|
2005
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...ak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik
|
ateratako
ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditug...
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak
|
atera
., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
toriaren lurraldea garbi egon ez arren. Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua
|
ateratzen
saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan. Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik.
|
|
|
inoiz, bainaZarautzen gazteenartean nagusitzen aridirenak
|
atera
, ostoeta etxeaprioridira.Ordea, norkasmalezakezergertatzenaridenAzkoitian, are zergertatukodenAzkoitian gazteenartean zat' zait edozakozaio' aldaerezdihardugu, orainartekoherriko aldaerabatbakarraizaniketaeredu estandarrekoaezbezalakoa. Ezdugu usteoraingoz gazteazkoitiarrak zaitzaio ra edolerratuko direnik.
|
|
|
gazteaketaetxezokotik
|
ateratzen
hastendirenhaurrak euskarabatuan mintzatzendirela.Koxka, denaden, orainartekotradiziozko hizkeradialektal horretatiksaihestendirenhiztunak zeinmailatakoitsasoetara murgiltzenari diren jakiteandatza. Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik euskara batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela.
|
|
|
Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik
|
ateratzen
ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik
|
ateratzen
diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu behar ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere,
|
ateratzen
dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak
|
ateratzeko
jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Ikasleak denetara 86 izan dira, 37 euskaldun berriak, 27 euskaldun zahar bizkaitarrak eta 22 euskaldun zahar gipuzkoarrak; curen adinaren batez bestekoa 19 urtekoa izan da. Behin testen emaitzak kodifikatu ostean, hemen aurkezten ditugun datuak eta ondorioak
|
atera
ahal izan ditugu.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios
|
atera
zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
1863 arte 34 liburu
|
atera
zituela hango dialektoei buruzkoak. Frantzian egin zituen ikerketekin 6 liburu kaleratu zituen 1863 eta 1864an.
|
|
|
#Metodo ona da, Kimika Organikoan oso datu zehatzak
|
atera
dira
|
|
|
Ez zara gaizki
|
aterako
. Gauza berri batzuk behintzat, ezagutu
|
|
|
#Metodo ona da, Kimika Organikoan, behintzat, oso datu zehatzak
|
atera
dira
|
|
|
168) arrazoi bide luke gauzak horrela balira konparatzaileek oker jokatzen dutela esatean, hizkuntzen lexikoaren erdiarekin jokatuaz gainerakoa mailegatua dela aitzakia?. Izan ere, jatorrizko lexikoaren ereduen gorabeherak, indarra eta iraupena maileguen bertakotzetik
|
atera
daiteke usu, Mitxelenak euskal fonologia zaharrarekin egin zuen legez: hots, baldin eta latinetiko lexikoan nn > n, n >, ll > l, l > r badugu eta jatorrizko lexikoan n,, l, r gorde badira, orduan aitzi neuskaran N 1 n, L 1 l bereizi behar ziren, latinez nn 1 n, ll 1 l egiten ziren bezalatsu (cf.
|
|
|
Hitzon hedadura ez da B-tik
|
ateratzen
, gainerako euskalkietan mehatxu
|
|
|
Izan ere, abaga horrek izartxoa eraman behar bide du (ik. 14 oharra) eta ez zaigu esaten nondik eta nola
|
atera
edo berreraiki den;
|
|
|
istorio zahar eta berri edo etsenplu ematekoak, isto rio bitxi, ateraldi eta irri solas, haur ele... zer eta zer ez? Kazetak urte honda rrean
|
atera
ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak. Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti ikusten dugu gure kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik eman dakion merezi ez duelako edo?).
|
|
|
Erahilienetarikoak dira ondokoak: lezea{ Frantzia lezearen zolara emekiño joaki); zakur errahiatuak (fraide seroren eskolak hesten ari dituzten ministro tzarrak); soka lepotik (hala darahilte etsaiek jendea hauteskundeetan). lroniazkoa da diru ontziaren heheitikoare na, hankuetan konfiantzarik ez eta jendea dirua
|
ateratzen
ari baita: beheitiko hat izigarriak hartua da gure caisse dépargne gaizoa. 1 Ba
|
|
2019
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren,
|
atera
zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
E. Esparza ordezkatzeko hautagaia zen J. M. Seminarioz A. Irigarayri iritzia galdetu zioten arren, proposamena Euskaltzaindiaren Bilboko egoitzatik
|
atera
zen. Nire ustez, hautagaitzak harreman zuzena zuen Akademiaren aurrekontu arazoak konpontzeko BPDko agintariengandik espero zen laguntzarekin.
