|
2000
|
|
|
Bilbon 1.500 edukiontzi ipini zituen udalak iaz. Ezkerraldean ez dago edukiontzirik,
|
baina
Foru Aldundia bertako herriekin kontaktuan dago, ontzi bilketa Bizkaia osora zabaldu nahi duelako. Bizkaiko beste berezitasun bat bi edukiontzi mota edukitzea da.
|
|
2003
|
|
|
Hori gaur egun ere ikusten da. Hemengo eliteei itunaren ideia sustraitzea interesatzen zitzaien,
|
baina
foruak ez ziren itunaren ondorio, eta ituna inposaketaren mozorroa izan da. Dena den, batzuetan itunaren fikzioa zapalkuntzari aurre egiteko ere erabili da; hau da, itunaren ideia defendatu duten guztiek ez dute historia manipulatu nahi, eta itunaren tresna egoerara egokitzeko bide gisa erabili dute, hori ere horrela da.
|
|
2005
|
|
|
Erran gabe doa zenbat poztu dituen UPNkoak PSNren jarrerak.
|
Baina
Foru Jauregiko maizterrek, Chivitek eta enparauek ez bezala, ez dute errealitatea edertu beharrik. Euskara normalizatua?
|
|
|
1902an, Irunen zinegotzi batzuek Alardea bertanbehera uzteko eskatu zuten,. Frantziarekiko adierazpide batere lagunkoia ez? 41zelakoan. Aldekoek ukatu egiten zuten hura inori isekarik egin gabe lehengogaraipen zaharrak gogoratzea zela,
|
baina
foru alardeen aipamenik egiteko paradaparegabea aprobetxatu gabe.
|
|
2006
|
|
|
Handia, gero!
|
Baina
foruaren berri eman, hark esan gura duena. Batere ez!
|
|
2007
|
|
|
Gerra zela eta, hondaturik zegoen, zikin zegoen, eta abar.
|
Baina
Foru Aldundiak dirulaguntza bat eman zigun, baita Gotzaindegiak eta Administrazio Batzordeak ere. Beraz, bost erretaulak zaharberritu genituen, eta batez ere erretaula nagusia.
|
|
|
Alabaina, epea amaitu bezain laster, 1887ko ekainaren 29ko Aurrekontu Legeak bigarren Ekonomia Ituna jaso zuen. Itun honetan Kupoa% 50ean emendatu zen, nahiz Foru Aldundien nahia% 42 gehitzea izan;
|
baina
Foru Aldundiek lortzen dute Ekonomia Itunak iraupendatarik ez izatea. Hala ere, zerga berriak itundu behar zirela eta, bigarren Itun honek iraupen oso laburra izan zuen, 1894ko otsailaren lehenean, Erret Dekretu baten bidez, onartu baitzen hirugarren Ituna.
|
|
|
Zerga sisteman zerga berri bat sartu zen 1997an; izan ere, Aseguru Primen gaineko Zerga sortu zen eta zeharkako zerga denez, Ekonomia Itunean sartu behar izan zuten. Jakina, zerga mota hauek arautegi komuna eskatzen dute, nahiz aitorpen ereduak eta ordainketa epeak diferenteak izan daitezken bi lurraldeetan,
|
baina
Foru Ogasunei ordainduko zaie arriskua edo konpromisoa EAEn ematen bada, aseguru eta kapitalizazio eragiketetan.
|
|
|
Azkenik, Jokoaren gaineko Zerga dago eta berau itundua eta, oro har, arautegi autonomoa izango du, nahiz egitate zergagarri eta subjektu pasiboaren finkapena estatuak berdindu bere lurralde osorako.
|
Baina
Foru Aldundiek emango dute joko baimenaren eskaera EAEn egiten bada.
|
|
|
zantzua duela pentsatzen baldin badu arau-emaileak, Europako Batzordeari jakin arazi behar dio eta hori egin ez duenez, Epaitegi Gorenak nahikoa du aipatu neurri horiek bertan behera uzteko.
