|
2023
|
|
|
Jokabide bat baino gehiago jaso da tipoan: zergadunaren betebeharretatik sortutako kuota ez ordaintzea, egin behar ziren atxikipenak edo konturako sarrerak eta egin ez zirenak, edota egin zirenak eta gero Ogasun publikoari ordaindu ez zitzaizkionak; itzulketak bidegabe lortzea, balio gutxitze handiagoa dakarrelako, hau da, Administrazioaren kutxatik dirua ateratzen delako eta ziurrenik, sarri
|
askotan
, bidegabe jasotako zenbatekoa itzultzeaz gain, ordaindu gabe utzitako zorra ere ordaindu delako; eta onura fiskalak bidegabe hartzea, ez ordaintzeko edota itzulketak bidegabe lortzeko jokabidearen baitan sar zitekeena.
|
|
|
Epai horretan Konstituzio Auzitegiak baieztatu duenez, inori bere asmoa kentzeko helburuarekin batera errekarguaren bidez zigortzeko helburua badago, zehapen bat da eta ez errekargua. Errekarguaren kopurua ikusita, berandutze interesak baino
|
askoz
handiagoa denez, errekarguaren itxurarekin" ezkutuko zehapena" ezarri da, bete betean agintzen dena inguruabar objektiboen arabera eta inolako prozedurarik gabe.
|
|
|
Bermeak arrazoi
|
askogatik
era daitezke: ordainketa geroratzea ala zatikatzea bermatzeko, errekurtso bidean etetea lortzeko, enbargoko kautelazko neurria kentzeko, besteak beste.
|
|
|
Hirugarren bide hori Finantza zuzenbidearen berezitasuna ez ezik, administrazio egintzak berrikusteko biderik erabiliena ere bada; horren bitartez administrazio bidea agortzen da eta Administrazioarekiko auzi jurisdikziora jotzeko bidea zabaltzen du. Errekurtso horiek aztertzeko, aintzat hartuko ditugu hiru Lurralde Historikoetan aplikatzen diren arautegiak soilik, alderdi
|
askotan
lurralde erkidean xedatutakoaren berdina izan arren.
|
|
|
— Aldi baterako arauak dira, berbarako, aurrekontu legeetan jasotako tributuen aldarazpenak. Izan ere, aldarazpen horiek iraunkorrak izan daitezke (eta kasu horretan antolamenduaren zati dira aurrekontuko ekitaldia amaitutakoan ere), baina sarri
|
askotan
, aldarazpenok aurrekontuko ekitaldiari bakarrik aplikatzen zaizkio. Gisa bertsuan, aldi baterakoak izan ohi dira tributuen salbuespen eta onurak ezartzen dituzten arauak.
|
|
|
Bestalde ere, legeen bat konstituzioaren aurkakoa dela adierazten denetan, Konstituzioaren kontrakoa ez den zatiak bakarrik iraungo du indarrean (EKren 164 art.). Horrenbestez, konstituzio aurkakotasunaren adierazpena ere legeen indarraldia amaitzeko beste modu bat izango litzateke. Zernahi gisaz, ezin ditugu parekatu konstituzio aurkakotasunaren ziozko deuseztasuna eta indargabetze arrunta, deuseztasunak ondorio
|
askoz
zabalagoak erakartzen dituelako. Hala ere, 1989ko otsailaren 20an emandako 45/ 1989 epaian Konstituzio Auzitegiak adierazi zuen orduko Errentaren gaineko Zergaren Legeak jasotako artikulu batzuk Konstituzioaren aurkakoak zirela.
|
|
|
Toki arloan tasa eta kontribuzio berezi ugari daude, Estatuko sisteman, foru sisteman edota autonomia erkidegoetako sisteman baino
|
askoz
gehiago. Tributu horiez aparte, toki arloko tributu sisteman badira zergak ere honako sailkapenarekin:
|
|
|
Osterantzean, zerga oinarriaren bidez, zerga egitatearen definizioa aldarazten ari gara. Hori dela eta, zerga
|
askotan
, oinarriaren definizioa alferrekoa da, zerga egitatetik zuzenean ondorioztatzen delako oinarri hori. Horixe gertatzen da dirutan adierazten diren zerga oinarriekin:
|
|
|
|
Askotan
, zerga oinarriaren definizio laburra eman ondoren, legeak horren osagaiak zehazten ditu banan banan eta zehatz mehatz. Sozietateen gaineko Zergan (SZ), adibidez, zerga oinarria definitu ostean (zergaldian lortutako mozkin edo errentak), definizio horretara biltzen diren kontzeptuak zerrendatzen ditu legeak edo foru arauak, luze eta zabal:
|
|
|
Ordainketa askatzailea bakarrik izango da zorretik ordaindu den kopururaino. Bigarrenaren arabera, zordunak zor
|
asko
izanik ordainketa egiten duenean, ordainketa hori berak nahi duen zorrari egotz diezaioke.
|
|
|
Itunari eutsi zioten, ostera, Araban eta Nafarroan, baina debaluatuta hein handi batean. Diktadura frankistaren garaian, oso zentralizatuta eta hierarkizatua zen testuinguruan, ogasun autonomoarentzat baliabide
|
asko
eskatzea ezinezkoa zen beldurrarengatik edota erakundeen prebentzioarengatik; horiek horrela, itunak ezin izan ziren berreskuratu sasoi horretan.
|
|
|
kontrako frogarik ez dagoen artean, pertsona fisiko bat Euskadiko lurraldean dagoela pentsatuko da bere ohiko etxebizitza bertan baldin badu. Ulerbidez, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergan ohiko etxebizitzaren kenkaria aplikatzean zergaduna ohiko egoiliarra izatea zehazten ari gara sarri
|
askotan
.
