|
2017
|
|
|
Horri, substantzia bakoitzaren inguruan dugun ezjakintasuna gehitzen badiogu, balizko arazoaren nondik norakoaz jabetu ahal izango dugu. Izan ere, gorago
|
azaldutako
substantzia gehienen ezaugarri farmakologikoei buruz ezer gutxi dakigu. Legez kanpoko laborategietan ekoizten dira eta ez dakigu zein baldintzatan, baina gainera bertan lortutako produktuen inguruan ere ez dakigu askorik, ezta toxikotasunari buruz ere.
|
|
|
Iskemia denbora zenbat eta luzeagoa izan, orduan eta ondorio larriagoak izango ditu IAk bihotzean. Iskemia denbora luze hori izan daiteke emakumeek egoera hemodinamiko kaxkarragoarekin aurkeztearen arduraduna; izan ere, emakumezko gutxiago
|
azaldu
zen KILLIP 1 egoeran ospitalean(% 89,3 vs% 94,4). Zaila da atzerapen horren arrazoia zein den jakitea, IAk jasandako emakumeen artean egindako ikerketa batek dioenaren arabera, arrazoi nagusiak hauek dira:
|
|
|
2012ko kasuek banaketa topografiko zehatz bat izan zuten eta 2014ko kasuak, ordea, elikagai konkretu bati loturikoak izan dira. Lortutako datuen arabera, eta behaketa horren ostean infekzio bide nagusia elikagai kutsatuen bidezkoa dela ohartuta, prebentzio neurriak areagotu behar direla atzeman dugu, eta, horretarako, elikagaien inguruko heziketa egokia eta lehen mailako prebentzio neurriak
|
azaltzen
ditugu.
|
|
|
Beraz, egindako errebisioaren emaitzak islatzeaz gain, etorkizuneko erronkatzat hartzen ditugun helburu eta gomendioak ere
|
azalduko
dizkizuegu.
|
|
|
Kasuak 2013ko abendutik 2014ko otsailera
|
azaldu
ziren. Galdeketan lortutako informazioaren arabera, ez zen arriskuko elikagaia identifikatu.
|
|
|
Lortutako datuen arabera, eta behaketa honen ostean infekzio bide nagusia elikagai kutsatuen bidezkoa dela ohartuz, prebentzio neurriak areagotu behar direla atzeman dugu eta horretarako elikagaien inguruko heziketa egokia eta lehen mailako prebentzio neurriak
|
azaltzen
ditugu.
|
|
|
Listeriosia prebenitzeko jarraitu behar diren gomendioak haurdunaldiaren lehenengo hiruhilekoan ematen dira. Gaur egun, ahoz
|
azaltzen
dira eta informazio hori era egokian zabaltzeko, ondorengo azalpen orria banatzea proposatzen dugu.
|
|
|
Gainera estresaturiko saguen artean tumorea zutenek sakarosarekiko preferentzia baxuagoa (F= 4,583; p= 0,035)
|
azaldu
zuten. Eremu irekiko proban, berriz, estresa jasan ez zuten saguen artean tumoredunek denbora gehiago iragan zuten geldirik (F= 4,364; p= 0,048).
|
|
|
Jokaerari dagokionez, aldaketa biologikoek jokabide depresiboaren ezaugarri diren jokamoldeak bultzatu dituztela esan genezake. Alde batetik, tumoredun saguek anhedoniaren sintoma litzatekeen sakarosarekiko preferentzia txikiagoa
|
azaldu
dute, eta, bestetik, estresaturik ez zeuden subjektuen artean, tumoredunek denbora gehiago igaro dute geldirik. Hortaz, tumoredun saguek depresioaren sintoma diren jokabide gehiago azaldu dituzte.
|
|
|
Alde batetik, tumoredun saguek anhedoniaren sintoma litzatekeen sakarosarekiko preferentzia txikiagoa azaldu dute, eta, bestetik, estresaturik ez zeuden subjektuen artean, tumoredunek denbora gehiago igaro dute geldirik. Hortaz, tumoredun saguek depresioaren sintoma diren jokabide gehiago
|
azaldu
dituzte.
|
|
|
Estresak berak, aldiz, ez du jokaera mailan aldaketarik eragin, baina estresaren aurrean izandako jokaerak, hau da, sagu aktibo edo pasibo izateak, eragina izan du estriatuko 3 HK/ KIN ratioan. Sagu pasiboek 3 HK maila altuagoa
|
azaldu
dute KIN mailarekiko, eta horrek, tumoreak bezala, estrategia pasiboa izateak bide toxikoa aktibatu duela adierazten du. Hortaz, jokaera aktiboagoak garunean neurotoxizitate maila baxuagoa izatea eragingo luke.
|
|
|
Tumoreak garuneko serotonina maila murriztu eta 3 HK neurotoxikoaren maila handitu du. Azken efektu hori estresari aurre egiteko estrategia pasiboak dituzten saguetan ere
|
azaldu
da. Jokaerari dagokionez, tumoreak sakarosarekiko preferentzia txikitu eta eremu irekiko proban gelditasuna handitu ditu.
