|
2012
|
|
|
Horretarako gertu gerturik dira On Petri, On Alberto, On Joan, On Karlos eta On Migel,
|
baina
Iruñeko hiri txit leialetik beretik abiatuz gero indarrez eskas ibiliko diren beldurrez, erdietsi dute hain andre adeitsuak penitentziazko ibilaldia laburtzea, eta, horri eskerrak, legoa mordoa gutxiago egin dute, Elotik aterako baitira.
|
|
2015
|
|
|
Gure garaiko auzo hura Iruñeko zati bat zen naski,
|
baina
Iruñean bizi ginela ez genuen oso argi. Hiri barnera joatea, medikutara autobusez joatea, Iruñera igotzea zen.
|
|
|
Aita Donostia interesatua dago kantutegi gordinean, manera herrikoiaz sortu zen hartan, Aralarko San Migelen irudia ebatsi zutenekoa XVII. mendean. Baleztenak diotsa lapurrek debozioak itsuturik zutela eraman, etxean berean adoratzeko,
|
baina
Iruñeko auditoreek ez omen zuten hala ulertu, eta San Roqueko pentzean urkatu egin zituzten, hau da, Iruñeko Sanduzelain. Baleztena!
|
|
|
Helburu politikoak banitu, afiliatuko nintzateke". Behin afiliatuta, justifikatu zuen Gobernuko kontseilari izateko ez zela beharrezkoa afiliatzea,
|
baina
Iruñeko alkate izateko bai.
|
|
2017
|
|
|
Ez nintzateke hara hurbildu izango polemikak akuilatu izan ez banindu,
|
baina
Iruñeko leku enblematiko baten desagerpen gisa aurkeztu denez afera, ez bat eta ez bi, nire iritzi propioa eraiki nahi izan dut, eta sinboloaren akabera egiaztatzera joan naiz Viena Taberna berrira.
|
|
2018
|
|
|
Halere, Nabarreriaren gerraren berri badugu berak idatzitako Iruñeko gerra zibila, 1276 olerki epikoari esker. Tolosan jaio zen, bai,
|
baina
Iruñean garai lazgarrian bizi, eta Iruñean hil zen 1291n. Iruinseme titulua ongi merezita duela dirudi.
|
|
|
Izan ere, parte hartzaileen artean Pello Lizarralde edo Jokin Muñoz izan genituen. Biak ala biak Iruñetik kanpo jaioak, lehenengoa Zumarragakoa,
|
baina
Iruñean bizi zena, eta bigarrena Erriberako idazlea, Castejongoa eta orduan Donostian bizi zena; egun, Iruñean.
|
|
|
Aipatu beharreko beste idazle bat Isidro Rikarte izan zen. Jaiotzez Leringoa
|
baina
Iruñean eta Burlatan euskara teknikari lanetan ibilitakoa. Magisteritzako euskal arloko lehenengo promozioko kide.
|
|
|
Bestalde, testua non argitaratu, non gorde eta norako sortu den argigarri izan daiteke, baina ez du zertan hala izan: Refranesy sentencias (1596) errefrau bilduma bizkaieraz dago,
|
baina
Iruñean argitaratu zen. Iruñean bertan, Antonio Venegas de Figueroa apezpikuaren aginduz poesia lehiaketa antolatu zen 1609an, eta hiru poema iritsi zaizkigu euskaraz (Pedro Ezkurra, Miguel Aldaz eta Joan Elizalde dira egile); baina" hiru olerkietako euskara zenbateraino den Iruñekoa ez da aise orain jakitea" (Camino, 2003, 27).
|
|
|
Nobleen artean, urrezko leku bat egin behar diogu Vianako Printzeari. Hau ere Nafarroatik at jaioa (Peñafielen, Valladolid),
|
baina
Iruñeari erabat lotuta, bi urterekin hona ekarri baitzuten, bereziki Tafallan eta Erriberrin bizi izan bazen ere. Aurrekoaren anaiordea zen, baina ospea askoz handiagoa izan zuen Nafarroan eta kanpoan, santu eta guzti egin nahi izan zutelako.
|
|
|
Oloriz (1895) lekuko.
|
Baina
Iruñea ere kanpotik historiatua izan zen, Madrazoren España. Sus monumentos y artes, su naturaleza e historia lanean esaterako (1896).
|
|
|
bi nympheum edo iturri, brontzezko txanponez gainezka. Erromatarrek burutu ohi zuten erritu ezaguna zen txanponak iturri batera botatzea,
|
baina
Iruñean agertutako txanpon kopurua ezohikoa da. Espazio sakratu honetaz gain, esan behar da tradizioak Diana jainkosaren omenezko tenplua eta basoa kokatzen dituela gaur egun San Zernin eliza dagoen gune berean.
