|
2010
|
|
|
Zuhurki jaitsi zuen muinoa,
|
bai
baitzekien, Kanadako garaietatik, ibilera hartan zegoela arriskua, orduan bihurri zezakeela orkatila eta aurrerabiderik gabe geratu. Behin behean, jarri erreka ertzeko sastraka baten babesean eta bailarako lehen etxe hura aztertu zuen.
|
|
|
" Jauna, litekeena da zuk ere anaiaren joera izatea". " Zer joera?"" To commitsuicide." Baina, orain
|
bai
jakin zezakeela garbi, ez zen halako joerarik bere baitan. Bere burua hilko zuen eguzkia mendi gainean azaltzearekin batera, baina beldurrak gidatzen zuen bere gogoa, heriotza bera baino oinaze handiago baten mehatxuak.
|
|
|
Izugarri gustatzen zaie hondartza", esan nion, bi etxeetako argiak itzalita zeudela ikusiz. Komentario hutsala zen, eta gezurra, bai behintzat Adriani zegokionez, zeren
|
bai
bainekien Adrian Sansonen putzuko bere tailerretik atera gabe ari zela lanean, eta gainera gorroto zuela hondartza" bere konkorrak j endearen artean zeukan arrakastagatik". Baina, unearen eztitasunak eskatzen zuena egin ordez, lasaitu, isildu, hitz jario batean jarraitu nuen nire ikaskideez azalpenak ematen, eta Cesarrez, eta Redinez.
|
|
|
Euskarazko lehenengo liburua idazteko Etxeparek ez zuen eredurik izan, jakina. Horregatik, izkiriatzeko unean, grafia" asmatu" behar izan zuen eta Euskararen soinuak, hotsak, paperean emateko erdaran erabiltzen ziren letrez baliatu zen, apeza izanik
|
bai
baitzekien erdaraz idazten. Horrela, hauek dira erabili zituenak gaurko grafiarekin konparatuta:
|
|
2011
|
|
|
Ez diegu, beraz, zeren eskerrik ukan, ez bailukete gure eskerraz zer egin, baina, zuzen baizik ez da esker onak eta hoberenak bihur ditzaizkiogun haiek diren bezalako egin dituen Jainkoari, hura ez baita uste gabetarik ari, baina,
|
bai
jakinera, eta gure ongia nahiz. Nork erran behar zuen, ezin ikusizko ihizi horiek emanak zituela hor lurpean gure hazteko?
|
|
|
Bruce! Bizirik zaude?, galdetu zion oraindik ezagutzen ez zuen neska baten ahotsak, zuk
|
bai
dakizula zure lagunak dibertitzen! Zer moduz zure burua?
|
|
|
...ibaiak, itsasoa... dena guretzat zelakoan festaratzen ginen bizitza harritu baten ordu zabaletan, han soinak, bisaiak, irriak, solas adeitsuak hurbil genuen dena zen guretzat elikagai, urrunekoak ere asmamenaren ametsean miresmenez izendatuak. orain esan genezake herbestearen egongeletan geundela beti hasieratik bagenekielarik bizitzaren umezurtz ginela, ez gaitu ezerk galeratik erredimitzen orain
|
bai
baitakigu egun joanak ez direla itzuliko eta ez dagoela gogoetarik, oroigarririk gizona bere ezerezetik salba dezakeenik.
|
|
2012
|
|
|
Erregea dolutu egin zen hura jakitean,
|
bai
baitzekien maitasun kontuetan luzamenduak arriskutsuak izaten zirela eta, kasu, alboan zeukan dama irribarretsu hura beste kostalde batera joan zitekeela fite. Baina, bestalde, abendua hilabete txit egokia zen Eguberri egunaren esanahi handiagatik, eta seguru zegoen Erromak poza hartuko zuela baldin eta egun hartan Afrikan sekula izandako mezarik jendetsuena antolatzen bazuen.
|
|
|
Sare horrek izugarrizko mesedea egin zien aliatuei (nazien eta, bereziki, Gestaporen etsipenerako); izan ere, bi bultzagarri handi eskaintzen baitzuen sareak: bat, hainbeste pertsonaren bizia salbatzea, eta bi, borrokan ari zirenei ematen zien kemen eta itxaropena hauek
|
bai
baitzekiten bazegoela oso ondo antolatutako talde bat okerren bat suertatuz gero laguntzeko prest zegoena. Bide luze horretan tarterik arriskutsuena Euskal Herrian zegoen mendiak eta ibaiak gainditu behar zirelako, beti ere gauez eta alde batean alemanak eta bestean guardia zibilak zeudelako erne.