|
|
|
47). rroako Junta de Guerra Carlista ren idazkari ohia zenaren aurrean, atzeratutako diru laguntzak eskatzeko.1054 Arazoa berehala konpondu zuten, uztailean I. M. Echaidek baimena eman ziolako A. Irigarayri 1951, 1952 eta 1953ko diru laguntzak jasotzeko: guztira 15.000 pta.1055 Jarduneko euskaltzainburuak ofizialki eskerrak eman zizkion M. Gortariri, diru laguntza horiekin Akademiaren ikerketa eta argitalpen proiektuak aurrera
|
atera
ahal izango zirelako.1056 Gestioa A. Irigarayri zor zitzaion, eta berehala gerra zibilean izandako zigorrak konpontzen hasi zen Nafarroako medikua, M. Gortarirekin zuen harreman onaren erakusgarri. 1952ko irailean Iruñeko Udalak 1937ko desgaikuntza zigorra kentzea erabaki zuen eta 1953ko azaroan NFDk erabaki hori onartu egin zuen, euskaltzainari lasaiago ibiltzeko aukera emanda (Irigaray 1985:
|
|
|
Une horretan leher egin zuen egitasmoak. Euskaltzainburuordeak baimenaren eskaera idazkariaren esku utzi nahi arren, A. Irigaray urduriak, Bizkaiko gestioak aurrera egiten ez zuelako, bere kasa A. Tovarri ale bat bidali zion Salamancara," Manuel de Larramendi" katedrako argitalpen gisa
|
ateratzeko
bidea azter zezan. A. Tovarrek auziaz galdetu zuen Informazio eta Turismoko ministerioaren Salamancako delegazioan.
|
|
|
Nolanahi den, L. Villasantek arreta handiz prestatu zuen oporretako egonaldia erbesteko hainbat lagunekin egoteko, baina ez zuen esperotako etekinik
|
atera
. J. M. Barandiaranekin bildu nahi izan zuen, baina Eusko Jakintzako zuzendariaren egunkari zehatzaren arabera, S. Michelena (OFM) baino ez zen agertu irailaren 6ko bisitara (Barandiaran 2009:
|
|
|
Etzitzaion bat ere gustatu, gogorregi zerizkion. Euskaltzain bat, euskararen eskubideen alde aurpegia
|
athera
duelako eta egizkoak ta jakinak diren erru ta obenak salatu dituelako, nork eta bertze euskaltzain batek era horretara joko du ba (zion). Krutwigren [sic] gehiegikeri bat [z] u ontzat ez hartuarren, hain errukigabeko idazti hori berak ezin omen du onetsi.
|
|
|
ots! " Kristau Eliza Euskaldun" Toledotik azkatua sortzen leiako balitz, asmo onen inguruan beinik bein zarata
|
aterako
ba’lu" Leizarraga" tzaz oroituaz eta abar eta abar... Agian beste ollar batek egingo liguke kukurruku!
|
|
|
gure izkera era berean neurtzea. Ortatik jakiña, ondorengo okerrak
|
ateratzen
zaizkigu.
|
|
|
Hor sartzen dira Ángel Irigaray, Luis Michelena edota Alfonso Irigoyen bezalako euskaltzain abertzaleak, linguistika filologiez kanpo, orain artekoak baino ikerlan sakonagoak merezi dituztenak. Ondorio bera
|
aterako
dugu, adibidez, erbesteko Euzko Gogoa eta barnealdeko Egan aldizkariak konparatzen baldin baditugu. Ikuspegi arazo hau orokorra da Euskal Herriaren historiografiaz den bezainbatean (Rivera & Pablo 2018).
|
|
|
Editorialean, Pauen erbesteratuta zegoen S. Altube euskaltzaina ez zuten aipatu ere egin, N. Ormaecheak J. M. Mocoroari 1951ko martxoan idatzi zionez, S. Altube Akademiatik"
|
atera
" egin zelako (Iztueta & Iztueta 2006: 225).
|
|
|
M. Azkueren proiektua neurri handian zapuztuta. Euskaltzainburuak Tolosako editore jeltzaleari ez zion inoiz barkatu Diccionario vasco español francési ustez egileak berak baino etekin handiagoa
|
atera
izana (Sarasola 2006: 897). 231
|
|
|
S. Altubek berak kopiarik ez zuenez, C. Jemeini berari eskatu zioten, berehala bidal zezan.428 Erabakiak asko mindu zuen C. Jemein, berak eta A. Urrutiak hizkuntza estandar bakarra ezartzearen aurka prestatu427 ABA LAF: P. Lafitteren gutuna [C. Jemeini?], [1949?]. tako dosierrak ez zituztelako aintzat hartu.429 Euzkeltzale Bazkuna sabindar esentziaren zaindaritzat jo, eta gogoratzen zuen Euskaltzaindia ez zela gauza izan estandar bat aurrera
|
ateratzeko
. P. Lafitte eta F. Krutwig" pseudo académi co y pseudo vasco" baino ez ziren, eta euskaltzainburua bera" antisabiniano desde la uñas de los pies hasta las puntas de los dedos".