|
|
|
Lege iruzurra Administrazioak frogatu behar du. Frogatze zeregin horretan, Administrazioak susmo edo presuntzioen araberako frogak erabil ditzake; horrela, sarri
|
askotan
kasu jakinaren inguruabarretatik ondoriozta daiteke onura fiskalak lortzeko asmoa. Lege iruzurra dagoela adierazteko prozedura berezia burutu behar da.
|
|
|
Sarri
|
askotan
, legegileak tributuaren arauan itzurpenaren aurkako klausula bereziak sartu izan ditu. Modu horretara, plangintza fiskalaren eta abusuzko jokabidearen arteko muga argi zehaztu du:
|
|
|
Gaur egun, alabaina, Estatuko zerga
|
askotan
ahalmen horietako bat edo batzuk laga dira tasak eta kontribuzio bereziak, zergekin batera tributuen kategoria osatzen dutenak, tributu propioak dira beti, eta honela saika ditzakegu: a) Tributu batzuetan Estatuak laga ditu araugintza ahalmen batzuk eta tributuen gaineko kudeaketaeta bilketa ahalmen guztiak:
|
|
|
Joanarazteen prozedura
|
askoz
ere errazagoa da, ez baitira bereizten banakako joanarazteak eta joanarazte kolektiboak.
|
|
|
Haatik, enpresaburuaren eta langile horien arteko muga zehaztea
|
askotan
ez da erraza izaten.
|
|
|
duda mudarik gabe, bekak dira lan zuzenbidearen gune ilunen adibiderik garbienetakoa. Hurrean ere, sarri
|
askotan
, itxuraz beka direnek benetako lan kontratua ezkutatzen dute, hain zuzen ere, lan zuzenbidea aplikatzea saihesteko.
|
|
|
Bat bateko erreakzioaren ondorioz,
|
askok
makinak apurtzeari ekin zioten; izan ere, makinak jotzen zituzten langileriak pairatzen zituen gaitz guztien erruduntzat. Mugimendu hori ludismo izenarekin ezagutzen da, bere bultzatzailea Nedd Ludd britainiarra izan zelako, 1779an ehungailu mekaniko bat suntsitzeagatik.
|
|
|
Elizaren Doktrina Soziala ere sindikatu katoliko
|
askok
hartu zuten oinarri. Horien artean, adibide garbia da Solidaridad de Obreros Vascos (SOV) euskal sindikatu abertzalea, geroago Euzko Langileen Alkartasuna/ Solidaridad de Trabajadores Vascos (ELA/ STV) deitu zena, bere lehenengo garaian().
|
|
|
Hala eta guztiz ere, lehenengo garai honetako ezaugarri nagusia izan zen lan legeak ez betetzea, hori eragotzi zuten inguruabar desberdinen ondorioz (MONTOYA MELGAR): aurrekontu arazoak, laneko ikuskatzaileen kidegoa antolatzea eragotzi zutenak; enpresaburuen aurkako jarrera eta baita langile talde
|
askoren
konfiantzarik eza ere; eta jurisdikzio arruntaren gaitasunik eza lan izaerako auziak eragingarritasunez ebazteko.
|
|
|
Amaitzeko, eta Konstituzioan jasotako legegintza programaren garapen gisa, arau ugari onetsi zen, nahiz eta emaitzak ez izan uste modukoak, II. Errepublikak aurrera egin ahala, tentsioak eta erreboltak gehituz joan zirelako, arau horietako
|
askoren
eragingarritasuna eragotziz.
|
|
|
Europako gainerako estatuak ere ukitzen zituen krisiak eragin zuen estatu horietako
|
askok
lan arloko arauak jartzea merkatuaren exijentzien mende; areago, lan zuzenbidearen izatea ere zalantzan jarri zuten batzuek, zuzenbide zibilaren adar independente gisa.
|
|
|
O Urriaren 15eko 46/ 1977 Legea, Amnistiari buruzkoa. Lege berezi horrek ondorerik gabe utzi zituen egintza eta ebazpen
|
asko
, halakoak zein garaitan eman eta garai horretan nazioarteko arauek eta hitzarmenek langileei aitortutako eskubideak urratzeagatik.
|
|
|
Adibide gisa, nahiko da joputzaren inguruko deskribapen labur eta orokor batekin: lurra jabe gutxi batzuen esku pilatzearen ondorioz, pertsona
|
asko
haien aginduetara jarri zen halabeharrez, edozein ezbeharren aurrean eta, batez ere, bizirauteko, nolabaiteko babesa ziurtatzeko itxaropenarekin. Halatan, enkomiendaren bidez, jopuek jaunaren lurrak lantzen zituzten eta lur horietan bizi ziren.
|
|
|
Modu horretara, hiribilduetako biztanleek lur erkide horiek administra zitzaketen euren interesen arabera (adib. egurra egiteko, otea lortzeko, bazkarako). Monasterio
|
askok
ere zentsu erregimena baliatu zuten subjektu partikularrei finkak uzteko. Egin eginean ere, finka horietan bizitzeko eta finkok lantzeko baimena ematen zieten, urte askotarako, baita belaunaldi batzuei begira ere, kontribuzio baten truke, gehienetan, gauzetan egiten zena.
|
|
|
Monasterio askok ere zentsu erregimena baliatu zuten subjektu partikularrei finkak uzteko. Egin eginean ere, finka horietan bizitzeko eta finkok lantzeko baimena ematen zieten, urte
|
askotarako
, baita belaunaldi batzuei begira ere, kontribuzio baten truke, gehienetan, gauzetan egiten zena. Egonkortasuna zen babes teknikarik onena.
|
|
|
Batetik, autonomia
|
asko
galdu zuten, erregeek botere gune arriskutsutzat jo eta euron jardute askatasuna mugatu eta kontrolatzea erabaki baitzuten. Horretarako, gremioen ordenantzen baliozkotasuna erregeen baieztapenaren mende geratu zen.
