|
2013
|
|
|
Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak,
|
baina
bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion:
|
|
|
Eta amaituko dugu euskaldunentzat interes bitxiagoa duten gai pare bat aipatuz. Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako)
|
baina
bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago. Kontu honek aski trataera marjinala du liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak ditu.
|
|
|
Itur ondoan eta Illunabarra poemez ari gara, biak ala biak 1916koak?. Beharbada ezin esan daiteke poemak modu nabarmenean modernistak direnik,
|
baina
bai badituztela ñabardura berritzaile batzuk ildo horretarantz jotzen dutenak. Itur ondoanpoeman, zehazki, zenbait irudi duten indar iradokitzaileagatik nabarmentzen dira, eta ez hainbeste duten zentzu alegoriko konkretuagatik.
|
|
|
Osterantzean, ez neuke esango gure Bilbilitarragaz, sunt mala?,
|
baina
bai nere gardiz,, sunt mediocria multa?. –Sunt bona?
|
|
|
Horrek zaildu egiten die antologoei euskarazko aurreko poesiaren ibilbidea ezagutzen ez duenari olerkarien poesian mamitzen den proiektu handinahiaren balioa hitz gutxitan argitu ahal izatea, euskal literaturaren barne dinamika baten fruitu den abangoardismo sui generisbat taxutu zutelako. Horregatik, euskal poesiaren ibilbidean funtsezko izanik ere, antologietatik at utzi izan dituen irizpidea ez da desegokia,
|
baina
bai dinamika exogeno baten arabera taxutua, Gabilondok aipatzen zuen euskal literaturaren normaltasunari eta modernitate homologagarriari kontzesioa eginez.
|
|
|
Uriartek nonbaitetik kopiatuta jarri zituen bere bilduman (eskuizkribuan 143 orrialdeetan, Kortazar. Billelabeitiaren edizioan 93 or.). Uriarteren bilduman ustezko egilearen izena ageri da parentesi artean: ? (Azcue)?; ez bertsoen hasierako orrialdean,
|
baina
bai 3.ean, 145 or., goiko ertzean. Ustezko egilearen izena bere eskuz jarri zuen Uriartek (itxura batean, behintzat, nahiz ezin dugun ziurtatu). Autoretza Uriartek E. M. Azkueri ezarri ziola ikusi eta fidatuta edo, Astigarraga. Bijuescak ere Eusebio M. Azkueren olerkien artean jartzen dituzte bertsook (279 or.). Eusebio M. Azkuerenak ote dira, benetan?
|
|
2016
|
|
|
Ez intrintsekoki hala direlako berez.
|
Baina
bai historia dena delako eta ingurumaria dena delako gaur egun. Irlandako gaelikoa ere ezin lehiatu da munduan nagusi den ingelesarekin. Nola!
|
|
2017
|
|
|
Aurreko toponimo nagusiaren analogiaz sorrarazitakoa izanen genuke hauxe ere. Azkeneko osagaia, ugaritasuna adierazteko atzizkia, ez letorke bat esanahiarekin,
|
baina
bai tokia edo lekua adieraztekotan, errota bakarreko lekua. Oraindik bertan dirau azken errota izandakoa Arakil ibaitik hurbil.
|
|
|
Eskandalua eta 23 urte berantago(!) semeak nahiago du xehetasunetan ez sartzea, Houeillès herrian!
|
Baina
bai, heriotza data eta lekua aurkitu ditugu.
|
|
|
Esan beharrekoa da a itsatsidunetan bere joskera bitxi horri jarraitzen diotela berriz ere. Alegia, pluralak ez du ie,
|
baina
bai singularrak:
|
|
2018
|
|
|
Dena dela, garai hartako testuetan, eta geroagokoetan ere bai, aho hitzarekin gertatzen da gnagusiki. Bestalde, OEHk (s.v. sehi) ez dakar aldaera g dunik adiera horretan,
|
baina
bai ‘ume’ ren zentzuan (s.v. sein).
|
|
|
Lagin mugatu bat hautatu eta hura aztertu da (bai pertsonei eta bai itemei dagokienez), erreferentzia minimo bat izateko auzia nondik nora joan daitekeen, eta batik bat elementu objektiboxeagoak izateko, gogoetan sakontzeko. Emaitzak, beraz, ez dira hartu behar bere balio matematiko zehatzarekin,
|
baina
bai islatzen dute, neurri batean, eta une jakin batean, azterturiko pertsonen joera analizaturiko itemei buruz. Izan ere, alda bidean den auziari buruzko jarrerak jaso nahi izan dira, funtsean norabide nagusiaz gogoeta egiteko.
