitzen zinez laxoa eta herabetia izan zela. Pierra, Emile, Frantxua, Kaiet edo Graxia bezainbat izan zitekeen mort pour la France,
|
baina
gerlari uko egin zion, gogoetatzeke, okazioneaz balia, San Florentingo geltokian.
|
|
|
Noiztenka imajinatzen zuen Wernerrekin ezkontzen zela, Berlinera bizitzera joaten zirela eta, Aturri hegi misteriotsuko atsoak umeontzia masakratu zion arren, Evaren antzeko alaba bat ekartzen zutela.
|
Baina
gerla zen jadanik; Wernerrentzat ilusio handirik ez zeukan Janina, edozein ordutan galtzak apaldurik eta uniformea soinean presaka jautz zezakeen puta bat baizik ez zitekeen.
|
|
2007
|
|
|
Bestalde, nazioartean ez zen interbentzio militarrik proposatzeko akordiorik izan: frankismoa erori zen, bai,
|
baina
gerlarik gabe.
|
|
2008
|
|
|
Gainera gerlatik ihes egin nahiz, oihan baten erdian zegoen jauregi batean kokatuak ginen.
|
Baina
gerlaren arrabots eta oihartzun guztiak hurbiletik etorri zaizkigun. Bai eta ere gudari garaileen eta gerlako presuner iheslarien ekintza ospetsuak.
|
|
2009
|
|
|
Hala da.
|
Bainan
gerlak ere bere legeak baditu, non ez den salbaienartean phizten.
|
|
|
Momentu gogorrak kontatzen dituzten argazkiak. Ikusteko errazak ez diren gauzak daude; azken finean, gerrako argazkiak baitira, hilketak gertatu eta 70 urte geroagoko argazkiak,
|
baina
gerla argazkiak, halere. Uko egin diet, horregatik, tamaina ikusgarriko argazkiei, eta nahiago izan dut hurbiltasuna eta intimitatea, argazki bakoitzera isiltasunean gerturatu ahal izateko.
|
|
2010
|
|
|
Hala ere, badirudi gerran emandako denborak eragin kaltegarria izan zuela Matxinen osasunean: . Oraino 56 urthe zituen [hil zenean],
|
bainan
gerla eginik buruen buru, horrek erran nahi baitu osagarria zafratua zuela? 21 Oro har, gerrako esperientzia, nahiko negatiboa izango zen Matxinentzat; izan ere, gerrari buruz idatzitako bertsoei bagagozkie (ikus 4 puntua), haren ikuspuntua zeharo kritikoa da. Panpilli senpertar bertsolariak ere aipatzen du Gerla Handia Matxinen inguruan, gerratik etxeratzean ezagutu baitzuen Panpilli gaztetxoak Matxin:
|
|
|
Gerla" humanitarioak", orduan, baina humanismo arraro batekin: gizaki guziek dute" lengoaia" eta" erabakimena",
|
baina
gerlaren antolatzaile" humanitarioentzat" 1205 besteek ozta ozta dute burujabetza biologikoa. Harrigarria da gero Queen Victoriaren hilek oraintsuko Georges Bush1206 Estatu Batuetako presidentearenekin duten antza hilgarritasunean, mendebaldar hildakoen kontabilitate bakanean eta besteen zenbatezintasunean.
|
|
|
Emakumearen amnesia kolektiboa da, bozik ez duenez oroimenik ere ez duelako.
|
Baina
gerla hura herri osoarena izan zen, arrifien aldetik. Ez zuten ez apartatzerik ez gordetzerik izan ez emakumeek, ez zaharrek, ez umeek.
|
|
|
1921eko uztailean, Annualekoa gertatu eta Melillara berehala heldu zirenetakoa izan zen, Francisco Francorekin batera. Irailean Casabonan zauritu zuten,
|
baina
gerlan jarraitu zuen, Erregularren buru. 1922an, mendebaldean, Tazarut herria okupatzeko El Raisuniren kontrako borrokan ibili zen.
|
|
|
Mulei Ahmed el Raisunirekin negoziazioak hasi ziren, esate baterako.
|
Baina
gerla hutsaren aldekoek garaitzen zuten.
|
|
|
Kanpaina zabala egin zen boluntario bila. Ondo ordainduko zieten nahitara joango ziren soldaduei.89
|
Baina
gerlarako mutilak topatzea ez zen erraza izan. Industria sortzen hasia zen eta, trenbidegintzan ere gizon asko zebilenez gero, lana ez zen falta.
|
|
2012
|
|
|
Gerlaren alde mintzo zara,
|
baina
gerla telebistatik ikusteko asmoa duzu. Telebistazalea zara orduan, Hostilius, ez gerlazalea.