|
|
|
Jabeek edo ugazabek ideologia liberalak eratorritako inguruabarrak baliatu zituzten, eta ahalik gehiena ekoizteko ahaleginean, beste alderdiaren —langileen— askatasuna mugatu, baldintzatu zuten, lana alokairuarengatik trukatzea helburu zuten kontratu harremanetan. Azkenik, ugazaba
|
askok
, nagusitasun ekonomikoa baliatuz, kontratu baldintzak ezarri zizkioten beste alderdiari, horrek aukerarik izan gabe erresistentziarik txikiena ere agertzeko. Azken horien askatasuna aukera oso erraz batera mugatu zen:
|
|
|
Trafiko juridikoa zaila da oso gaur egun, eta horrek eragin du enpresak kudeatzeko modu berriak sortzea, batik bat, ekoizpena deszentralizatuz. Gainera, sarri
|
askotan
, lan enpresaburuaren irudia distortsionatu da, horren ezaugarriak subjektu desberdinen artean banatzeko joera hedatu baita. Horren ondorioz, lan zuzenbideak errealitate berriak arautu ditu, jurisprudentziak aldez aurretik ezarritako irizpideei jarraituz.
|
|
|
Gaur egun sarri
|
askotan
sortzen dira enpresa taldeak. Gehienbat, enpresa horien titularrak merkataritzako sozietateak izaten dira, batik bat anonimoak edo erantzukizun mugatua dutenak.
|
|
|
Enpreson arteko lotura hori era
|
askotakoa
izan daiteke, esaterako, enpresa batzuek beste batzuen kapitalean partaidetzak izanez [2000ko abenduaren 21eko (4383/ 1999 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa; 2002ko apirilaren 4ko (3045/ 2001 db. errek. zk.) AGE, 4 Salakoa] eta enpresen administrazio organoetan pertsona berberak egonez [2000ko azaroaren 27ko (2013/ 2000 errek. zk.) AGE, 4 Salakoa; 2005eko azaroaren 3ko (3400/ 2004 db. errek. zk.) AG...
|
|
|
Gizarte Segurantzaren aplikazio esparrua, babes ekintza) eta" Gizarte Segurantzaren araubide ekonomikoa". Haatik, Konstituzio Auzitegiak azken eskumen horri dagokionez duen jarrera
|
askoz
ere murriztaileagoa da autonomia erkidegoen interes arauemaileentzako; arean ere, Konstituzio Auzitegiak" araubide ekonomikotzat" hartzen ditu ekonomiaeta finantza araubideko inguruabarrak, nahiz eta halakoek izaera betearazlea izan (uztailaren 7ko 124/ 1989 KAE).
|
|
|
Garcia ARANDAk esandakoari jarraituz, Udalbatzaren eta Alkateen hautaketarako prozedurak ez ziren inoiz martxan jarri eta udalei autonomia
|
asko
eman arren eta izaera" pro autonomista" eduki arren, zentralismoa izan zen nagusi. Horren inguruan bi datu aipagarri ditugu:
|
|
|
Toki autonomiaren inguruan ezer; baina finantza zaintzaren inguruan gauza
|
asko
. 1945.eko Oinarri Legearen 67 oinarriak zaintza eta esku hartzearen definizioa egin zuen.
|
|
|
SOSA WAGNERren57 hitzetan: " legegileakez zekien oso ondo zer esan nahi zuen hori (toki autonomia) eta gainera beste espazio autonomiko bat eraikitzen oso lanpetuta zebilen (autonomia erkidegoena hain zuzen ere),
|
askoz
dizdiratsua, idazteko oso zaila izateaz gain eta korapilatsua, eztabaida politikoa zela eta". Bitartean eta lege berria onetsi arte iragankortasunez EKren aurreko arauketa aplikatu behar zen eta horretan Estatuak jorratu behar zituen zaintza ezberdinak oso handiak ziren.
|
|
|
Bitartean eta lege berria onetsi arte iragankortasunez EKren aurreko arauketa aplikatu behar zen eta horretan Estatuak jorratu behar zituen zaintza ezberdinak oso handiak ziren. Horren aurka ere, autonomia erkidegoek eta toki erakunde ezberdinek lan egin behar izan zuten, autonomiari garrantzia emanez eta zaintza
|
askoren
konstituziotasuna kolokan jarriz.
|
|
|
Azpi epigrafe honetan gaur egun indarrean dagoen arauen inguruko hausnarketa dogmatikoa gauzatu nahi da, alde batera utzita aipatutako legeek 80 hamarkadakoak direla eta euren garapenean aldaketa
|
asko
jaso dituztela. Gaur eguneko arauketak, aldiz, Toki Administrazioaren Arrazionalizazio eta Jasangarritasunari buruzko abenduaren 19ko 27/ 2013 Legean (hemendik aurrera TAAJL) du oinarri, lege horretatik etorri direlako toki autonomiaren inguruan KAren azkeneko epaiak:
|
|
|
Ugariak izan dira azken urteetan Estatutik toki administrazioaren gaineko zaintza indartu dituzten legeek: Gardentasunari buruzko Legea, Kontratu Publikoei buruzko Legea, Diru-laguntzei buruzko Legea, etab. Hain handiak izan dira Estatuaren zaintza indartu duten legeen erreformak alderdi politiko
|
askok
lege jarduera hori birzentralizazio prozeduratzat jo dutela.
|
|
|
Toki erakundeetako eguneroko jardueran asko dira finantza zaintzaren mende geratzen diren kontuak. Udaletako kontu hartzaile
|
asko
esaten duten moduan, euren lan jardunaldi guztia formularioak betetzen eta bidaltzen ematen dute. Udala autonomoa bada, zergaitik bidali behar dio informazioa edota baimena eskatu udalez gaineko lurralde erakundeei?
