|
2008
|
|
|
Euretako bat ote zen egilea? Muxika gipuzkoarra izateak eta Campion nafarra Bilboko egunkarietatik aldentzen zituzten,
|
baina
egia esan azken honek behintzat La. Gaceta batzutan irakurtzen zuen185, eta beraz ezin bazter liteke guztiz. Serapio Muxika izatearen aurka dago, aldiz, Bilboko prentsatik urruntxo mugitzeaz gain, bestela ere ez ohi zuela prentsan halako iritzi gairik lantzen, izatekotan ere historia auziak agertuz.
|
|
|
Ez daukagu Azkueren erantzuna,
|
baina
egia esan Eleizalde, Campion eta hirurak Donostian bildu ziren 1917ko irailaren 11n auzia ebazteko asmoz. Euskal Esnale aldizkariak hola jaso zuen batzar hartatik atera zen akta:
|
|
|
Hiriko industria giroari dagokionez, aipatu da Azkuek «Boluetako t, simistargia» bezalakoak argitaratu zituela.
|
Baina
egia esan meatze eta industria inguruko langileei, nagusiki Euskal Herri kanpotik etorriei, ez zien bere jarduera euskaltzalean inolako arretarik eskaini, horretan. Lauaxeta, bezalatsu arituz194 Soziologikoki zail ere bazen langile horiengana gerturatzea, batzuen abiapuntu eta kezkak besteek zituztenetatik arras desberdinak baitziren.
|
|
|
Baina Azkuek bere legendaren hasieran egin zuen ohar batek, kontakizun fantastiko hau berarentzat artifizio literario soil bat baino gehiago zela iradokitzen du: «Aun viven en Lequeitio testigos oculares del hecho naturalmente inexplicable que vamos á describir.» Gerta liteke, jakina, esaldi hau joko literarioaren parte izatea;
|
baina
egia esan, Azkue sinestuna izanik, baliteke mota honetako naturaz gaindiko gertaerei fede ematea eta egiazkotzat izatea. Ez agian xehetasun guztietan baina bai hein handiz.
|
|
|
Luis Eleizalde buruzagi jeltzalea ere azter daiteke, hizkuntza kontuan sabindarrik jantziena izan zena:
|
baina
egia esan Eleizalde ere ez zen idazle aktibo gisa askonabarmendu (bai idatzi zituen zenbait gauza euskaraz baina askoz gehiagogaztelaniaz), eta euskararen inguruko bere ekarpen nagusiak teorikoak izanziren (eta gainera gero eta kritikoagoak Arana Goiriren planteamenduekiko). Imanol Arriandiaga elizgizon sabindarra ere aipa daiteke, neologismo sortzaile eta purista hertsia, hainbeste non bere eusk...
|
|
|
Edo agian baliabide ekonomiko handiak aurreikusi zituen, hainbeste dieta eta liberazio gastu ordaintzeko.
|
Baina
egia esan, ez zuenez gastuez inolako zehaztasunik eman, ezin jakin. Aipagarria da Tolosan biltzeko asmoa ere:
|
|
|
chipirones? orfeoia tartean zeudela) 96
|
Baina
egia esan egoerak aukera eman zion ezer aldatu beharrik gabe aho bateko onespena jasotzeko. Hori bai, halako antolaketarekin, gero ez zuen modurik izan bere plana berak pentsatu bezala berma ziezaion kongresuak.
|
|
|
Eta zentzu horretan Arana Goiriren zurruntasunak ez zuen bat ere lagundu.
|
Baina
egia esan, azken unean, ezusteko faktore koiuntural batek (kartzelaratzeak) zapuztu zuen guztiz, lehendik ere konpontzeko zail zegoen egoera. Hola Hondarribiko batzarra 1902ko irailean heldu zenean, ez Arana, ez 320 haiek joan ziren.
|
|
|
Bertan Felipe Arrese Beitiak euskaraz idatzitako olerkiak aurki daitezke.
|
Baina
egia esan Arrese Beitiak olerki sail bakarra atera zuen aldizkari horretan (aldiz gehiago EuskalErrian edo Revista Euskaran), eta Revista de Vizcayak iraun zuen lau urteetan ez zen bertan euskaraz beste ezertxo ere argitaratu, Hego Euskal Herrian publikatu ziren lau kultur aldizkarietatik erdaldunena Bilbokoa izanik. Inoiz euskarari buruzko artikuluak azaldu ziren, baina gaztelaniaz, hala nola Unamuno, Sabino Arana eta beste batzuen arteko lehen polemikak.
|
|
|
Azken finean Hego Euskal Herriko euskaltzale eta foruzaleentzat, erradikalizatuenak izanik ere, zentzu politiko erreala zuen eskabidea hiru edo lau probintzien jarduera bateratua zen (Madrilen aurrean foruak elkarrekin eskatu ahal izateko); eta, aldiz, zazpiak bat formulak ez zien eskaintzen, ez Hegoaldeko foruzaleei, ez Iparraldeko euskaltzaleei, mugaz gaindiko lore joko eta elkartasun aldarrikapen sentimentaletatik haratago inolako proiektu politiko edo kultural konkreturik.
|
Baina
egia esan, ez zen denbora luzea igaroko zazpiak bat ideal politiko gisa aktibatzen hasi arte. Izan ere Gratien Ademaren bertso ezagunetik bi urtera, 1894an, Sabino Aranak, bere lehen erakundea sortu zuen, Euskeldun Batzokija, eta haren araudiko oinarrietan, zazpi probintzientzako proiektu politiko bat proposatu:
|
|
|
Hori da behintzat luzaz aipatu izan den bertsio ofiziala.
|
Baina
egia esan, nik neuk ezin izan dut iturrietan baieztatu kongresua hasi aurretik jada argi erabakita ote zegoen, Diputazioen aldetik, Oñatin bertan sortuko zela Akademia. Agian halako zerbait egitea espero zen, baina asmoak asmo akaso kongresuko bilakaerak ebatzi zuen.
|