|
2001
|
|
|
Proteina (%2, 5), zuntz eta bitamina gutxi ditu. Biltzean (azalean) B6 eta bitaminak nabarmentzen dira,
|
baina
elikagai hori biltegiratzean eta egostean, edukia nabarmen murrizten da. Bestalde, haragi horiko patatak A probitamina gehiago du haragi zurikoak baino.
|
|
|
B kategoriakoak ere kalitate onekoak dira, baina ezaugarri apalagoak dituzte, beren oskolean% 25era arteko orbanak izatea ahalbidetzen baitute. C kategoriako arrautzak ez dira zuzeneko kontsumorako merkaturatzen,
|
baina
elikagaien industrian lehengai gisa erabiltzen dira.Kategoria komertzialen barruan, arrautzak pisuaren arabera sailkatzen dira: super handiak, XL, (gutxienez 75 g); handiak, L (65 g); ertainak, M (55 g); eta txikiak, S (gehienez 55 g).
|
|
|
Ez da oztopo, bitamina horren urritasuna deskribatu da, urte askoan B12 bitamina ugari duten elikagairik ez duten gizabanakoetan, hala nola animalia jatorriko elikagai guztiak saihesten dituzten okurreetan. Barazkiak, zerealak eta ogia jatea oso ona da,
|
baina
elikagai horiek kolaminen iturri muypobreak dira. Hala ere, murrizketa dietetikoek urte asko iraun dezakete kobalamina urritasuna sortzeko.
|
|
|
Kontua da zenbait elikagaik substantzia histaminoliberatzaile ugari dituztela, eta asko janda intolerantzia sortzen dutela, ez erreakzio alergikoa. Arnas alergien eragina duela zenbait hamarkada baino handiagoa da,
|
baina
elikagaiekiko alergien kasuak, hori frogatzen duen ikerketa zientifikorik ez dagoen arren, joera berari jarraitzen diola dirudi. Neurri batean, lehen osasunari buruzko beste kezka batzuk zeudelako gertatzen da hori; eta gaur egun, bizi kalitatea bilatzen da, eta elikagai batek alergia eragiten badio, medikuaren aholkuaren bila dabil.
|
|
|
Aurrerapen teknologikoen ondorioz, gantz azido horiek gehitzen zaizkio esneari eta esnekiei, galletei, margarinei eta DHA arrautzei, besteak beste.
|
Baina
elikagai jakin batzuk baino gehiago dituzten elikagai guztiekin gertatzen den bezala, gehiegikeria kaltegarria izan daiteke. Izan ere, organismoan omega gantz azido gehiegi izateak akatsak eragin ditzake odolaren koagulazioan.
|
|
2002
|
|
|
|
Baina
elikagai aberastuen osagaiak betiko elikagaietan ere aurkitzen dira eta, horrenbestez, dieta orekatua jarraitu eta bizitza ohitura osasungarriak dituen pertsonak ez du elikagai funtzionalak kontsumitu beharrik, bere organismoak behar dituen nutriente guztiak jaten baititu.
|
|
|
Kasu askotan, aluminio hori polimero plastikozko geruza fin batez estalita egoten da. Ez du funtzio biologiko ezagunik,
|
baina
elikagai guztietan eta, beraz, gure organismoan dago. Gatz asko disolbaezinak direnez, ahotik nekez xurgatzen da (digestio arazoak dituzten pertsonek aluminio g batzuk hartzen dituzte egunean, antiazidoak hartuta), eta horregatik da kaltegarria.
|
|
|
Batzuek zortzi aldiz koipe gehiago dute (%8), erantsitako osagaiei dagokienez (landare olioak, kakaoa, txokolatea, fruitu lehorrak…), eta ez zereal motari dagokionez. Gantz erantsiak dituzten zerealek zapore eta testura handiagoa dute,
|
baina
elikagai osasungarria izateari uzten diote, batez ere koipeak aseak badira eta, are okerrago, trans koipeak badira. Azken datu horrek adierazten du osagaien artean “partzialki hidrogenatutako landare olioak” gehitzen diren.
|
|
|
Sukaldariek beti erantsi izan dituzte lodigarriak, legamiak, azafraia bezalako koloratzaileak… Eta elikagai funtzionalak ere badaude, kaltzioa edo esneari gehi dakizkiokeen beste osagarri batzuk, adibidez.
|
Baina
elikagaiak etiketatzean sortzen dira arazoak. Erabiltzaile elkarteek arauak ez betetzeari, ontziratutakoen irregulartasunei edo substantzia toxikoak sartzeari buruz egindako salaketak etengabeak dira.
|
|
2003
|
|
|
|
Baina
elikagai garrantzitsuak izan ezik, balio sendatzaileak ere baditu aipatu animalia honek. Bere listuak, esate baterako, Limasina deituriko substantziari esker, urdailaren muki mintza osatzeko propietateak ditu.
|
|
|
Adierazle horien artean, Jaime Caruanak zuzentzen duen erakundeak txikizkako merkataritzaren salmenta indizearen hobekuntza nabarmentzen du; urtetik urterako tasak %4 ingurukoak dira, eta lehen, bigarren eta hirugarren hiruhilekoen %1, 3, %2, 8 eta %2, 6 dira, hurrenez hurren. Osagaien arabera, Espainiako Bankuak nabarmendu du elikaduraz kanpoko ondasunen salmentak handitzen jarraitzen duela,
|
baina
elikagaien salmentak azkartu egin ziren udako hilabeteekin alderatuta. Kontsumo ondasunen erabilgarritasunaren adierazleak ere goranzko joera du, ondasun horien industria ekoizpenak gora egin duelako.