|
|
|
Zertarako bidali behar zaizkie aktak eta ebazpenak Gobernu Ordezkaritzari eta autonomia erkidegoari? Izaera ezberdineko informazio
|
asko
eskatzen da, horiek guztiak kontrolerako neurriak dira?
|
|
|
Horrez gain, finantza jarduerari dagokionez eta lan honen muinarekin lotuta, Kontuen Auzitegiari toki erakundeen urteko Kontu Orokorraren informazioa bidaltzeaz gain, Administrazioaren finantza zaintzako organo eskudunei ere informazio
|
asko
bidali behar zaie. Toki erakundeetako eguneroko jardunean ohikoak diren prozedura askoren gaineko informazioa ere bidali behar da:
|
|
|
Horrez gain, finantza jarduerari dagokionez eta lan honen muinarekin lotuta, Kontuen Auzitegiari toki erakundeen urteko Kontu Orokorraren informazioa bidaltzeaz gain, Administrazioaren finantza zaintzako organo eskudunei ere informazio asko bidali behar zaie. Toki erakundeetako eguneroko jardunean ohikoak diren prozedura
|
askoren gaineko
informazioa ere bidali behar da: aurrekontuen onespena, aurrekontuen aldaketak, likidazioa, etab. Horrez gain, gai batzuetan toki erakundeek baliabideen edo gastuen gaineko erabakiak hartu aurretik, finantza zaintzako organo eskudunaren baimena behar izango da (zorpetzean, adibidez).
|
|
|
Logikoa zen. Aipagarrienak Karlistaldiak izango lirateke, Estatua indartzeko prozesua luketenak, eta udalerri
|
askori
beren funts propioak kenduko dizkieten desamortizazio ezberdinak. Ikus daitekeenez, biek nabarmenki zentralizatzailea den joera bat areagotuko lukete prozesu horretan" 22 1809 urtetik 1877 urtera doan garaian tokiko araubideek amankomuneko ezaugarri batzuk dituzte:
|
|
|
1837ko Konstituzio berria Cadizeko Konstituzioaren berrikuspena zen. Halere, udal administrazioaren inguruan gauza
|
askorik
ez zen esaten. 1837ko Konstituzioak.
|
|
|
Bateragarritasunaren kontuarekin jarraituz, kontrolaren inguruan luze hitz egin du Konstituzio Auzitegiak eta toki autonomiaren printzipioaren erakunde bermearen izaera eta kontrol jarduera bateragarriak direla ebazteko epai
|
asko
daude. Horiek guztiek autonomiaren eta kontrolaren arteko bateragarritasunaren inguruko zalantza guztiak alderatu zituzten.
|
|
|
1923ko Primo de Riverako diktadurapean jaio zen 1924ko Calvo Sotelo ren Udal Estatutua. Estatutu hori, lehen adierazi dugun bezala eta ORDUÑA Rebollok adierazten duen bezala, benetako kodea da204 Kode horrek toki autonomiarentzat irizpide
|
asko
eta onuragarriak ezarri zituen arren, udal jardueraren kontrol zorrotza ere zehaztu zuen. Azken finean, epe autoritario baten barnean jaio zen eta udal jardueraren kontrola handia izan zen.
|
|
|
Legea 1945eko uztailaren 17an onetsi zen. TAOL1945k ez zituen berrikuntza
|
asko
ekarri: udalen egituraketari eta antolakuntzari buruz, Mugimenduak indarra hartu zuen, ordezkaritza sisteman esku hartuz; eta toki ogasunak Ogasun Ministerioaren mende utzi ziren.
|
|
|
Gaur egun, formula hori mantentzen dugu. 800 artikulu baino gehiago dituen araua izan zen." eta horri gehitzen dio" toki araubideari buruzko legea garatu zuen 1950eko testu artikulatuak, gero, aldaketa
|
asko
jaso zituen eta horrek testu bateratua ekarri zuen" 211 Azter ditzagun orain TAOL1945ren kontrol sistemaren ildo nagusienak orain arte jarraitu dugun kontrol tresnei erreparatuz:
|
|
|
Administrazio egintza edo udal ebazpenen gaineko kontrolari dagokionez, udal erabaki
|
askotarako
udalez gaineko bestelako erakundeen baimena behar zen. TAOL1945k, esate baterako, 2 oinarrian argi uzten zuen udalerriko mugetan edozein motatako aldaketa egiteko, edo udalak bat egiteko edota zatitzeko ere, Ministro Kontseiluaren baimena behar zela, hau da, Ministro Kontseiluaren erabakia.
|
|
|
TAOL1945k, esate baterako, 2 oinarrian argi uzten zuen udalerriko mugetan edozein motatako aldaketa egiteko, edo udalak bat egiteko edota zatitzeko ere, Ministro Kontseiluaren baimena behar zela, hau da, Ministro Kontseiluaren erabakia. Badaude beste adibide
|
asko
ere TAOL1945an zehar: ondasunak eskualdatzeko Gobernazio Ministroaren baimena behar zen, ondasun amankomunak ustiatzeko Gobernadore Zibilaren baimena behar zen, udal ordenantza eta erregelamenduak ez ziren indarrean sartzen Gobernadore Zibilaren eskuetatik pasatu arte, etab.
|
|
|
TAOL1945ak eta bere 1950eko testu artikulatuak kritika
|
asko
jaso zituen doktrinaren aldetik. ORDUÑA REBOLLOk adierazten duenez:
|
|
|
Arias Navarro gobernuburu zen eta 1975ean bertan Dekretuaren bitartez toki erakundeetarako hauteskundeak deitu zituen. Horiek interes gutxi piztu zuten eta alkatetza
|
asko
hautagai barik gelditu ziren. Horrekin hasi zen 1975eko Legearen erreformarako prozedura edo bidea.
