|
2007
|
|
|
Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3 baino ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez bazuten ere, lankidetza handiagoa izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean baino,
|
azken
honetan hiruzpalau artikulu baino idatzi ez baitzituzten. Azkenez, Nicolas Ormaetxeak, hurrengoa Euskeran idatzitako artikulu kopuruaren aldetik, aztertu ditugun lau argitalpenetan gutxi idatzi zuen, kopuru berbera argitaratuz RIEV> eta Euskeran.
|
|
2008
|
|
|
Loranko> (lur-saila, 1058 urtean). Nafarra> eta Nafarruri>(
|
azken
honek, poblado de navarros, esanahia, gentilizio bati atxikia, bestelako Gipuzuri> (Errioxa Garaian), Bascuñana, > kontutan izanik. ildoan.
|
|
|
Lotsa> hitzak berez gakartza ahalke> hitzera,
|
azken
hau erabiltzen baita, lotsa? (, beldur?) esanahiarekin erabiltzen den hizkeretan.
|
|
|
Beraz, Nafarroako aipaturiko hizkeretan erabat arrunta da ahalke> nahiz erabile ran nahiz eratorriak eta elkartuak sortzen. Lurraldeak markatzen ditu erabileragatik eta, adierari dagokionez, esan bezala, ahalke> ahalge> erabiltzen ez den euskalkieta ko lotsa> hitzaren parekoa da bere esanahi nagusian, baina ez hainbeste
|
azken
honek hartzen duen, begirune, renean. Bestalde, hitz honek Iparraldeko euskalkiekin elkar tzen ditu Nafarroako hizkerak Iparralde osoan ahalke> ge, batez ere lehenen goa, hain erabiliak baitira, Ip (GN) ren zenbait azpieuskalki izan ezik.
|
|
|
adierazteko, eta honen ondorioz, berehaltasuna41 adierazteko ere. Nafarroan, berriz,
|
azken
honetarako erabiltzen da batez ere. Hitza orokorra eta hagitz ezaguna da berez Euskal Herri osoan, baina bi erabilera horien artean bereizketa nabaria ematen denez, Nafarroako erabilera hemengo hizkera batzuen ezaugarritzat har daiteke, batez ere Hegoaldeko beste euskalkien aurrean.
|
|
|
1) Hg (GN) k ia beti bat egiten du Piriniotako hizkerekin, hau da, (Aezk), (Zar) eta (Er) rekin jarraiberean,
|
azken
hau gehien bereizten dena delarik. Batzutan (Aezk) kanpoan gelditu bada batez ere material eskasiagatik izan da.
|
|
|
Hain sakonak ezen inprentako testua liburu berri bat dela esan baitaiteke, bai adierazlearen aldetik (olerki kopurua eta olerkien distribuzioa), bai adieraziaren aldetik ere (atalen izenburua). Aldaketa horietan, neurri ez txikian, Mikel Lasak eta Pello Zabaletak(
|
azken
honek soilik, omen, lehendabiziko bi edota hiru kapituluetan) izan zuten protagonismoa. Dena dela, Bitoriano Gandiagak ere parte hartu behar izan zuen aldaketa horietan guztiotan, aldaketen mamia azalgaitza baita, olerkariaren presentziarik gabe.
|
|
|
1991eko urriaren 21ean, Euskaltzaindiaren egoitza nagusia inauguratu zuen Bilboko Plaza Barrian, J. A. Ardantza, Eusko Jaurlaritzako Lehendakariaren eta J. C. Alli, Nafarroako Gobernudaren Presidentearekin batera,
|
azken
honekin batera sortzaile izandako Aldundietako ordezkariak; Bilboko Alkatea; EA, EAJ, EE, HB eta PP alderdi politikoetako ordezkari nagusiak; unibertsitateetako errektore, kultura eta euskalgintzako elkarteen ordezkari eta beste. Noski, aurrenengo, domina eta guzti ia euskaltzain oso guztiak; segidan, lerroz lerro, euskaltzain ohorezko eta urgazle.
|
|
|
Egia esateko, Scardenallik bezala?
|
azken
honek behiala bera lagundutako Hyeronimus Ikaroen buruzagia salatuz egin zuen gora Ziutateko boterearen hierarkian?, Ezenarrok bere utopia abertzale ezkertiarra salduz, hitzaren zentzu guztietan, antolatu du bere negozioa Madrilgo zinemaren mundutxoan.
|
|
|
Arro> (Leitza), Arroarena> (Madotz), eta beharbada bertze bi hauetan: Arrokoena> (Labaien), Apalarroa> (Gartzain),
|
azken
honetan elkar ketaren bigarren osagai gisa.