|
|
|
Hala ere, materia organikoa egoteak haren eraginkortasuna mugatzen du, oxidatzailea baita. Aldez aurretik garbitu litzateke,
|
baina
elikagaiak batez ere materia organikoz osatuta daudenez, ozonoarekin desinfektatzearen eraginkortasuna beti mugatua izango litzateke. Lortu nahi den efektuaren kontra, ozonoaren erreaktibotasunak gantzak azkarrago oxidatzea eragin dezake eta, ondorioz, produktuaren alterazioa bizkortu.
|
|
|
Horregatik, elikagaien sektoreak kontsumitzaileen gustuak asetzea du helburu egunero.
|
Baina
elikagai baten onargarritasuna ez dator haren ezaugarri organoleptikoen arabera bakarrik. Baldintzatzaile kulturalek, produktuaren eskuragarritasunak eta familiaren ekonomiak ere eragina dute.
|
|
|
Hazi horiek fitoestrogenoetan aberatsak dira, eta menopausia osteko emakumezkoetan bularreko minbiziaren aurkako babesa erakutsi dute.
|
Baina
elikagai horien funtzioak ez dira beti unibertsalak, eta botoi bat erakusten du: soja ogia eta lihoa kontsumitzen duten gizonek, fitoestrogenoen ondorioz, ugalkortasun arazoak izan ditzakete.
|
|
|
Txinako Espazio Agentziak, EFE agentziaren arabera, datorren udazkenean Txinako lehen astronautak kanpoko espazioa bisitatuko duela eta bere lan agendan nekazaritzan arituko dela baieztatu du. Kontrasteak Tona bat artok, arrozak edo gariak energia gutxiago behar du, lurzoru langai eta agrokimiko gutxiago,
|
baina
elikagaien eskaria bikoiztu egin da aldi berean. Nekazaritzarekiko mendekotasun teknologikoa ez da ondo digeritzen mundu osoan.
|
|
2004
|
|
|
Kromo iturri onak dira, halaber, landare koipeak eta olioak, baita zereal integralak, intxaurrak, muztioa eta esnekiak ere. Kromo hori haragietan, barazkietan eta itsaskietan ere badago,
|
baina
elikagai horietan kontzentrazioa txikiagoa da. Organismoan oso kromo gutxi xurgatzen da.
|
|
|
Guk proteinak garbitzen ditugu [el principio activo], baina ez ditugu aldatuko. Adibidez, jaten ditugun elikagai batzuek guk merkaturatzen ditugun proteinak dituzte,
|
baina
elikagai hori egostean proteina desnaturalizatzen da. Proteina kontsumitzen duenaren eskura jartzen dugu guk, baina desnaturalizatu gabe.
|
|
|
Ikertzaileek azaltzen dutenez, diabetesaren eragina handitu egin da, «kaloria gehiago hartuz gero».
|
Baina
elikagaiak multzotan banakatu zituztenean (koipeak, proteinak, karbohidratoak, karbohidrato finduak, zuntza), ikusi zuten karbohidrato finduek eta, bereziki, arto xarabeak korrelazio nabarmena zutela diabetearen prebalentziarekin, zuntzak ez bezala, zeinaren kontsumo handiagoa babesgarria baitzen. Ikertzaileek argudiatzen dutenez, karbohidrato finduek «odoleko azukre maila handitzen dute, eta, ondorioz, pankreak intsulina gehiago sortzen du».
|
|
2005
|
|
|
Enterobakterioak eta arrautzak Arrautzek, garbitu ondoren, enterobakterioen ondoriozko kutsadura maila txikiagoa dute. Mikroorganismo horiek ez dira oso erresistenteak erabili ohi diren garbiketa eta desinfekzio produktuekiko, oxigenoa dagoenean edo ez dagoenean hazi daitezke,
|
baina
elikagaietan Salmonellak ugaltzeko gaitasun txikia du oxigenorik ez badago. Horrek ez du arazorik sortzen arrautzan, egoera guztiz aerobikoa baita.
|
|
|
Txertatutako geneak ezagutzea funtsezkoa da sentikor izan daitezkeen pertsonen arazoak saihesteko. Gaur egungo legediak transgenikoen %5 baino gutxiago egotea ahalbidetzen du,
|
baina
elikagaiak proteinak baditu eta horiek ez baditu kontsumitzaileak ezagutzen, beharrezkoa ez den arriskua izan dezake. Proteina «arraro» baten existentzia bermatu ezin bada, etiketan, prebentzio neurri gisa, proteina horren aztarnak egon daitezkeela adierazi behar da.
|
|
|
Frutak eta barazkiak dira hitz egiteko gehien erabiltzen diren elikagaiak. “kaloria gutxikoak”,
|
baina
elikagai talde guztiak (haragia, arraina, zerealak…) kaloria gutxiko dieta. Barazkiak, lagun perfektua Barazkiek, kaloria gutxi izateaz gain, bitamina, mineral, zuntz eta ekintzadun substantzia ugari dituzten elikagaiak dira.
|
|
2006
|
|
|
Omega 3 serieko gantz azido batean aberatsak diren arrautzak dira, hiperkolesterolemiari aurre egiteko edo saihesteko erabilgarriak. ALH DHA organismoan ekoizten ez den omega 3 serieko gantz azido bat da, eta, beraz, horrelako lipidoetan aberatsak diren produktuen kontsumoaren bidez eman behar da, hala nola arrain urdinen bidez.
|
Baina
elikagai jakin batzuk baino gehiago dituzten elikagai guztiekin gertatzen den bezala, gehiegikeria kaltegarria izan daiteke. Arrautza mota horren jatorria Duela urte gutxi, 1996ko martxoaz geroztik, hain zuzen ere, kaloria, gantz eta azukre gutxiko produktuei, produktu naturalekin edo bitamina gehiagorekin bakarrik egiten direnei, beste modalitate bat gehitu zitzaien:
|
|
2007
|
|
|
Pertsonak, alergiarik ez
|
baina
elikagai jakin baten aurreko hipersentsibilitaterik agertzen badu, dieta horri esker hobekuntza latza egin dezake.