|
|
|
Naski, jeneralari handik ez zitzaion ohorerik bildu,
|
baina
gerla epaia jasan behar izan zuen, armada baitako haren maila eta ospea alferretara etorririk. Banderak onetsi egin zuen zigorraren latza eta zizpari konpainiako buruzagitza utzi behar izan zuen; ez zen eman espainoletara Parra, Salasola eta beste egin ziren bezala, ez eta Maximo Gomezen kontra itzultzera entseatu ere.
|
|
|
Ados. Gure artean ibiltzeko jokamolde baliosa,
|
baina
gerla soziala irabazteko berdin balio du. XIX. mendeko bukaeratik, lehengo sindikatuetan gehiena izan zen anarkismoa gutxiengo bat bilakatu zen; gero Ukrainian, Espainian, berdin Italiako lantegi kontseiluetan, zerbait izan zen, baina, oro har, galtzaileen artean gelditu zaigu.
|
|
2013
|
|
|
Afera hasi zen Miguel Almereyda Le Bonnet Rouge ezker muturreko aldizkariko zuzendariaren atxiloketarekin. Militante bakezaleak bat egin zuen, hastapenean, abertzaletasun olde harekin,
|
baina
gerla luzatu ahala bakezale izatera itzuli zen. 1917ko uztailaren 7an atxilotu zuten, ustez alemanen dirua jaso zuelako.
|
|
|
Alde batetik, gerlari buruzko ezaugarri orokorrak neurtu ditugu, hala nola gerlako lekuak berak nola deskribatzen zituzten, gerlako bizipenez zer kontatzen zuten, gerlak soldaduen moralean eragiten zituen gorabeherak nola agertzen ziren eta abar.
|
Baina
gerlari buruz egin diren tesietan anitz aztertutako sail orokor horretaz gain, beste batzuetan ere jarri dugu arreta, hala nola euskaldun gisa zer jarrera agertzen zuten, eta baita ere fededun gisa. Gure irakurketa eta azterketa parametroetan garrantzi handia zuen sail horrek, eta aterako ditugun ondorioetarako funtsezko zutabea izanen dira.
|
|
|
Euskal Herriko milaka gizon ere joan ziren Frantzia iparraldera eta Belgikako mugara, alemanen kontra borrokatzera.
|
Baina
gerla eta mobilizazio haren harira, ordu arteko polemika giro bizia eztitu zen, bat batean, eta Frantzian batasun sakratua indarrean jarri zen. Zurien eta Gorrien arteko liskarrak izoztu ziren, eta denek bat egin zuten Alemaniaren kontra.
|
|
|
Euskal Herrian eta Katalunian, Frantziaren aldekoagoak ziren. Frantzia laguntzen zuten, katalanek adibidez,
|
baina
gerla denboran ederki aberastu ere egin ziren, egoera baliatuz. Euskal Herriko abertzaleen artean bi jarrerak izan ziren.
|
|
|
1911n Bordeleko 18 erizain militarren sailean izendatu zuten, eta beraz, sail hartan zegoen, 1914ko abuztuaren 4an gerlara deitu zutenean.
|
Baina
gerla hasi zenean, 123 Infanteria Erregimentura iragan zen, eta 1915eko abuztuaren 5ean, aldiz, 57 Infanteria Erregimentura pasatu zen.
|
|
|
Oxobi bereziki bere alegiek egin zuten ezagun.
|
Baina
Gerla Handia ere ezagutu eta bizi izan zuen, eta gerla hartaz idatzi ere bai, Eskualduna astekarian. Bertso franko utzi zuen, eta izenpetu gabeko berri anitz ere idatzi bide zuen.
|
|
|
|
Baina
gerla bururatu baino lehen utzi zuen Uztaritzeko eliza, Baionako apezpikuak Baionako kalonje izendatu baitzuen, 1918ko abuztuaren 8an. Kargu hori ematearekin batean, Eskualduna ko zuzendari kargua ere eman zion, eta baita Baionako elizbarrutiko Bulletin Religieux agerkariko buruzagitza ere.
|
|
|
Lehen aipatu bezala, ez zen arazo politiko handirik, batasun sakratuaren logikan sartu baitziren denak.
|
Baina
gerla lehertzeak eragin zituen berehalako aldaketen baitan, kazetaritzaren askatasuna mugatuko zuten beste aldaketa batzuk ere izan ziren.