|
Baina
Foru Aldundiek ez bazuten uste, estatu laguntzak, zirela zerga pizgarri horiek?
|
|
2008
|
|
|
Foruak, dio Praderak, erabil litezke Euskal Herria Espainiatik aldentzen saiatzeko, eta hori da abertzaleen xedea (guztiz gaitzesgarria, Praderaren aburuz).
|
Baina
foruak, benetan, Euskal Herria Espainiarekin batzen duen zilbor hestea dira, Espainiarenganako maitasuna hobekien adierazten duen dokumentua. Foruetan Espainiako askatasun zaharrak daude, Espainia tradizionala da testu foraletan gorpuzten dena.
|
|
|
11 urte daramate jai hau ospatzen,
|
baina
Foru Aldundiak duela 20 urte erabaki zuen larreei urtean behin atsedenaldi bat ematea, larreek berriz ere leheneratzeko aukera izan dezaten.
|
|
|
23). Espainiar biztanleriaren gehiengoak antsikabetasunez hartu zituen elizaren aurkako neurri hauek, txalotzen edo bultzatzen ez bazituen ere?,
|
baina
foru herrialdeetan gehiengoa neurri hauen aurka agertu zen. Tradizionalistek, euren aldetik, gobernu liberalaren gehigikeria hauek erabili zituzten iraultzari zilegitasuna kentzeko, biltzeko askatasuna aldarrikatzen zuen bitartean, katolikoei eskubide hori ukatzen ziela salatuz.
|
|
|
“Udalarentzat gastu handiegia suposatzen zuen kudeaketak eta fundazio baten sorrera bultzatu nahi izan genuen. Foru Aldundia, Eusko Jaurlaritza, Asteasuko Udala eta enpresa pribatuen parte hartzea izango zukeen fundazio horrek,
|
baina
Foru Aldundiak ezezkoa eman zigun eta Eusko Jaurlaritzak ere ez zuen aurrera egin. Ez dugu ezezko horren arrazoia ulertzen, beste zenbait kasuetan fundazioko partaide direlako, Ekainberrin edota Mintzolan, esaterako ”.
|
|
2009
|
|
|
Alegia, foruak defendatzeko erabili izan zela hizkuntza salbuespenak salbuespen; Espainiarekin egindako" paktua" sostengatzeko, esan nahi da. Beraz, eraikin horren osagai nagusiena euskara da,
|
baina
foruak dira bere oskola.
|
|
|
batetik, lan baldintzen prekarizazioa eta, bestetik, zerbitzuaren kalitate eskasagoa.
|
Baina
Foru Aldundiari eta udalei hori ez zaie batere axola. Zergatik egoitza berean, adineko pertsona berekin lan bera egiten ari den azpikontrata bateko langile batek administrazioak, udalek zein Foru Aldundiak, zuzenean kontrataturiko beste langile batek baino 10.800 euro gutxiago jaso eta 80 ordu gehiago lan egin behar ditu?
|
|
2010
|
|
|
Maila akademikoetan gora egin ahala euskararen eskaintza txikiagoa izaten da. alde horretatik, esparru horretan unibertsitatea da euskarak estrategikoki ziurtatua lukeen arloa. unibertsitatea irakaskuntzaren ibilbidearen azken maila da, euskara hezkuntzan sartze prozesuari zentzu eta dimentsio pragmatiko osoa ematen dion goi urratsa. gurean nafarroako unibertsitate publikoak du horretan zeregin handia. nup 1987an sortu zen eta harrezkero euskararen estatusaren eztabaida publikoan protagonismo berezia izan du. nafarroako euskaldunoi prestakuntza aukera berberak ematea eta, oro har, elebitasun soziala begi onez ikusten ez dutenek nupen euskaraz ikasi ahal izateari mugak jarri nahi izan dizkiote, nahiz eta nupeko ikasleen artean gero eta euskaldun gehiago izan. azken urteotan egoerak hobera egin du hala euskarazko eskaintza akademikoan nola irakasle euskaldunen kopuruan. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: ...logia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze. biak funtsezkoak dira egungo (eta etorkizuneko) komunikazio bideetan euskarak bere tokia izan dezan; eta bietan da nabarmena nafarroako gobernuaren ekimen positiborik eza. hedabideei dagokienez, azken bi hamarkadetan herri ekimenak sortutako irrati eta aldizkariak ugaldu dira nafarroa osoan, Mendialdean batik bat. euskarazko telebistak ere sortu dira6
|
baina
Foru komunitate osorako euskarazko hedabide azpiegitura publikorik ez dago eta eaeko eitb kate publikoek betetzen dute, hein handi batean, hutsune hori. azken urteotan kate pribatuak berretu dira baina batek ere ez du nafarroako ikus entzunezko kontseiluak ezarritako euskarazko kuota betetzen. bertzalde, 2010ean gertatu den itzaltze analogikoaz geroztik, nafarroan ezin da etb lurreko telebista di... teknologia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze.