|
|
|
Zozo> hegazti baten izena bada ere, jakina da pertsona gatzgabe edota inozoari egokitzen zaiola.
|
Azken
hau izan daitekee lakoan gaude oikonimo honetan dugun txotxo> forma hipokoristikoaren erranahia: Txotxoarena> (Amunarritz).
|
|
|
1634ko data Jakoberentzat Hérelle k eta Omont ek onartua zuzena dela uste dugu, eta bai kasu honetan bai eta Oiharçabalek ikertzen duen Santa> Elisabethe ren kasuan, eskuzkribuetan ageri diren datak beste kopia zaharrago batenak lirateke, noski,
|
azken
honenak garbi baitago aperitifak eta beste gastuen berri ematen duen bigarren folioak dioenez, 1er> aout> 1834? > 1350, > 1er> > 1835? > 100?, > hala nola grafiak eta hizkera aztertuz ere XIX. mende hasierakoa dela.
|
|
|
Euretako bat ote zen egilea? Muxika gipuzkoarra izateak eta Campion nafarra Bilboko egunkarietatik aldentzen zituzten, baina egia esan
|
azken
honek behintzat La. Gaceta batzutan irakurtzen zuen185, eta beraz ezin bazter liteke guztiz. Serapio Muxika izatearen aurka dago, aldiz, Bilboko prentsatik urruntxo mugitzeaz gain, bestela ere ez ohi zuela prentsan halako iritzi gairik lantzen, izatekotan ere historia auziak agertuz.
|
|
|
Bizkai aldean, aipatu Arrese Beitiaz gain, gaztelaniaz Vicente Arana aritu zen.
|
Azken
honek, Abadiak Iparraldean bezala, euskal festak sustatu eta babestu zituen, eta bere kargura hartu zuen Revista Vizcaya, bertan hainbat euskal legenda erromantiko idatziz. Giro honetan, literatura eta folklorea nahastu egiten ziren.
|
|
|
Batzuk Espainiaren europartzea bilatzen zuten, eta beste batzuk Espainia pintoresko horretatik osoki aldentzea. Azkueren kasua
|
azken
hau zen, ez hainbeste bereizte politikoa (independentzia) lortzea baizik aldentze kulturala eta morala. Eta europartze asmo horretan Azkuek Alemania izan zuen eredu.
|
|
|
Kronologikoki Azkue intelektual modernoen garaikoa da, Dreyfus aferaren belaunaldikoa. Izan ere, eztabaida hartan partaide izan zirenen datu biografikoetan ikusten denez, Émile Zola 1840an jaio zen, Alfred Dreyfus 1859an, Maurice Barrès 1862an, eta
|
azken
honetatik oso gertu, 1864an, Lucien Herr, Azkue eta Unamuno. Dena dela, Azkueren bizitza, intelektual modernoen garaiarekin bat etortzea inolako eraginik gabeko kointzidentzia kronologiko soila izan zitekeen.
|
|
|
Baina jasotakoa 1920an Luis Eleizalderi eman zion, ez osatuz Azkuek, onomastika lan propiorik. ...ten (1915ean, adibidez, Eleizalde, Campion, Baraibar eta Velasco Euskal Herriko hiztegi toponimiko bat sortzeko asmotan aritu ziren Diputazioen eta udeletxeen laguntzaz100; eta Bilboko Círculo de Estudios Vascos kultur elkarte jeltzaleak ere, Eleizalde eta Campionen ardurapean asmo bertsua ibili zuen101 Azkenean toponimia hiztegia gauzatu ez arren, bai Baraibar, Campion zein Eleizaldek, batez ere
|
azken
honek, berek bildutako toponimia lanak argitaratu zituzten102). Hola bada, toponimia arloa nork landu bazegoenez, Azkuek ez zuen horretan sakondu.
|
|
|
1897 berean hasi zitzaion Broussain Azkueri Iparraldeko akademiko posibleak ezagutarazten: Harriet lapurtera ordezkatzeko (nahiz agian zaharregia zela iritzi), Intxauspe zubererarako, Guilbeau ere onargarritzat zuen nahiz errepublikarra izan, Arbelbide... 64
|
Azken
honek, ordea, ideia txalotu arren, bere burua desenkusatu eta Broussainen hautagaitza defendatu zion Azkueri65.