|
|
|
Zuntz ugaridun dietarekin zintzo jarraitu dute biek.
|
Baina
elikagaiak hestean zehar igarotzeko denboran, aparteko zuntz horrek ezelako eraginik izan du?
|
|
|
Elikagai ez termikoak kontserbatzeko tratamenduak, teknologia leunak ere deituak, ez dira oso oldarkorrak, eta abantaila bat dute: produktu freskoen oso antzekoak eskaintzen dituzte, eta, beraz, oso egokiak dira egungo merkatu eskakizunekin,
|
baina
elikagaien segurtasunaren arloan dituzten bermeak galdu gabe. Horietako batean, elikagaia eremu elektriko bizi baten eraginpean jartzen da, eta horrek poroak sortzen ditu mikrobio mintz zelularretan, iragazkortasuna aldatuz.
|
|
|
Mikroorganismoen eta bestelako agente patogenoen moduko kanpoko mehatxuetatik babestea da elikagaien ontzien funtzio nagusietako bat, eta, gainera, elikagaien forma eta testura zaintzea.
|
Baina
elikagaien teknologiak ontzi klasiko «pasiboa» objektu «aktibo» bihurtu du, eta, azaldutakoaz gain, patogenoen kontsumitzaileak babesteko gaitasuna ere izan du, hala nola Clostridium spp. Kanpylobacter spp. eta listeria monocytogenes.
|
|
|
Gehigarri berri bat baimentzeko edo lehendik dagoen baimen bat berritzeko, ebaluazioak frogatu du produktua segurua dela, teknologikoki beharrezkoa, kontsumitzailearentzat abantailak dituela eta ez dela engainagarria erabilerari dagokionez. Arau berriak ez ditu arautuko berez elikagai gisa kontsumitzen ez diren
|
baina
elikagaiak eraldatzeko nahita erabiltzen diren substantziak, azken elikagaian ondorio teknologikorik gabeko hondakin gisa (laguntzaile teknologikoak) bakarrik irauten dutenak. Baimendutako gehigarrien zerrenda komunitarioak Erregelamendu Proposamenak ezartzen duenez, gehigarri guztiak, bai eta elikagaietan duten erabilera ere, irizpide hauek kontuan hartuta ebaluatuko dira:
|
|
|
Guztien artean, erreakzio alergikoen %90 dira. Arazoaz arduratzen den proteina kentzea edo ordezkatzea da hori saihesteko moduetako bat,
|
baina
elikagai batzuetan zeregin hori zaildu egiten da produktu eratorriak daudelako. Normalean, elikagai arazotsua dietatik kentzea aukeratzen da, baina egokiena alergia sortzen duen osagaia ordezkatzea edo kentzea izango litzateke.
|
|
|
Ikerketaren bidez, obesitatea eragiten duten faktore berriak eta arazoa gutxitzeko beharrezkoak diren ekintzak zehaztu nahi dira. Emaitzen ondoren, Erresuma Batuak ezinbestekotzat jotzen ditu kontsumitzaileei zuzendutako gobernu politikak,
|
baina
elikagaien industriaren ekintzari eta elikadurarekin zerikusia duten sektore guztiei ere dei egiten die. Giro ‘obesogenikoa’ Norbanakoaren erantzukizuna, bakoitzaren azken hitza eta aurrejoera genetikoa oso garrantzitsuak dira obesitatearen arazoan.
|
|
2008
|
|
|
Gurasoengandik seme alabenganako alergia transmititzen da? Legez, elikagaien etiketek orain arte identifikatutako zortzi konposatu alergikoenen presentziari buruz ohartarazi behar dute,
|
baina
elikagaiak prestatu eta konposatu ugari hartzen direnean, ez da beti pentsatzen norbaitek alergia eragin dezakeela eta izapidea ez dela kontuan hartzen. Arrautza edo esne proteinak dituzten sendagai askotan ere ez da argi eta garbi zehazten gaixo alergikoengan duen arriskua.
|
|
|
Elikagai elkartezinak ez daudenez, ez da beharrezkoa ingestan ordena jakinik finkatzea. Ados,
|
baina
elikagai batzuek gehiago asetzen dute, beren egituragatik; horiek (fruta edo barazki gordinak, adib.) otordua hastean hartzen badira, ondoren gutxiago jango dugu. Zoparen eginkizun historikoa horixe izan da:
|
|
2009
|
|
|
Esne artifiziala ez da amarena bezain osatua,
|
baina
elikagai egokia da, eta, beraz, lasai egon daitezke.
|
|
|
Honako hauek dira erronka nagusiak: elikagaiei gantz gutxiago eranstea; gantz saturatuen eta trans gantzen ordez bestelako gantz batzuk erabiltzea, osasungarriagoak; eta gantzen lekuan konposatu kimikoez baliatzea (gantzek bezala erantzungo lukete ikuspuntu teknologikotik,
|
baina
elikagaiei gantzak eta kaloriak gutxitzeko balioko lukete).
|
|
|
Patxi Gonzalez Corte Ingleseko supermerkatu arduradunak dioenez, krisia dela eta, kontsumitzaileek gastuak murriztu dituzte;
|
baina
elikagaien kasuan joera ez da berdina: Jendeak ohiturak aldatu ditu eta nahiago du dirua etxean gastatu.
|
|
|
Horrela, elikagaiek eragindako toxiinfekzioen arriskua saihesten da.
|
Baina
elikagai guztiek ez dute jatorrizko testurari eusten, eta, beraz, ez dute ukituko ordu beroetan irauten badute. Beroan mantentzen diren pasta, arroza eta kus-kusa, adibidez, berotu egiten dira eta propietate elikagarriak galtzen dituzte.