|
|
2011
|
|
|
1.200 milioi euro inbertitu nahi dituzte Bizkai osoa zulatzeko. Errepide horiek enpresa pribatuek egin eta ustiatuko dituzte,
|
baina
Foru Aldundiak urtero ordainduko die erabilpen mailaren araberako diru kopuru bat. Berriro, enpresa pribatuek bermatuta izango dute diru publikoa.
|
|
2012
|
|
|
Komunikabideei egindako filtrazioa kritikatu du Pastorrek, eta une honetan ez dago delitu inputazioarik gaineratu du, nahiz eta hutsegite fiskal bat egin zuela onartu duen. Zergen irregulartasun bat dago,
|
baina
Foru Aldundiaren eta kaltetuaren artean sinatutako akta batekin kitatu zuten, adierazi du.
|
|
|
Erregearen lege orokorrak onetsi beharra eukien,
|
baina
foruen aurkakoak ziranean ez betetzeko eskubidea be bai: –pase forala?
|
|
|
Ezker abertzaleak, EAk, Aralarrek eta Alternatibak, beren aldetik, jipoi ederra eman diote apartheideko politikari, orain lau urte 5.915 boto baliagarri eta 5.841 baliogabe besterik ez zituztela batu. Espainiako hauteskundeetatik hona 866 boto irabazi dituzte Uribe Kostan eta Erandion,
|
baina
foru bozketatik 1.127 boz galduta, orduan Bilduk eta Aralarrek lortutako emaitzak kontuan hartuz gero. Argazkian, Iñigo Urkullu eta Bizkaiko hainbat hautagai EAJk Areetan emandako mitinean.
|
|
|
Estatutu horrek, foru aginte publikoak aldarrikatu zituen.
|
Baina
foru agintearen ondoriozko aginte publikoa berreskuratzen zen bitartean, autonomia proiektua proposatzen zuen. Foru erakundetzea indarrean jartzea aldarrikatzera zetorren:
|
|
|
Horretarako, Foru Konstituzioaren harian euskal herrialdeen autogobernua eta aginte publikoa legez arautzeko ordezkaritzadun erakunde publikoetan sortu eta eztabaidatutako egitasmo guztien bilduma eta aipamena egin dugu.
|
Baina
Foru konstituzioa xix. mendean barrena Espainiar Konstituzioaren ispilu eta isla ere izan zen. Konstituzio bien arteko kidetza eta botere indarren ekimena uztartzekotan burututako ekimen juridiko artikulatuen bildumak egiaztatzen du Espainian Konstituzio liberalen garaia abiatzean Foru Konstituzioaz zegoen ikuspegia.
|
|
|
Gobernuak legea aplikatzean askatasuna izan zezala. Euskal foru administrazioa bere forman erakundetuta jarraitzeko aukera ere ez zuen baztertzen,
|
baina
Foru Konstituzioko zuzenbide printzipioak indargabetu zituen.
|
|
|
7 1917an, euskal Aldundi probintzialetako ordezkariek, alde batetik Foru Konstituzioren bidezko agintaritza eta erakundetzea aldarrikatu zituzten.