|
|
|
Elizgizon filojeltzale gisa bizi zuen arriskuaz jabetuta, Gasteizko seminariotik ihes egin eta lau urte egon zen Lasarteko brigidatarren kapilauaren etxean ezkutatuta, komentuko artxiboan tokiko historia eklesiastikoa ikertzen. 1941ean Gipuzkoako ezkutalekutik
|
atera
eta F. García Martínez apezpiku zuen Calahorrako elizbarrutira destinatu zuten. 1944an, C. Ballester Gasteizko apezpikuak deserriko zenbait apaizentzat itzultzeko baimena eskatu zion Barne Arazoetako ministerioari.
|
|
|
Arriaga teatroaren atzealdean behaztopa egin, eta Nerbioi ibaira erori zen. Fernando Voz Peña izeneko gizon batek ibaira salto egin, eta 87 urteko euskaltzainburua uretatik
|
atera
zuen. Bitartean, sorosleari diru zorroa ostu zioten 400 pezetarekin.
|
|
|
Gure eroimenetik ez da beiñere galduko aren izena euskera bizi daño. Ark
|
atera
du gaixoa bere zapilletatik eta soiñeko apaiñez iantzirik ikusi" (Ormaetxea 1991b: 938).
|
|
|
" Ez gera yaŕiko Ikaskuntza sail oŕen buruzki, ez ta Buru ere: bañan elkaŕi laguntzen ez ba’diogu, neke alper asko egiteko gaude, ta, bear bada, lanerako gogoetatik
|
aterako
gera" (Iztueta & Iztueta 2006: 203).
|
|
|
Bestalde, S. Altubek erbesteratuei baino ez zien onartu zilegitasun morala; barnealdeko Euskaltzaindiari zeharka zuzendutako beste abisu bat zen: " Gure Aberria, Euskalerri maitea, etsaiaren erpe zorrotz peian, oiñazez intzirika agertzen zaigun garai goibel ontan, aren semeak, ludiaren lau bazterretan, Ama estualdi ortatik
|
atera
naiezko lanetan, gogor, zintzo ta pijo ari zaizkigu" (Altube 1950). Nolanahi den, J. Zaiteguik Euzko Gogoa aldizkariaren zenbakiak postaz bidali zituen Bilboko egoitzara eta artikuluren bat idaztea eskatu zien R.
|
|
|
Izan ere, Euskaltzaindia gerraondoko plaza publikora
|
atera
zenetik, haren zilegitasuna zalantzaz beterik zegoen. Guatemalan J. Zaiteguik 1950eko urtarrilean sortutako Euzko Gogoa euskara hutsezko kultura aldizkari berriaren ondoan, esaterako, lotsagarri agertzen zen Akademiaren jardun motela.
|
|
|
Izan ere, J. Urquijo eta R. M. Azkue hil ondoko eta L. Michelena plazara
|
atera
aurreko interregno laburrean, Liburu Sakratuetan eta asiriologian aditua zen barnealdeko Akademiak erakuts zezakeen euskaltzain jantziena. Esan bezala, ikasturtean," Manuel de Larramendi" katedra ofizialki inauguratu aurretik, J. Gorostiaga Salamancako Unibertsitatean izan zen ikastaroak ematen, A. Tovarrek gonbidatuta (Gernika 1952b; IAEV 1954).
|
|
2021
|
|
|
Lanak aurrera egin ahala, eta historia serialaren berri izan ondoren, bildutakoari probetxu gehiago
|
ateratzeko
etiketatzea bestelako parametro batzuekin osatzea erabaki zen.
|
|
|
Egiapalen etxea zubi ondoan zegoen, eta Etxahun galdezka ibili zen maiatzaren 1eko gau horretan Oloroeko feriara irteteko asmorik ba ote zuen. Eztainua funditzen ere ikusi zuten Etxahun, eta Etxegoienen zaurietatik eztainua
|
atera
zuten. Alegia, emaztearen maitaleari ez eta bere lagun minari egin ziola tiro, mendira ihes egin aurretik:
|
|
|
137). Amezketa jartzen du eredu gisa, esanaz, han bertsolaritzak ez duela debekurik eta horregatik
|
atera
izan direla bertatik hain bertsolari onak.
|
|
|
Boucherren testua argitaratu zuen aldizkaria, berriz, hilabetekaria zen, 1818ko azaroan
|
atera
zuen lehen zenbakia eta 1829ko abenduan azkena. Société de géographes, de voyageurs et de littérateurs francais et étrangers delakoak argitaratzen zuen, eta Jacques Thomas Verneur izan zuen editore.