|
|
|
Hainbat ikerketaren arabera, nahaste depresiboen prebalentzia hirukoitza da minbizia igaro duten gaixoetan (3). Hori
|
azaltzen
duten hainbat aldagai daude. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres egoerak depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela, baina badira beste arrazoi biologiko batzuk.
|
|
|
Berezitasun horien adibide argia eskizofrenia da; izan ere, gaixoaren jokabidean ere isla daitezkeen arren, sintoma psikotikoak hizkuntzaren bidez adierazten dira nagusiki. Gainera, ondoren
|
azalduko
dugun moduan, mintzaira kasu gehienetan neurri batean edo bestean kaltetuta agertzen da.
|
|
|
Antikolinergikoek eragindako delirium bat egin zuen aurrerago, eta orduan haluzinazioak, mehatxagarriak izanda ere, gaztelaniaz aditu zituen. Psikosi toxikoak eragindako arousal maila baxuak gaztelania erabiltzeko gaitasuna bakarrik mantentzea eragin zezakeela proposatu zuten egileek, etiologia ezberdineko psikosi egoera bi horietan sumatu ziren ezberdintasunak
|
azaltzeko
.
|
|
|
Southwood eta besteek 2009an (19) argitaratutako lanean lehen agerraldi psikotiko bat zeukan gazte hegoafrikar baten kasua
|
azaldu
zuten. Gazteak afrikaans ez, bere lehen hizkuntzan, azterketa egiteraan deliriozko sintoma gehiago adierazi zituen, bai hizkuntza bitxikeriak baita pentsamenduaren nahasmendua ere.
|
|
|
Azkenik Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak
|
azaldu
zituzten. Alde batetik, eskizofrenia edo nahasmendu eskizoafektiboa zeukaten 222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz, haien lehen edo bigarren hizkuntzan.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek
|
azaltzeko
, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake.
|
|
|
Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake. Deskribatu diren ezberdintasun hauek, gainera, ez dirudi kultura ezberdintasunak
|
azal
ditzakeenik, argitaratu diren kasu gehienetan klinikoek bai kultura eta bai elebitasuna partekatzen zituztelako.
|
|
|
Paradis ek (21) sintoma ezberdintasun hauek
|
azaltzeko
, oinarri afektibo, kognitibo eta neurologikoak daudela dio. Badirudi, izan ere, hizkuntza ezberdinen erabileran garunaren eremu ezberdinak erabiltzen direla; egile batzuek hemisferio lateralizazio ezberdinaz hitz egiten dute.
|
|
|
Zentzuzkoa dirudi, orduan, sintoma psikiatrikoek adierazpen ezberdina izatea hizkuntza ezberdinetan, modu konplexuan bada ere, egitura ezberdinen aktibazioa eta inhibizioa eragiten baitute. Gainera, ama hizkuntzan prozesu automatikoak, hau da, batez ere prozedura oroimena, erabiltzen den bitartean, bigarren hizkuntzaren erabilerak esfortzudun kontrola eta memoria deklaratiboaren erabilera behar dituela
|
azaltzen
du ikertzaile horrek; lehen ere aipatu bezala, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa, hizkuntza igorpenean arreta gehiago ipintzea ekarriko lukeena.
|
|
|
Azterketa psikopatologiko osoa ez bada ere, garrantzitsua litzateke behintzat sintoma zehatzen azterketa edo sakontzea hizkuntza bietan egitea. Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza
|
azaldu
zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta. Azaldu zuen moduan, oroitzapenak eta haiei lotuta dauden emozioak aldi berean hizkuntza bati lotuta egoten dira.
|
|
|
Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza azaldu zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta.
|
Azaldu
zuen moduan, oroitzapenak eta haiei lotuta dauden emozioak aldi berean hizkuntza bati lotuta egoten dira. Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta.
|
|
|
Lehen bi egunetan baraurik egongo denez, hidratazio egokia mantendu behar dugu. Lehen egunean hidratazioak indartsuagoa izan behar du, eta betiere diuresia ondo neurtuz, aurrez
|
azaldu
den moduan paziente hauek hipobolemia garatzeko arrisku handia dutelako (21).
|
|
|
Gai honen inguruan, ADHNan eragina izan dezaketen faktoreak
|
azaltzeko
erronka izan dute ikertzaile ugarik. Horrela, haurdunaldian tabakoa erretzea, ADHNa pairatzeko arrisku faktore garrantzitsua dela aurkitu dute hainbat ikerketak.
|
|
|
Airean, uretan eta elikagaietan dauden kutsatzaileek umekian, jaioberrian eta umearen hazkuntzan nahiz garapenean eduki ditzaketen eraginak aztertu nahi izan dira proiektu horretan; xede hori lortu nahian sortu zen INMA. Ikerketa horren ebaluazio batean nondik norakoak argi
|
azaltzen
dira (12).
|
|
|
Arreta defizitaren diagnostikoa egiteko baldintza (6 sintoma edo gehiago) 3 mutilek betetzen zuten; neska batek eta bi mutilek hiperaktibitatearen diagnostikoa eta bi mutilek ADHN mota nahasia erakusten zuten. Guztira 8 ume;% 2,5eko prebalentzia sumatzen da gure laginean,% 0,6 neskengan eta% 4,3 mutilengan (ez da taulan
|
azaltzen
).