|
Baina
foruen berreskuratzea ezinezkoa zena ikusiz, besterik ezean, Autonomia Estatutua aldarrikatu zuten, autogobernua gehitzeko Kontzertu ekonomiko administratiboen bidezko agintea ez baitzen aski. Hermes aldizkarian W.
|
|
|
Behin Espainiako Gorteetan eta Senatuan eztabaidatu ondoren, azkenean, legea onartu egin zen. Zentzu zabalean Foruen alde zegoen,
|
baina
Foru Konstituzioa ez zen Espainiako Konstituzioaren maila berean bermatu. Espainiakoaren baitan egokitu beharra zegoen eta ondorioz unean uneko agintarien ikuspegi politikoen neurrira definizio berria hartzen hasiko zen.
|
|
|
1839ko urriaren 25eko legeak, Foru Konstituzioa Konstituzio politikoaren esparruan kokatu zuen.
|
Baina
Foru Konstituzioa, aurrerantzean, Konstituzio espainiarraren esparruaren baitan moldatu beharra zegoen. Egunkarietan, sortu berria zen iritzi publikoan eta buruzagi politikoentzat ere legearen egitekoak erronka berriak abiatu zituen.
|
|
|
1840an jadanik, euskal ordezkariak Madrilen eratuta zeuden.
|
Baina
Foru Konstituzioaren moldaketa konponketa konstituzionala luzatu egin zenez gero, berehala euskal arazoa la cuestión vascongada bihurtu zen. Euskal ordezkarien artean, Foru Konstituzioaren etorkizunaz, joera nagusi bi nabarmendu ziren:
|
|
|
Azkenik, A. Mon ministroa kendu egin zuten Espainiako Gobernutik.
|
Baina
Foru Konstituzioaren moldaketa egin beharrekoa zena gero eta argiago zegoen. Eta horrela 1846an, foru moldaketa legez burutzea premiazko bihurtu zen.
|
|
|
|
Baina
foruen auzian, konponketa eta moldaketak egiteko unean, euskal ordezkarien artean ez zegoen adostasunik. Nafarren egitura erresuma batena zen, errege agintea eta Gorteek funtzio legegile nabarmena izateaz gain Aldundia aukeratzen zuen.
|
|
|
Beraz, erakundetze konstituzional liberala Foruen konstituzioaren jarraipenaren arabera onartzen zuten. Horra bada, aldaketak eta moldaketak bai,
|
baina
foruen bidezko autogobernua sendotzeko konstituzio espainiarraren ildoan. Azkenik, Espainiako gobernuak, foruen moldaketari ekiteko, bi batzorde antolatu zituen:
|
|
|
|
Baina
Foru Konstituzioaren aldaketa, Espainiako Parlamentuak lege orokorrak erabakitzen zituenean ere gertatzen zen, bere agindua, salbuespenik gabe, erresumako beste edonon bezala aplikatzen zelako. Horiek bezalako egoerek gertatzen zirenean, euskal herrialdeetako ordezkariek salbuespeneko egoeran zeudenez, harik eta foruak egokitu arte ez aplikatzea eskatzen zuten.
|
|
2014
|
|
|
Lehentasunak prebentzio neurriak hartzea izan luke, eta beste erremediorik ez dagoenean, uxaldiak baimendu.
|
Baina
foru aldundiek, Bizkaikoak eta Arabakoak, neurri bakar gisa dituzte.
|
|
|
Argi utzi zuen UPNko boto emaileek nori ez dioten botorik eman behar. Adibidez, hauteskundeetan «Espainiaren izena erabili
|
baina
foru sistemaren iraupenaren aurka egiten duten alderdiak» ez babesteko eskatu zuen. Alderdi horietan sartzen da UPD, kasurako.