|
|
|
Aurreko zikloan azaldu den gisan, enkarguz egindako bertso batzuengatik epaitu zuten 1916an. Zavalak kontatzen duenez, berak jarritako bertsoak salduz ere
|
atera
izan zuen bizimodua. Antzeman daiteke pertsonaiaren jitearen zantzu bat hemen ere:
|
|
|
Zazpi argazki dakartza bi orrialdeko erreportajeak166, eta bertsolaritzaren historiako lehengoetakoak dira horietako batzuk. Indalezio Ojanguren (18871972) argazkilari eibartarrak
|
ateratakoak
dira guztiak, aipatu den gisan Argiako argazkilari gisa ibili ohi zenak (Díaz Noci, 1995a: 272).
|
|
|
166 Lehenengoan Pello Errota ageri da, bere etxeko atarian; bigarrenean Juan Ignazio Odriozola Aizarna bertsolaria ikus daiteke, ardo botila baten aurrean eserita; La Unión Ilustradak zekarrena bera da hirugarrena, Txirrita eta Saibururekin; Kepa Enbeitari
|
ateratakoa
da laugarrena; hurrengoan, Txirrita, Goiburu eta Olegario ageri dira lurrean eserita, jendez inguraturik eta Goiburuk eskuan ardo botila duela; seigarrena, Frantses Txikiari ateratakoa da, mahaian bi lagun eta ardo botila handi batekin eserita; eta azkenengoan Frantses Txikia ageri da plaza bateko kioskoan bertsotan.
|
|
|
...e etxeko atarian; bigarrenean Juan Ignazio Odriozola Aizarna bertsolaria ikus daiteke, ardo botila baten aurrean eserita; La Unión Ilustradak zekarrena bera da hirugarrena, Txirrita eta Saibururekin; Kepa Enbeitari ateratakoa da laugarrena; hurrengoan, Txirrita, Goiburu eta Olegario ageri dira lurrean eserita, jendez inguraturik eta Goiburuk eskuan ardo botila duela; seigarrena, Frantses Txikiari
|
ateratakoa
da, mahaian bi lagun eta ardo botila handi batekin eserita; eta azkenengoan Frantses Txikia ageri da plaza bateko kioskoan bertsotan.
|
|
|
Txirritak aurreko urteko jarrera berari eutsiko dio168, baina oraingoan garaile
|
aterako
da. 75 urterekin, bertsolaritzaren historiako txapeldun zaharrena izango da.
|
|
|
1931ko irailaren 20an argitaratu zuen lehena, eta honela aurkezten zuen ideia bertan: " Asteroko Bertsolariya izeneko au,
|
atera
da zeren ikasi naya edo gogoa dagoen bertsuetarako, eta denbora berian ez dalakoz xamur lengo bertso zar eder ayek billatzen nolanai[...] Geyenian gertatzen dana, zere lagun edo adiskideari eman irakurtzeko, gero arrek ez digula atzera biar bezala eman, au da, berriz zu gana eskutaratzeko ondatu edo orri batzuek kenduak (eta au da okerrena) agiyan geyago libururik zugan iritxi ez". Honela jarraitzen du:
|
|
|
Zazpi pezeta zen urteko harpidetza, urte bukaeran liburua osatzeko tapak bidaliko zirela agintzen zen, eta zenbaki solteak 15 zentimo balioko zuela iragarri. Urtean birritan lau beharrean zortzi orrikoa
|
aterako
zela eta hori 25 zentimo izango zela ere abisatzen zuen. Eta lehen orri hori Txirritaren argazki handi batekin osatzen zen, bertsolariak garai hartan zuen itzalaren erakusgarri.
|
|
|
‘Bertsolariya’, Viteri 32, Renteria[...]". 37.ean nahi zuenak bertsoak bidaltzeko gonbita luzatzen zuen," betire
|
ateratzeko
morukuak badira" eta 45.etik aurrera kasik astero eskaini zituen Fernandoren pasadizoak.
|
|
|
Izan ere, aitortu beharra dago Juan Mari Lekuonak aipatzen duen gisan argitalpena garrantzitsua izan zela garaiko bertso giroa pizteko: " 19311932 bitartean Makazagaren Bertsolariya
|
ateratzen
da. Makazagak izugarrizko propaganda egiten du.
|
|
|
Bestalde, hamalau irratsaioren amaieran parte hartzaile guztiekin Zubimendik
|
ateratako
argazkiak ere eskaintzen ditu Ordozgotiren lanak. Honela, 1933/I/25eko saioan Basarrik parte hartu zuela ikus daiteke (Ordozgoiti, 2012:
|
|
|
[...]". Bere aurretik
|
atera
ziren ezpata dantzarien ikurrinari txaloka ikusi zituenean lasaitu omen zen eta sekulako arrakasta izan azkenik: " Beriala an nituben jende aundi guztiak besarkatzen eta zorionak ematen.
|
|
|
¡ Iñaki, urrutizkiñera! ¡ Iñaki, argazkiak
|
ateratzea
! ¡ Iñaki, olako aldunek juateko!