|
|
|
Ildo horretatik, adierazgarriak dira GRIFO BENEDICTOren hitzak: " Toki erakundeen baldintza juridikoak, horiek Estatuarekin eta autonomia erkidegoekin dituzten harremanetan, tamalez, ez datoz bat berdintasunaren kategoriarekin eta, ikusiko dugunez,
|
askotan
, administrazioen arteko harremanen estalpean justifikaziorik gabeko kontrolak ere ezartzen dira toki erakundeen eskumenen egikaritzaren gainean".
|
|
|
Esan bezala, lurralde historikoek udal mugarteen araubidea garatzeko eskumen esklusiboa dute eta lurralde historiko bakoitzak bere arauketa propioa egin zuen. Hiru arauketak ezberdinak dira euren artean, baina puntu berdin
|
asko
dauzkate. Hiru foru arauetan, Estatuko legeriak egiten duen bezala, espedientearen hasiera eta onespena eskatzen dute udal kaltetuen bitartez.
|
|
|
Berrikuntza bi alderditik dator: alde batetik, eskumen propioen zerrenda Estatuak TAOLan planteatutako zerrenda baino
|
askoz
handiagoa da eta ahalmen gehiago eta zehatzagoak ematen dituela; eta bestetik, toki erakundeek berezkoak ez dituzten eskumenak egikaritzeko aukera, 16 artikuluan oinarritutako eskumen klausula unibertsalean ezartzen direla. Ildo horretatik, Euskadiko Legegileak Europako Kontseiluaren Ministro Batzordearen 1995eko urriaren 12ko R (95) 19E zenbakidun Gomendioa jarraitzen duela adieraz daiteke.
|
|
|
kontrolatzeaz gain laguntza eskaintzen da, beharrezkoa behar den zorroztasuna alde batera utzi barik, finantza zaintzako funtzioak egikaritzeaz gain, zuzeneko laguntza ematen da. seigarrena.— Lurralde historiko bakoitzak lurralde mugarteko toki erakundeen gaineko foru araubide propioa dute. Araubide horiek
|
askotan
eduki berdintsua izan dezakete, baina ezberdintasunak ere badituzte. Horregatik, finantza zaintzari dagokionez, hiru finantza zaintzako organo eskudun bereizi daitezke.
|
|
|
XIX. mendeko toki ogasunek, finantza jarduerari dagokionez, guztiz kontrolatutako jarduera zuten. Egia esan, gai
|
askotan
ez zirudien ezta udal eskumena ere. Baionako Estatututik hasita eta 1876ko errestaurazio garaiara arte moderatu, progresista edo liberalak gobernuan egon ala ez, ez zuen, toki ogasunei dagokionez, garrantzi handirik.
|
|
|
Derrigorrezkoa jotzen dugu, ordea, zein izan den azken 40 urteetako bilakaera historikoa aipatzea, horrek zuzeneko eragina izan duelako ez bakarrik toki ogasunen betebeharretan, baizik eta toki ogasunen finantza jardueraren gaineko kontrolean ere. Hori horrela, eta lan honetan
|
askotan
adierazi dudan bezala, 1978ko EKren ostean toki erakundeen gaineko ikuspuntua guztiz aldatu zen. Frankismo garaian toki autonomiaren aitorpenak egiten ziren, baina autonomia funtzional bezala adierazten zen, horren gaineko kontrola handia izanik (erregimen politikoaren ondorioz).
|
|
|
Gogoratu hemen ere finantza zaintza koordinazio tresna bezala zehazten duela KAk. b) Elkarbanatutako eskumenak: KAk bere doktrinan
|
askotan
zehaztu duen moduan227, toki ogasunen esparruan Estatuaren eta administrazio publikoen araubide orokorrean eskumena estatutuan jaso dituzten autonomi erkidegoen artean elkarbanatutako eskumena egongo da. Hauetan Estatuak, lurralde erakunde izaera duen aldetik, printzipioak eta oinarriak garatuko ditu.
|
|
|
Epigrafe honetan lurralde erkideko toki ogasunen arauketari buruz hitz egingo dugu; baina, kontuan izan behar da, indarreko EK aldarrikatu ondoren toki ogasunek arauketa propioa izan arte, KAk bere doktrinaren bitartez
|
askotan
aztertu eta egokitu du haien jarduera. KAk behin baino gehiagotan adierazi du finantza nahikotasunaren nondik norakoa edota zein den toki ogasunen finantza jardueraren muga.
|
|
|
alde batetik, ikuspuntu estatiko subjektibo batetik, toki ogasuna udalaren finantza jarduera gauzatzen duen organoari deitzen zaio, toki erakundeen antolaketaren esparruan finantza jarduera gauzatzen duen organoari. Hori dela eta,
|
askotan
, lege testuek toki ogasunen inguruan pluralean hitz egiten dute. Bestetik, izaera dinamiko funtzional batetik, toki ogasunarei buruz hitz egiten dugu udalaren finantza jarduera berari buruz hitz egiteko, hau da, jarduera ekonomikoari buruz.
|
|
|
Horrela, lurralde ezberdinen arteko desorekarik ez da emango. Honen inguruan KAren epai
|
asko
aipatu daitezke: 179/ 1985, 250/ 1988, 74/ 1990 edota 135/ 1992194 Honekin batera, Estatuko lurralde ezberdinek zerbitzu publikoen maila homogeneo bat lortu nahi da, lurraldeen arteko ezberdintasunak edo desoreka horiek ez emateko.