|
|
|
Izan ere, mikroorganismo mota ugari dira biofilmak osatzeko gai, eta horrek hainbat ingurunetan egotea errazten du. Biofilm horietako batzuek zeregin onuragarria dute naturan, beste organismo batzuentzako elikagai gisa jarduten baitute,
|
baina
elikagaien segurtasunaren arloan duten presentzia mehatxua da. “Quorum sensing in biofilms:
|
|
|
Gaur egun, elikagaien industriak kloroarekin garbitzen ditu elikagaiak, patogenoak kentzeko moduetako bat bezala.
|
Baina
elikagaiek kimikarien eraginpean egoteagatik duten sentikortasuna, kontzentrazio handietan duten toxikotasuna edo produktu jakin batzuetan ager daitezkeen nahi gabeko zaporeak direla eta, zientzialariek metodo berria gisa horretako problematikarik eraginkor eta salbuetsitzat jotzen dute. “Ezin gara kloroaren mende egon elikagaietan agente patogenoak kentzeko”, dio Michael Doylek, adituetako batek.
|
|
|
Penintsularen erdialdean eta hegoaldean, oliba olioa aukeratzen da, gurinaren ordez. Horrela, koipe horren berezko zaporea galtzen da,
|
baina
elikagaia osasungarriagoa da (animalia gantza landare batekin aldatzen du) eta errazago digeritzen da. Errezeta erraza Postre hori egiteko, arrautza osoak irabiatu behar dira, eta aukeratutako azukrearekin eta usainarekin nahastu.
|
|
|
Izan daiteke anemia, odol parametroak aldatu egiten baitira haurdunaldian. Fisiologikoa izatea da ohikoena,
|
baina
elikagai eskasia ere izan daiteke. Horregatik, komeni da haurdun gelditu eta zenbait astetara odol analisiak egitea, abiapuntu hori izan eta odolaren bilakaera neurtzeko.
|
|
|
Gosea pasatzen. Entsaladak errepikatzen eta txokolateari eta opilei zeharka begiratzen ez dakigu zergatik
|
baina
elikagai gozoak ez dira inoiz desagertzen armairuetatik. Lagunen metodoak jarraitzen hasten gara orduan.
|
|
|
Beren errealitatearekiko hain urrun sentitzen duten sufrimenduak ez ditu haserretzen; askok horretarako gaitasuna ere galdu dute.
|
Baina
elikagaiak ahoratzeko eskubidea ukatzen dutenek gizatasunik gabe amaitzen dute. Horixe esan du Luiz Inacio da Silva Lula-k, Brasilgo presidenteak.
|
|
2010
|
|
|
Gorputzak duen pisuaren% 2 artean hartzen du garun masak,
|
baina
elikagaiek ematen diguten energiaren% 20 kontsumitzen du.
|
|
|
Hala ere, elikagaiak kontserbatzeko erabiltzen diren dosiak legediak araututa daude eta oso txikiak dira (Europan 10 kGy, kilogray, gehienez). Irradiazio honek mikroorganismoak, intsektuak eta entzimak suntsituko edo gutxituko ditu,
|
baina
elikagaia ez da erradioaktibo bihurtuko. Gainera, begetalen heltzea eta kimuen agertzea kontrolatzeko balio du.
|
|
|
Kontsumitzaileen eta elikadura sistemaren erabakiek BEGak murrizten lagun dezakete neurri handi batean.
|
Baina
elikagai indibidualak d aldatzen dira karbono aztarnetan, eta, horregatik, kontsumitzaileen eta elikadura sistemaren erabakiek neurri handi batean lagundu dezakete BEGak murrizten. Thomas Tomichek, Kaliforniako Unibertsitateko Nekazaritza Jasangarriaren Institutuko zuzendariak, AEBn egindako hausnarketa da.
|
|
|
Substantzia horrek proteinetan eragin dezake, bai animalietan bai landareetan, eta proteinen arteko lotura bultza dezake, oso egitura gogorrak eratu arte. Hasieran, ehunetatik edo organoetatik zetorren,
|
baina
elikagaietan aplikatzeko mugak zituen, kantitate txikia lortzen zelako eta kalitate txikiagoa zuelako. Mikroorganismo baten bidez (“St.
|
|
|
Horregatik, merezi du mahaikideak konbentzitzen saiatzea. Askoz ere ohikoagoak dira,
|
baina
elikagaietan aberatsak ere bai: garbantzuekin egindako errezetak, entsaladakoak.
|
|
|
Herrialde aberatsetan, pobrezia lerroa eskualde pobreetan ezarritakoa baino handiagoa da. Aldea ia ez da iristen euro batzuetara,
|
baina
elikagaietarako edo sendagaietarako sarbidea geldiarazteko adina txanpon dira. Pobreziaren lerroa Oinarrizko beharrak asetzeko pertsona edo familia batek behar dituen diru sarrerak dira pobreziaren edo gutxieneko bizitzaren lerroa.
|
|
|
Masustak, mugurdiak, gaztainak, pikuak edo kakiak inguru horietan hazten diren elikagaietako batzuk dira. Horietako asko urrian eta azaroan heltzen dira heldutasunera,
|
baina
elikagaien segurtasunaren ikuspegitik, begiratu adeitsu eta zuhurra eman behar zaie basoei eta haien frutei. Asko jangarriak diren arren, beste batzuk toxikoak dira eta bereiztea komeni da.
|
|
|
Hirugarren mota, gizentzeko urdaiazpiko iberikoa, txerri iberikotik dator, baina animaliak larrean elikatzen dira kontrol zorrotza duten pentsuekin. Azken finean, elikadurak urdaiazpiko iberikoak bereizten ditu, guztiak arraza berekoak baitira,
|
baina
elikagai desberdinak jaten dituzte eta hankak nola sendatzen diren partekatzen dute: mantso eta tenperatura kontrolatuz.