|
|
|
zeure ixena donetsi bedi; zeure ala belkigu...») 136 Hola segurta daiteke, Arana Goirik nahi zuen bezalako 320 kongresistatik gorako biltzar batek askoz okerrago ordezkatuko zuela euskaltzaleen komunitatea (berau edozein zentzutan ulertuta ere: euskal idazleen multzoa, euskal irakurleen multzoa, euskal hiztunen multzoa...), Azkuek eta Broussainek aurreikusitako 4550 kideen kongresuak baino, nahiz
|
azken
honen konposaketa ere ez izan huts gabea137.
|
|
|
Antonio Elorza historialariak ere (cf.
|
azken
honen aipuak in Erize, 1997: 419).
|
|
|
Baina hau ez zen beti gertatzen eta edozein kasutan ikasgai nagusiak (zein testuliburuak oro) gaztelaniaz ziren. ...arri zuen sistema ofiziala zegoen, erdara ez erabiltzea gogor zigortzen zuen «pedagogia» ahantzi gabe (eraztuna erabiliz, etab) 221 Izatez euskararen bazterketa eskoletan Antzinako Erregimenetik zetorren222 XIX. mendeak ezer berririk asmatu baino lehenagokoa areagotu zuen, orokortu, eraginkortasun handiz III. Errepublikako Frantzian, dorpeago Errestaurazioko Espainian, baina ezin ukatuzko moduan
|
azken
honetan ere.
|
|
|
Giro hartan, Frantziako agintariek katiximak hizkuntza ez ofizialetan irakastea galarazi zuten243 Baldintza haietan Arantzadiren iritziz «la resistencia en Bretaña como aqui es imposible. Lo posible y lo practico es la enseñanza en las escuelas privadas y sobre todo la enseñanza domestica»244 Beraz esparru ofizialeko erasoen aurrean, konponbidea, hizkuntzaren familia transmisioan eta irakaskuntza pribatuan bilatzen zen,
|
azken
honetarako Frantziatik egotzitako erlijiosoak baliatuz. Baina berehala, 1902ko azaroan, Espainiako gobernu liberalak Frantziako politika linguistikoa kopiatu zuen, gisa bereko galerazpen bat ateraz245 Ikus ditzagun dekretuko zati batzuk:
|
|
|
Batzorde horretako kideen artean Jose Ariztimuño. Aitzol? eta Mikel Altzo kaputxinoa nabarmendu daitezke426 Interesgarria da
|
azken
honen lekukotza bat, Lekarozko ikastetxean irakaslea izanik gipuzkera osotuari buruzko ohar batzuk bidali baitzizkion Azkueri:
|
|
|
Hola, Jose Antonio Arana Martijak 1983an argitaraturiko biografia labur baina zehatza azpimarra daiteke4 Oraintsuago, Azkueren heriotzaren 50 urteurrenaren haritik, liburu berri bat azaldu da.
|
Azken
hau ez da biografia bat izan, egile desberdinek euskaltzainburuaren arlo ugariei buruz idatzitako ikerketa bilduma baizik5 Zentzu berean, asko izan dira zuzenean edo zeharka Azkueren aspektu jakin bat edo beste aipatu, deskribatu edo aztertu dutenak. Bakar bat nabarmentzearren Itziar Laka aipatuko dut, Azkue eta Sabino Aranaren arteko lehia ulertzeko gako garrantzitsuak seinalatu baititu6 Dena den, beste autore askoren ekarpenak azpimarra litezke.
|
|
|
Euskalerria Elkartekoen forma posibilistak Azkueren izaera eta politika ulertzeko moduari hobeto egokitu bide ziren. Dena dela, erlijio kontuan Azkue Sabino Aranagandik Sotagandik baino gertuagoa zegoela pentsa zitekeen,
|
azken
hau nahiko epela baitzen fede kontuan. Eta hala ere, Azkuek Sota eta bere alderdiaren alde egin zuen.
|
|
|
Astarloa, Arana Goiri eta Bonaparte.
|
Azken
honen erretratua Euskaltzaindian jartzea hizkuntzalari gisa egin zituen merituek aise azaltzen zuten bitartean, ez dirudi beste bien presentzia motibazio linguistiko soilekin justifika zitekeenik. Edo gutxienez beste zenbait euskalariren erretratua ere espero zitekeen (Larramendi, Mogel, Xaho, Abadia, Duvoisin, A xular...).
|
|
2010
|
|
|
23) eta Mujika Iraola, besteak beste.
|
Azken
honek, gainera, exemplen bilduma bat apailatu zuen (Arpoi> Alberdania 1996) bide batez literatura balioa aitortuz asteasuarraren testuei (egin kontu, gurean salbu, oratoria erlijiosoa aintzat hartu gabe egin ohi direla literatur historiak). Sarreran esan dugunez, sermoia literatur generotzat hartu litzatekeen ala ez, beste eztabaida bat da.