|
|
|
Egia da lurralde historikoek bakoitzak bere lurralde eremuko udaletan eta toki erakundeetan zuzenean aplikatzekoak diren foru arauak onetsi dituztela, bai zerga arloan eta arlo ekonomiko finantzarioan, bai beren eskumeneko beste gai batzuetan. Baina egia da, halaber, Euskal Autonomia Erkidegoak lege propiorik ez duenez udal kontuak osotasunean jorratzeko, Euskadiko udaletako eta gainerako toki erakundeetako gobernu organoek toki araubideari buruzko Estatuko oinarrizko legeria eta Eusko Legebiltzarrak onetsitako lege sektorialak aplikatu dituztela, eta lege sektorial horiek hainbat gaitan eragin dutela eta kasu
|
askotan
, gainera, zuzenean eragiten dutela udal eskumenetan; esaterako, hirigintzan, ingurumenean, gizarte zerbitzuetan, eta abar. Alta, horrek guztiak, orain arte, ez du konpondu arazoa, alegia, EAEko udalei esparru juridiko propioa ematea, egonkortasuna eduki eta beren autogobernua gauzatu dezaten, beren helburu nagusia betetze aldera:
|
|
|
Dena den, arauketa ezberdina izan arren eta bakoitzak bere arauketa propia izan arren lau arauek (Estatuarena eta lurralde historikoena) gauza
|
asko
berdinak dituzte... azken finean TOLTBk oinarriak ezartzen ditu. Lau arauek zorpetze eragiketa berdinak jasotzen dituzte, zorpetze eragiketak finantza zuhurtasunaren printzipioa hartzen dute euskarri moduan, zorpetzearen eta kreditu eragiketak epe luzerako eta epe laburreko eragiketetan sailkatzen dituzte, zorpetzearen gaineko mugak eta kontrolak ezartzen dituzte eta kontrolerako teknika berdinak jasotzen dituzte (informazioa, txostena eta baimena).
|
|
|
Modu honetara adierazten dute CARBAJO DOMINGOk eta VEGA FELGUEROSOk: " Printzipio horiek aurrekontu diziplinaren jada tradizionalak diren printzipioak lotzera datoz, hala nola, tipifikazio
|
askotarikoaren arabera
, oreka, urterokoa, neutraltasuna, batasuna, espezialitatea eta unibertsaltasuna" 496.
|
|
|
Lerro hauetan alferrikakoa da gastu araua ez betetzeak dakartzan ondorioak planteatzea, formula horrek gure lan hiztegian leku garrantzitsua hartu baitu ezinbestean. Foro
|
askotan
, denbora batetik hona, gastu arauaren kalkulua birformulatzeko beharra agertzen da" 504 Ez dugu ahaztu behar inondik inora PONS REBOLLOk adierazten duenez, gastu araua muga dela: " Arau fiskal berria aplikatzeak nabarmen eragiten dio aurrekontu kudeaketari, aurrekontua egiteko, gauzatzeko eta likidatzeko fase bakoitzean nola eragiten duen aztertzen dugu.
|
|
|
" Toki erakundeen finantza autonomiari dagokionez, honako hau adierazi dugu: " Diru sarreren nahikotasun printzipioa da, eta ez finantza autonomiarena, Espainiako Konstituzioak toki ogasunei dagokienez bermatzen duena;
|
askotan
adierazi dugun bezala, baliabide horiek ezinbesteko oinarria dira Konstituzioak bermatutako autonomia benetan lortu ahal izateko (Konstituzio Auzitegiaren 96/ 1990 Epaia, maiatzaren 24koa, 7 oinarri juridikoa). Izan ere, Estatuaren lurralde antolaketa zuzentzen duen autonomia printzipioa (2 eta 137 art) esan dugu, alderdi ekonomiko oso garrantzitsua eskaintzen du; izan ere, izaera instrumentala izan arren, bitartekoen zabaltasunak xedeak lortzeko aukera erreala zehazten du (Konstituzio Auzitegiaren 237/ 1992 Epaia, abenduaren 15ekoa, 6 OJ).
|
|
|
Zati honetan ere aipatu egin dugu finantza jardueraren gainean emandako informazioa ez dela soilik TAOLren 56 artikuluak aipatutako laburpenean gelditzen. Organo eskudunek finantza zaintzako funtzioak egikaritzean eman behar duten informazioa
|
askoz
osatuagoa eta zehatza izan behar dela, kontrolerako tresna ezberdinen egikaritza arinduz. Aurrekontuen gaineko finantza zaintzari buruz hitz egin dugunean ere egoera horretaz jabetu gara eta aurrekontu egonkortasunak duen garrantziak informazioa emate hori indartu duela esan daiteke.
|
|
|
aldizkako betebeharrak eta aldizkakoak ez diren betebeharrak. Autore
|
askok
, ordea, sailkapena aldizkakotasunean oinarritu beharrean, jorratutako gaian oinarritzen dira. Ildo horretatik aipatzekoak dira CUEVAS GoNZALEZek edota Hurtado LoPEzek egindako laburpenak521 Informazio betebeharrak horrela sailkatu daitezke:
|
|
|
Ikusi dugu lan honetan zehar atal
|
askotan
TAAJLren helburuetariko bat toki erakundeetan aurrekontu egonkortasunerako eta finantza jasangarritasunerako printzipioak aplikatzea dela. Ez dugu ahaztu behar EKren 135 artikuluaren aldaketak 2 paragrafoan toki erakundeak aurrekontu oreka mantentzeko beharra dutela adierazten duela.
|
|
|
Ekonomia Itun berriak zalantza
|
asko
piztu zituen eta EAEren barruan ere Euskadiko Arbitraje Batzordeak zer esan handia izan zuen (2/ 2003, 1/ 2008 eta 3/ 2012 Erabakiak, besteak beste). Eztabaidaren egoera horretan gogoratu behar da 2008an krisi ekonomiko larria etorri zela eta horrekin batera aurrekontu egonkortasunari eta finantza jasangarritasunari buruzko politikak areagotu zirela.