|
|
|
Lasak azaltzen duenez, pilotazale bezain bertsozalea ere bazen Hernandorena: "[...] bertsolaritzarekiko zaletasuna haurtzaroan, Zizurkildik
|
atera gabe
barruratu zitzaion. Ez ziren izan, ez, gurasoak edo eskolako irakasleak halako grina transmititu ziotenak.
|
|
|
Testuak bertsoa euskaldunari kasik berez
|
ateratzen
zaiola esanez ekiten dio, gerora askotan errepikatuko den ideia:
|
|
|
Bonaparte printzeak Duvoisin izan zuen laguntzaile nagusi. Haren agindutara 1858an aduanetako lana utzi, eta itzulpengintzatik
|
aterako
du bizimodua. Biblia osoaren euskarazko itzulpena izango da arlo horretan egingo duen lanik mardulena.
|
|
|
Trilbyn bertsolaritzari buruzko testua argitaratu eta gutxira
|
atera
zuen kondaira, artean ziurrenik kantutegiarekin lanean ari zela. Gertutasun honek azaldu lezake, bada, kondairaren narratzaile gisa bertsolari bat aukeratu izana.
|
|
|
Mende hartako 60ko hamarraldian La Gazette de Bayonnek argitaratuko ditu beste hainbeste, eta 70ekoan Diario de San Sebastiánek. Hurrengo 25 urtean
|
ateratako
guztia ez da Xahok 1845ean argitaratutako kopurura iritsiko.
|
|
|
Txirritak Radio San Sebastianen, txapeldun
|
atera
berritan, 1936.
|
|
|
Euskarazko eskaintza ere orduan abiatuko da. Lehen testuak nagusiki gaztelaniaz ari diren Hegoaldeko aldizkari elebidun kulturaletan agertuko dira (aurretik agertu ziren Xahoren pare bat testuren salbuespenarekin), eta gero nagusiki euskaraz argitaratzen den Iparraldeko Eskualduna aldizkaria() nahiz Hegoaldean euskara hutsez
|
aterako
diren Euskalzale() eta Ibaizabal() aldizkarietan. Frantsesak oraindik ere bigarren hizkuntza gisa eutsiko dio XIX. mendearen amaieraraino, baina mende berriarekin euskararen erabilera gailenduko zaio.
|
|
|
Julien Vinson() paristarra zen sortzez, baina 1866an Baionako basozain nagusi postua
|
atera ondoren
euskararen eta euskal kulturaren ikerketan murgildu zen buru belarri. Harexena da bertso saio baten lehen kronika, 1870ean Revue de Linguistique et de Philologie comparée aldizkarian" Concours de Poésie Basque a Sare en 1869" izenburuarekin argitaratu zuena.
|
|
|
Zerrendako seigarrenak, Wentworth Webster() britainiarrak, apaiz anglikano gisa
|
atera
zuen bizibidea, baina goi mailako ikasketaz horniturik, Oxforden Master of Arts titulua zuen eskuratua, folklorista gisa lan itzela egin zuen bere bizi guztian zehar. 1864tik aurrera Ipar Euskal Herrian kokatu zuen bere bizilekua, eta berehala erakutsi zuen bertako kulturarekiko interesa euskal gaien inguruan:
|
|
|
" Zuriya edo beltza, lisibetan sartu gabe, aguro astindu zuben Pellok. Panparroi bazegon ere,
|
atera
zizkan chuliatzeko gogouak. Ez da errotariya lenbizikuan eta bigarrenian ere, mutututa gelditzen danetakua".
|
|
|
Ulibarrik zortzi egunetan egutegia ateratzen bazuen berak ordainduko omen zizkion inprentako gastuak. Ulibarrik
|
atera
zuen almanaka baina" lagun" ak ez zuen bere hitza bete.
|
|
|
Liburu gisa osatutako lehen bilduman, Gregorio Mujikak Pernando Amezketarra izenburuarekin 1925ean argitaratuan, 64 testu jaso ziren. 1927an
|
atera
zen liburu beraren bigarren edizioa. Fernando Amezketarra bertsolari txitxar bizizale eta zirtolariaren izpirituaren ordezkari gorena bihurtua zen.
|
|
|
Bertan aldizkariari propaganda egiteaz gain leku bat eskatuko du haren orrialdeetan: " Diyozun aña maite badezu/ zartu dan Ama Euskera,/ billa ezazu Euskal Erria/ izendatzen dan papera;/ ura da nere bizi lekuba,/ ez det nai andik
|
atera
;/ seme leialak an biltzen zaizkit,/ joan zaitez aien artera" (Euskal Erria, 1891 urtarrila: 229).