|
|
|
Nafarroako bilakaerak zer ikusi gutxi izan du EAEkoarekin, indar abertzaleek ez dutelako inoiz botoen %30 gainditu eta Alderdi Sozialista eta Unión del Pueblo Navarro izan direlako hango indar nagusiak. Aurreneko urteetan UCDren eskuetan egon zen Diputazioa,
|
baina
Foru Hobekuntza onartu ondoren, sozialistena izan zen alderdirik bozkatuena eta Gabriel Urralburu izan zen Nafarroako gobernuko buru 1984tik 1991ra bitartean. Bertako lehendakariak egindako ustelkeria ekintzek eta eskuineko indarrak berrantolatzeak UPNri eman zioten gobernuaren zuzendaritza 1991tik aurrera, tartean salbu, PSN, EA eta CDN alderdien arteko koalizio gobernua aritu baitzen orduan.
|
|
|
erregeak euskal herrialdeetako foru, usadio eta ohiturak gorde behar zituen, hautsi gabe, eta euskal herrialdeek erregearekin leial izaten jarraitu behar zuten. Erregeak euskal herrialdeetan agindu zezakeen,
|
baina
foruetan jasotako arauak errespetatuz agindu behar zuen. Zin egiteko ospakizuna itsas portuetan egiten zen, erregeak itsasora teila bat bota ohi zuen, eta bere erregetza teila iristen zen lekurainokoa zela esaten zuen.
|
|
|
Aretxabaletaren kasuan, 2011n hori ez zuen betetzen, baina helburua 2013rako zen. Orokorrean, aztertu ditudan udaletatik, Elgeta eta Aretxabaleta pixka bat zorpetuagoak daude,
|
baina
Foru Aldundiak arreikuspen bat egin zuen eta, bospasei udalek izan ezik, helburuak betetzeko arazorik ez dutela izango ondorioztatu zuen.
|
|
2015
|
|
|
Zabalik dago auzia. Jada emanda dauden laguntzak direnez, ebazpena edozein dela ere, diru laguntza ez litzateke itzuliko;
|
baina
foru aldundiari legokioke auzibidearen gastuen kargu egitea.
|
|
|
Ziotsan, foru administrazioa bikaina zela administratuaren hurbilaz, baina berak hirutan behar zituela aferak entzun, lehenik parte bati, bigarrenik beste parteari, eta azkenaren buruan saioko idazkariari. Tribunal Administratiboaz biziki arindu zen hura guztia,
|
baina
foru erratea antzinateko demokrazia erratea da, hau da, bisita eta bisitondo paketa jasan beharra ordu extretan, denak baitira Jainkoaren kreatura. On Migelek zioen kasu gastuari, zeren nafartarrei, zaldi onei bezala, zernahi ukitzen ahal zaielako, zorroa salbu.
|
|
2016
|
|
|
Azaroaren 23an Arabako Biltzar Nagusian batu zirenen ustez liberalizazioak kaltea besterik ez zuen ekarriko eta, hori saihesteko asmoz, ahaldun nagusiari erregeri idazteko enkargua egin zioten, hark Araban neurriak indarrik gabe utz zitzan eskatzeko. ...ibilegioei esker (hots, foruak) Araban ez zutela inoiz ale tasarik izan, eta tasa ezartzeko aginduren bat iritsi zitzaien bakoitzean «no tubo efecto y se mandó suspender, declarando que de ningún modo se entendiese en el territorio y comprensión de la suplicante dicha tasa, aviendo representado su esterilidad y cortedad de frutos»5 Lurraren antzutasuna ez zen, noski, Arabako Lautadaren kasua,
|
baina
foruak kosta ahala kosta defendatu beharra zegoen. Arabako agintariak kezkatzen zituena merkataritzaeta biltegiratze askatasuna zen.
|
|
2017
|
|
|
Eta buru soila.
|
Baina
Foru Komunitatean harrapari handiren bat agertzen denean, harexek izan ohi du segimendua egiteko ardura, batez ere abeltzainak eta artzainak erreboltatzen hasten badira, ardiren bat edo bestelako aziendaren bat agertu delako sarraskiturik. Nire su falta kutsatu izanen nion; ez zen espantuka hasi Oierrena berritu niolarik.
