|
2008
|
|
|
Gazte gaztean gertatu zitzaidan pott egitea ezezagunekin galdera egitean.
|
Baina
Azkuek apezaren abantaila zuen. Prakadunek kofesatzen ikasi ez dugulako hobe dugu gure berriemaile ezagunenekin ibiltzea.
|
|
|
276 Cejadorrek hola zioen Azkueren erabakiaz (1893.11.28ko gutuna): «Me regocija su determinacion muy propia de Vd. y de su amor sincero á la verdad, de mirarse bien en lo que tocante á etimología euzkera pudiera escribir Vd.; efectivamente para un amante de su lengua, el temor de no aventurarse á poner falsas bases que pudieran perjudicar su estudio, es el mayor argumento, para contenerse en ciertos casos.»
|
Baina
Azkueren zuhurtzia laudatu arren, Cejador berak etimologia astarloatar larramenditarrekin segitu zuen bizi guztian, euskara jatorrizko hizkuntza zela konbentzituta.
|
|
|
281 Sagarminagaren txartelak, ez du data zehazten,
|
baina
Azkueren geroagoko testigantzengatik badakigu Collins en bisita hori 1894 bueltan izan zela.
|
|
|
Bazekien Euskal Herritik kanpoko parajeak estimatzen.
|
Baina
Azkue, bere eleberriko indianoa bezala, munduan zehar ibili ostean, han ikasitakoa lagun, Euskal Herrira itzultzen zen azkenean.
|
|
|
Esan liteke gisa bereko istorio fantastikoak, misteriosoak eta naturaz gaindikoak, oso ohikoak zirela literatura erromantikoan.
|
Baina
Azkuek bere legendaren hasieran egin zuen ohar batek, kontakizun fantastiko hau berarentzat artifizio literario soil bat baino gehiago zela iradokitzen du: «Aun viven en Lequeitio testigos oculares del hecho naturalmente inexplicable que vamos á describir.» Gerta liteke, jakina, esaldi hau joko literarioaren parte izatea; baina egia esan, Azkue sinestuna izanik, baliteke mota honetako naturaz gaindiko gertaerei fede ematea eta egiazkotzat izatea.
|
|
|
Eta 1898ko urtarrilaren 13ko «J, accuse!» artikulua, egungo topiko historiografikoak une fundazional gisa nabarmentzen badute ere, lehendik zetorren debate baten parte zen, eztabaidaren gailurra nahi bada, baina ezer berririk asmatu gabe. Azkuek berak Zolaren artikulu honetatik hilabetera idatzi zuen berriro, gaiak hartu zuen protagonismo handia aipatuz («Egun auetan, Dreiffus [sic] salkindaria dala ta eztala, lur bira guziko i a albistari geienak gut, si edo asko Juduen gaiñean itz egin dute») 470
|
Baina
Azkueren bigarren artikulu hau lehenaren segida zen, ez bereziki sakonagoa, eta ezta kualitatiboki desberdina ere. Errealitate honek «lehen» intelektual modernoa nor izan zen ebazteko asmoaren hutsaltasuna agerian uzten du.
|
|
|
Gero beste kontu bat da, ostantzeko hitz batzuetan metodo hori segitu zuela Azkuek. Eta hori bera kritikatu zuen Seber Altubek ere(
|
baina
Azkueren izenik aipatu gabe), Eusko Ikaskuntzaren III. kongresuan, Gernikan, 1922an, euskal hiztegi bat egiteko irizpideak zehaztean. Altuberen irizpidea izan zen erdal hitzak eta erdaratiko hitzak bereiztea.
|
|
|
Une horretan gaztelaniaeuskara ereduko hiztegi bat, erdarak bizitza modernoko kontzeptuak adierazteko zerabiltzan hitzen euskal ordaina agertuko zuenak zentzu gutxi izan zezakeen.
|
Baina
Azkuek, urte latz horietan bertan berrekin zion Euskaltzainditik gaztelania euskara hiztegiari. Hola 1941ean, Euskaltzaindia ireki eta lehen batzarrean bertan aurkitzen da proiektu honen egitasmoa martxan:
|
|
|
Ondorioz, «el libro que estás hojeando es propiamente obra de la Academia Vasca»97 Beraz, Morfología Azkuek ez zuen aurkezten bere lan pertsonal gisa, baizik Euskaltzaindiaren obra kolektibo moduan. Izatez Akademiak ez zuen bere batzar batean ofizialki onetsi,
|
baina
Azkue, irakurketa zuzenketa metodoarekin, berrespen ofiziosoa ematen saiatu zen, autoritatedun obra bihur zedin. Antzera egingo zuen bere hurrengo lanekin:
|
|
|
Kalitatezko baliabide horiekin koherentzian Azkueren musika eta istorioa zegoen, poetikoa eta hunkigarria izan gura zuena. Garaiko kritikoen arabera opera horietako musikak euskal doinuen inspirazio nabaria zuen,
|
baina
Azkue ez zen mugatzen herri kantuak bere operan txertatzera, baizik berak sortu zituen euskal zaporeko melodia gehienak. Orkestrazioari zegokionez, ausarta eta deigarria zen, nortasun handikoa zalantzarik gabe.
|
|
|
Ataza hauek, ikusi denez, osagai ideologiko nabarmena zuten.
|
Baina
Azkueren bokazio artistikoaren fruitu ere baziren. Bokazio hein handiz frustratua operen porrotaz geroztik.
|
|
|
Azkuek, bere ordezko gisa katedran Evaristo Bustintza utzi zuen.