|
|
|
Baina, oro har, zinezko gerlako berriemaile bereziak gutxi ziren, herrialde bakoitzak dozenaka batzuk baizik ez zituen. Lehenago ere bazuten gerlako kazetaritzaren esperientzia eta militarrekin lan egiteko ohitura,
|
baina
Gerla Handia ez zen besteak bezala, eta kazetaritza egiteko mugak ukan zituzten. Arauak zorroztu zituzten, eta baimen berezirik ez zuten kazetariek ez zuten haizu gerlako tokietara joatea, berriemaile gisa, ez bazuten espioitza egiteagatik epaituak izan nahi.
|
|
|
Ezaugarri horiek ageri dira Eskualduna irakurtzean ere. Informaziorik ez zen heltzen erredakzioetara,
|
baina
gerla zen berri nagusia, herritarren kezka handiena, eta beraz zutabeak gerlako solasekin bete behar ziren. Zeukaten informazio iturri bakarra, Gerlako Ministerioak egunean hiru aldiz igortzen zituen komunikatuetara mugatzen zen.
|
|
|
Gerla lehertu aitzineko astean gerla arriskuak bazirela agertu zen astekariaren editorialean.
|
Baina
gerla nola eta zergatik lehertuko zen ez zuen esplikatzen artikulu hark. Gerla arriskuaren oinarrian alemanen eta frantsesen arteko aspaldiko etsaigoa zegoela eta ondorioak Europa osora zabal zitezkeela, bai, agertu zen, baina iturburuak zein ziren, ez.
|
|
|
Iragarpen beltz haiek bazterrean utzi eta berehalako garaipenaz segur zirela erakustera eman zuten. 1914ko agorrilaren 7ko artikulu nagusiak ez zuen gerlaren iraupenari buruzko iragarpenik egiten,
|
baina
gerla laburra izanen zelako usteak presentzia handia zeukan.
|
|
|
Denbora pixka bat pasatu ondoan eta gauzak ez zirela uste bezain laster eta ongi bukatuko ulertu ondoan, autokritika hein bat egin zuten Eskualduna astekarikoek. Autokritika hitza beharbada handiegia da,
|
baina
gerla hasi eta lau hilabeteren buruan aitortu zuten, hastapenean gerla biziki laburra izanen zela uste zutela. Lau hilabete geroago gerla luzatzen ari zela ikusi eta onartu zuten.
|
|
|
|
Baina
gerlaren luzatzeak itzal bat zekarren, eta nekez egin ziezaiokeen ihes Eskualduna k: jendearen baitan sortzen ari zen etsipen giroa.
|
|
|
Baina errealitatea zen 1918ko irailaren 28tik aitzina, Alemaniak gerla galdutzat zeukala eta bakea egitearen alde zegoela. Bakea izenpetu artean, aste batzuk iragan ziren,
|
baina
gerla galdua zutela nabari zen Zerbitzari rengutunetan. Ondoko asteko berriak armistizioaren berri jakin ondokoak ziren, eta gutun haietan garaipena sentitzen zen.
|
|
|
Astekari horrek bezala gainerakoek ere aipatu zituzten alemanek Frantzia iparraldean eta Belgikan egin sarraskiak. Gerla hasi eta lehen asteetan giroa bero bero zegoela, errazagoa zen horrelako gertakariak aipatuz herra zabaltzea,
|
baina
gerla ohitura bihurtu zenean, asetze bat gerta zitekeenean, Reims-eko katedralean gertatua gogora ekarri zuten, alemanen kontrako herra ez eztitzeko.
|
|
|
Ordu arteko nortasun kontzeptuan, barnealdekoek herria zuten eremu eta erreferentzia, herriko jendearekin bizi zelako, denbora guztian han egoten zelako eta haiekin, eta hori zen haien eremu konkretua, frantses nazioa abstraktua zen bitartean.
|
Baina
gerla egitea beren herri konkretu horren kontrako mehatxuari buru egiteko modu gisa onartu zutela ere badio. Beraz, bereziki bakoitzak bere herria bihotzean izatea ez zen euskaldunen baitan gertatzen bakarrik, baizik eta barnealdeko soldadu ororen baitan.
|
|
|
Euskara bezala beste hizkuntzak ere maiz erabiltzen zituzten fronteko soldaduek, Pierre Barralen arabera, hain zuzen, hastapenean, eskualde beretako soldaduak elkarretaratzen baitzituzten. Zerbitzari ren kronikak irakurriz ere ohar daiteke euskaldunak elkarrekin euskaraz mintzo zirela,
|
baina
gerla denboran frantsesa ere erabili behar izan zutela. Hala ere frantsesa ez zela euskaldunen hizkuntza eta gerla hartan frantsesa ikasten ari zirela aitortu izan zuen behin edo beste, adibidez Somme eskualdean ziren batean:
|
|
|
Berriz ere, Frantziarentzat «gure erresuma» aipatuz, identifikatze garbia egin zuen.