|
|
|
Horrek burmuinaren garapenean eragingo luke eta, aurrerago, aipatutako ADHNa bezalako portaera azaroak izateko arriskua handituko litzateke (8). Gainera, arratoietan egindako ikerketetan ikusi zenez, tabakoaren kearen eraginpean egondako arratoiek (zigarro pakete bat egunean, edo gutxiago) hiperaktibitatea eta agresibitatea bezalako portaera arazoak
|
azaltzen
zituzten (batez ere arratoi arrek) (15).? –
|
|
|
Bide beretik joanda baina metodologia desberdin bat erabiliz, haurdunaldian zeharreko tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioa faktore genetikoak bezalako nahasketa faktoreen menpe zegoela
|
azaldu
nahian, genetikoki erlazioa zuten eta genetikoki erlaziorik ez zuten ama haurrak aztertu zituen ikerketa batek (4). Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume talde bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta modu naturalean haurdun geratutako beste emakume talde bat elkarrekin konparatu zituzten.
|
|
|
Hala ere, bi taldeetan esanguratsua izan zen haurraren pisu baxua: bai genetikoki lotura zutenek baita ez zutenek ere pisu baxua
|
azaldu
zuten tabakoarekiko eraginpean. Horrek bai azaldu dezake haurdunaldian tabakoa erretzearen eta jaiotzean haurraren pisu baxuaren arteko erlazioa.
|
|
|
bai genetikoki lotura zutenek baita ez zutenek ere pisu baxua azaldu zuten tabakoarekiko eraginpean. Horrek bai
|
azaldu
dezake haurdunaldian tabakoa erretzearen eta jaiotzean haurraren pisu baxuaren arteko erlazioa. Orain arte ADHNaren eta haurdunaldian zeharreko tabakismoaren inguruan dauden ikerlanetako emaitza kontrajarriak ikusita, ondoriozta daiteke ez dagoela argudio nahikorik erlazio zehatz bat ezartzeko.
|
|
|
Laborategiko animaliekin egindako ikerketek erakutsi dute pakete baten pareko kea arnastutako arratoi arren ondorengoengan portaera arazoak
|
azaltzen
zirela, hiperaktibitatea eta oldarkortasuna, besteak beste (15).? –
|
|
|
Sintesian, ikerketa honetan prebalentzia txikia sumatu da,% 2,5ekoa eta mutilek ADHNa garatzeko arrisku handiagoa
|
azaldu
dute. Ikasketa maila baxua duten gurasoen haurrek arreta defizita eta hiperaktibitatea edo inpultsibitatea izateko arrisku handiagoa dute.
|
|
|
Horretaz gain, gure ikerketan ez da aurkitu haurdunaldiko tabako esposizioaren eta ADHNa garatzeko arriskuaren arteko erlazio esanguratsurik. Beste ikerketa batzuek
|
azaldu
duten harreman hori familia barnean parte hartzen duten nahaste faktore ugarik azal dezakete, baina ez tabakoak umetoki barnean izan dezakeen eraginagatik. Horrela, ADHNaren eta haurdunaldiko tabako kontsumoaren artean lotura baldin badago ere, txikia dela erakusten du gure ikerketak.
|
|
|
Horretaz gain, gure ikerketan ez da aurkitu haurdunaldiko tabako esposizioaren eta ADHNa garatzeko arriskuaren arteko erlazio esanguratsurik. Beste ikerketa batzuek azaldu duten harreman hori familia barnean parte hartzen duten nahaste faktore ugarik
|
azal
dezakete, baina ez tabakoak umetoki barnean izan dezakeen eraginagatik. Horrela, ADHNaren eta haurdunaldiko tabako kontsumoaren artean lotura baldin badago ere, txikia dela erakusten du gure ikerketak.
|
|
|
Horretaz gain, ikasketa gutxi duten gurasoen umeek ADHNaren puntuazio altuagoak edukitzeko probabilitate handiagoa dute. Aldi berean, eskulana (beheko maila soziala) duten aiten haurrek arrisku altuagoa
|
azaldu
dute arreta defizita garatzeko. Bestalde, eskulana zuten amek 1,26ko (0,82) ORa aurkeztu zuten, esangura estatistikorik gabe, baina maila sozioekonomiko baxuarekiko lotura indartuz.
|
|
|
agresibitatea eta jokaera antisozialak, portaera arazo kanporakoiak direnak, eta portaera arazo barnerakoiak diren antsietatea edo depresioa hain zuzen. Horren inguruan ikusi dute batez ere portaera kanporakoiekiko joera handiagoa dutela tabakoaren esposiziopean egon diren haurrek; baina ez dute hain garbi
|
azaldu
portaera barnerakoiekiko joera.? –
|
|
|
Bestalde, tabakoak garapen kognitiborako duen osagai kaltegarri garrantzitsuena nikotina dela adierazi dute ikertzaile ugarik (6, 10). Horren oinarria nikotinaren ordezkoek
|
azaldu
duten eraginean datza; ikusi baitute, ADHNa garatzeko arrisku berdina dutela tabakoa kontsumitzen duten amen haurrek eta nikotinaren ordezkoak (nikotina txaplatak) erabiltzen dituzten amen haurrek. Nikotina kantitatea aztertuta, ikusi dute likido amniotikoan kontzentrazio handiagoak aurkitzen direla amaren odolean baino (8).