|
|
2013
|
|
|
Arratsean iritsi ginen Florentziara, eta berriro ere solte ibiltzeko aholkua eman zigun arduradunak. Guk, Euskal Gutxiengoak, Arno ibaiaren ertza aukeratu genuen paseatzeko,
|
bai
baikenekien gainerakoa plazak, elizak, museoakhurrengo egunean bisitatuko genuela Gune Estuko beste nazioekin batera.
|
|
|
Tentuz jardun behar da egungo garaien zeinuak susmatzerakoan. Iparretik dabilenean ere
|
bai
baitaki nahasten. Haizea dator iparraldetik eta hego berotik ekaitza.
|
|
|
Txandok eta Brisketek mutiko txintxoa zela iritzi zioten eta elkarri hitzik erabili gabe adierazi zioten gurari berezia,
|
bai
baitzekien beti batak besteak zer pentsatzen zuen; zera, ez zezatela auzolanera jolastera eta parrandara etortzen ziren gazte taldekoek berehala berenganatu eta hondatu.
|
|
|
—Zer? A,
|
bai
jakin minak eraginda gelditu egin da pixka batean Axine bidezidorrean Xemenengana itzulirik. Kokoherriko uso mezularien trebatze saioa diok, ezta?
|
|
|
Baina Munetako agureak bereari eutsi dio tenkorki, nahiz eta klanetako kideak izugarri haserretu zaizkion eta esandakoaz atzera egin dezan behin eta berriro aldarrikatu dioten.
|
Bai
baitaki Munetako zaharrak herri iritzia aldeko zaiola.
|
|
2014
|
|
|
Aipuan Frantziako koroaren balioaz trufatzen da dramaturgoa, antzezpenaren zuzeneko entzulegoak
|
bai
baitaki berrogeitamar aldiz gehiago balio duela aipatu hiruko txanponak baino. Ugariak dira Shakespearengan diruari lotutako erreferentziak (Marxen faboritoa" thou visible god" zelarik).
|
|
2015
|
|
|
Laineza hartutako ume bat bezala joan zen osaba ateraino.
|
Bai
baitzekien bere irakurketarekin harrituta geundela.
|
|
|
Eta ez zuen Diputazioan nahi. Hark bezala, oligarkiaren beste lobby batzuek ere ez zuten laket,
|
bai
baitzekiten Urmeneta ez zela haien zerbitzura plega zitekeen mihimena. Bazeukaten beste" hautagai ofizialik".
|
|
|
Migel Jabierren aitak, Ataulfo Urmenetak, Espainiako Marinan burutu zuen derrigorrezko soldadutza, eta Zientzia Zehatzak ikasi zituen Bartzelonan eta Zaragozan; Iruñeko Udalean ari izan zen lanean, baina behin Migel Jabier jaio eta, Vinculo plazan ireki zuen matematika akademia, non eskolak ematen ari izan baitzen, harik eta Iruñeko Aurrezki Kutxako zuzendaria izendatu zuten arte 1930ean, merezimendu lehiaketa gainditurik. Espiritu sakonekoa zen Ataulfo, kultura handikoa, eta eleaniztuna,
|
bai
baitzekien espainiera, latin, euskara, frantses eta ingelesez, gauza ezohikoa hain segur XX. mendeko bigarren hamarraldiko Iruñean:
|
|
2016
|
|
|
Eguzkiya, illargiya ta beste izarrak dauden goi lekuba ikurtzeko edo adi erazteko da itz au, ortze, lateraz firmamentum eta coelum esan oi dana. Ortzea zer dan orain
|
bai
dakizun ezkero, ortze gayetaz zer edo zer esan dezagun".
|
|
|
Bere agerkundea iragartzeko ardiek orobat eragiten dituzte txintxarriak, horien soinua entzunaraziz. Orduan artzainak lasaikiro etzan daitezke lotara,
|
bai
baitakite egun horretan edo gau horretan zehar otsoa, artaldeen etsai handi hori, ez zaiela nekaraztera etorriko" (Barandiaran, 1972). (Itzulpen moldatua gazteleratik.)