|
|
|
2011an EKren 135 artikulua aldatu zen eta 2012an AEFJLO onetsi zen. Horrekin batera, toki erakundeen gainean eragin handia izan behar zuen 2013ko TAAJLa eman zen TAOLren 2 xedapen gehigarria eta TOLTBren 8 xedapen gehigarria aldatu egin ziren566 Horrekin guztiarekin, aurretik
|
askotan
adierazi den bezala, finantza zaintzako ahalmenak handitu eta indartu egin ziren. Bitartean EAEn toki erakundeen araubidea zehazteko aurrerapausuak ematen ziren ahalegin ezberdinak mahaiganeratuz eta azkenean 2016an ETELa onetsi zen.
|
|
|
Lege horrek, lehen adierazi dudan bezala, TAOL eta TOLTBk aldatu zituen eta EAEko toki erakundeen araubidean zeresan handia ekarri zuen568 Ogasun eta Administrazio publikoen Ministerioak 2014ko martxoaren 5ean onetsitako toki erreformaren azalpen oharrak xedatzen duenez, egindako toki erreforma sakona da. Zeharka bada ere, Estatuaren erreforma da, eta EKk jatorrian ezarritako printzipioei Espainiako Konstituzioaren 135 artikulu berrian ezarritako aurrekontu egonkortasunaren eta finantza iraunkortasunaren printzipioak gehitu zizkien569 Autore
|
askoren
ustetan, TAAJLk orokorrean toki autonomiaren murrizketa ekarri zuen570.
|
|
|
2002ko Ekonomia Itunez geroztik gauza
|
asko
gertatu dira. Egitez Foru Aldundiek finantza zaintzako ahalmen gehienak egikaritu dituzte, 2008an munduko krisi ekonomikoak eta horren ondorioz toki erakundeen finantza jardueraren inguruko arau ezberdinek finantza zaintzako ahalmenak handitu eta indartu zituztenetik (hor dagoz, besteak beste, aurretik aipatutako AEFJLO, Ekonomia Jasangarriari buruzko martxoaren 4ko 2/ 2011 Legea eta TAAJL).
|
|
|
Gai honen inguruan gauza
|
asko
esan daitezke. Behin baino gehiagotan esan dudan bezala EAEn sortutako eskumenen banaketa sistema konplexua da, ETELk berak II zioen azalpenean adierazten duenez266 ETELk udalen eta gainerako toki erakundeen toki araubidea ezartzen du eta horretarako, zioen azalpenak adierazten duenari jarraituz, honako eskumen oinarria izango du267: EKren 1 xedapen gehigarria. EAEko Autonomia Estatutuaren 10.4 artikulua. Ekonomia Ituna. Toki ogasunei buruzko Legearen Testu Bateratua onetsi zuen 2/ 2004 Legegintzazko Errege Dekretuaren 8 xedapen gehigarria. Aurrekontu Egonkortasunari eta Finantza Jasangarritasunari buruzko 2/ 2012 Lege Organikoaren 3 amaierako xedapena (Ekonomia Itunean ezarritakoa errespetatzeko betebeharra ezartzen duena). Toki Araubidearen Oinarriei buruzko 5/ 1985 Legearen 2 xedapen gehigarria eta Toki Administrazioen Arrazionalizaziorako eta Jasangarritasunerako 27/ 2013 Legearen 1 xedapen gehigarria.
|
|
|
Toki ogasunei buruzko arauketa Ekonomia Itunaren Legearen baitan diru sarrerei dagokionez luze hitz egiten du, ez ordea gastuen esparruari dagokion arauketaren inguruan, baina horretan indarreko Ekonomia Itunaren 3 xedapen gehigarriari lotu gaitezke. Ekonomia Itunaz gain (Estatutuak argi
|
askorik
ematen ez duen heinean) LHL eta ETEL ere izan behar ditugu kontuan. Goazen alde batetik, EAEko lurralde historikoetako toki erakundeen ogasunei buruzko kanpoko eskumen banaketari buruz hitz egitera; eta gero, barneko eskumen banaketa zehaztuko dugu.
|
|
|
Gaur egun, kontrol horiek ere indarrean jarraitzen dute, baina toki autonomiaren printzipioa barneratu behar izan denez,
|
askoz
malguagoak dira. Toki erakundeen jarduera erantzukizunean oinarritu litzateke, horrela TAEHren planteamenduak antolamendu juridikoan hobeto barneratuko lirateke.
|
|
|
Printzipio horren arabera, toki erakundeak, toki autonomia duten heinean, gauzatzen dituzten egintzen gainean erantzukizuna izango dute," adin nagusitasuna" aitortuz eta epaitegiek horien jardueraren kontrola gauzatuz. Nahiz eta Espainiako antolamendu juridikoak erantzukizuna aitortu, toki erakundeen jarduera esparru
|
askotan
erantzukizun horren gaineko zaintzak edo kontrolak gauzatzen dira. Horien artean bereziki ikusten da finantza jardueraren gainean ematen diren kontroletan.
|
|
|
Zaintza hitzak esangura
|
asko
izan ditzake eta aurreko zatiaren bigarren kapituluan aztertu ditugu. Badirudi eta printzipioz horrela ulertu daiteke, finantza zaintza eta autonomia ez datozela bat.
|
|
|
Hori horrela, zaintza gauzatzen zuen organoak bere jardueraren bitartez beste organoak zuen jarduteko gaitasun falta betetzeko asmoa zuen. Espainiako toki erakundeen historian zehar eztabaida
|
askotan
eman da, batez ere XIX. mendean zehar, toki erakundeen izaera bera kolokan jartzen baitzen.
|
|
|
Toki administrazioez gaineko lurralde administrazioek egikarituko dituzte finantza zaintzaren funtzioak baina kontuan izan behar dugu nork daukan horretarako eskumena, eta hor dago arazoa. Arazoa aspalditik dator eta KAk
|
askotan
eskumen gatazka horren inguruan hitz egin du. Finantza zaintzaren funtzioak kontrol teknikak egikaritzeko eskumen bihurtzen da eta ez finantza zaintza arautzeko eskumen.