|
Baina
gerla logikan, Frantziaren garaipena nahi zuela eta alemanak Frantziako mugetatik kanpo igorri nahi zituela adierazi zuen. Beste behin, euskaldun anitz zituzten bi erregimentuk Frantziako Noyon eta Mont Renaud herriak hartu zituztela idatzi zuenean, Frantzia salbatu zutela idatzi zuen.
|
|
|
Zerbitzari k soldaduak gerlaz aseak zirelako zurrumurru hori gezurtatzeko sentitu zuen beharrak berak erakustera eman dezake etsipen zerbait bazela nonbait. Gerlaz aseak zirela, bai, onartu zuen,
|
baina
gerla irabazi arte zutik egonen zirela segurtatu. Soldaduek etsaia lehertu arte iraun nahi izatea zehaztean, gerlaz asea izatearen solasa indargabetzen ari zen.
|
|
|
Eskualduna koak ere irauteko prest ziren, konbentzituak baitziren gerlak ez zuela luzaz iraunen.
|
Baina
gerla gehiago luzatzea ez zen entzun nahi zuten aukeren artean sartzen. Artikulu anitzetan egiten zituzten iragarpenak gerlaren iraupenari begira.
|
|
|
Haren ustez onespenak ez du erran nahi soldaduek bozkarioz egin zutenik gerla.
|
Baina
gerlan engaiatu ziren hainbat arrazoi nahasi zirelako, guduan galdu lagunen mendekatzeko edota beren familia hartzen zuen lur nazionala defendatzeko gogoa. Hots, Audoin Rouzeauren eta Cazalsen teorien arteko hautsi mautsi bat proposatu du Cabanesek:
|
|
|
Hori ez da harrigarri, astekariaren aurkezpena egin dugunean garbi azaldu baitugu giristinotasunak zer garrantzia zeukan beretzat.
|
Baina
gerlaz mintzatzean ere presentzia handia zeukan gai horrek, ondoko orrialdeetan ikusiko dugun bezala. Astekariaren izaera giristinoan ez gara hainbeste luzatuko, eta fedeari eta Jainkoari egin zizkioten erreferentzia guztiak ez ditugu aipatuko, anitz baitziren eta nahiko errepikakorrak.
|
|
|
Irakasleen txostenetan oinarritu da ondorio hori ateratzeko. Fedea kontsolamendu bat, babes bat, sostengu bat zen gerlaren hastapenean, haren hitzetan,
|
baina
gerla luzatu ahala ahuldu zen. Frédéric Rousseauk ere antzeko erlatibizatze bat egiten du.
|
|
|
|
Baina
gerla ez zen orduan bururatu, eta Baionako berriketariek gudu iragarpen gehiago egin zuten. Blaise Adémak gudu handiak iragarri zituen, adibidez, 1917ko otsailean eta martxoan.
|
|
|
Zerbitzari ren eta Jean Saint Pierreren kronika ilun horiekin, 1916ko ekainaren 9ko zenbakia aski berezia zen. Verdunetik itzultzean, ohiz kanpoko tonuan idatzi zuten; horrek ez du erran nahi gerlari buruzko jarrera aldatu zutenik edo baikortasuna galdu zutenik,
|
baina
gerlaren gogortasuna hain gordinki kontatzea ez zen ohikoa. Baina haizu ote zen Verduneko guduaz halako xehetasunen ematea, bereziki Zerbitzari k egin zuen margolan gisako haren egitea?
|
|
|
Kronika bereko beste atal batean, zehaztu zuen bere lagunak Saint Quentin hiriari buruz oldartu zirela, eta Nesles hiria hartu zutela. Azkenik, gerla bukatu zeneko zenbakian,
|
baina
gerla bukatu aitzin idatzi kronikan aipatu zuen 1918ko urriaren 10etik hara Nouvion le Comte, Cheresis les Dames, La Ferté eta Chevresis Monteau herriak hartu zituztela.
|
|
|
Handizki kolpatua izan zen Durquet lotinanta, euskaldun eta apaiza ere aipatu zuen. Aipatutako adibide horiek ez zuten interes berezirik,
|
baina
gerlako ondorioen aipamen zuzena ziren.
|
|
|
Artikuluaren arabera, emazte batek gerla hastean erran zuen ontsa zela denek ezartzea bizia arriskuan.
|
Baina
gerlan ez zirela denak egoera berean zehaztu zuen Etxeparek. Batzuk lantegietan gerlarako hornikuntzak ekoizten ari ziren.
|
|
2014
|
|
|
Egia erran Laurent Apeztegiren testuak ez du dudarik uzten, bere zaletasunari buruz eta uste dut zinez gozatzen zituela horrek Larramendiren bertsoak.