|
|
2018
|
|
|
Jakin ere ez dakigu iruindarrek, edo oro har nafarrek, zerikusia izan ote zuten Orreagako garaileekin. Baina
|
bai
dakigu frankoek 778ko ikasgaia ulertu zutela eta politika hispanoa aldatu zutela, zuhurkiago jokatzeko. Aurrerantzean helburu mugatuagoei ekingo zieten:
|
|
|
Zergatik banatzen dugu Euskal Herriko mapa zazpi zatitan (edo seitan, edo hirutan) gure etxeetako posterretan? Herri bat ez da bere borondatez zatitzen, ez da modu naturalean gertatzen, herri baten helburua iraupena delako,
|
bai
baitaki baturik errazago erdietsiko duela helburua. Herri bat prozesu historiko biolento baten bidez zatitzen da soilik, zatitu egiten dute bere etsaiek, errazago bereganatzeko, bai haren lurrak, bai haren kontzientzia." Pako Aristik Pasai Donibanen egin zuen mintzaldi batetik hartutako hitzak dira.
|
|
|
Irakaskuntzaren ardura duen politikaria medioen aurrean agertzen da, presazko agerraldi batean, iritzi publikoari ziurtatuz arduratzeko arrazoirik ez dagoela, agintariek egoera kontrolpean dutelako. Politikari horrek, berez, berak ordezkatzen duen alderdiaren sinesgarritasun krisi bat saihestu nahi du,
|
bai
baitaki hezkuntza alderdien ohiko arma politikoa dela, eta hezkuntzaren jaurtigai izaera horrek hezkuntza politikak diseinatzerako orduan dagoen adostasun faltan duela jatorria.
|
|
|
Aldi berean, estatuak ongi zaintzen du hezkuntzaren egitura,
|
bai
baitaki ezinbestekoa zaiola nazio gisa bizi irauteko. Ez du ezartzen goitik beherako kontrol administratibo edo ideologiko zorrotz bat, ez du horren beharrik, finlandiar estatuarena ez delako klase dominatzaile eta menderatuen logika, aldiz, nazioa bizirik iraunarazteko logika da berea.
|
|
|
Amaitu ere, ez dituzte denek amaitzen. Nahiz eta irakasleen soldata sobera altua ez izan, ikasle horiek motibatzen dira
|
bai
baitakite ibilbide gogor horren amaieran lanpostu segurua izango dutela: oposaketarik ez dago, eta ikastetxeetako zuzendariek zuzenean hautatzen dituzte irakasle tituludunak.
|
|
|
Oraindik hogei urte gehiagoz izan zen Aralarko erretore, ohore zitzaiona
|
bai
baitzekien gizarte tradizionalean sinbolismo handikoa zela San Migel, harik eta elizak 2001 urtean kargugabetu zuen artio. Bizitza ia osoa, 55 urte, bertan eman ondorean, santutegia uztekotan zegoelarik, zendu zen.
|
|
|
Ganbaran gorpua aurkitzean lehena izan omen nintzen baina gogoan atxiki ez. Aitatxi Pedro izen bat baizik ez zen guretako, ez genuen konszienteki ezagutu; misterio zerbait zuen pertsonaia zen,
|
bai
bagenekien gazte denboran Ameriketan egona zela luzaz, Estatu Batuetan, eta Ingelesez ere mintza zitekeela, aski exotiko bilakatzen zuena; aldiz, ez genekien Euskaraz ere egin zezakeenik.
|
|
2019
|
|
|
Frenatu egin behar izan zuen bere burua,
|
bai
baitzekien emazteaz hitz egiten bukatuko zuela bestela. Eztabaida askok, emaztearekin, deitzeko modu hura izaten zuten arrazoi, Luisillo.
|
|
|
Kalifornian zebilela, 1981eko urtean, behin baino gehiagotan pasatu zitzaion burutik etxera itzultzea,
|
bai
baitzekien Marta gaixotu egin zela, noiz eta momenturik desegokienean, okindegiko Miguelekin eta haren arrebarekin jarritako aurrekozinatuen enpresa ezin hobeto zihoanean, hamar langilerekin, dirua irabazten, agian berrehun mila dolar urtero, agian gehiago; baina gerotik gerora ibili zen, aldian behin telefonoz deituz, zeren ez zuen berak halako heriotza azkarrik espero, ez berak eta ez inork.... Horregatik, gau hartan Palm Springseko kontzertutik itzuli zirenean, bera eta Patty izeneko neska bat, Susana Baten antzekoa, eta Martinen telegrama irakurri zuenean," gaur hil da", sekulako ustekabea hartu zuen, eta hurrengo goizeko hegazkina hartzea ere pentsatu zuen.
|
|
|
Gero eta gutxiagotan hots egiten dizu Idoiak, min ematen diolako gizon alaia eta umoretsua izandakoaren deuseztatzea deskribatzeak.