|
|
|
Egilea Jose Paulo Ulibarri arabarra da. Jatorri xumekoa izan arren, Abandoko ferratzaile gisa
|
atera
zuen bizimodua, Bizkaiko Batzar Nagusietarako hiru aldiz izan zen hautatua eta Euskaltzaindia gisako zerbaiten antolaketa proposatzen lehena bera dugu. Joxe Azurmendik beste datu esanguratsu bat gehitzen dio biografiari:
|
|
|
Apustua egin zuten: Ulibarrik zortzi egunetan egutegia
|
ateratzen
bazuen berak ordainduko omen zizkion inprentako gastuak. Ulibarrik atera zuen almanaka baina" lagun" ak ez zuen bere hitza bete.
|
|
|
Ia guztiak bertso eskoletatik
|
ateratakoak
ziren, eskolarteko txapelketetatik zuzenean herrialdeetako finaletara eta jarraian txapelketa nagusiko finalera jauzi egindakoak. Eta fenomeno zabalago baten ordezkariak ziren, nagusiko finalera iritsi ez arren, elitean sartu zirenak gehiago izango baitziren:
|
|
|
" Peñagarikanok egundoko parranda bota du, eta etxera bueltan, emaztearen ohean sartu ordez, Egaña amonaren ohean sartu zara". Egañaren bertsoak molde klasikoan entzuten ziren, eta Peñagarikanorenak Muguruzak rap moduan emanak.330 1990eko ekainean
|
atera
zen Negu Gorriaken lehen diskoak zekarren, baina urte bereko abenduan single modura ere kaleratu zen eta haren azalean taldeko kideak eta bi bertsolariak ageri ziren kupel baten aurrean sagardoa edaten. Bertsolarien ausardia seinalatzen du Maiak:
|
|
|
Bertso eskoletatik geroz eta jende gehiago
|
ateratzen
hasi zen, ordea, eta Negu Gorriakek Jon Maiarekin irekitako bideari jarraipena emango zitzaion, bertsolari gazte hauei presentzia berri bat eta publiko berriekiko konexioa eskainiz. Esaterako, garai hartan Negu Gorriakekin batera euskal talderik garrantzitsuena zen Hertzainakek Elortza eta Iturriagarekin egingo zuen topo:
|
|
|
214) 1976an Santiago Aizarnak eta Manu Oñatibiak sustatutako Erria egunkariaren huts egindako proiektua aipatzen du, eta horren atzetik etorri ziren hainbat: garai bertsuan La Voz de Euskadi egunkariak Orria euskarazko gehigarria egunkari bihurtzeko aipatu zuten asmoa; El Diario Vasco eta Navarra Hoy egunkariek handik gutxira egindako antzeko planteamenduak; Mikel Atxagak 1982an El Diario Vasco, La Voz de Euskadi, Egin eta Deiaren euskarazko gehigarrietatik egunkari bat
|
ateratzeko
egin zuen deia, hasiera batean Gipuzkoako Aldundia babestekoa zena; edo 1983an Eginek eta Deiak aurkeztutako proiektu bana.
|
|
|
[...] aldizkaririk ez
|
ateratzea
erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxeani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari handia[...] Ezetz esan eta, halere, atera, eta ezetz esan genuenak, lanean jarri.
|
|
|
[...] aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxeani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari handia[...] Ezetz esan eta, halere,
|
atera
, eta ezetz esan genuenak, lanean jarri. Eta hori baino meritu handiagoa ere badu Joxeanen tamainarik oneneko gorreriak[...] kredituetan, editatzailearen izena eta koordinatzailearenaren ondoren," erredakzio kontseilua" zetorren.
|
|
|
Hogeita bost urte igaro dira eta niri batzuetan mirari txiki bat iruditzen zait ez aldizkaria
|
atera
izana, hori egoskorkeria kontua baita militantzia pixka baten laguntzarekin, baizik eta izan zuen arrakasta. 1991ko maiatzean kaleratu genuen lehen zenbakia eta urte horretako Durangoko Azokan bertsozaleek errenkadak osatu zituzten harpidetza egiteko.
|
|
|
enbeitatarrak, Landetako Unibertsitatea (lizasotarrak, Agirre, Lazkano...), Goierriko taldea (Murua, Mendizabal, Iraola, Igartzabal...), Almengo eskola (sarasuatarrak, Loidi, iñurrategitarrak, Iparragirre...) eta abar. Figura klabeei eskainitako monografikoak ere egin ziren, esaterako, Amurizari buruzkoa, eta ildo horretan sakonduz hainbat biografia liburu ere
|
atera
zituen aldizkariak 2001etik 2005era bitartean: Xabier Amuriza, Joxe Agirre, Jon Lopategi, Jose Luis Gorrotxategi, Imanol Lazkano...