|
|
|
Horrek, aipatutako ikerketaren arabera, denbora tarte bateko aukera ematen dio amari erretzeari uzteko, haurrarentzat kaltegarria izan baino lehen. Horretaz gain, erlazioa dosiaren menpekoa dela
|
azaldu
dute (8); zenbat eta zigarro gehiago erre, gero eta arrisku handigoa izango du haurrak ADHNa izateko.? –
|
|
|
Ikerketa horien bide berdinetatik jarraituz, errebisio batean nikotinak garapen neurologikoan dituen efektuak
|
azaltzen
dira. Lan horrek dio nikotinaren efektua azetilkolinaren hartzaile nikotinikoetan gertatzen dela (8).
|
|
|
Sintoma horiek, asaldu mentalen eskuliburu diagnostiko eta estatistikoaren (DMS IV) irizpideen arabera, 6 hilabete baino gehiago iraun behar dute eta haurrak 7 urte bete baino lehen agertu behar izan dira. Mundu mailan% 5eko prebalentziarekin
|
azaltzen
dela onartzen da, nahiz ikerketek emaitza zeharo ezberdinak erakutsi (1). Ikerketa batek, Espainia mailan,% 6ko prebalentzia erakusten du (2).
|
|
2018
|
|
|
Asko dira gizakietan kortisol mailaren igoeraren eta depresioaren arteko erlazioa aztertu duten ikerketak. Horietako batek, adibidez, asaldura depresibo nagusia duten pazienteek plasman, gernuan eta likido zefalorrakideoan (LZR) kortisol maila handituak
|
azaltzen
dituztela aurkitu zuen (16). Izan ere, jakina da depresioa pairatzen duten pertsonen erdiek, gutxi gorabehera, hiperkortisolemia dutela, tratamendu antidepresiboarekin itzulgarria dena; eta are gehiago, hiperkortisolemia kroniko batetik bereizten den gaixotasuna, hau da, Cushing sindromea, duten gaixoetan ere depresio tasa altuak agertzen direla ikusi da. Horretaz gain, eta tratamenduari dagokionez, depresioan erabiltzen diren hainbat farmako antidepresibo eraginkorrek kortisola erregulatzen duten substratu neuroendokrinoetan jarduten dute.
|
|
|
Depresio nagusia asaldura neuropsikiatriko ohikoenen artean dago. Gaixotasun mental honen etiologia eta oinarri fisiopatologikoak
|
azaltzeko
hainbat teoria proposatu dira, hala nola teoria monoaminergikoa edo neurotrofikoa. Hala ere, oinarri neurobiologikoak oraindik ez dira ezagutzen, sistema ezberdinen parte hartzea izanik proposatzen dena.
|
|
|
Jasaten duenari eragiten dion kalte handia dela-eta, gaur egun, munduko ezgaitasun kausa% 20 emakumeetan eta% 7 gizonezkoetan, hain zuzen (2). Datu horiek, faktore sozialez gain, sexu ezberdintasun biologikoek
|
azal
ditzakete. Horrela bada ere, nahastearen inguruko ikerlan gehienak animalia arrekin soilik egiten dira (3).
|
|
|
Programa horretan parte hartzeko gaixoek irizpide batzuk bete behar zituzten. Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa
|
azaltzen
zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen haiekin, haien arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan haien patologia kontuan izanik, talde batera edo bestera bideratzen zituen.
|
|
|
Lehenengo eta behin esan dezagun programan parte hartu zuten emakumezkoen kopurua gizonezkoena halako hiru izan zela, baita adin talde guztietan eta patologietan ere. Aldiz, Romero, Carrasco, Sañudo eta Chacónek (2010)
|
azaldu
zuten, oro har, gizonezkoek proportzionalki astean zehar jarduera fisiko gehiago egiten dutela emakumezkoek baino (12).
|
|
|
Mediku, erizain eta farmazialarien arteko elkarlana ezinbestekoa da herritarron osasuna hobetzeko. Artikulu honetan, iktus gaixotasun neurologikoaren inguruan informazioa jaso da, iktusa pairatzeko arrisku faktoreak saihesteko aholkuak deskribatuz eta seinale klinikoak
|
azalduz
. Bertan jaso diren gakoekin, prebentzioaren eta detekzioaren inguruan, farmazialarien arreta erakarri nahi da.
|
|
|
Estatistiko deskribatzaileak erabili genituen gurasoen ezaugarri sozioekonomikoak eta umeen ezaugarri antropometrikoak
|
azaltzeko
: batezbestekoa eta DTa aldagai jarraituentzat; eta maiztasun absolutuak (N) eta portzentajeak(%) aldagai kategorikoentzat.
|
|
|
Ikerketa honetako 450 familietako gurasoen ezaugarri soziodemografikoak 1 taulan
|
azaltzen
dira. Amen batez besteko adina 31,4 urtetakoa zen, ia guztiak(% 97,1) espainiar jatorrikoak zirelarik; aiten antzera(% 98,2).