|
Bai
baitaki ezinbesteko galdera dela, zer moduz dago aita. Gogo handirik gabe egingo diozula, ziur aski, zuri ere mingarria zaizulako erantzuna.
|
|
|
Zenbat aldiz aditu ote dut, nik neronek, Tolosaldean" napar koxkorra" edozein adiskide giputzen ahotik, elkarri adarra jotzea beste kirolik izaten ez genuen garai eder hartan! Eta barre goxo eginda, isildu egin behar, ongi
|
bai
bainekien, mugako bordari nafarrokin behintzat, arrazoi guzia zutela. Tesi eder baterako uzten diot, doktore gaxte bost masterdun eskuxuriari," napar koxkor" kontu hau behar bezala aztertzeko lana, Patzikukeria bromoso honekin barre gozo egin ondoren, egia zuri bakarra asmatuz eta puztuz joan den berrehun urteko gure apologistek euskal baserriaz eraiki duten fantasia orokortu honen erdi erdian, zinezko kontu ttiki gorri batzuk ere atera ditzan.
|
|
|
bat bete beti jainkoa bakarrik. Horregatik ez nuen laguna uko larrian hartu,
|
bai
baitakit jende askok ez duela aditu nahi izaten borda kontu horrenik, batez ere deserrotzen eta bere buruaz ederresten hasitako bordari burgestxuritu berriak, eta zer esanik ez aspaldi urbanita bihurtuak. Halakoei esan, Basaburua aldeko herriotan, oraintsu arte, bordari erabili duela jendeak azkenaldi luzeko baserritar ordez.
|
|
2020
|
|
|
Luzaro egoten omen ziren antzinako gizaki haiek hildakoari so, eta, ezer gertatzen ez bazen, orduan ematen zioten lurra edota estaltzen zuten harri koskorrez. Baina, kasu horretan ere, beldurrez,
|
bai
baitzekiten —bai antzinako gizaki haiek eta baita geroagokoek ere— gorputzarekin batera bazela beste zerbait," arima" edo" espiritu" delakoa, eta gorputza hiltzean arima hark bizirik segitzen zuela. Batzuetan, bake bakean, lasai; beste batzuetan, haserre bere inguruko edo tarteko izandakoekin, eta mendeku gogoz.
|
|
|
Galeraren kontzientzia garbi azaleratu zitzaion poetari gaixoaldiaren momentu oso larri hura igaro berritan, eta loreen iragankortasunari begira samintzen da,
|
bai
baitaki berak ere loreen patu berbera izango duela, eta denboraren joanak dakarren galeraren oinazea berarentzat ere izango dela. Oinaze horri aurre egiteko ahaleginak bideratzen du Xabier Lete poesiaren indar salbatzaileari heltzera, hitzen dohainaren bitartekari izatera.
|
|
|
Arrazoiak zehaztasunez izendatzeko ezintasuna agertzen duenean, poesiak zirrikitu desberdinetatik arakatzen du egoera, gauzak beste modu batez izendatzen baititu. Gauzak beste era batera izendatzeko eta pentsatzeko ezinbestekoa da poesiaren berezko misterioaz baliatzea; poetak
|
bai
baitaki hitzak eskasak eta hutsalak direla batzuetan, baina poesiak berezko duen jolas horrekin saiatzen da hitzek osorik esan ezin dutena adierazten. Berba baten eta bestearen artean itzalean gelditzen dira esangura batzuk, eta horrela, poesian sortzen da halako misterio bat, hitzez hitz adierazi eta ulertzera baino giroa adierazi eta ulertzera bultzatzen duena.
|
|
|
Horregatik maite dugu bizitza, bere akabera eta guzti. Hala ere, saiatzen gara heriotzari trufa egiten, jakinik burla hori behin behinekoa dela,
|
bai
baitakigu, halabeharrez iritsi egingo dela heriotza, gailenduko dela, ez garela libratuko.
|
|
|
" Ez naiz hilezkortasunaren zale,
|
bai
baitakit hilko garela, baina bai naizela iraupenaren zale. Ez beharbada nire bizitza partikularraren desegiteak sobera iluntzen edo mintzen nauelako, baina bai maite izan ditudanekiko harremana hausteak mintzen nauelako.
|
|
2022
|
|
|
An izan zan poza!". Kontakizunaren moduagatik esan liteke jakitun zeudela bazkarira joatekoak zirela bi apaizok, baina ez zituztela ezagutzen, nahiz eta
|
bai
jakin nortzuk diren.
|