|
|
|
Alor honetan, liburuen bidez eta aldizkariko eskaintzarekin, Auspoaren osagarri edo errelebo gisa funtzionatu zuen Bertsolarik. Zavalaren proiektuak bere bidea egiten jarraitu zuen ziklo honetan, baita Zavalaren heriotzaren ondoren ere, baina elite berrian egokitu ziren bertsolarien biografiak Bertsolarik
|
aterako
zituen335 Horrela, beste mundu ikuskera batekin eta kazetaritza tonu modernoago batez izan arren, Auspoarenaren antzeko bilketa sena erakutsiko zuen aldizkariak. Izatez, Auspoako arduradunek gustuko zuten aldizkaria eta eskaintza helarazi zuten:
|
|
|
Batzuk nahiz besteak," arinzaleak" nahiz" seriozaleak", zituen aldizkariak, ordea, aurrera
|
ateratzeko
behar beste erosle izango bazituen.
|
|
|
Edozein kasutan, testu kopuruaren hazkundea ikusgarria bada, orrialde kopuruaren hazkundea are ikusgarriagoa da. 1980ko finalari buruz baino ia hamar aldiz orrialde gehiago
|
atera
da prentsan 2017ko finalaz: 12 orrialdetik 117 orrialdera.
|
|
|
1980an sei alditan
|
atera
zen gaia egunkarien azalean; 2017an, aldiz, 15 alditan. Alor honetan ere 2,5 aldiz handiagoa da bertsolaritzaren presentzia.
|
|
|
520). Gerraurrean euskarazko kazetaritzari tarte bat ireki zion, eta trantsizio garaian helburu berarekin berragertu zen Euskal Orriaren oinordeko honek euskara kategoria bihurtzen zuen, eta bertsolaritza Kultura ataletik
|
atera
: " Sí algo incordia e incomoda a los actores de la cultura en euskera, eso es la consideración del universo del euskera como mera categoría o apéndice de otro (s) universo (s)" (Garzia, Idoyaga, eta Zallo, 1999:
|
|
|
Euskal Gaiak(% 26), Besteak(% 12) eta Gizartea(% 10). 1993tik aurrera, ordea,% 30ean edo hortik gora ibiliko da gainerako kokapenekiko alde handia
|
aterata
. 1997a izango da salbuespen bakarra gehigarri bereziek urte horretan izan zuten aparteko pisuagatik.
|
|
|
Diario de Navarrak bakarrik sailkatuko du horrela 1993an, 2009an eta 2013an" Nafar Hizkuntza" atalean jasoaz. Gizartea ataleko presentzia ere ia desagertu egingo da, eta El Diario Vascon
|
ateratako
testu gutxi batzuetara mugatuko da. " Besteak" azpisaila izango da 1997tik aurrera bigarren kokapen ohikoena, baina betiere normaltzat eman dezakegun ehunekoetan mantenduz(% 10etik behera).
|
|
|
1993an, Eginek ez ezik Egunkariak ere
|
atera
zuen: zortzi finalistei elkarrizketak, txapelketaren kronika, iritzi testu pare bat, aurreko txapeldunei elkarrizketak, Elkarteko lehendakariari elkarrizketa, bertso hautatuak, hainbat lagunen pronostikoak eta txapelketen historiaren erreportajea.
|
|
|
zortzi finalistei elkarrizketak, txapelketaren kronika, iritzi testu pare bat, aurreko txapeldunei elkarrizketak, Elkarteko lehendakariari elkarrizketa, bertso hautatuak, hainbat lagunen pronostikoak eta txapelketen historiaren erreportajea. Finalaren egunerako
|
atera
zen 16 orrialderekin. Eginena ere egun bererako eta 22 orrialdekoa izan zen, finalisten elkarrizketa eta soslaietan zentratua.
|
|
|
Gehigarri berezien kontu honek, ordea, argitaratutako testu bolumenari dagokionean behintzat, 1997an jo zuen goia. Eginek, ohikoa duen moduan, finalerako
|
atera
zuen, baina inoiz baino orrialde gehiagorekin, 30 (igandeetako gehigarri osoa, Igandegin, eskaini zion finalari). Egunkariak, bere aldetik, baten partez bi atera zituen.
|
|
|
Eginek, ohikoa duen moduan, finalerako atera zuen, baina inoiz baino orrialde gehiagorekin, 30 (igandeetako gehigarri osoa, Igandegin, eskaini zion finalari). Egunkariak, bere aldetik, baten partez bi
|
atera
zituen. Bata 16 orrialdekoa finalaren egunerako eta bestea zortzikoa biharamunerako (Egunkariaren kasuan asteartea).
|
|
|
2001ean behera egiten du kopuruak. Egunkariak eta Garak gehigarri bana
|
aterako
dute, zortzi eta 16 orrialderekin, hurrenez hurren. Aurrekoan gehigarrian jasotako eduki asko Kultura atalera bideratuko dituzte.
|
|
|
Lehenengoaren kasuan, Josu Torreren sinadura ekarri zuten testurik gehienek, eta badirudi kazetariaren ekimenez egin zela estaldura. Horrela, 1997koari buruz
|
ateratako
testu kopuruan El Diario Vascoren nahiz Deiaren mailara iritsi zen. El Paísen bakanagoak izan dira testuak, eta kazetari ezberdinek sinatu zituzten.
