|
2000
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan,
|
baina
ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz,
|
baina
ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da: " Ados".
|
|
|
Zentzu honetan, etxe baten existentziak norbait harritu dezake, adibidez, ikusten duenean eta baldin eta oso aspalditik ez badu ikusi eta, bitartean, eraitsi zutela imajinatu badu.
|
Baina
ez du zentzurik esateak munduaren existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik. Jakina, nire inguruko mundua den moduan izateak harritu nintzake.
|
|
2001
|
|
|
Platonen ustez, rapsodak eta poetak ez dira baldintza hauek betetzeko gai. Hitzak konposatu eta errezitatzera mugatzen dira,
|
baina
ez dituzte esanahia eta adierazlea bereizten, zentzurik gabeko hitz jarioaren menpe geratzen direlarik. Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai:
|
|
|
Bi zientzia hauez gain Metafisika dugu,
|
baina
ez dugu zientzia gisa agertzen den Metafisikaren baten adibiderik eta, ondorioz, zera galdetu behar da: 3) Metafisika zientzia gisa oro har ahalgarri da?
|
|
2003
|
|
|
Eta, ia beti, eginkizun horrekin konprometitutako zientzialariak arrakastaz ebazten ditu arazoak.
|
Baina
ez du beti lortzen arrakasta hori, eta porrota errepikatzen denean eta hala gertatzen zaienen kopurua hazten denean, orduan zientzialari komunitatearen sektore hori beste nonbait ‘krisi’ deitu dudan horretan sartzen da. Bere lana oinarritzen duen teoriarekin funtsean bat ez datorren zer edo zer badagoela onartzen duenean, ordura arte onartutakoa baino funtsezkoagoak diren teoriaren eraketak saiatuko ditu zientzialariak.
|
|
|
Nire aburuz, zientzialari ‘normaldua’, Kuhnek deskribatu moduan, hartaz errukitu genukeen pertsona da. (Zientziaren historiari buruzko Kuhnen ikuspuntuen arabera, zientzialari handi asko ‘normalduak’ behar omen dira izan;
|
baina
ez dudanez zergatik errukitu haietaz, ez dut uste Kuhn zuzen ibil daitekeenik). Nire iritziz, gaizki irakatsi zaio zientzialari ‘normalduari’ Beste askok legez, uste dut unibertsitate mailako irakaskuntza guztia (eta ahal balitz, aldez aurretik) pentsamendu kritikorako entrenamendu eta bizigarri izan litzatekeela.
|
|
|
Giza harremanak berak ere modu zientifiko batez lantzen dira, hezkuntza programek, presondegi erreformetarako proposamenek, trebakuntza militarrak eta abarrek erakusten duten legez. la arlo zientifiko guztiak beharrezko ikasgaiak dira gure eskoletan. Sei urteko haur baten gurasoek hura protestantismoaren hastapenetan, edo fede juduaren hastapenetan heztea erabaki dezakete, edo heziketa erlijiosoa guztiz alde batera uztea,
|
baina
ez dute antzeko askatasunik zientzien kasuan. Fisika, astronomia eta historia irakatsi egin behar dira.
|
|
2004
|
|
|
Edozein modutan, ez dago euren egiatasuna bermatuta eta, bestalde, ematen du eurak direla mundu fisikoaren ezagupenerako giltza. Izan ere, adimenean frogatu ahal izango dugu hirukiaren existentzia razionala eta bere ezaugarriak zehaztu ahal izango ditugu,
|
baina
ez dugu, oraingoz, inolako segurantziarik halako existentzia materialik dutenik, halako mundu fisiko bat existitzen denik. Eta ez al dugu esan hori dela Descartesen helburua?
|
|
|
Guztiak errealitate objektibo matematikoak dira, baina ez dute euren justifikazioa aurkituko mundu materialean, adimenezkoan baino. Hiruki tankerako, lauki tankerako edo biribil antzeko irudiak aurkitu ahal izango ditugu izadian, eta irudi horien antz handiagoa izango dute gizakiek sortutako eraikinek,
|
baina
ez dugu ez batean eta ez bestean sekula aurkituko irudi geometrikoaren ideiak eskatzen duen perfekzioa.
|
|
|
zuhaitzak geldirik daude euren betiko, mendeetako beharbada, lekuan, eta geu ari gara higitzen. Egia izango da, bestalde, lurra 29.800 m/ s ko abiaduran higitzen dela espazioan,
|
baina
ez dugu horren susmorik ere sentimenen bidez. Geldirik dagoena higitzen dela iruditzen zaigu eta higitzen dena geldirik dagoelako uste sendoa dugu. Honetaz gain, badira zenbait ezagupen geureganatuta ditugunak eurei buruz sentimenezko harremanik izan gabe.
|
|
|
Beste era batera esanda, irudika dezaket galdu ditudala besoak eta gizakia izaten jarraitzen dudala, gal ditzaket hankak, gal dezaket entzumena, ahotsa... eta oraindik gizakia izaten jarraituko nuke, beti ere arrazoitu badezaket; baina arrazoitzeko gaitasuna galtzen badut, zalantza egitekoa, orduan, nahiz eta besoak, hankak, entzumena eta ikusmena ondo izan, ez naiz gizakia izango. Gorputzik gabe naiz elikatu, gorputzik gabe naiz higitu, gorputzik gabe dut sentitu,
|
baina
ez dut gorputzaren beharrik izango arrazoitzeko, eta pentsatzea, zalantza egitea izango da ni neu egingo nauena.
