|
2009
|
|
|
Heidegger ez dugu aipatuko. Guztiz bestelako ikuspegi eta filosofiatik,
|
baina
XIX. mendeko positibismo naiboki naturalistaren berdin aurka, B. Russellek Filosofiaren arazoak (1912) liburutxo argitsua, bikain euskaratua A. Arrietak, errealitatearen eta itxurazkoaren artean bereizteko zailtasunari ekinez irekitzen du lehen kapitulua. Gure aurrean mahai baten itxurarekin, ageri?
|
|
|
–Nietzsche y la filosofía?, 1899). Zola bezala Baroja literatoak dira,
|
baina
XIX. mendearen bigarren eta XX.aren lehenengo erdian loratu diren bizi filosofietatik xurgatzen dute. Bizi filosofiak espiritualistagoak (Kierkegaard, Bergson, Unamuno) ala naturalistagoak daude, halakoak dira Schopenhauer eta Nietzsche, arte eta literaturan influentziarik handieneko biok aipatzeko.
|
|
|
Ez da derrigor Ilustrazioaren seinale,
|
baina
XIX. mendearen hasmentako zirimoletan hainbat frantziskotar euskaldun agertuko da frantsesti edo konstituzionalista: Aita Egoskozabal ordiziarra, musikaria (Beasaingo konstituzionalistekin harremanak omen zituena); Aita Kerejazu oñatiarra, filosofia eta matematikako irakaslea (gero Iparraldera alde egingo duena); Aita Gomez de Segura oteotarra, sermolari eta idazlea Konstituzioaren alde; Aita Saseta trebiñuarra, etab. Hirurte konstituzionala bitartean Tolosako komentua, estudio etxea, Arantzazu bezala?
|
|
2010
|
|
|
Erromantikorik erromantikoenak baino erromantikoago ikusten zaitut, Bécquer eta Esproncedaren parean jartzeko moduan?
|
baina
XIX. mendea joan zen, zorionez, eta XX.ean gaude!, esan zenidan, autoaskitasun handiz; eta, tonua eztitzen zenuela, honela jarraitu zenuen, eztia ozpin bihurtzeko saioan:
|
|
|
" Non bizi zara, Gabino? Erromantikorik erromantikoenak baino erromantikoago ikusten zaitut, Bécquer eta Esproncedaren parean jartzeko moduan...
|
baina
XIX. mendea joan zen, zorionez, eta XX.ean gaude!" esan zenidan, autoaskitasun handiz; eta, tonua eztitzen zenuela, honela jarraitu zenuen, eztia ozpin bihurtzeko saioan: " Baina, ongi pentsatuta, biok ados gaude gai honetan, beharbada:
|
|
2011
|
|
|
Eta hori independentzia lortuta ere bai; independentzia 1917an lortu genuen eta. (?) Herriaren gehiengoa beti suomiarra izan da,
|
baina
XIX. mende bukaeran eta XX.aren hasieran eskola guztiak suedierazkoak zirelako, arriskua zegoen herri osoa suedieraduna bihurtzeko; eskolatik pasatakoan herri guztietan suedieraz bakarrik idazten zutelako. Horrek jarraitu balu, suediera nagusituko zen, eta suomiera ahozko hizkuntza bakarrik izango zen?
|
|
2014
|
|
|
Denboraren gurpilean ziklo bat gehiago, beste milaren ondoren eta beste milarekin gero?... Gezurra dirudi,
|
baina
XIX. mendea, hain razionala eta zientifikoa, historia, orain arte dingili dongolo jaiki erorika ibili den hori, hemendik aurrera guztiz bestelakoa eta betirakoa izango dela serio serio ziurtatzen duten teoria diferentez beteta dago, hasi Hegelekin edo klase gizarteen eta, prehistoriaren, bukaera berehalako iragarri duen Marxekin, gizagaindikoaren etorrera ikusi uste duen Nietzscherekin, eta, hirugarren estadioa?