|
|
|
Edonola ere, urdaiazpikoa proteina askoko elikagaia da, gantz askokoa, baina osaera osasungarria du, gantz azido asegabeen proportzio handia duelako. Osasungarria eta elikagarria da,
|
baina
elikagai gazia denez eta gantz proportzioa oso txikia denez (erdia baino gehiago kentzen da urdaia kentzen bada), neurriz kontsumitu behar dute pisua edo hipertentsioa kontrolatzen dutenek.
|
|
2011
|
|
|
Kezka iturri nagusiez galdetuta, 2010ean krisi ekonomikoa(% 20k) eta poluzioa(% 18k) aipatzen dituzte lehen tokietan,
|
baina
elikagaiak ere azaltzen dira zerrendan(% 11k aipatzen ditu). 2005ean krisi ekonomikoa ez zen agertzen erantzunen zerrendan, eta elikagaiek ere orain baino kezka txikiagoa sortzen zuten.
|
|
|
Gero eta kontsumitzaile gehiagok jaki seguruak nola mantendu jakiak erosten direnetik etxean kontsumitu arte,
|
baina
elikagaien segurtasunari dagokionez, oraindik uste faltsuak daude. Horietako batek artisau eran edo eskala txikian egindako elikagaiei egiten die erreferentzia, nahiz eta gainerakoen berme berak izan, bai eta merkatuan salgai dauden produktu guztientzat, ontziratuak nahiz soltean, ezinbesteko baldintza izan behar duten informazioari ere.
|
|
|
Elikagai batek ez du ahalmen hori. Batzuek gaixotasunak prebenitzen edo tratatzen lagun dezakete,
|
baina
elikagaiek ezin dituzte gaixotasunak sendatu. Egunero jogurt bat hartzeak ez du kolesterol altua sendatzen.
|
|
|
Horrek esan nahi du informazio gehiago ematen dela lotutako teknologien arteko konexioaren ondorioz. Trazabilitateak produktuaren kokapena adierazten du,
|
baina
elikagaien segurtasunarekin edo ingurumenean duen eraginarekin lotutako datuak ere ematen ditu. Horrela, elikagai kateak gardenagoak, iraunkorragoak, lehiakorragoak eta ziurtagarriagoak izango dira, eta produktuaren kalitatea dokumentatuko dute, Europako herritarren segurtasuna bermatzeko.
|
|
|
Gizakia gainerako izaki bizidunekin batera elikatzen da,
|
baina
elikagaien kontsumoa beste alderdi askok baldintzatzen dute.
|
|
|
Zatietan edo errazioetan, produktu horiek lehengai gisa erabiltzen dira plater konplexua lortzeko. Kalitatea, berriz, prezioa edukitzearekin batera lortzen da, prozedurek manipulatzearen kostuak murrizten baitituzte,
|
baina
elikagaien kategoria ez da murrizten. Leheneratzaileak elikagai galkorrak erosteko arrisku ekonomikoa mugatzen du.
|
|
|
Laburpen gisa, honako planteamendu okerra eta funtsik gabea proposatzen da: A taldeko pertsonek dieta begetarianoa egin behar dute eta esnekiak saihestu; B taldekoek aurrekoa baino dieta zabalagoa jarrai dezakete,
|
baina
elikagai jakin batzuetan murriztuta (artoa, tomatea, garia, dilistak, kakahueteak edo oilaskoa); AB taldekoek, berriz, janari ketuak, landare jatorriko elikagaiak eta landare jatorriko elikagaiak saihestea gomendatzen zaie. BDAren epaia negatiboa da, erregimen mota horri jarraitzeak elikadura urritasunak eragin baititzake.
|
|
|
Hala gomendatzen dute Arrautzaren Azterlanen Institutuko adituek. Ikerketa zentro hori oso oinarrizkoa den elikagai horrekin zerikusia duten gai guztiak aztertzen eta zabaltzen espezializatuta dago,
|
baina
elikagaien ondoriozko toxiinfekzioekin gehien lotzen den produktuetako bat da, eta neurri erraz batzuk hartuz gero, saihestu egin daiteke. Tenperatura kontua Bero bizia higienizatzailea da, bizi forma gehienak suntsitzen baititu:
|
|
|
Kontuan izan behar da garbiketarik osoenak ere ez duela beti arriskua ezabatzen.
|
Baina
elikagaiak ez dira garbitu behar den gauza bakarra, tresnak eta eskuak maiz eta kontzientziaz garbitu behar dira. 3 Elikagai gordinak eta kozinatuak bereiztea. Kutsadura gurutzatua elikagaien artean bakterioak hedatzeko modurik errazenetako bat da.
|
|
|
Erabili eta botatzekoak direnez, ez dute ez garbiketarik ez mantentze lanik behar eta, gainera, oso azkar zehaztu dezakete elikagaiek tenperatura egokia lortu duten. Adierazle horiek beroarekiko sentikorrak diren material bereziekin egiten dira,
|
baina
elikagaiekin erabiltzeko egokiak dira. Elikagaian sartu eta tenperatura egokia iristen denean, gailua kolorez aldatzen da.
|
|
|
Fruitua akenioak dira, hau da, zatirik mamitsuenetik ateratzen diren puntu beltz txikiak.
|
Baina
elikagai hori askoz gehiago izan liteke. Marrubien hosto berdeak ez dira jangarriak, baina balio antioxidatzailea eta taninotan aberatsa dute.
|
|
|
Politika gehienak arduratzen dira janariaren etiketatzeaz, langileen prestakuntzaz edo publizitateaz.