|
Baina
Azkuek agindu zion bigarren enplegua, 1904an berrireki behar zen Ibaizabal aldizkarikoa, ez zen iritsi. Hola, Azkueren bideak moztuta, Bustintza libre geratu eta apurka apurka EAJrantz gerturatu zen.
|
|
|
Azkuek hitzaldian ez zuen zehaztu aldizkari hori zein zen.
|
Baina
Azkuerentzat «publicación vasca»euskarazko aldizkaria izanik (vasca ri adiera horixe ematen baitzion), eta hizkuntza honetan, politikoa, eta Azkueren ikasle ohi bati lotua (eta hura nazionalista), EuzkoDeya baino ezin zen izan zitekeen. Beraz, eskaini egin zioten baina Azkuek ez zuen onartu aldizkari nabarmenki sabindar hartan parte hartzea, haren sustatzaileekin gonbite egun berean izanik eztabaidatxo bat («separatismoa» zela eta).
|
|
|
Baina Azkuerentzat «publicación vasca»euskarazko aldizkaria izanik (vasca ri adiera horixe ematen baitzion), eta hizkuntza honetan, politikoa, eta Azkueren ikasle ohi bati lotua (eta hura nazionalista), EuzkoDeya baino ezin zen izan zitekeen. Beraz, eskaini egin zioten
|
baina
Azkuek ez zuen onartu aldizkari nabarmenki sabindar hartan parte hartzea, haren sustatzaileekin gonbite egun berean izanik eztabaidatxo bat («separatismoa» zela eta).
|
|
|
Euskal Erria aldizkarian argitaratu zen proiektu hori eta Gipuzkoako Diputazioari zuzentzen zitzaion66 Txurrukaren Akademiak xede nagusitzat aurrenik euskal hiztegi osoa biltzea, eta ondoren ortografia finkatzea zuen (justu Azkuek egiten zuen proposamenaren alderantzizko ordenan). Azkue Txurrukarekin harremanetan jarri zen, eta bere egitasmoa helarazi zion, are Euskalzaletik sustengua emanez67 Txurrukaren asmoa
|
baina
Azkuerenetik aldentzen zen, ezen batik bat hizkuntzaren inbentario bat egin nahi zuen, «salvar, siquiera sea para la historia, los restos de la lengua Euskara», hizkuntza arautu eta suspertzeko itxaropen handirik gabe68.
|
|
|
Ikerketa, berez, Azkueren gainekoa izanik, honek ez luke zertan akats izan.
|
Baina
Azkue eta bere obra kokatzeko eta egoki baloratzeko bere ingurune hurbilena ez ezik testuinguru zabalagoa ere azaldu nuke. Izatez ikergaia pertsonaia bakar batean zentratzeak aldean darama perspektiba galeraren arriskua.
|
|
|
«Azkue, jakina denez, karlista ezaguna zen»3 Eta pertsonaia honi buruz idatzi den azken liburuan berdin: «Azkue, como es sabido, era carlista»4 Eta bai, Agirre, Urkixo eta Oleaga karlistak ziren,
|
baina
Azkue ez. Ez behintzat 1888 urteaz geroztik.
|
|
|
Berez, Azkuek, apaiz eta euskaltzale izanik, ez zien bisigotuei aitortzen euskaldungoa kristautzeko misio gorena (horiek iritsi zirenerako «lugares ya cristianizados» omen zeuden) zeren euskaldunen ezaugarri behinena (hizkuntzaz gain) fedea, bisigotuei zor zitzaiela esatea gogortxoa zen antza.
|
Baina
Azkuek bai aitortu ahal zien bisigotuei beste maila batean eragin onuragarria: akaso euskaldun pagano isolatu batzuk propioki kristautzen laguntzeaz gain (beti ere hizkuntzak ezar zezakeen trabaren zalantza hor zegoela ukatu gabe:
|
|
|
Ondorengo belaunaldiek halaxe oroitu dute, apaiz eruditu eta zientifiko «apolitiko» gisa.
|
Baina
Azkue, oroz gain, euskal nazio kulturala eraiki gura zuen intelektuala izan zen.
|
|
2019
|
|
|
Katedrarako gainerako hautagaiak Miguel Unamuno, Sabino Arana Goiri, Luis Zirilo Iza eta Pedro Alberdi ziren. Entzunak izango dituzue, noski, horietako biren izenak, Unamunorena eta Aranarena, Resurreccion Maria Azkuerena baino gehiagotan seguru asko,
|
baina
Azkue ez zen orduko hartan haien atzetik gelditu. Hamaika boto jaso zituen; Unamunok, berriz, hiru.
|
|
|
gisa.
|
Baina
Azkue, oroz gain, euskal nazio kulturala gura zuen intelektuala izan zen.
|
|
|
–Oleagak bizirik eta Euskaltzaindiari lotuta jarraitu zuen, Azkue hil eta gero ere, hurrengo hamar urteetan, bera 1961ean hil zen arte,
|
baina
Azkue hil ondoren ez zen Euskaltzaindiaren gorabeheren hain lekuko pribilegiatua izan. Hala Broussain nola Oleaga Azkueri estu lotutako euskaltzainak izan ziren, eta horregatik erabili ditugu haien antzirudira egindako androideak orain arteko azalpenetarako.
|
|
|
Hala Broussain nola Oleaga Azkueri estu lotutako euskaltzainak izan ziren, eta horregatik erabili ditugu haien antzirudira egindako androideak orain arteko azalpenetarako.
|
Baina
Azkue hil ondoren, Euskaltzaindiak ez du hura bezain lider garbi eta erabatekorik izan, eta, horregatik, ikastaro honi jarraipena emateko, beste formula bat erabiltzea pentsatu du Euskaltzaindiak.
|