|
|
|
polemikan ari ez den aldarteetan: , pas de roi, pas de capitale, pas de principe de réversion?; historiak, a condamné l. Italie à n? être point une nation comme les autres?, etc.; ik.. Les Révolutions d. Italie?, OC, II, 177, 182 Gero, azkenean,
|
baina
XIX. mendean!, Europako, lege handira, bildu nahi badu ere:
|
|
|
est partagée en deux grandes zones: Paris et la province; la province jalouse de Paris, Paris ne pensant à la province que pour lui demander de l, argent? 2353 Parisen eta probintziaren kontrakotza aspaldikoa da,
|
baina
XIX. mendean balio berria hartu du, progresismoaren filosofiarekin. Literaturan edonon presente egin da.
|
|
|
b) Errege familiako, edo beharbada Bonaparte familiako, buruzagiren batek egin ahal izango luke(, les réformes dans le genre de celles dont nous parlons ne peuvent s, accomplir dans un pays qu, avec la collaboration de sa vieille dynastie nationale?) 805
|
Baina
XIX. mendean zehar Frantzian zentzu honetan egon diren errestaurazio saio guztiek huts egin dutela deitoratu behar du Renanek.
|
|
2017
|
|
|
Bere lana era askean alienatzen duen langilearen irudia, edo bere gorputza gehien ordaintzen duenari eskaintzeko kapitaltzat hartzen duenarena, lan diziplina kapitalistak moldatutako lan klaseari dagokio.
|
Baina
XIX. mendearen bigarren erdian soilik ikus dezakegu une batez langile mota hori, neurritsua, zuhurra, arduratsua, eskumuturreko erloju bat edukitzeaz harro (Thompson 1964), eta ekoizpen modu kapitalistak ezarritako baldintzak, naturaren berezko lege ageriko, iruditzen zaizkiona (Marx 1909, I. liburukia:
|
|
|
eban, zuen?; ebeen, zuten?; euskun, zigun?; eoden, zeuden?; eukan, zeukan??
|
Baina
XIX. mendearen erdialdean hauxe idatzi zuen Juan Mateo Zabalak (1848: 57):
|
|
2019
|
|
|
Iraindu eta barregarri utzi zutenez, bere lurretan gorde behar izan zuen, eta, nahiz eta izaeraz eskuzabala izan, burutazio itxuragabeak baino ez zituen sortu, erdi zoratu zenez gero. XVIII. mendea iritsia zen emakume burges batek, Aphra Behnek, alargundu eta bizimodua idatziz atera zuenerako, gizonen tankeran; beste emakume batzuek segitu zioten,
|
baina
XIX. mendean ere ezkutatu beharra zeukaten; ez zuten ezta, gela bat norberarena, ere, hau da, ez zuten barne askatasunerako ezinbestekoa den independentzia materiala.
|
|
2020
|
|
|
Pedro Ursua eta Martin Ursua konkistatzaileak Amerikan ibili ziren, Juan Goienetxe arizkundarrak Nuevo Baztan izeneko herria sortu zuen Madrilen.
|
Baina
XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran landa eremuko baztandar asko joan ziren Mexikora, Argentinara eta Estatu Batuetara zortea saiatzera. Gaur alderantzizko bidea hartu du migrazioak, eta baztandar konkistatzaileek mendean hartu zituztenen seme alabak datoz Baztanera bizimodu berri baten bila.
|
|
2021
|
|
|
Kritika literarioari dagokionez, erromantikoek uler dezakete inork baino hobeto zer den literatura batek emakumeak balira bezala gutxietsiak eta tratatuak izatea. Ez dut esan nahi Erromantizismoa berez feminista denik,
|
baina
XIX. mendean euskaldun batek generoa eta sexua desberdinduz idatzi zuen –XIX. mendean! –, eta ezetz asmatu ze kultur mugimendutatik zetorren. Idazle protofeminista izan zen Agosti Xaho, erromantiko bat izateaz gain:
|