|
Baina
gerlek aitzin bat eta ondoko bat dute, moda eta munduaren ikusteko moldeetan aldaketak badira. Monzonen poemak, ez kantuak, liburuak, guti ezarriak dira aitzinera.
|
|
|
Militarrentzat kontrabandistak profesionalak ziren eta sistema erabilia izan da azkar. Hor ez gara xuri gorri politikan, denetarik baziren ideologia mailan,
|
baina
gerla ondotik denak erresistente. Nahasi bazituzten ere beren aktibitateak merkatu beltzarekin.
|
|
|
Seme gehiena ezkontzekoa denez, ez dela emazteki gabeziarik izanen etxean.
|
Baina
gerlak iraun artean bederen duela etxean baratu, Zaron. Idazteko letra bat Klara kusiari, bidaia gibelatuko duela jakinarazteko.
|
|
|
Garruzeko emazteen arrangurak isilik aditzen ditu Kattalin Aizagerrek, pentsamenduak oro errateko lotsa. Gerla ez finitzeko beldurrez trenpatua baita Kattalin, bizitza nola kariotzen ari den ohartuz;
|
baina
gerla finitzeko beldurrez ere baita Kattalin, senarra osorik itzuliko ote zaion etxerat. Belgikan gerla izanen da, baina Kattalinen etxean bake ederrean baitira orai haurrak eta emaztea, bai eta ardiak eta xakurrak ere, Clement Ibarrarten makilaren izurik batere gabe.
|
|
2015
|
|
|
Preso altxatu zuten, kanpamentu batean atxiki zuten orduko Txekoslovakian, han eritu, handik Gurutze Gorriak hartu eta Suitzara eraman eta azkenean Hazparnera itzuli zen.
|
Baina
gerla ez zen bukatua eta bera ez zen gai deus egin gabe gelditzeko. Horrela garaiko erresistentzian sartu eta jendea lagundu eta segurki betirako isilduak gelditu diren ekintza desberdinetan parte hartu.
|
|
|
|
Baina
gerla ondoan, Larzabalek, bi sail akuilatu zituen bereziki: antzerkigintza eta langile gazteen formakuntza.
|
|
|
Hazparneko hirugarren bikario karguarekin.
|
Baina
gerla hastear zegoen eta kasik berehala deitua izan zen Baionara, soldadu erizain gisa. Gero, Alemaniako mugara eraman zuten.
|
|
|
24 urtetan apeztu zen eta Hazparnerat izendatua izan zen bikari.
|
Bainan
gerla hasi zen handik berehala eta ixtanteko horra apez gaztea Alemanian presuner bezala. Han eritu zen eta hiru urteren buruan berriz itzuli Euskal Herrirat.
|
|
|
Hemeretzigarren mendean, ahultzen ari zela, lehertzeko irriskuan, parte bat barreatu zuten eta segidan berriz eraiki. 14 ko gerla denboran, alemanen lehergailu batzuk azkarki funditu zuten dorrea
|
bainan
gerla ondoan berriz eman zioten lehengo itxura bera. Duela hamar bat urte obran arizanak dira egundainokotan eraikin guziak merexi zuela freskaldi on bat.
|
|
2016
|
|
|
|
Bainan
gerla aiphatzea balio othe du denboraren buruan? [?] Soubelet jaun kalonjeak jakinarazirik Eskualduna gerlako berrieri lorietan zabalduko zuela, egun huna gu, lan hau Jainkoaren laguntzarekin noizpeit bururatuko dugulakoan!
|
|
|
Larzabalek gerla garaian hautua egin zuen, erresistentzian sartu zen, alde bat hautatu zuen.
|
Baina
gerlak egoera okerrak sortzen zituela kontatu nahi zuen, dena ez zela beltz edo zuri, euskaldunak beren interesen alde aritu behar zirela aldarrikatu nahi zuen. Hau du ondoko antzerkietan lantzen.
|
|
|
Beste batzuk ere bazeuden,
|
baina
gerla ondotik emanak izan zirenak. Zerrenda baizik ez dugu erakusten hemen, baina guretzat zerrenda baino gehiago unearen lekukotasun gisa begiratzen dugu, euskaraz idazteko nahikeria zegoenaren isla eta gazteriaren nahikeria bereziki, azpimarratuz testu horien gibelean taldeak zeudela, antzerkia talde lana baita, talde dinamika, guziz errotua urte horietan.
|
|
|
Bigarren gerla aitzin euskal gizartea euskalduna eta fededuna zen, giristinoen antolaketan murgildua.