|
Baina
elikagaien osasungarritasunak gutxiago kezkatzen duela dirudi, eta herrialderen batek hori erregulatzeko arauak ezartzen baditu (adibidez, eskolako jantokietan janari osasungarria eskaintzea), ez da ia kontrolatzen edo betetzen. Ikertzaile horiek ikusi zuten ikasleen jantoki batean barazki edo fruta gehiago doan eskainiz gero pertsonek hobeto jan dezaketela, baita proba amaitu ondoren ere.
|
|
|
Horri esker, mahatsak egun gehiagotan kontsumi daitezke, eta, gainera, interesgarriagoak dira nutrizioaren ikuspegitik. Elikagaien sektoreak gero eta interes handiagoa du elikagai seguruak, iraupen luzekoak, lortzeko,
|
baina
elikagai naturalen etiketa galdu gabe. Elikagaien sektoreak gero eta interes handiagoa du elikagai seguruak, «naturalak» etiketa galdu gabe, lortzeko.
|
|
|
1810eko urtarrilean lekuz aldatu eta kostaraino eraman ziren aduanak,
|
baina
elikagaiak eta kontsumoko produktuak libreki pasatzerik bazen. Barruko aduanak indarrean jarraitu zuten.
|
|
2012
|
|
|
Merkatu berri horretan, ekoizpen mota oro garatzen ari da, garbiketarako xaboietatik jantzietaraino.
|
Baina
elikagaiak dira nagusi. Luzaz Bio elikagaien ekoizpenean aritu diren laborariak indianotzat jo ondoren, elikagaien industria eta multinazionalak hasiak dira interesatzen fenomeno horri.
|
|
|
Konbinazio egokian datza osasuna.
|
Baina
elikagaien energia alda daiteke; prestatzeko moduek, koloreek eta egiturek aldatzen dute. Adibidez, sagar gordin batek eta sagar erre batek energia ezberdina ematen dute, Garroren esanetan.
|
|
|
|
Baina
elikagaien segurtasuna bermatzeko helburua duten arau legalez gainera, haratago doazen estandarrak ere badira. Segurtasuna bermatzeaz batera, erakunde edo enpresaren arrakasta beste esparru batzuetan (edo guztietan) ere bilatzen dute.
|
|
|
Ikusten denez, badaude substantzia asko elikagarri zehatz batzuen erabilgarritasuna murrizten dutenak,
|
baina
elikagai talde ezberdinez osatutako dieta batean oso arraroa da elikagarri aurkakoek sortutako osasun arazoak agertzea, elikagaianiztasuna prebentzio faktore bat izateaz gain, kasu askotan beroak elikagarriaurkakoak gabetzen dituelako.
|
|
|
Urdail urinek suntsitzen dute,
|
baina
elikagaiekin hesteetara heltzea lortzen badu, ileona eta kolonen epitelioa inbaditzen ditu. Enterozitoen barruan enterotoxinak eta zitotoxinak askatzen ditu AMPc igoz eta beherakoak eraginez.
|
|
|
Kutsatzailea (EB 315/ 93 Arautegia): elikagaira espresuki gehitua izan ez den
|
baina
elikagaian dagoen edozein substantzia, ingurumeneko kutsaduraren ondorioa edo zenbait eragiketaren hondarra izan daitekeena, hala nola ekoizpen (laborantzan, abeltzaintzan eta albaitaritzan erabilitako tratamenduak barne), fabrikazio, eraldatze, prestatze, tratamendu, egokitzapen, paketatze, garraiatze edo biltegiratzearena. Definizio honek kanpoan uzten ditu partikula arrotzak, intsektuen zatiak edo animalien ileak esaterako.
|
|
|
Substantzia horietako askoren presentzia ekidinezina dela jakinda, kontua da substantzia bakoitzarentzat dosi onargarri bat ezartzea, dosi seguru bat, hain zuzen ere. Ikusi denez, substantzia batek eragin dezakeen efektua alderdi batzuen araberakoa da,
|
baina
elikagai intoxikazioei dagokienez, dosia eta esposizioa erabakigarrienak dira kaltea sortzeko.
|
|
|
Landare, fruta eta hazien sustraiek xurgatzen dute metal hori, eta animalien esnean eta gantz ehunetan ere metatzen da.
|
Baina
elikagaien bidez kadmioaren eraginpean egotea ez da arazo orokorra; izan ere, Substantzia Toxikoetarako Agentziaren eta Gaixotasunen Erregistroaren (ATSDR) datuen arabera, egunean 0,0004 mikrogramo inguru hartzen dira, muga gisa finkatutako kantitatea baino hamar aldiz gutxiago. Kakaoaz gain, kadmioa duten beste landare batzuk algak, basa perretxikoak, oleaginosoak eta zerealak dira.
|
|
|
Elikagai solidoen sarreran, elikagaien lehentasunak elikagaien aniztasunarekiko esposizio errepikatuei esker garatzen dira.
|
Baina
elikagaien aukeraketa deigarria da hirugarren urtera arte. Haurren elikaduran eta portaeran adituak direnen arabera, adin horretan energia gehiago kontsumitzen da, eta hori elikagai gehiago jatean islatzen da, baina barietatea jaitsi egiten da.
|
|
|
laktosa (esnearen azukre naturala) onartzen ez dutenentzat, kaseinarekiko alergia, behi esnearen proteina alergenikoena, edo elikadura histaminosia (elikadura intolerantzia mota bat) garatu duten pertsonentzat.
|
Baina
elikagai arazotsu batzuk identifikatzea oso zaila izan daiteke.
|
|
|
Hala ere, elikagai gogorregiak edo urtsuegiak frijitu nahi ditugunean, baliteke errezeta ondo ez ateratzea. Batzuetan, tenpura kurruskaria da,
|
baina
elikagaia gordin eta gogor geratzen da, edo, aitzitik, urdun mantentzen da eta masa hondatzen du, ez baita iristen elikagai guztia arrautzaztatzeko. Horregatik, tenpura on bat egiteko oinarria frijitu nahi dugunaren aurretiko plangintza da.