|
|
|
GPari dagokionez, jaio ziren umeetatik% 10,9 haurdunaldi adinerako handiak ziren; 1 urtean% 49,2k gainpisua edo obesitatea zuen; 4 urtean,% 35,5ek; eta 7 urtean,% 37,9k. Joera hori 1 irudian
|
azaltzen
da. Umeen% 38,7k bizitzako lehen 12 hilabeteetan pisu hazkunde azkarra izan zuen.
|
|
|
Aldagai biko analisian (3 taula) gurasoen eta umeen GPen arteko lotura
|
azaltzen
da. Amaren paritateak jaiotzako GParekin lotura positibo eta estatistikoki esanguratsua azaldu zuen eta amaren adina esanguraren mugan zegoen.
|
|
|
Aldagai biko analisian (3 taula) gurasoen eta umeen GPen arteko lotura azaltzen da. Amaren paritateak jaiotzako GParekin lotura positibo eta estatistikoki esanguratsua
|
azaldu
zuen eta amaren adina esanguraren mugan zegoen. Aitaren jatorriak 4 urteko GParekin lotura esanguratsua azaldu zuen eta 1 urtean esanguraren mugan zegoen.
|
|
|
Amaren paritateak jaiotzako GParekin lotura positibo eta estatistikoki esanguratsua azaldu zuen eta amaren adina esanguraren mugan zegoen. Aitaren jatorriak 4 urteko GParekin lotura esanguratsua
|
azaldu
zuen eta 1 urtean esanguraren mugan zegoen. Gurasoen jatorriaren eta jaiotzako GParen arteko lotura ezin izan genuen neurtu, ez zegoelako haurdunaldi adinerako ume handirik Espainia ez den beste herrialdeetatik etorritako familietan.
|
|
|
Tabako kontsumoaren eraginak esangura estatistikoa
|
azaldu
zuen, haurdunaldian erretzeari utzi zioten amen eta haurren 4 eta 7 urteetako GParen artean, arriskua areagotuz; eta aitaren kasuan, erretzaileen eta 4 urteko GParen artean. Gurasoen GMIak arrisku faktoretzat jokatu zuen umearen GPan urte guztietan.
|
|
|
Haurdunaldi adinerako handiak ziren umeek 1 urtean GPa izateko arrisku esanguraz altuagoa zuten. Jaiotzaren eta lehenengo urtearen artean pisu hazkunde azkarra izan zuten umeengan 1 urte bitartean GPrako arrisku esanguratsua
|
azaldu
zen: 1 urtean OR= 4,38 (2,79); 4 urtean OR= 2,62 (1,67); eta 7 urtean OR= 2,28 (1,44).
|
|
|
Erregresio logistiko anizkoitzaren emaitzak 4 taulan
|
azaltzen
dira. Gurasoei dagokienez, paritatea jaiotzako pisuarekin lotzen zen, soilik.
|
|
|
Elikagaiei dagokienez, doitutako erregresio logistiko anizkoitzean karbohidratoek eta gantz aseek zein poliasegabeek 7 urtean lotura estatistiko esanguratsu eta positiboa
|
azaldu
zuten. Eta 4 urtean gantzak, oro har, esanguraren mugan erlazionatzen ziren GParekin.
|
|
|
Ikerketa honetan
|
azaldutako
emaitzen arabera, 1 urtean umeen% 49k, 4 urtean% 36k eta 7 urtean% 38k GPa zuten. 2016an Espainiako Osasun Ministerioak argitaratutako datuen (umeen% 41,3) antzekoak dira hauek.
|
|
|
Bi aldagai horiek, hots, maila sozioekonomikoa eta paritatea, 1 eta 7 urteen bitartean ez dira lan honetan GParekin lotzen, baina adin horietan bi faktore
|
azaltzen
dira modu konstantean: adin gestazionalerako handia izatea eta lehenengo urtean hazkunde azkarra izatea.
|
|
|
Pisu hazkunde azkarrak 1 urte bitartean gainpisurako arriskua
|
azaldu
du lan honetan, metaanalisi batean (17) eta berrikuspen sistematiko batean (19) bezala. Hazkunde azkar hori pisu baxuko jaioberrietan ikertua izan da konpentsazio mekanismo moduan.
|
|
|
Hala ere, ingurumen obesogenikoaren eraginak ebidentzia handiagoa dauka familietan GPa elkarrekin banatzearen arrazoi bezala. Hamabi mila bikirekin egindako ikerketa batean mutilengan genetikak eta neskengan ingurumenak eragin handiena dutela
|
azaltzen
da (21). Gainera, haurdunaldi aurretik gainpisua duten amek haurdunaldian pisu gehiegi hartzeko arrisku handiagoa daukate.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) zein Espainiako Osasun Ministerioaren arabera, GParen prebentziorako A gomendio maila lortu duen bakarra hori da. Edoskitze motak eta iraupenak ez dute inolako lotura esanguratsurik
|
azaldu
lan honetan, nahiz eta edoskitze naturala GParen prebentziorako faktore babesle gisa aurretik zabal ikertutako gaia izan (17). Edoskitze artifizialarekin konparatuta, naturala erabiltzean umeek gosearen autorregulazio sistema hobea dute, jan ondorengo intsulina jariaketa motelagoa da; eta elikagai solidoak dietan sartzen direnetik aurrera fruta eta barazkietara hobeto egokitzen dira (12).