|
Baina
gerla hasi zen eta lanean hasia zen gazte frankok gerlara joan behar izan zuen. Mobilizazioak gazte guziak hunkitzen zituen.
|
|
|
Ez dakigu zer garaiko antzerkia den,
|
baina
gerla bukatu eta berehalako giroa agertzen zaigu. Piarres Larzabal preso egon baitzen, presondegiko mundua ongi ezagutzen zuen eta zinezko lekukotasun bat dugu hemen.
|
|
|
|
Baina
gerlarik ez da izan eta emazteek haien merkatua jarraitzen dute eta mugazainak preso sartu dituzte saski azpian:
|
|
|
Berek diote, haatik, aski ongi tratatuak izan direla halere...
|
Bainan
gerla biziki zorrozki ari da jende zernahi desherritartuz eta miseria gorrian utziz. Norbaitek handik etekinak edo abantailak tiratzen ahal ditu oraino egoera triste hortarik.
|
|
|
Franklin Roosevelt hautetsia izan zen 1932 an eta berriz 1936 an. Untsalaz etzen hautagai izan beharra 1940 an
|
bainan
gerla baitzen eta mundu guzia erakitan, usaia xaharra hautsi zen. Roosevelt-ek aitzina segitu zuen president eta 1944an ere ba.
|
|
|
Orbea kooperatifa duela 175 urte sortu zen. Armagintzan hasi zen enpresa
|
bainan
gerla ondoan armen merkatuak beherakada haundia jasanik, bizikletak egiten hasi ziren kideak. Mondragon taldean sartu zen enpresa 1971n; Eibarko lantegia hetsi eta Mallabiara lekuz aldatu zen 1975ean.
|
|
2017
|
|
|
nahasmendu guzien gainetik, ia bi milioi bozemailek plebiszituz onartzen dute.
|
Baina
gerlaren ondorioz ez da obratuko.
|
|
|
1937ko maiatzaren 21ean Santurtziko portuan zegoen Habana itsasontzian sartu ziren, nigar eta tristuraren artean.
|
Bainan
gerla hain hurbil izanki, eta Durango ala Gernikako sarraskiak gertatu berriak ziren. Habana ontziak Kubara, Mexikora eta New Yorkera egiten zituen bidaiak, bainan egun hortan, euskal gobernuak galdeginik, Southamptonerako bidea hartu zuen, 4.000 neska mutil zeramatzan.
|
|
|
Beste arrangurabide latz bat: haur guziek behar dute untsalaz eskolan ibili
|
bainan
gerla ukan zuten urte luze heietan zernahi eskola fundituak izan ziren eta zerratu zituzten. Badira ez direnak oraino ere berriz eraikiak eta ondorioz haur frango beren gisa utziak...
|
|
2018
|
|
|
...Eliade erligioen historiagileak dioenez, Mediterraneo inguruko neolitiko eta brontze garaian hain aipatuak diren goiandereak (Mesopotamiako Ishtar, Feniziako Astarte, Greziako Demeter eta Afrodita, Asia Tikiko Zibeles... denak nahiko antzekoak) biziaren sakratua eta ernaitasunaren misterioa adierazten dituzte, baita kapritxoa eta ankertasuna ere; bizia, indarra, ugaltasuna oparitzen dituzte, bai,
|
baina
gerlak eta izurriteak ere. Gehienak biziaren andereak dira eta, aldi berean, herioarenak (Eliade, 1968).
|
|
|
Haien lerro buruek ez ziotek sekula menditar zaintsuen erasoari aurka egin ahal ukan. ...gudu lekuan berrehun fusil gelditzen zirela, esku hobe zenbaitetara iragaten zirenak eta mendietara gibel joaten ninduan, gerlari berriei arma horiek banatzera. Eta kristinoen berripaper gezurtiek, Pariseko egunkarietan handikeriaz garaturik, kontatzen zuten ihes joaten zinetela. Euskaldunek ez ditek sekula ihes egiten, erran zuen Ezpata Handiko Gizonak, bere harrotasuna hitz honetaz gaitziturik,
|
baina
gerlaren arauek garaipena segurtatuko dieten lekua eta ordua hautatzea baimentzen zietek. Tenorea duk, herrizale gaztea, eta gudu lekua 79 Parol.es d’un Bizkaien. ez duk urrun.
|
|
2019
|
|
|
horrek ere ukan zuen ondorio, elurtokien alderateko sua egundainotan azkartu baitzen. Alimaleko arrasta kolpea izan zen bixtan da 40 ko gerlarekin
|
bainan
gerla hori bururatu orduko zen sua berriz piztu eta nolako oldarrean! Bai Frantzian eta bai beste ainitz herrialdetan.