|
|
|
Badaude beste gai batzuk garrantzitsuenen artean berriak suertatzen direnak. Esaterako, bertsolaritzak beste sorkuntza alor batzuekin izandako hartu emanen inguruan ehun testutik gora argitaratu dira Bertsolarin, eta aurreko zikloetako prentsan ez zen alerik ere
|
atera
. Edo, atzerriko inprobisazio fenomenoen inguruan hemerografia historikoan dozena erdi bat testu baino ez da topatu, eta aldizkariak, ziklo honetan, 103 testu argitaratu ditu.
|
|
|
finalistak izandako bertsolariak dira hor protagonista bakarrak. Hori dela eta, fokua pixka bat zabaltze aldera, protagonista nagusien zerrenda ere Bertsolari aldizkariaren hustuketatik
|
ateratzea
erabaki da.
|
|
|
Anjel Mari Peñagarikano, berriz, hiru aldiz Euskal Herriko finalista eta behin Gipuzkoako txapeldun izanik, Egañaren belaunaldiko bertsolari garrantzitsuenetako bat izan da, eta talde horren baitan zaleei grazia handien egin dien bertsolaria izanik (Bertso Hop famatua ere Egaña eta bien arteko bertsoaldia zen) normaltzat jo daiteke aldizkarian hainbeste
|
atera
izana.
|
|
|
Horrela, Egañaren belaunaldikoa Sebastian Lizaso ageri da, Euskal Herriko txapelduna izandakoa eta zarauztarrarekin plazarik plazako bikote artistiko indartsua osatutakoa, baita Xabier Perez Euzkitze ere, 1990eko hamarraldiaren lehen erdian puntaren puntan ibilitakoa eta oso pertsonaia mediatikoa, edo Mikel Mendizabal nahiz Iñaki Murua, biak puntako bertsolariak eta mugimenduan paper garrantzitsua izandakoak (Murua lehendakari eta Mendizabal bertsolaritza ikastolen sarean txertatzen arduradun nagusietakoa). Lujanbioren eta Iturriagaren belaunaldikoak Jon Maia, Jexux Mari Irazu eta Igor Elortza
|
atera
dira gehien, Euskal Herriko hainbat final jokatutakoak eta belaunaldi horretan oso protagonistak izandakoak hauek ere. Zerbait gazteagoak Amets Arzallus Euskal Herriko txapelduna eta hainbat finaletan aritutako Aitor Sarriegi ikus daitezke zerrendan.
|
|
|
ETBrekin izandako etena izan zen sonatuena: telebistak bertsolaritzaren garapenean zuen eragin erabakigarriaren aurrean kontrol partekatua nahi zuen Elkarteak, eta, ukatu egin zitzaionez, telebistan
|
ateratzeari
uko egin zion. Administrazioaren laguntzen etena ere ekarri zuen erabaki horrek, baina kikildu beharrean bere izaera autonomoa berresten zuen gogoeta garatu zuen Elkarteak, proiektua modu kontzienteago batean (Bertsolari Elkarte izatetik Bertsozale Elkartea izatera pasatu zen, besteak beste) formulatuz.
|
|
|
Administrazioaren laguntzen etena ere ekarri zuen erabaki horrek, baina kikildu beharrean bere izaera autonomoa berresten zuen gogoeta garatu zuen Elkarteak, proiektua modu kontzienteago batean (Bertsolari Elkarte izatetik Bertsozale Elkartea izatera pasatu zen, besteak beste) formulatuz. Administrazioarekiko harremanetan ere indartuta
|
atera
zen:
|
|
|
74). Baina Elkarteak transmisioan, hedapenean, bilketan edo ikerketan sustatzen dituen lan ildoek, edo egitura profesionaleko 70 soldatapekotik gorakoen jardunak, aurrera
|
aterako
badira, bai behar dute finantzaketa publikoaren bultzada (zatirik handiena bazkidetzatik finantzazen den arren). Autonomia elkarlanarekin uztartzen asmatu beharra tokatu da, bada:
|
|
|
140 bertsolari galdekatu ziren, azterketa soziologikorako Siadeco etxeak egin zuen kodeketa, eta Juan Mari Torrealdaik idatzi zituen Jakin aldizkarian argitaratu ziren emaitzak. 1980ko hamarkadaren erdialdeko bertsolariaren argazki errealista bat
|
ateratzeko
balio izan zuen lanak, eta argazkiak aldaketa zantzu garrantzitsuak eskaintzen zituen.
|
|
|
Aipatzen dituenen artean, bigarren erdian agertzen diren batzuk, bertso eskoletatik
|
ateratako
lehen labekadakoak ziren. Hori zen Jokin Sorozabalen, Jon Sarasuaren, Jon Maiaren, Unai Iturriagaren eta Igor Elortzaren kasua.
|