|
|
|
Baina aldaketa horiek etorkizunean jaten diren elikagaiak aldatzea ekarriko dute? Seguruenik, ez,
|
baina
elikagai berrien sorrera ikertuko da, hala nola laborategiko haragiaren ekoizpena, nutrazeutikoak edo arlo horretako beste garapen batzuk. Izan ere, elikagaien ekoizpena bermatzeko (nekazaritzakoa, esaterako), ikerketak oso zeregin garrantzitsua izango du, batez ere kontuan hartzen bada klima aldaketak ziurgabetasun maila bat gehitzen duela.
|
|
|
Komeni da eguneko lehen bazkaria, etxean egiten dena, baita osoena eta energetikoena izatea ere.
|
Baina
elikagai kopurua baino garrantzitsuagoa da kalitatea, hau da, eskaintzen diren elikagaiak. Gosari osasungarri eta osoaren osaera egokiari buruzko gomendioek hiru elikagai multzo hartzen dituzte:
|
|
|
Barazkiak biltegiratzea, barazkiak egostea edo frutak zuritzea eguneroko eta beharrezko jarduerak dira sukaldean,
|
baina
elikagaien mantenugaiak galtzea eragiten dute.
|
|
|
sheftsoffa Jakiak prestatzen jakitearen eta osasunaren arteko harremana Irudia: CONSUMER EROSKI Pertsona batek 40 mantenugai baino gehiago behar ditu osasun egoera onean egoteko,
|
baina
elikagairik edo elikagairik ez da gai denak bere kabuz hornitzeko. Jateko unean, beraz, konbinazioa eta barietatea funtsezkoak dira.
|
|
2013
|
|
|
Hainbat ekologista eta nekazarik egindako presioaren eraginez, urrian zuzentarau bat onartu zuen. Eutsi egiten dio garraio sektorerako finkatutako erronkari, 2020rako erregaien %10 berriztagarriak izateari alegia,
|
baina
elikagaietatik eratorritako biodieselari muga jarri dio, %5ean. Industriaren haserrea eragin du erabakiak.
|
|
|
Prebentzio kontuetan, gauza guztiak ez daude kontsumitzaileen esku,
|
baina
elikagaia etxera eraman ondoren, haiei dagokie egoki manipulatzea eta kontserbatzea.
|
|
|
Dieta orekatua izan dadin, denetik jan behar dugu,
|
baina
elikagaien osagaien proportzioak mantenduz.
|
|
|
AESANen arabera, animalia osoak ez zeuden definizio horretan sartuta eta, beraz, elikagai berrien Erregelamendutik kanpo zeuden.
|
Baina
Elikagai Berrien Aditu Taldeak atal honen berrinterpretazioa ebaluatzen du, EBn animalia osoak eta, beraz, kontsumo historiarik gabeko ornogabeak sartzeko. Arau oztopoez gain, herrialde garatuetan intsektuak kontsumitzeak beste mota bateko oztopoei ere egin lieke aurre:
|
|
|
Dietaren kontrol zehatzagoa egiten laguntzen duten zerbitzuak dira. Argaltzeko dietek, Dietako Ardura Galdu pisua eta Diet Point. Españolek ere egiten dute horrelako monitorizazioa,
|
baina
elikagaietara eta hartzen diren eguneko uneetara mugatzen da. Weigh What Matters ek, berriz, egunkari irekiagoa du, eta medikuak ezarritako helburuak eta erronkak zehazten ditu.
|
|
|
TDS EXPOSURE dietan zenbat poluitzaile hartzen diren hobeto neurtzeko. Ikerketa dieta osoa (TDS) metodologia harmonizatua eskaintzen dute kontsumitzaileek kutsatzaile sorta zabal baten aurrean duten esposizioa ebaluatzeko,
|
baina
elikagai dietetikoei buruzko informazioa ere ematen du. Kutsatzaileen esposizioa harmonizatzeko Europako sarea Europako proiektuaren helburua kutsatzaileen esposizioa aztertzeko metodologia bateratua sortzea da EBko estatu kide batzuek ez dute dieta osoaren azterketarik.
|
|
|
3d ko datuak 3dko ereduen sorrerak elikagaien errainuei buruzko informazio garrantzitsua eskaintzen du Erresonantzia magnetiko nuklearra (EMN) erabiliz, elikagaien inguruko datu garrantzitsuak lor daitezke, horien eskema tridimentsionala egiten laguntzen dutenak, eta, hala, materiaren 3dko eredu bat birsortzeko aukera ematen dutenak. Ulertzeko edo imajinatzeko prozesu konplexuak dira,
|
baina
elikagaien errainuei buruzko informazio garrantzitsua ematen dute. Hiru dimentsioko eskemekin, a posteriori irudi sekuentzia espezifikoak inplementa daitezke sailkapen lerroetan erabiltzeko, eta, horrela, kasuan kasuko elikagaien kalitate parametroak hautemateko.
|
|
2014
|
|
|
Pertsona askok uste dute nitritoak oso arriskutsuak direla osasunarentzat,
|
baina
elikagaietan ageri diren kantitateak (legeak arautzen ditu) ez dira inor kezkatzeko modukoak, hori pentsarazten dute, behintzat, gaur egun eskura dauzkagun ebidentzia zientifikoek.
|
|
|
1 Txakurraren apetitua murriztu egin daiteke Ebakuntza baten susperraldian dagoen txakurraren apetitua murriztu egin daiteke.
|
Baina
elikagai merkatuan pentsu eta lata barietateak daude, interbentzio kirurgikoaren ondoren oso elikagai energetikoa behar dutenak. Horrela, elikagai gutxiago hartzen badu ere, ase egingo da.