|
|
2021
|
|
|
Ekintzen bidez irabazten ahal dela erakutsi arren, oraindik lortu gabe dela diote Aroztakoek. " Hasierako guda irabazi dugu,
|
baina
gerla hau ez da amaitu. Ez dakigu noiz itzuliko diren", dio Alundak.
|
|
|
Irailean, Arques en, Henrike IV.aren tropek Ligako tropen kontra irabazi zuten. Bataila bat bai
|
baina
gerla ez zen oraindik irabazia. Henrike IV.a errege zen baina bere erresuma konkistatu behar zuen.
|
|
|
Eguzki ederra gibelean utzi du gerlaren ekaitz beltzak, bazterrak eta gogoa ilun uzteko.
|
Baina
gerlara joateko manua bete zuen Suhasek, beste anitzek bezala, herriko apaizak ere hala manatzen zielarik: «Apeiku azpian jaun erretorak juan behar ginen gizoneri egin zaukun eksorta bat hunkigarria[...] eta denbora berean othoiztu harmetarakoan ginoatzila elizako ordren bethetzerat».
|
|
|
Peter R. Mariluch kaliforniarra 1945eko abuztuaren 12an bidali zuten Okinawara,
|
baina
gerla amaitu zen bere hegazkina — SentimentalJourney— gudura sartu barik. Tabernillak plazaratu datuetan ez dago gerla xehetasunik gainerako lau hegazkinlariei buruz, baina uste izateko da azpimarratuko zuela baldin eta bere ikerketan euskal jatorriko protagonistarik deskubritu balu Hiroshima edota Nagasakiko bonbardaketa atomikoetan.
|
|
|
Joanes Xabaño erizain aritu zen Frantziako eta Mazedoniako gudu tokietan,
|
baina
gerla amaitutakoan ez zen atzera itzuli Japoniara, dogmaren irakasle izendatu baitzuten misionisten Pariseko apaizgaitegian, eta lanpostu horretan segitu zuen 1933ra arte. Gero, Atzerriko Misioen idazkari orokorra izan zen 1960 urtera arte.
|
|
|
Aski izan zezakeen panfleto patriotiko bat idaztea,
|
baina
gerlari izandako poetak ustekabeko erabaki batzuk hartu zituen. Denetan harrigarriena garaituen ikuspuntua hartzea izan zen, Clint Eastwoodek Letters from Iwo
|
|
2022
|
|
|
Uztailaren 2an, Aljeria independente bilakatu zen. Aljeriak bere libertate berria ospatu zuen
|
baina
gerlak 400.000 baino gehiago hil egin zituen (gehienak, eta ausarkian, aljerriarrak baina ere 24.614 frantses soldadu, gainera milioi bat frantses Aljeriatik joan ziren eta dena galdu zuten). Aljeriak bere independentzia lortu zuen odoletan eta nigarretan.
|
|
|
Beste hamar bat zaldun ere nahi ditut bailarako defentsak segurtatzeko.
|
Baina
gerla gizonen afera hurrengo udatik aurrera antolatuko dugu. Udaberritik hamar bat morroi hartuko ditugu zuzenean lur gehiago lantzeko eta animalien hazkuntzan aritzeko.
|
|
|
Ganderailu hori lehen urrea bezain horia zen,
|
baina
gerlan espainolek kapera erre zuten eta orain beltza da. Orduan nahi izan zuten Mendibera ekarri, baina inoiz ezin izan dute Haizkurutxeko lepotik pasatu ahal izan (Cerquand 2017:
|
|
|
«EH Bairentzat, lehen gerla mundialeko euskal hildakoak, beste nazio eta herri guztietakoak bezala, nazionalismo konkistatzaileen agindupean bildurik, inperialismo eta Estatu desberdinen arteko etsaigoaren biktimak izan ziren. Ipar Euskal Herrian ehundaka gizon gazte intsumitu edo desertoreak izan ziren
|
bainan
gerla horrek sortu zuen trauma kolektiboaren ondorioz, eragin handia izan zuen frantses nazionalismoa eta Frantziarekiko identifikazioa sustraitzeko euskal jendartean».
|
|
|
[] Etxeber jaun omonier eskualdunarekin batean irakurri ditugu haren agur hunkigarriak. Ez ginen urrun egun hartan haren bidetik,
|
bainan
gerla tokian bide guziak
|
|
|
8 eta azken kurutzadan Thibaud II errege hori laguntzen du, Frantziako Louis IX" sainduaren" meneko, hau Thibauden aitaginarreba izanez. Tunisian balentria ederrik egiten dute Oierren nafartarrek (zenbait ehun dira),
|
baina
gerla orokorki galduko dute giristinoek. Gainera Frantziako erregea han hilen da izurrite beltzetik, eta Nafarroakoa Sizilian, itzulerako bidean.