|
|
|
GParen prebalentziaren igoera azken urteotan ingurumen obesogenikoaren areagotzearen ondorioa izan da, genetikak obesitatearen pandemiaren denborazko aldaketak ez baititu
|
azaltzen
. Lan honen emaitzek hipotesi hori indartzen dute.
|
|
|
Gipuzkoako umeen GParen prebalentzia oso altua
|
azaltzen
da gure lanean. Kontuan izanda obesitatea ekidin daitekeen gaixotasuna dela, honen prebentzioari eta zaintzari behar duten garrantzia eman behar zaio, ahalegin hori eraginkorra izan daitekeela ikusita (27).
|
|
|
Datu hauek adierazten dute baldintza sozial eta ekonomikoek osasunean eragina daukatela, umearengan eta amarengan, batik bat. Osasuneko Eragile Sozialen Batzordeak (Commission on Social Determinants of Health)
|
azaltzen
du mekanismo sozial, ekonomiko eta politikoek maila sozioekonomiko jakin batzuk sorrarazten dituztela. Horien bitartez gizartea mailakatzen da haien diru sarrera, hezkuntza, lanpostu, genero, etnia eta beste faktore batzuen arabera.
|
|
|
|
Azaldutako
oztopoek saio klinikoetako emaitzek ebidentzia zientifiko nahikoa lortzea galaraz dezakete, eta horrek SU asko baldintzapeko baimenarekin merkaturatzea dakar. Baldintzapeko baimena merkaturatze egoera berezi bat da, zeinean baimena urtero berraztertzen den, harik eta konpainiak ikerketa gehigarriak eginez beharrezko datu guztiak jaso dituela ziurtatzen duen arte.
|
|
|
Ondoren
|
azaldutakoak
PGIa duten pazienteetan erabiltzen dira, lehen mailako tratamenduak porrot egindakoan.
|
|
|
Tratamenduaren helburua pazientearen bizi kalitatea hobetzea da. Pazienteari tratamenduaren arriskuak eta onurak
|
azaldu
behar dizkiogu berarekin erabakiak elkarrekin hartu ahal izateko. Argi eta garbi azaldu behar diegu emakume batzuei ez direla guztiz sendatuko, baizik eta hobekuntza nabari dezaketela beren sintomatologian.
|
|
|
Pazienteari tratamenduaren arriskuak eta onurak azaldu behar dizkiogu berarekin erabakiak elkarrekin hartu ahal izateko. Argi eta garbi
|
azaldu
behar diegu emakume batzuei ez direla guztiz sendatuko, baizik eta hobekuntza nabari dezaketela beren sintomatologian.
|
|
2019
|
|
|
Horretarako, eskura daukagun informazio mordoa datu base batean antolatu behar izaten da, metodo estatistikoak edo grafikoak aplikatu ahal izateko (ikus 3 irudia). Datu base horien eraikuntzan sortzen diren arazo batzuk
|
azalduko
ditugu orain.
|
|
|
Klinikoek idatzitako testuetan, hainbat sinonimo edo esanahi bereko esaldi erabiltzen dira gauza berbera adierazteko. Kardiologian, esaterako, kanporatze frakzioa hainbat modu desberdinetan
|
azaltzen
da idatzia, hala nola, fe?,, fracción de eyección? (gaztelaniaz), edo funtzio sistolikoaren aipamenaren pean.
|
|
|
Multvac Asimoven asmakizuna zen, noski, baina zehaztasun handiz
|
azaltzen
zituen idazlearen ustean etorkizuneko ordenagailuek izango zituzten gaitasunak. Esate baterako,. Munduko arazo guztiak?
|
|
|
Erabilitako definizioaren arabera, emaitzak erabat ezberdin sor daitezke. RWE definizio edo neurri estandarizatuak erabili behar dira, eta garbi
|
azaldu
interes taldeei; beraz, definizio estandarizatu horietatik aldenduz gero, argi azaldu da zergatik izan den.
|
|
|
Erabilitako definizioaren arabera, emaitzak erabat ezberdin sor daitezke. RWE definizio edo neurri estandarizatuak erabili behar dira, eta garbi azaldu interes taldeei; beraz, definizio estandarizatu horietatik aldenduz gero, argi
|
azaldu
da zergatik izan den.
|
|
|
Dena den, hamazazpi urte geroago, NEJMan argitaratutako beste artikulu berri batean egile berberek onartu behar izan zuten zaila izango litzatekeela iragarpen hori betetzea. 1990an, berriz, Miller ek eta Masarie k
|
azaldu
zuten aurreko planteamenduan oinarrizko arazo bat zegoela, dena zegoelako bideratuta. Delfosen Orakulo, antzeko bat lortzera, hau da, medikuak informazioa sartu eta ordenagailuak, magia antzekoa eginez, diagnostikoa eta pronostikoa asmatuko lituzkeela.