|
|
|
16 Kardaberazek zera aurpegiratzen zion Larramendiri,
|
azken
honek hernaniarraren dotrinari ohar eta zuzenketa gehiegi edo egin zizkiola-eta: V.Rev. que ha escrito a la maravilla y tantos libros sobre el bascuence y del bascuence, ni uno ha escrito en bascuence.
|
|
|
a) > eta, c) > > Beste hitz batzuetan esanda, lehenbizi, aztergaiaren deskripzio fenomenologiko bat egingo dugu, hizkuntza markak kontuan hartuz; ondoren azter unitateon elkarreragin balioa deskribatuko da; eta, azkenik, berbaldiaren barruan duen funtzio diskurtsiboa edota interdiskurtsiboa emango dugu.
|
Azken
honi eduki erreferentziala ere dei geniezaioke. Horrenbestez, hiru pauso horiek emanda, aztergai diren bi fenomenoak, marka arrasto izatetik, dimentsio sozio diskurtsiboraino aztertzen dira.
|
|
|
Horrela bada, ala A saileko aipuetara lerratzen da. Bezala ere A barrutikoa da nagusiki, soilik kasu batean agertzen da C barrutian, eta oso gutxitan B barrutian,
|
azken
honetan esamolde lexikalizatuetan ageri da soilik, esan oi dan bezala eta horrelakoetan.
|
|
|
Eta, beste aldean, erretorika orokor bat dago, argudiatzeari lotuagoa, logos> aristotelikotik hurbilago, argudiatzearen zutabe dena.
|
Azken
honetatik elikatu zen Perelman autorearen erretorika berria (1958), hots, XX. mende erdiaz geroztik erretorika klasikoa osotasunean berreskuratzeko egin diren ahaleginetan aipatuena eta aipagarriena.
|
|
|
Kostu unitarioa ez da berbera, bestetik, sektore publikoan eta kontzertatuan:
|
azken
honetan merkeagoa da, oro har.
|
|
|
».
|
Azken
honekin joan etorriak konta daitezke ere, erran nahi baita Euskal Herrian iragan diren urte kopuru osoa, jakinez oro har biztanleriaren zati baten mugikortasuna biziki handia dela. Halere ikasleak frantsesezko galdera irakurri duela pentsa dezakegu, errazago baita harentzat.
|
|
|
M. Azkue, Orixe, Barandiaran, Gabriel Manterola, Georges Lacombe, Telesforo Aranzadi, Juan Bautista Eguzkitza eta Federiko Belaustegigoitia izan ziren.
|
Azken
honek aurkeztu zuen txostenak. Euskerazko eskolak, izenburua dauka, atalak, berriz, hona hemen:
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak 2007ko urriaren 16an onarturiko curriculum berriak hartu zituen eskola publikoko sektoreak landutako curriculum proiektuaren zati bat, Derrigorrezko Eskolaldirako Euskal Curriculumaren beste zati bat, eta LOEren zati ugari(
|
azken
honi dagokionez, legalki horrela izan behar delako).
|
|
2012
|
|
|
Itzultzaile erromatarren artean ezagunenak, ordea, Horazio eta Zizeron ditugu (K. a. I. mendea).
|
Azken
hau jo izan da gerora hainbeste mendetan zehar iraun duen, hitzez hitzezko, eta, zentzuzko?
|
|
|
mailegua, kalkoa eta itzulpen literala.
|
Azken
hau da itzulpen ona lortzeko bidea, egileen arabera. Batzuetan, ordea, xede hizkuntzaren egiturek edo baldintza metalinguistikoek zeharkako itzulpena erabiltzera behartzen dute itzultzailea.
|
|
|
15).
|
Azken
honek positibismoaren eraginpeko aroa eta bigarren mundu gerraz geroztiko postpositibismoarena bereizten ditu, eta banaketa horren arabera azaltzen ditu Steinerren sailkapeneko faseak: Steinerren lehen bi faseak iraultza postpositibistaren aurrekoak lirateke; hirugarren eta laugarren fasea, berriz, iraultza horren ostekoak (Tymoczko
|
|
|
dakhar izenburutzat, bertzeak. Maitharien arnoa? (
|
azken
honek Baudelaire n poema batetik jesanik) eta urrhent bururatu ditukedanean igorriko derauzkitzut, ikhus ditzazun (Mirande 1999b: 229).