|
|
|
6 Esaterako, Jonathan Culler (1997), Felix Martmez Bonati (1997). barneko azpigenero bat. Lehen aipatu legez, Euskaldunak ez litzateke hertsiki kondaira bat,
|
baina
bai haren inspirazio izan ziren epopeia nazionalak (Mireio, Kalevala, Os Lusiadas), zeinak, Paveli jarraituz, gizarte mitikoetan ez ziren fikzionalki irakurtzen. Alabaina, haien eta Euskaldunaken artean dagoen denbora tartea aintzat hartuz, ezin esan liteke XX. mendeko bigarren erdiko Euskal Herrian, Euskaldunak zentzu erreal mitikoan irakurtzen ahal zenik (ez behintzat nagusiki).
|
|
|
Hori da azkenean, bai frankismo garaian, bai gero ere, zentsuraren definizio orokor bat. Eta hor gehiago sakontzeak ez dut uste asko merezi duenik orain,
|
baina
bai gero definizio frankistan sartzen bagara, frankismo garaikoan. Hor beste ezaugarri batzuk aipatuko nituzke.
|
|
2019
|
|
|
Egoera honetan paradigma estandarraren abaroan" egonean goxo" jarraitu beharrean, aurrera egin asmoz aurkeztu genuen gure egitasmoa 2009ko martxoan Euskaltzaindiak Urkiolan egindako XVI. Barne Jardunaldietan; ondoko urteotan ez EHHE osoa familia eta hitzetik gorako, beste hizkuntza batzuetakoen antzeko hiztegi historiko etimologikoa,
|
baina
bai hori noizbait atondu ahal izateko abiapuntu eraginkor behar zuen izan gureak. Horretarako eta lehen urrats gisa," 100 bat hitzetako prototipoa zeinetan honelako lan batek aurkezten dituen arazoez eskarmentua harturik zabalago horren muinaren zirriborroa izango dugun, mikroeta makroegiturazko arazo nagusiak, horientzat ereduak, sarreren hautaketarako irizpideak, barneko diseinua, horietako azpiatalak betetzeko etxeko eta kanpoko bibliografia, etab. landu [ko ditugu]" genioen 2009ko txostenean.4 Ondoko plangintzetan, 200 familiatako egitura hartu genuen oinarrizko helburutzat eta hori ipartzat dugula aritu gara aldi honetan.
|
|
|
Ongi islatzen da pelikulan ahoskera irakats daitekeela. Ez dut kontatuko pelikula,
|
baina
bai zertzelada batzuk eman. Londresen kokatzen da, Eliza Doolittle izeneko neska bat kaleko lore saltzailea da, kalean saltzen ditu loreak, kaleko batek bezala hitz egiten du; eta han dago, Covent Garden en; opera emankizun bat egon da eta jendea ateratzen ari da, eta bera loreak saltzen, eta, han dagoela, hizketan ari da jendearekin, eta esaten dio norbaitek" kontuz, hor polizia dago, dena apuntatzen ari da".
|
|
|
Hor bai konturatu naizela imitazioa oso motz gelditzen zela eta orduan egin behar nuela teoria moduko bat edo asmatu ni berez ez naiz batere teoriazalea, iruditzen zait praktikatik emaitza hobeak lortzen direla.
|
Baina
bai egin behar nuela artikulatu zerbait, gero benetako antzezlanetan ez delako egoten pertsona bat hori zaintzeko. Eta orduan iruditzen zitzaidan aktoregaiari eman behar zitzaizkiola tresnak, berak jakin dezan gero eszenan dagoenean zer komeni den:
|
|
|
Bada, bereizgarrien ildo horretan, nabarmendu beharrekorik, batik bat azken edizioari dagokiona eta, geure ustez, garaiko dinamika politiko erlijiosoarekin estu uztarturik dagoena. Alderdi linguistiko filologikotik aztertuta, ez da hura, ziurrenik, interes gehien sorraraz lezakeena,
|
baina
bai, zalantzarik gabe, ikuspuntu ideologikotik begiratuta, garai hartako egoeraren lekuko aratz bilakatzen baitu horrek liburuttoa. Baina ez gaitezen premiarik gabe aurrera, lerro batzuk beherago helduko zaio-eta gaiari.
|
|
|
47). Euskara, berriz ere, alderdi honetatik berezikara da, ez hainbertze mundu mailan,
|
baina
bai inguruko hizkuntzen aldean.