|
|
|
Aldagai mendekoak (T4 eta TSH) eta esposizio aldagaiak (PM2.5eta NO2) estatistiko deskribatzaileak erabiliz deskribatu genituen. TSH aldagaiak aldakortasunik
|
azaldu
ez zuenez, erlazio azterketa T4arekin bakarrik aztertzea erabaki genuen. T4aren banaketa normala ere aztertu genuen, kurtosia eta asimetria kontrastearen bitartez.?
|
|
|
Azterlan honek Snoezelen terapiaren inguruko hainbat ikerketa biltzen ditu. Kontzeptuaren deskribapen zehaztua eta Euskal Herriko udalerrietan azken urteotan terapia honi eman zaion erabilera terapeutikoaren zein pedagogikoaren azalpen orokorra
|
azaltzen
dira. Horrez gain, hainbat gaixotasunen aurrean terapia honek ekar ditzakeen efektu mesedegarrien edo mugen eta gabezien deskribapena jorratuko da ikuspuntu kritiko batetik.
|
|
|
Seinalizazio bidea desregulatzen bada, egoera patologiko bat sor daiteke aktibazioaren ondorioz, esaterako minbizia edo endekapenezko gaixotasun bat. Idazki honetan
|
azalduko
dugu nola erlazionatzen den seinalizazio bide horien desregulazioa kartzinogenesiaren sorrerarekin, bereziki minbizi zelula amen biziraupena sustatuz. Minbiziari aurre egiteko hainbat estrategia elkartu behar dira.
|
|
|
Besteak beste, Interneten argitaratutako artikuluak, webguneak, liburu elektronikoak, datu baseak, eta abar. Aipatutako Citing Medicine liburuan dokumentu mota guztietako erreferentziak nola egin
|
azaltzen
da. Aldiz, gure euskarazko bertsioan, medikuntzan gehien erabiltzendiren dokumentuak hartu ditugu adibideak emateko.?
|
|
|
Oro har, ezkutuko odoljarioak izaten dituzte kirolariek, eta ez dira ohartzen. Jarduera fisikoak eragindako odoljarioa izan duten eta endoskopia egin zaien kirolari batzuetan, lesio txikiak
|
azaldu
dira urdailean eta hesteetan. Lesio horiek, batez ere, gastritis erosiboa, urdaileko ultzera eta kolitis iskemikoa izan dira (41).
|
|
|
Erresistentzia altuko lasterketetan, maiz
|
azaldu
ohi da errabdomiolisia (muskuluaren nekrosiaren ondorioz, toxikoak jariatzea odolera). Ultramaratoietako lasterkarietan, ohikoa izaten da 20.000 UI/ l tik gora igotzea kreatin kinasaren maila [kreatin kinasa:
|
|
|
Behin lasterketa amaituta, hiru korrikalarik eskatu zuten asistentzia hipertermiagatik: > 38 °C. Oinarrizko tratamendua jasota errekuperatu ziren, larritasun zantzurik
|
azaldu gabe
.
|
|
|
Hori izandako 430 pazientek(% 51k) kontatzen dute azken lau asteetan alarma sintomaren bat izan dutela;% 80k azken ordubetean eta% 34k azken 24 orduetan (min torazikoa% 46k eta disnea% 18k) (14). Horren harira, funtsezkoa da kirolariei
|
azaltzea
zein diren alarma sintomak eta zeinuak, sinkopea, mareoa, min torazikoa, neurriz kanpoko disnea??, ariketa fisikoa garaiz utz dezaten, kontsultatu eta, beharrezkoa balitz, azterketa osagarriak egin ditzaten.
|
|
|
Maila sozioekonomikoaren eta tuberkulosi intzidentziaren arteko asoziazioa
|
azal
dezaketen mekanismoak konplexuak dira, eta norbanakoak eta testuinguru faktoreak aintzat hartu behar dira. Testuingurukoei dagokienez, deskribatu izan da etxebizitzaren ezaugarriak eta bertan bizi diren pertsona kopurua tuberkulosi arriskuarekin loturik daudela (20).
|
|
|
Horretaz gain, hainbat web orri eta liburu kontsultatu eta bigarren mailako bilaketa burutu da. Gaixo pediatrikoetan, komunikazioaren egokitzapenak duen garrantzia eta horren nondik norakoak
|
azaldu
dira. Bestalde, egoera terminalean dauden haur eta nerabeekin komunikatzeko, osasun profesionalak garatu beharreko komunikazio teknikak landu dira.
|
|
|
Jarraian, heriotzaren inguruko elkarrizketa egiteko kontuan izan beharreko puntuak deskribatu dira. Azkenik, osasun profesionalen eta familiaren arteko komunikazioa
|
azaldu
da. Ondorio nagusi moduan zera esan daiteke:
|
|
|
Teoria kognitibo guztietatik, ezagunenetakoa J. Piaget psikologoaren teoria da (12). Piagetek, haurren garapen kognitiboa, 4 alditan banatu eta aldi bakoitzean adinaren arabera haurrak duen logika
|
azaldu
zuen (9, 14, 16, 22, 24).
|
|
|
– Gaixotasunari dagokionez, kanpoko fenomeno konkretu batek eragina dela
|
azaltzen
du. Bestalde, pentsamendu magikoaz baliatuz, gaixotasunaren arrazoia gertuan dauden objektuena eta pertsonena dela ere azal dezake (16).