|
|
|
Diskurtso unitateekin jokatzen dugunez gero, eta gutxieneko diskurtsoa, enuntziatua? denez gero, enuntziatu bat (E2) beste batean (E1) tartekatzen dela esango genuke, nahiz
|
azken
honen eskema sintaktikoa hautsiaz tartekatu. Bi enuntziatuek bere eskuko izaten jarraitzen dute, halere; bi enuntziatu izaten jarraitzen dute eta horren adierazgarri da diskurtso bakoitzak bere erakusle sistema bere horretan gordetzea, edota, modalitate desberdina izaten jarraitzea.
|
|
|
Gerta daiteke beren bakarrean agertzea edo eta antolatzailearekin uztarturik. Eta
|
azken
honetan etaren balio enfatizatzaile edo nabarmentzaile hori areagotu besterik ez du egiten.
|
|
|
Honen arabera, mezua jasotzen edo aditzen duena bi motatakoa izan daiteke: norentzakoa (alokutorio) edo hartzailea (ez alokutorioa), eta
|
azken
honetan, berriz, esatariak aurretik ikus ditzakeenak eta aurreikusi ez ditzakeenak bereizten ditu:
|
|
|
bezalakoak, aitzitik, parentetikotzat jotzen ditu. Aurrekoak ez bezala,
|
azken
hau lotura sintaktiko formalik gabe gauzatzen baita.
|
|
|
(1969), Quirk et al (1985), Alarcos (1973), Kovacci (1992, 1999), Fuentes (1998a, 2007), Porroche, M. J.M. Laguna (2006), etab. Eta baita, horiekin batera, Gutiérrezek (1986, 1995, 1997a, 1997b) ere.
|
Azken
honek mailen azterketa sakona egiten du. La determinación de los niveles oracionales, artikuluan (1996, 1997b).
|
|
|
|
Azken
honen lana da (Laurin 1989), gainera, gure uste apalean, enuntziatu parentetikoek diskurtsoan duten rola edo eginkizuna hobekien eta zehatzen aztertzen duena, gainerakoek ataltxo bat eskaintzen baitiote diskurtsoaren azterketari. Beraz, lan horretan oin hartuz gainerakoen ekarriekin osatuko dugu atal hau.
|
|
2013
|
|
|
Begiak eta hortzak zorrozturik beha dago Verdun eta Nancy hirier.
|
Azken
huntara nahi luke uste jauzi egin lehen bai lehen. Bainan oilo bat edo bertze eskastu direneko, zuhurra duen etcheko jaunak hedatzen ditu artekak.
|
|
|
Baina Jean Etxepareri buruz Kepa Altonagakidatzi biografia eta Jon Casenaveren tesiaerabili dira erreferentzia gisa.
|
Azken
honen lanekin, Etxeparez aparte, Etxepareren belaunaldiaz gauzak jakiteko parada daukagu, eta Eskualduna, bereziki hemen aztertzen den garaia?
|
|
|
Mauleko hauteskunde barrutian, Louis Etcheverry hautagai bonapartista izan zen irabazle, Martial Berdoly hautagai errepublikarraren kontra.
|
Azken
honek 1893an eskuratu zuen diputatu kargua, eta hark bezala, beste hauteskunde barrutietan ere hautagai gorriek irabazi zituzten bozak.
|
|
2014
|
|
|
Artze anaiak 1972ko Encuentros> de> Pamplona> delakoetara ere joan ziren, eta han izan zuten txalapartaren berri garaiko musikari abangoardista ospetsuenak, John Cagek, zAJ taldekoek, Luis de Pablosek.
|
Azken
honek ez zuen ahaztu, eta handik urte ba
|
|
2016
|
|
|
Soroaren garaian antzerki idazle batzuk aipatzen dizkigu Patri Urkizuk, Serafin Baroja(), Victoriano Iraola eta Toribio Altzaga().
|
Azken
honek ere Lapurdira etorri behar izan zuen bigarren Karlistaldiaren garaian, eta Donostiatik
|
|
2020
|
|
|
militantzia politikoa, idazkera deszentratua eta ukazioaren indarra.
|
Azken
honek tragikoki markatzen du Etxamendiren biografia. Alabaina, familiak eta, bereziki, amak apaizgora bideratu zuelarik, Eñaut Etxamendik urteetan ukatu zuen erabakia.
|
|
|
Herria, Gure Herria, Herriz Herri16 edota Maiatz aldizkari literarioan. Guztien artean,
|
azken
honetan 1982az gero, modurik iraunkorrenean. Eñaut Etxamendiren hiru eleberri liburu gisa plazaratu ziren, 17 hiruretan argitaletxe ezberdin batek:
|
|
2021
|
|
|
64, 67) iritzi berekoa da.