|
|
|
Hori horrela, finantza zaintza ahalmenak eskuordetuta duten autonomia erkidegoetan finantza zaintzako organo eskuduna autonomia erkidegoa izango da eta eskuordeturik ez duten autonomia erkidegoetan finantza zaintzako organo eskuduna Estatua izango da. Horrez gain, arau
|
asko
finantza zaintza funtzioak organo eskudunaren esamoldearen mende utzi beharrean, funtzio horiek organo konkretu bati ematen dizkiote.
|
|
|
Ez du zehazten, behin informazioa jasota, horren lege kontrola egin eta gero zer gertatzen den. GAMEZ PEREIRAk horren inguruko hausnarketa egitean honakoa esaten du" Neurrietako bat bera ere hartzen ez bada —posible dela suposatuz, kasu
|
askotan
ez baita hala—, ez da ezer aurreikusten horri buruz, eta Udala ez da ezertara behartuta geratzen. Hori dela eta, erreklamatzeko arrazoia ere ez da berariaz ezartzen, eta, ondorioz, esparru judizialean ebatzitako salbuespenak izan ezik, erakunde askok onesten dute aurrekontua besterik gabe, eta hala izaten jarraitzen dute, finantza desorekak zuzendu gabe" 446.
|
|
|
GAMEZ PEREIRAk horren inguruko hausnarketa egitean honakoa esaten du" Neurrietako bat bera ere hartzen ez bada —posible dela suposatuz, kasu askotan ez baita hala—, ez da ezer aurreikusten horri buruz, eta Udala ez da ezertara behartuta geratzen. Hori dela eta, erreklamatzeko arrazoia ere ez da berariaz ezartzen, eta, ondorioz, esparru judizialean ebatzitako salbuespenak izan ezik, erakunde
|
askok
onesten dute aurrekontua besterik gabe, eta hala izaten jarraitzen dute, finantza desorekak zuzendu gabe" 446.
|
|
|
Azken finean finantza zaintzako organo eskuduna Estatua edo autonomia erkidegoa izan daiteke (gurean lurralde historikoak ere ekuazioan sartzen dira). Kontrolaren organoa ezberdintzeak ez dauka zentzu
|
askorik
. Hasieratik esan dugun bezala, finantza zaintza funtzio/ eskumen/ ahal batzuk dira, toki erakundeen finantza jardueraren kontrola, alegia.
|
|
|
Jarduera horretan Kontuen Auzitegiak legezkotasun, eragingarritasuneta ekonomia printzipioak aplikatuko ditu. Horrez gain, EKn Estatuko Kontuen Auzitegiaren Legeak aipatzen duen bezala, ez da baztertzen autonomia erkidegoek euren kontuen auzitegia edukitzeko aukera, are gehiago, horrela jaso dute autonomia erkidegoetako estatutu
|
askok
. Aitortzen da, beraz, autonomia erkidegoek toki erakundeen gainean ekonomiaeta finantza jarduera fiskalizatzeko gaitasuna izan dezaketela.
|
|
|
Auzitegi horrek argi utzi egin du ezin daitekeela konstituzio arazoa epaitu finantza nahikotasuna bakarrik oinarri hartuta. KAk
|
askotan
aipatu du toki erakundeek finantza nahikotasuna bermaturik daukatela EKak adierazitakoari jarraituz (KAren 237/ 1992 Epaia), baina berme hori berriro ere, autonomiarekin gertatzen zen bezala, definizio barik geratu zen. Hori horrela, benetako printzipio bat edo bermatutako printzipio bat baino gehiago, elkarbanatutako erantzukizun bat bezala egituratu da finantza nahikotasuna.
|
|
|
Espainiako toki ogasunen sisteman bi momentu ezberdin bereiz daitezke eta horien artean une garrantzitsu moduan TOLren onespena dago122 Lehenengo momentu baten eta TOL 1988an onetsi baino lehen, toki ogasunei konstituzio aurreko sistema aplikatzen zitzaien. Sistema hori oso zentralista zen eta toki autonomiarentzat ez zegoen leku
|
askorik
, kontrolez gainezka zegoen eta toki autonomiari egokitzen joan zitzaion jurisprudentziaren bitartez. Horretan epai garrantzitsuak izan ziren KAren azaroaren 16ko 37/ 1981, eta otsailaren 17ko 19/ 1987 epaiak.
|
|
|
Toki erakundeak beren gastu beharrak areagotzen ari diren egoera bati aurre egitera behartuta daude, zerga baliabideen muga izugarriak kontuan hartuta. Aldaketa demografiko, ekonomiko, politiko eta sozialek, daudenak hobetzeko eskakizunak eta tokiko administrazioaren kostuen igoerak —Zerbitzu horietako
|
askotan
berrikuntzak sartzeko ezintasunagatik— Eragin dute zerbitzuen eskaria handitzea tokiko gastuaren hedapenaren funtsezko arrazoiak dira. Aitzitik, udal sarrerak Estatukoak baino okerrago egokitzen dira prezioen maila orokorraren hazkundera, Aurrekontuei buruzko Legeek urtero egiten dituzten eguneratzeei erreparatzea, adibidez, OHZren ondorioetarako katastro balioei dagokienez.
|
|
|
Gaur egun, errekurtso horien emaitza batzuk eskuan ditugu eta KAren 41/ 2016, 111/ 2016, 168/ 2016 eta 180/ 2016 Epaiak ikuspegia aldatu egin dute. Epai horiek guztiek TAOL berriak jasotako aldaketa
|
asko
zehaztu egiten ditu eta xedapen horien interpretazioa toki autonomiari egokituz egiten dute. Toki autonomiari dagokionez, gauza bat argi daukate:
|