|
|
|
Zer arrazoi egon daiteke halako modu borobilean baztertzeko bere zalantzatik egia errebelatuak eta moralari buruzko kontuak, azkenok ondo azaldu eta justifikatu gabeko arau batzuk eman ondoren? Egia errebelatuei dagokienean, tira,
|
baina
ez luke moralitateak leku nabariagoa izan behar, lehentasuna ez bada, egitasmo razional batean. Argudiatu da erabaki honetan eragina izan zezakeela bide horretatik sartzeak ekar ziezazkiokeen ondorioei beldurrak —ez zen beharleku makala izango zientzia teorikoen eraberritzea, itsaso nahasiagoetan sartzen hasteko! —; eta horrela baiezta daiteke moralari buruz ematen dituen arauei begiratzen badiegu pittin bat, garbi geratzen baita nahikoa epelak direla eta ez duela saltsatan sartzeko inolako asmorik.
|
|
|
Demagun pertsona orojakile batek munduko gauza (objektu, pertsona...) eta gertakari guztien (pertsonen gogo egoera guztiak barne) berri ematen duela liburu batean. Balizko liburu horrek" munduko deskribapen osoa edukiko luke", eta horrenbestez" zientzi egiazko proposizio guztiak eta balio judizio erlatibo guztiak" ere,
|
baina
ez luke" judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatuko duen ezertxo ere". Gorago galderen bi maila nagusi bereizten genituen bezala (goizago edo beranduago erantzun daitezkeenak eta inoiz erantzun ezin [go] daitezkeenak), orain ere bi errealitate maila bereizi beharrean gaude:
|
|
|
Jainkoarekiko berriketa zentzugabea eta orojakinustekoa salatu zuen.
|
Baina
ez zituen transzendentziarako ateak itxi, haiek egin zuten bezala, kritikatzen zuten sineskeria eta dogmatismoa beste dogmatismo eta sineskeria batekin lurperatu nahian.
|
|
2006
|
|
|
|
Baina
ez dut presarik: zalantzak zeharo desegingo dizkidan xehetasunen bat irakurtzearen zain nago, salaketa jartzeko edo idazle lapurra neronek akabatzeko.
|
|
2009
|
|
|
errealitatea ukatzea, berori onartzen ez den heinean, hori kristautasunaren espezifikoa dela. Izan ere, adibidez, Greziako mitoak munduaren fabulak dira;
|
baina
ez dituzte bilakaera eta munduaren ezaugarri nagusiak (mina esaterako) alboratzen. Ondorioz, Nietzsche transzendentziaz ahaztu da, ados, baina transzendentziaren ideiak ez du justifikatzen munduaren kontrako errealitate bat asmatzea.
|
|
2010
|
|
|
Borondate hori, ordea, ez da beharrezkoa, ezta nahikoa ere: esaterako, Jainkoak Abrahami agindu zion semea sakrifikatzeko,
|
baina
ez zuen halakorik nahi; edota, alderantziz, goikoak bere mendekoak zerbait egitea nahi izan arren, ez badu hori agintzen, ez dago ezer egiteko betebeharrik. Horrexegatik, teologoek diote ez dugula zertan bete Jainkoaren borondatea, ezta borondate eragingarria ere, berori betearazteko agindua ez bada ematen beren beregi.
|
|
2011
|
|
|
Nik harekiko izan nuena guztiz platonikoa izan zen. Haren izena ere badakit,
|
baina
ez dut inoiz esan eta ez dut inoiz esango.
|
|
|
|
Baina
ez du halakorik esaten, hurbiltzen zaizkion arrainak ez izutzeko. Itsasoak hitzak oro eramaten ditu berarekin, eta gorputz guztiak ekartzen.
|
|
2012
|
|
|
Adibidez, gizarte burgesen Marxen analisian, proletalgoa da inexistentea. Proletalgoak badu Izatea (maila ekonomikoan, adibidez),
|
baina
ez du existentzia politikorik. Politikan ez da agertzen, edo, agertzen bada, agerpenaren gradu txikienean soilik ageri da, hots, agerpenaren zero graduan.
|
|
2014
|
|
|
Zinemaren existentzia erabat baldintzatzen duen alde industrialak ez du ekidin erdipurdiko hamaika ekoizpenen artean maisulanak agertzea. Errentagarritasunaren kezkak ezaugarritzen duen masarentzako arteak anbizio estetikorik gabeko eta faktura egokiko ekoizpenak hobesten ditu,
|
baina
ez du urtegi horren erdian onartutako konbentzioak gainditzen dituzten artelan benetan sortzaileak agertzea eragozten.
|
|
2016
|
|
|
Agian idazten du Gene berekoia ren azken paragrafoan, benetako altruismo desinteresatua da gizonarena bakarrik den ezaugarri bat. Hala espero dut,
|
baina
ez dut alde batera edo bestera argudiatuko, eta ez dut haren eboluzio memikoari buruz espekulatuko. Esan nahi dut, okerrenean jarri eta gizona funtsean berekoia dela onartuta ere, aurreikuspenak kontzienteki egin ahal izateak irudimenean etorkizuna simulatzeko gure gaitasunaksalbatu egin gaitzakeela erreplikatzaile itsuen berekoikeria txarrenetik.
|
|
2021
|
|
|
Aldi berean hotza eta beroa izateko eskatzen dion bezala, berari osoki emana bizi dadila eskatzen dio emakumeari, baina zama izan gabe bizi ere; eskatzen dio lurrari lotzeko bidea eman diezaiola baina libre utz dezala, egunean errepikapen monotonoa segurta dezala baina ez dezala aspertu, beti hor egon dadila baina ez dadila sekula gogaikarria izan; emakumea bere egin nahi du oso osoki,
|
baina
ez du harena izan nahi; bikotean bizi bai, baina bakarrik egonik. (II:
|