|
Azken
honek Arabako hilarrien eitea duela azpimarratzen du, letrarengatik eta dekorazioarengatik.
|
|
|
hargatik ekialdeko euskalkietan izan daiteke diskurtso markatzaile eta horregatik, berriz, mendebaldekoetan.
|
Azken
honen aldaeren artean bizkaierazko horrega (i) ti (n) o aipa daiteke berariaz, besteak baino sarriago erabiltzen baita diskurtso markatzaile gisa.
|
|
|
ume eta kume.
|
Azken
honek ‘animalien umea’ adiera hartzen du, eta, gizaki adierako izenei askotan gutxiespenezko ñabardura ematen die; gehienetan beste izen baten eskuinean ageri da. Ume, ostera, askoz maizago erabiltzen da izen beregain gisa, bai ‘haurra’ esanahiarekin eta bai ‘hazteko adinean dagoen animalia’ adierarekin ere.
|
|
|
vida padre, oferta estrella, momento cumbre, noticia bomba, situación límite, momento clave, hora punta, ciudad monstruo.
|
Azken
honen baliokide den hiri munstro, atributu elkartutzat hartu dugu euskaraz, A nolako B, konparazio kutsua duen atributu elkartutzat (§ 7.1.3e).
|
|
|
ontziteria, papereria, tresneria, zamauteria... Eta baita izen balioa hartzen duten adjektiboak ere, hala nola txikiteria ‘gauza txikien multzoa’ edo zaharreria eratorrietan;
|
azken
honek bi balioak izan ditzake, ‘pertsona zaharren multzoa’ zein ‘gauza zaharren multzoa’.
|
|
|
|
Azken
honetan, gainera, menderakuntza ez bezalakoa da alborakuntza: Lasai egon, neska, laster etorriko dun; Lasai egon, neska, laster etorriko baita/* dun.
|
|
|
mendian> menditik/ mendira... Eta
|
azken
honetatik, adibidez, beste postposizioen laguntzaz, mendirako, mendirantz (ko), mendiraino (ko)... Hots:
|
|
|
lehenean, gertakorrago dela gertagaitza baino; bigarrenean gertagaitzago dela gertakorra baino; eta hirugarrenean, iraganaldira begira, Donostiara ez zirela joan, ez dela gertatu (baldintza kontrafaktualak ere deitu izan dira horrelakoak).
|
Azken
honen gisako adibideekin, adierazten dena da, baldintzadun perpauseko bi ataletan aipatzen dena ez dela egiatan gertatu. Kontzertura joateko deitu bazenit, joango nintzen esaten badugu, aipatzen diren bi gertakariak ez direla jazo adierazten da:
|
|
|
32.1.3.1b Konparazio perpausak eta perpaus nagusiak aditz bera dutenean ere agerian eman daiteke hura konparaziozkoan (Zuk bankuan gorde duzun adina diru gorde du horrek etxean), baina sinpleagoa ere izan daiteke, aditza isilpean uzten duena (Zuk bankuan adina diru gorde du horrek etxean). X diru sintagma komuna hutsik dago
|
azken
honetan ere, baina horrezaz gain aditz komuna eta hari atxikita dagoen n menderagailua ere isilpean dira.
|
|
|
Eta horretan bereizten dira Bihar lan egingo dut, etzi jai izateko bezalako helburuzkoetatik:
|
azken
honetan, mendeko perpausean aipatzen den xedea lortzeko burutzen da perpaus nagusian esaten dena, eta askotan nolabaiteko borondate bat ere agertzen da, baina t (z) ekotan/ t (z) ekotz daramaten baldintzazkoekin, adierazten da xede hori lortzeko nahitaezkoa dela perpaus nagusian aipatzen dena egitea; helburuzkoan, ordea, erlazioa askeagoa da eta ez da horrelakorik iradokitzen (ikus 37 kapitulua)....