|
|
|
(...) ezer izatekotan arnasguneetako horixe da gure gaurko eta hemengo diglosia(...) horietan ere ez diglosia tradizional betea,
|
baina
bai menderik mendeko diglosiaren eskema nagusitik hain hain urrundurik ez dagoen moldaera(...) hori da XXI. mende hasiera honetara arte bizirik iritsi den euskal/ erdal diglosiaren eszenarioa: eszenario nagusia eta ia bakarra.
|
|
|
Erantzunak aski anitzak izan dira, baina, halere, kontraesanezkoak izan gabe. Ikusmoldeak ezberdinak izan daitezke, euskaldun zahar batenak eta euskaldun berri batenak,
|
baina
bai ere euskaldun zaharren artean, ikuspuntuaren, aztertu den objektuaren eta aipagaiaren araberakoak.
|
|
|
Bederatzigarren galdera horrekin euskararen balizko puristek, garbitzaileek, zuzentzaileek, hiperzuzentzaileek, arauzaleek beren ikusmoldea eman zezaketen,
|
baina
bai ere eskalaren beste buruan" huts" nozioa bera dudan ezartzen zutenek edo hutsik ikusten ez zutenek. Oro har, inkestatuen hizkuntza jarrera eta hizkuntza zentzumena atera zitezkeen, berriz denek euskararekin lanbidea dutela oroitaraziz.
|
|
|
(...) Behar bada horiek [ikasleek egiten dituzten hutsak] nagusituko dira eta hemendik hogoi urtera norma izanen da, araua izanen da eta hala" (horri buruz ikus Frei, 1929). Ondoko bilduman aipatu diren huts denak ez ditut zerrendatuko,
|
baina
bai gehiengoa. Inkestatu horren ustez huts anitz badira:
|
|
|
Hori huts bat ez da, ez ere bi hizkuntzen arteko kode nahasketa. Iparraldeko lexikoaren aberastea da era batez,
|
baina
bai ere pobretzea izan daiteke ordezkatzea osoa baldin bada.
|
|
2020
|
|
|
Deigarria iruditu zaigu, hain gazte izanik, kontuan izatea beren herritik edota probintziatik irteteko beharra izan dezaketela gerora begira. Ez dakigu esaten gazte autoktonoekin alderatuta desberdintasunik egon ote daitekeen pentsatzeko modu horretan,
|
baina
bai sumatzen dugu gurasoen esperientziak baduela eragina haiengan alde horretatik.
|
|
|
Berez, Matasek (2010: 229) adierazi gisa, ezin daiteke esan literaturaren ildo urbanoa industrializazioaren ondorio zuzena denik,
|
baina
bai, ordea, harreman estua duela aurrerapen materialek bultzatutako praktika kultural berriekin, eta ordura arte existitzen ez zen jendetza urbano batengana iristeko ahalmenarekin. Hau da, praktika kultural berri horiek eta hiri moderno jaio berrien erritmora moldatutako jende saldoaren esperientziak eragindako eta eskatutako estetikaren ondorio da eleberrigintza urbanoa, baita aurreko ohitura eta sineskeriekin hausteko ahaleginaren ondorio ere.
|
|
2021
|
|
|
" Senideok, egon zaiteze pozik edozein eratako tentaldik erasotzen deutsuenean" (St 1,2). Ez dogu eskatzen, ba, tentazinorik ez izatea,
|
baina
bai garaitzen jakitea, pekaturik ez egitea.
|
|
2022
|
|
|
Gauzen ‘izaera, natura’ definitzen da, eta horri hurbiltzeko zubi kognitiboak eskegi, kontzeptualizazioaren alde guztiak estaliz. Adibidez, xahu k eta soilek osotasunekiko adiera ontologikoa dute, baina ez dute bolumen igoera jaitsiera adierazten; harro k ez du adiera ontologikoa,
|
baina
bai bolumetrikoa (pilota harrotu edo ‘goratu’ da, eta itsaso harroa edo ‘zakarra’); eta bete k (zubi kognitibo gisa) bi adierak ditu.
|
|
2023
|
|
|
Otaegi, beraz, ez da gertaera baten kontakizuna euskaraz egin duen lehena,
|
baina
bai kazetari kronika bat hedabide batean euskaraz argitaratu duen lehena. Kronika bat, hasteko, kontakizuna baita; jatorrian, etimologiaren arabera, kontakizun kronologikoa.
|