|
|
|
Gu aske ginauden,
|
baina
gerla ez zen fini. Larrazkenean bi makietako mutil andana bat ipar ekialdeko borontera joan ziren, ORAkoak" Corps Franc Pommies" famatuan, ASkoak" 18° Regiment d’Infanterie" delakoan, eta negu bortitz baten ondotik batzuk eta besteak Alemanian sartu 1945ko udaberrian.
|
|
|
|
Baina
gerla horren iturrira joan gaitezen. Zeinek egiazki hasi zuen?
|
|
2023
|
|
|
1940an, abertzaletasun iraultzailearen ideia garatu zuen, formula honekin laburbildu zitekeena: iraultza egitea Ingalaterran ezinezkoa izango liteke Hitlerrek irabazten bazuen (horregatik ez zen bakezalea, bere lagun anarkista zenbaiten gisan),
|
baina
gerla irabaztea ezinezkoa zen iraultzarik gabe (bakarrik langileen eta klase ertainaren arteko aliantzak borroka irabazteko bidea eman zezakeen). 1943tik goiti, aliatuen garaipenak ikusiz, iraultzarik gabe lortuak izan zirenak, Orwellek bere ikusmoldea (bigarren partea bederen) faltsua zela onartu zuen.
|
|
|
Israelgo armada gazteak ausardia handiz garaituko ditu haren kontra altxatu ziren inguruetako erresuma arabiarrak.
|
Bainan
gerlak ez ditu arazoak konpondu eta ondoko urteetan armak berriz atera ziren. 1956an Egiptoaren kontra, 1967an sei eguneko gerla famatua inguruko estatu arabiarren kontra, 1973an Kipurreko gerla, 1982an Libanoren kontra, Sabra eta Chatilako kanpamenduetan dauden palestinarren kontrako sarraskiak gogoan ditugularik.
|
|
|
Zerrenda luza daiteke,
|
baina
gerla eta gatazka luzeak egiten ziren garai horretan. Emazteen tokia, bai gatazka politikoan bai ondasunen zaintzeko oso inportantea izan zela dio Viennotek.
|
|
|
For tunak xahutu zituen kristautasunaren agintean izateko, kristau munduaren batasuna egiteko. Bakezale gisa ikusten zuen bere burua,
|
baina
gerlaz gerla joan zen. Horretarako, Ameriketako urrea erabili zuen.
|
|
|
Hamar urte zeraman erregearen ondoan, enbaxadoreak errezibitzen, herritarren kezkak entzuten, entzuten zuena, ikusten zuena, anaiari kontatzen eta eragiten saiatzen, gortean zegoelarik, gerlak uzten zituelarik.
|
Baina
gerla zen Fran tzisko I.aren kezka nagusietako bat.
|
|
|
Patri Urkizu euskal idazle eta filologoak frogatu izan du Saran beti antzerkia egiten zela. Gerlak hura gelditzea ekarri zuen,
|
baina
gerlatik landa hogei bat urtez emanaldi aunitz izan zen, formakuntza eskola itzela sortu zuten. Gero, belaunaldi berriak hori bere gain hartu zuen, eta gorabeherekin bada ere, denboran bere bidea egiten segitu du.
|
|
|
Beste batzuek proposatzen dute historia erakastea gerlak atzeko azken mailan jarriz; hau ere gezur galanta izango litzateke; gaur ez dugu sobera ongi baizik ulertzen, baina iraganean ere nabarmena zen, populuentzat deus ez dela gerla bezain inportantea; gerlaz mintzatu behar gara egiten 224 dugun bezainbat edo gehiago ere,
|
baina
gerlaz beste modu batean mintzatu behar gara.
|
|
|
Baina hau guzia ez da aski. Bakezale horientzat, merezi luke zerbait asmatzea, operazio estrategikoei esku hartze zuzen edo zeharkakoa izango ez litzatekeena,
|
baina
gerla baitako presentzia egiazko bat izango litzatekeena eta soldaduen beren presentzia baino askoz dorpeagoa eta arriskutsuagoa litzatekeen presentzia bat.
|
|
|
Nola pasatu haur portaera horretatik, gerlak eskatzen duen mugarik gabeko bihotz dedikaziora?
|
Baina
gerla denboran berean ere, frantsesek sinetsi dute estatuak garaipena nonbait bere kutxetan zeukala, atera nahi ez zituen beste altxorren ondoan. Dena egina izan da sineskeria hori zabal dadin, eslogan honek erakusten duen bezala:
|