|
|
|
Gorago azaldu dugun moduan, ez dira nahasi behar forma hori daramaten perpausak eta ohiko juntadura (§ 36.5.3a): Ikasketak amaitu, eta gero erbestera joan nintzen lan bila ≠ Ikasketak amaitu eta gero, erbestera joan nintzen lan bila;
|
azken
honena da denborazko perpaus mendekoa. Lehenbizikoan ez bezala, honetan mendeko perpausa nagusiaren eskuinera eraman daiteke, eta gero forma eta guzti:
|
|
|
Epea seinalatzen duten sintagma hauekin bi modutako perpausak egin daitezke: haren barruko gertakari puntual bat aipatzen dutenean, kokapen inklusiboa adierazten dute (Guda bitartean jaio zen gure haurra); epe osoko gertakaria aipatzen dutenean, berriz, kokapena (noiz) nahiz iraupenaren zenbatekoa (zenbat denboran) adieraz dezakete;
|
azken
hau nagusitzen da osagarriak ‘denbora guztian’ irakurketa duenean (Partida bitartean isildu gabe aritu ziren zaleak txaloka eta kantari). " Izena+ denboran" sintagmak ere iraupena seinala dezake ‘denbora guztian’ adierazten duenean (Bazkari denboran isilik egoten dira fraideak).
|
|
|
lehenak izen joskera du (afariaren amaieran) eta bigarrenak aditz joskera (afaria amaitueran). Osagarri adberbialak izan ditzake
|
azken
honek (herrian sartukeran, kortara sartueran, eskolatik urtekeran) eta objektu zuzena (lehenengo berbak egikeran); askotan erreferentziakideak izaten dira perpaus bien subjektuak, eta orduan isilpean geratzen da mendekoarena, baina hala ez denean agerian eman daiteke honen subjektua: Hamarrak ziren ni herrira heldueran.
|
|
|
Bere aldetik, tu berri (t) an bi bereiz daitezke, izen jokoa duena bat (lagunaren jaio berrian) eta aditz jokoa duena bestea (laguna jaio berrian). Perpausari dagozkion osagaiak ditu
|
azken
honek eta hori da denborazko perpaustzat har daitekeena: Gerra amaitu berritan, goibel bizi zen jendea.
|
|
|
Erlatiboa da horrela eraturiko perpausa, jakina, oporretan ibili naizen egunetan perpausa bezala, baina bada aldea bien artean: izen ardatza agerian du
|
azken
honek (egunak), eta, hain zuzen ere, izenak ematen dio perpausari denbora balioa —§ 35.2.3g atalean aztertu dira izen sintagmaren gainean eraikitako postposizio sintagma hauek— Oporretan ibili naizenean perpausa, berriz, ageriko izen ardatzik ez duena da, honen lekuan izen zehatz bat ez, baizik eta ‘denbora’ nozioa duena: oporretan ibili naizen [‘denbora’] n (§ 31.4.3.13) 1 Horrelako perpausetan —ageriko izen ardatzik ez dutenetan— zuzenean eransten zaio inesiboko postposizioa erlatiboaren n morfemari, denbora adierazteko espezializatu eta ‘finko’ bilakatu den nean forma eratuz.
|
|
|
Irakasleak esan duen bezala egin dute denek ariketa eta Irakasleak esan duen bezala, denek egin dute ariketa. Lehenbizikoa parekotasunezko konparazioa da —‘irakasleak egiteko esan duen bezala egin dute denek ariketa’, hots, hark esandako moduan, modu hartan berean—; bigarrena, berriz, perpaus nagusia esateko hiztunak ematen duen azalpenezko oharra da —‘ariketa denek egin dute, irakasleak esan du hori’—
|
Azken
honen moduko perpausak ebidentzialak deitzen dira, esan, aipatu, adierazi eta horrelako aditzekin eratuak direnean, haietan esaten dena aintzat hartu, eta egiatzat ematen baitu hiztunak; hala, adibidean, ‘ariketa denek egin dutela’ egia da hiztunaren arabera, aintzat hartzen baitu irakasleak esana26.
|
|
|
Naiarak liburu bat ekarri du, (zuk) oporretan irakur dezazun, ‘hark zuk’ Subjektuek erreferentzia bera dutenean, berriz, tzeko forma izaten da aukera ia bakarra, beherago aipatuko diren salbuespenak salbuespen. Hala, esate baterako, Naiara bera denean liburuaren irakurlea Naiarak liburu bat ekarri du oporretan irakurtzeko esaten da, eta ez #Naiarak liburu bat ekarri du oporretan irakur dezan,
|
azken
hau entzunda, liburuaren irakurlea beste bat dela ulertzen baita. Beste subjekturik ulertu ezin denean, berriz, perpausa ez gramatikala da:
|
|
|
8 Galderatik kanpo eman daiteke azalpenezko perpausa (Partida galdu behar al dugu gaur ere? Ez baitzaudete sasoian), baina, ikusten denez, esanahia desberdina da, egindako galderaren arrazoia azaltzen baitu
|
azken
honek.