|
|
|
Nafarren kopuru handi bat altxamenduaren alde azaldu zen Emilio Mola jeneralaren manupean jarrita eta Erreketearen lerroetan.
|
Baina
Iruñean bazen sozialismoaren eta errepublikaren jarraitzaile andana, eta gupidagabeki erreprimituak izan ziren. Francok San Fernadoren Gurutze Ereinozduna eman zion erresuma zaharrari (1937ko azaroa), eta pertsonalki entregatu zuen Iruñean.
|
|
|
Horra hor Sarbil mendia, Iruñerria mendebaldetik ixten duena. Kareharri eta kalkarenita bankuak dira, Eozenokoak ere,
|
baina
Iruñeko margak baino lehen metatuak; horregatik daude azpian.
|
|
|
Antzinako zenbait deskribapenek, argi eta garbi neurriz kanpokoak, Caesaraugustarekin parekatu nahi izan zuten.
|
Baina
Iruñea, Estrabonen garaian jada" baskoien hiri nagusi" gisa hartzen zen arren, ez zen hiri garrantzitsua izan erromatarren unibertsoan. Aurkitu diren hondakinek, gainera, gero Nabarreriako hiria izan zen ingurura mugatzen dute hiriaren esparrua, alegia gaur egungo esparru bera.
|
|
|
1875ean karlismoa berriro ere garaitua zen, eta gobernu liberalek indarrez ezarri zituzten Berrezarkuntzaren oinarriak. Gerra ondorengo hamarkadan karlistek ezin izan zuten haien indarrak berrantolatu,
|
baina
Iruñean eta Nafarroa osoan indar foralistak agertu ziren, foruen defentsa ardatza hartuta. Horien artean garrantzi berezia izan zuen Asociacion Euskara de Navarra izenekoaren sorrerak, eta horien inguruan antolatu ziren Iruñeko indar intelektual asko.
|
|
|
Landa eremuan ez bezala, non emakumeen presentzia ohikoa den nekazaritza eta abeltzaintzako lanetan, hirietako lan merkatua zatituago eta bereiziago dago generoaren arabera. Zaila da emakumeen enplegu datuak ongi bereiztea, 125 datu ofizialek askotan errealitatea estaltzen dutelako,
|
baina
Iruñeko kasuan ez dugu emakumeen enplegua sistematikoki ezkututako azpisektorerik sumatu, nekazaritzan izan ezik.126 Horregatik uste dut 4 grafikoaren datuek ongi islatzen dutela lan merkatuaren osaketa, eta XIX. mendeko joera nagusiak.
|
|
|
Ez da harritzekoa handik hiru urtera prozesio laikoa Txarliri eskaini izana, gizartearen usadio errespetagarriak bete ez egiteagatik martirizatua hil omen zutelako,
|
baina
Iruñeko gazteon atrebentzia irreberenteak beste arrazoi politiko erlijioso bat zeukan. Txarliren fikziozko beatifikazioaren hurrengo egunean, Josemaria Escriva de Balaguerren benetako beatifikazioa gauzatu zen Erroman, Juan Pablo Il.aren gidaritzapean.
|
|
|
Dialektoak mugatzeko irizpide teoriko metodologikoez ari zela, aintzat hartu beharreko zazpi alderdi aipatu zituen Iñaki Caminok (2004, 76): ...en den); 2) Geografiaren iragazkia (hots, ezaugarriak Iruñea osorik hartzen duen ala etenak dituen); 3) Hedaduraren zabaltasuna (alegia, noraino iristen den ezaugarri hori); 4) Berrikuntzak (bertan sortutako ezaugarri edo erabilera berria den), hautuak (aukera baten baino gehiagoren artean bat erabiltzen denean) ala arkaismoak (beste lekuetan dagoeneko galdu edo zaharkituta geratu den ezaugarria,
|
baina
Iruñean gorde dena) diren; 5) Kronologiaren baldintza (gure datuak garai berekoak diren ala garai zein mende anitzetan jasoak diren); 6) Sistematikotasuna (ea beti ala testuinguru mugatuetan erabiltzen diren) eta 7) Fidagarritasuna (ezaugarria biltzeko erabili dugun iturriak tokiko hizkera modu fidagarrian islatzen duen).
|
|
|
Poliziarekin istilutan sartu nahi duen pertsona batek zenbait neurri hartzen ditu bere nortasuna ezkutatzeko, esate baterako, burua estaliz, edota elkarren oso antzerako arropak eramanez batak zein besteak.
|
Baina
Iruñeko gertaeren lekuko izan ziren gazteek bestelakoak ere aipatu zituzten manifestarien inguruan. Esate baterako, beren burua estalita zuten manifestari hauetako askori ikusi zitzaien beren buruei selfiak egiten sakelako telefonoekin.
|