|
|
|
Kontzejuak administrazio publikoak garen heinean neurri horiek guztiak kontuan hartu behar ditugu,
|
baina
foru arauan ez dago espezifikoki jasota. Ikusten ari gara beharrezkoa dela foru araua berrikustea eta osatzea, bere momentuan idatzi zutenean agian ez zirelako kontuan hartu hainbat gauza, eta arauetan bildu behar dira.
|
|
2019
|
|
|
Ciudadanosekin aliantza eginda, bere proiektuaren zutarri nagusian pitzadura handi bat azaleratu da. Aliantza epe motzekoa izan daiteke,
|
baina
foru hauteskundeetan kosta ahala kosta irabazteko irrikak agerian utzi du bere proiektuaren ahuldadea. Abertzaletasunaren aurkako mezuarekin dena ezkutatu nahi badute ere, foraltasunaren etsairik handienari ateak parez pare ireki dizkiote.
|
|
2020
|
|
|
euskal autonomi estatutua baieztatzen da (Espainiako monarkiako beste autonomi estatutuak bezala), Monarkiaren 1978ko batasun konstituzionalaren kalterik gabe. Oraindik orain, pandemiaren ondoriozko konfinamendu garaian, Espainiako presidentea hamazazpi autonomi erkidegoetako presidenteekin bideokonferentziaz mintzatzen ikusirik, zaila da zalantzan jartzea botere zentral handia noren esku dagoen, eta botere eskuordetua nork kudeatzen duen,
|
baina
foruak XIX. mendean, galdutako gerren ondorioz, baliogabetuak gelditu arte bitartean?
|
|
|
Uste izatekoa den bezala, foruak emandako edo lagatako pribilegioak zirela defendatzeko garaian espainiar asko nabarmendu ziren,
|
baina
foruak aldezten. V. Olano, J.F. Barroeta Aldamar, R.
|
|
|
Ostiralean adostu zituen neurriak Espainiako Lurraldearteko Osasun Kontseiluak aho batez. Hasiera batean, dekretua datorren asteazkenean onartzea aurreikusita zegoen,
|
baina
Foru Gobernuak sinadura aurreratzea erabaki du.
|
|
2021
|
|
|
Berez, Nafarroan bazegoen halako arau bat, 2019ko martxoan Uxue Barkosen gobernuak onartutakoa,
|
baina
foru dekretu izaera baizik ez zuen, eta ezerezean utzi du Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak, ebatzi baitu gobernuak ez zuela eskumenik Valle de Odieta kooperatibari Caparrosoko etxaldea handitzeko baimena ukatzeko. «Enpresa askatasuna» argudiatu zuten epaileek.
|
|
|
Arabako egoitzetako txertaketa ostegun honetan amaitzekoa da,
|
baina
Foru Gobernuak horren inguruko informaziorik ez duela onartu du, EH Bilduk egindako bost galderei emandako erantzunetan. EH Bilduko batzarkide taldearen ustez," lotsagarria da Osakidetzak Foru Gobernuaren eskumeneko zentroetan egiten ari den prozesuari buruzko informaziorik ez izatea".
|
|
2023
|
|
|
Nafarroan lehorteak ez du Espainiako Estatuko beste erkidego batzuetan ur faltak izan dituen ondorioekin zerikusirik,
|
baina
Foru Gobernua eta laborariak ala abeltzainak egoerarekin kezkatuak dira, zereal sailen uzta galdutzat eman baitute. Horri aurre egiteko, neurri ekonomikoak, zein bestelako aterabideak eskatu dituzte.
|
|
|
Ona baino hobea iruditzen zitzaidan, pentsatzen nuen ez ninduela sekula abandonatuko.
|
Baina
foruak kendu zituztela jakin zuenean, Euskal Herrira joan behar zuela sartu zitzaion buruan, eta ez zegoen besterik. Foruak berriz irabazteko gerra egingo zela uste zuen, eta joan zen horra.
|