|
|
|
Gaixotasunari dagokionez, kanpoko fenomeno konkretu batek eragina dela azaltzen du. Bestalde, pentsamendu magikoaz baliatuz, gaixotasunaren arrazoia gertuan dauden objektuena eta pertsonena dela ere
|
azal
dezake (16).
|
|
|
Alde batetik, gaixotasuna kanpoko norbaitek, kontaktu fisiko eta ekintza arriskutsu baten bidez eragindakoa dela ulertzen du. Bestetik, gaixotasuna guztiok barruan dugun zerbait dela pentsa dezake, baina gaixotasunaren azken eragilea kanpoko pertsona bat dela
|
azaltzen
du (16).
|
|
|
Gaixotasuna modu fisiologikoan ulertzen du, horren eragilea organo edo prozesu batek behar bezala ez funtzionatzea dela
|
azalduz
. Bestalde, modu psikofisiologikoan ere uler dezake, alor fisiologikoaz gain, jarrera psikologikoak ere gaixotasun prozesuan eragina duela zehaztuz (16).
|
|
|
Zainketa aringarri pediatrikoetan, Piagetek haurren garapen kognitiboaren inguruan
|
azaldutako
teoria tresna garrantzitsu bilakatzen da (24). Izan ere, ezinbestekoa da erizainak haurraren pentsatzeko prozesua ulertzen jakitea.
|
|
|
Horretarako, profesionalak bere burua aurkeztu eta gaixoari bere izenez deitzeak garrantzi berezia du (16). Horretaz gain, goxotasunez hitz egin eta jarrera enpatikoa
|
azaltzea
ere oinarrizkoa izango da komunikazio prozesuan (9, 26). Jarrera enpatikoak bestearen tokian jarri eta, horrela, bere sentimenduak ulertzeko gaitasuna izateari egiten dio erreferentzia (26).
|
|
|
Aurrez aipatu bezala, ahoz besteko komunikazioa kontrolatzea zaila den arren, haurrekin eta nerabeekin komunikazioa hobetzen lagun dezaketen portaera batzuk ikastea posible dela ikusi da (20). Jarraian, osasun profesionalek arreta jarri beharreko edota kontuan izan beharreko puntuak
|
azalduko
dira.
|
|
|
Entzute aktiboa, solaskidearen adierazpen guztiak arretaz biltzean oinarritzen da. Hau da, ahozko komunikazioaren bidez
|
azaldurikoaz gain
, ez ahozko komunikazioaren bidez transmitituriko sentimenduak, beldurrak, beharrak, identifikatzean oinarritzen da (9, 20, 26).
|
|
|
Haurren garapen kognitiboaren inguruan Piagetek
|
azaldu
zuenaren arabera, 11 urtetik aurrera garatzen da pentsamendu abstraktua. Helduek beren sentimendu, frustrazio edota arazoak modu batera edo bestera hitzez adieraztea lortzen badute ere, 11 urtetik beherako haurrei asko kostatzen zaie sentimendu edo emozioak hitzez adieraztea (28).
|
|
|
E. Kübler Ross medikuak
|
azaldu
zuen haurrek eta nerabeek beren heriotza gertu dagoela sumatu egiten dutela. Ingurukoek gaiaren inguruan ez hitz egitea erabaki arren, gaixoak denbora gutxi geratzen zaiola nabaritzen duela zehaztu zuen (31).
|
|
|
Bestalde, haurra edo nerabea bere heriotza gertu dagoela sentitzen doan neurrian, iraganean izandako bizipenak errepasatzen hasi ohi da eta bizipen horiekin lotura duten jarrera desberdinak adierazten ditu. Ohikoa izaten da, esaterako, iraganarekin lotutako ametsak izatea, txikiagoak zireneko ipuinak irakurtzeko eskatzea, postura fetalean jartzeko beharra izatea eta gurasoen besoetan denbora asko igarotzeko edota haiekin lo egiteko nahia
|
azaltzea
. Beraz, jarrera horiek kontuan hartzeak haurrak edo nerabeak heriotzaren inguruan duen kontzientzia baloratzen lagun diezaioke osasun profesionalari (30, 31).
|
|
|
Aurrez
|
azaldurikoa
kontuan izanik, zainketa aringarri pediatrikoetan funtzio garrantzitsua hartzen du osasun profesionalaren eta familiaren arteko komunikazioak. Komunikazio egokiak laguntzen du gaixotasun prozesuan zehar, agoniako unean, heriotzaren unean eta dolu prozesuan zehar familiak pairatzen duen estresa, antsietatea eta depresioa gutxitzen (14).
|
|
|
Horren aurrean, haurraren edo nerabearen heriotza azkartzeko zerbait egin daitekeen galde dezakete. Galdera edo eskaera hori dolu prozesuaren parte dela ulertu behar da eta modu argian
|
azaldu
behar da osasun profesionalen zeregina heriotza ahalik eta modu onenean gerta dadin beharrezko zainketak eskaintzea dela eta ez heriotza aurreratu edo atzeratzea (4).
|