|
|
|
Urte erdia joana dugu; Berri hori nik asmatua duzu; Oheak eginda/ eginak dauzkagu; Asperturik dauzkazu lagunak; Emaztea triste dut/ daukat; Lan handiak dituzu horiek. Formaz badirudi bigarren mailako predikazioa dagoela esaldi horietan, hau da, objektuari begirako osagarri predikatiboak direla azpimarratutako sintagmak —guk subjektua, lehen adibidean, urte erdia objektua, eta joana
|
azken
honi begirako osagarri predikatiboa—, baina, funtsean, horietako aditz nagusiek ere eduki semantiko jakin bat adierazi baino areago subjektu predikatuen arteko lotura bideratzea dute helburu; hots, balio kopulatiboa dute. Lehenbizikoa, esate baterako, Urte erdia joana da esaldiaren parekoa da; eta Oheak eginda/ eginak daude esan nahi du hirugarren adibideko esaldiak.
|
|
|
Esaldi kopulatibo horien eta eduki aditzaren esanahia gordetzen dutenen aldea ikus daiteke, aurreko adibidekoak honako beste honekin alderatuta: Diru asko daukate horiek iruzurrez beretua; eduki aditzak bere esanahia gordea du
|
azken
honetan, eta iruzurrez beretua predikatua diru asko objektuari begirako osagarri predikatiboa da, bigarren mailako predikatua.
|
|
|
Nik gaur erosi dut, eta zuk atzo; Zuk atzo hitz egin zenuen, eta nik gaur; adizki laguntzailearen aldia aldatuko genuke, baina aspektu burutua mantenduko litzateke. Jakina, bigarrenean, ‘.. nik gaur hitz egin dut’ ulertu behar da, eta ez ‘.. nik gaur hitz egingo dut’;
|
azken
hau adierazi nahi bada, aditza bere osoan eman behar da eskuineko perpausean ere.
|
|
|
galdetzailea (zer ordu da? galdetzen dugunean bezala); mailakatzailea (zer polita den zerua), eta
|
azken
honetatik nahikoa hurbil gertatzen dena baina adjektiboarekin gabe izenarekin agertzen denean: Zer ondasunak ekarri dituen[...] Jaunaren hitzak!
|
|
|
44) esaten da nik neuk eta holakoen ondotik eten bat egin behar dela, eta horregatik ezin dela izan hori galdegaia. Galdegai izateko aski dela neu bakarrik erabiltzea(
|
azken
hau ez da hola esaten, hitzez hitz, baina badirudi han esaten denetik hori ondorioztatu daitekeela). Egia da hori askotan hala dela, eta arrunta dela, gainera, ez bakarrik etenaldia baizik ere, behintzat eta horien aurrean jartzea (seinale, hortaz, ez dela galdegaia, ikus § 41.4):
|
|
|
mintzagaia aurreratzea (topic fronting) eta ‘ezkerreko dislokazioa’ (Left dislocation).
|
Azken
honek beti uzten du atzean, lehenago zegoen lekuan, izenordainen bat ordezkari gisa. Baina euskaraz ezinezkoa zaigu* Sendagile horrekin, behintzat, ez dut uste berarekin inoiz mendira joango naizenik esatea (adibide honetan berarekin izenordaina litzateke aurreratutako sendagile horrekin postposizioaren aztarnari dagokiona).
|
|
|
Hala ere, ikusi dugu kontuak ez direla hain errazak, eta euskaraz ordena SOV dela esateak hainbat ñabardura eskatzen dituela: ahozko mintzoaz ari garen, idatzizkoaz; eta
|
azken
honetan, testu generoen araberako desberdintasunak aipatu ditugu. Eta tradizio desberdinez ere hitz egin dugu.
|
|
|
zati galderaren erantzuntzat hartuko genukeenean, osagai bat nabarmentzen dugu informazio egituran. Izan ere, zati galderetan beti izaten da aurresuposizio bat, aldez aurretik dakigun zerbait (gure lagunak norabait joan dira) eta ezagutzen ez dugun elementuren bat (NORA joan diren, zehazki);
|
azken
honetaz egiten da galdera, hain zuzen ere. Horixe da informazio egituran nabarmentzen dugun osagaia.
|
|
2022
|
|
|
Orduan Margarita Neracen plantatu zen, bere gortea han jarriz eta bere babesa zuzenean ekarriz bereziki Calvini eta Mellin de Saint Gelais poe tari:
|
azken
honek Petrarka imitatuz, Italiako poesiari Frantziako atea ireki zion, eta uste da berari zor zaiola frantsesezko lehen sonetoa.
|