|
|
|
Egungo legediaren arabera, haragia, gehienez ere, 7 ºC tan (3 ºC tan, hondakinen kasuan) hoztu behar da post mortem.
|
Baina
Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) tenperatura desberdinak proposatu ditu orain, mikroorganismoen infekzio arriskua handitu gabe. Txosten berri batean, agentzia honek onartzen du haragia 7 °C tik gorako tenperaturan garraia daiteke, betiere gehienezko garraio denborak aplikatzen badira eta bakterio hazkuntza kontrolatzen bada hozte eraginkorraren bidez. Artikulu honek zehazten du zein diren EFSAren ondorioak haragiaren garraioari, tenperaturei eta mikrobio kargari buruz, eta zer arautzen duen produktu galkorren garraioak nazioartean.
|
|
|
3 Gibeleko arazoak dituen txakurrak ez dezala jan Irudia: Derek Gavey Gibel patologiak dituzten txakurrak ez dira gogaitzen,
|
baina
elikagaiak ongi jatearen mende daude, bai kantitatean, bai kalitatean. Kankoma egokia izan dadin, komeni da jaki erakargarri bat eskaintzea, bai usaimenerako, bai ahosabaian.
|
|
|
Horregatik, gatz gutxiago hartzea da mediku, nutrizionista, dibulgatzaile zientifiko eta osasun publikoko arduradun askoren erronka. Baina ez da sukaldean zuzenean sartzen dena bakarrik murriztu nahi; izan ere, sodioa elikagai askotan sartzen da, eta, beraz, sukaldean egin daiteke,
|
baina
elikagaiak erabat irensten dira. Espeziak:
|
|
|
WorlDislan Biodibertsitatea planetako eremu jakin bateko aniztasun biologikoa da. Gure eguneroko bizitzatik kanpo dago,
|
baina
elikagai, sendagai edo kontsumitzen ditugun produktu asko daude, planetako izaki bizidunen aniztasunari esker. Beraz, biodibertsitatearen galerak uste baino askoz gehiago kaltetzen du ekonomia.
|
|
2015
|
|
|
Intolerantzietan, zalantzazko janariaren eta horrek eragiten dituen efektuen arteko erlazioa ez da beti argia izaten,
|
baina
elikagai jakin bat hartu ondoren beti urdaileko molestiak (digestio pisuak eta nekezak, bihotzerrea), gasak edo haizeak, sabel puztua edo hesteetako alterazioak (beherakoak edo idorreria larria) agertzen badira, intolerantzia egon daitekeela susmatu dugu. Batzuetan, intolerantziak nekea ere eragin dezake, eta pertsonak pisua galdu nahi duen arren, ahalegin hori ezinezko bihurtuko da behin baino gehiagotan.
|
|
|
Ikusirik peñak astean zehar hutsik egoten direla, jatetxe modura egokitzea bururatu zitzaien. Gaur egun independenteki funtzionatzen duen jantokia da, Landarerekin lotura ekonomikorik ez duena
|
baina
elikagaiak bertatik hartzen dituzte. Egunean berrogei bat bezero biltzen ditu eta bi laguni ematen dio lana.
|
|
|
Gehiegi jaten baitute, baita kalte egingo diela jakinda ere, dio Dieguezek.
|
Baina
elikagai edo osagairen batek, ezta osagaien arteko elkarrekintzak ere, mendekotasuna sortzen duela baieztatzeko frogarik ez dagoenez, DSM V mendekotasunen sailkapenean ez da elikagaiekiko mendekotasuna agertzen.
|
|
|
Elikagai eta mantenugai osasungarrien kontsumoa asko hazi da azken bi hamarkadetan,
|
baina
elikagai eta mantenugai “ez osasungarriak” ugaritu egin dira. Azterketa luze baten ondorioa da, eta ia 4.500 milioi helduen elikadura ereduak ebaluatu ditu.
|
|
|
Elikadurari dagokionez, arraina oso garrantzitsua da dieta osasungarria egiteko.
|
Baina
elikagaien segurtasunari dagokionez, beste edozein produktu fresko bezala, bakterio patogenoak eta ingurumenetik datozen substantzia kimikoak (kadmioa edo merkurioa, besteak beste) hazten ari dira. Kasu gehienetan, poluitzaileak larruazalean, koipean, barne organoetan eta, batzuetan, muskulu ehunean egoten dira.
|
|
|
Gehiegizko tenperatura saihestea Elikagaiak modu egokian prestatzeak bakterio patogenoak desagerrarazten laguntzen du, segurtasun biologikoa hobetzen du eta platerei zaporea eransten die.
|
Baina
elikagaiak gehiegi prestatzeak arriskuak ekar ditzake. Hori dela eta, funtsezkoa da oreka lortzea, erretzearen eta erretzearen arteko oreka lortzeko.
|
|
|
Ogia ez da elikagai arriskutsutzat hartzen, mikroorganismo patogenoei erresistentzia handiagoa ematen baitie, egonkorragoa delako giro tenperaturan. Gaileten, zerealen, orearen edo eztiaren ondoan, aldaketak edo hondamena izateko arriskua dago,
|
baina
elikagaiak manipulatzeko jarraibideak ez dira gutxietsi behar.
|
|
|
Nakki Indarrean dagoen legeriaren arabera, elikagai bat «light» edo «arin» gisa argitara daiteke ekoizleak bere kaloria ekarpena% 30 murriztu badu, betiere produktua «light» izatea eragiten duen ezaugarria adierazten bada.
|
Baina
elikagai bat «light» izateak ez du esan nahi kaloriarik ez duenik. Energia asko ematen jarrai dezakezu, adibidez, gazta, maionesa edo margarina «light».
|