|
2001
|
|
|
Zerrenda horrek iceberg aren punta baino ez du erakusten eta mundu guztiko adituek ohartarazi dute mende honetako lehen hamarkadetan izaki zoragarri
|
asko
desagertuko dela, kontserbazioarekiko babes, partehartze eta konpromiso maila nabarmen areagotzen ez badugu behintzat.
|
|
|
Ume askok eta natura maite dutela dioten zenbaitek harrapatu egiten dituzte anfibioak (arrabioak, igelak), narrastiak (sugandilak), intsektuak (tximeletak, kakalardoak), oskoldunak (ibai karramarroak), etab., animalia horietako
|
asko
desagertzeko arrisku larrian daudela jakin gabe eta areago, axolarik gabe.
|
|
2002
|
|
|
Atzo hasi zen topaketa, eta helburua da itsas biologo, ekologista eta arrantza industriako ordezkariak biltzea, oskolik gabeko itsas dortoka bakarrak bizirik iraungo dutela bermatzeko bitartekoak bilatzeko. Filadelfiako Drexel Unibertsitateko ikertzaile James Spotilak dioenez, Ozeano Bareko itsas dortoken kopuruak behera egin du, eta horrek erakusten du duela urte
|
asko
desagertu dela animalia populazioa. Haren desagerpena XIX. mendean Ipar Amerikan bisontea desagertzea bezain bizkorra da ia.
|
|
|
Bertan, «itsas fauna asko galtzea» eragingo duen portua eraikiko da. Azkenik, Bacalladak esan zuen garapen jasangarria «Tenerife, Kanaria Handia, Lanzarote eta Fuerteventura uharte
|
askotatik
desagertu dela; horietan garapenak esan nahi du balaztatzea eta ez ukitzea, baizik eta horrela uztea».
|
|
|
Atlantikoko Atunaren Nazioarteko Batzordearen (Iccat) bilera joan den astean amaitu zen Bilbon, eta kezka berezia agertu du marrazo espezie
|
asko
desagertu direlako. Hala, duela 20 urte itsasoan ugariak ziren marrazoak ia desagertu egin dira.
|
|
2003
|
|
|
Amazonia, gaur egun, elkarrekin erlazionatuta diharduten ekosistema ugariren multzo handia da eta, esaterako, oraindik ez dakigu zenbat landare espezie dauden animali espezie bakar baten menpe, baina seguru dakigu animali espezie bat desagertzeak horren menpeko landare
|
asko
desagertzea ekarriko duena, eta alderantziz.
|
|
|
Hori gertatzen da indibiduoen kopuruak atalase jakin bat gainditzen duenean eta landaketetan kalte larriak eragiten dituenean. “Intsektuak gabe —dio Ignacio Pérezek—, haiekin lotutako landare
|
asko
desagertuko lirateke, bai eta hegaztiak, narrastiak, anfibioak, artropodoak eta haietaz elikatzen diren ugaztun batzuk ere, beste batzuen elikagai baitira”. Bizitza laburra Intsektuen beste ezaugarri bat haien bizitza laburra dela dirudi.
|
|
|
Minaren intentsitatea ertaina edo larria da minbizia duten pazienteen %50ean, eta %30ean “oso larria edo onartezina” izan daiteke, nahiz eta kasu gehienetan kontrola daitekeen. González eta Ordóñezen arabera, morfinaren deribatuak paziente onkologikoari emateak zekarren erresistentzia eta traba burokratikoetako
|
asko
desagertu egin dira. Sendagai horien arazo nagusia da logura, idorreria eta haluzinazioak eragiten dituztela, besteak beste.
|
|
|
Koleoptero honen aurkikuntzak intsektuen mundu konplexua jarri du agerian. Iberiar penintsulan urtero 300 intsektu espezie berri katalogatzen dira, eta horietako
|
asko
desagertu egiten dira zientziak aurkitu aurretik. “Duela hilabete batzuk, Kantabriako lagun batekin espezie askoz handiagoa deskribatu nuen, eta, nire gusturako, interesgarriagoa:
|
|
|
Fauna aztertzen dutenek nahiago dute “deskribatu” terminoa erabili “aurkitu” ordez, animaliak existitzen baitira dagoeneko, eta animaliok aztertzen eta katalogatzen dituzte, oraindik inongo erregistrotan agertzen ez direnean. Denboraren kontrako borroka da, espezie
|
asko
desagertu egingo baitira ezagutu aurretik. “Madrilen eta Bilbon dena eraikitzen ari dira”, dio López Colónek, urbanizazioak intsektuentzat duen mehatxuari buruz.
|
|
2004
|
|
|
Arrantzak eginiko ahalegin eskerga horrek arrain espezie
|
asko
desagertzeko zorian jarri ditu baina, horrez gainera, maltzurkeriaz eta okerreko jardueraz eginiko arrantza izan da itsas ingurunearen hondamendia eragin duen zergati nagusietako bat.
|
|
|
Lurrarentzat eta bertako biztanleentzat berebiziko garrantzia badute ere, azkar
|
asko
desagertzen ari dira, behin betiko desagertzen, gainera, Greenpeaceren arabera.
|
|
|
Zientzia molekular modernoak laguntza handia eman dio. Hala, Barkmanek eta haren lagunek landarearen genoma aztertu zuten lehenik, baina Rafflesiak fotosintesia ez egiteak —horrek esan nahi du gene
|
asko
desagertu edo aldatu egin direla horretarako— alferrikakoa egiten zuen beste landare batzuekin konparatzea. Bere pertseberantzian, ikertzaileek gene bat aurkitu zuten Rafflesiako mitokondrio DNAn, bere horretan eta beste espezie batzuekin konparatzeko moduan, eta landare hori bioleten, pazko loreen eta pasio loreen ondoan jartzera eraman zuten.
|
|
|
Halaber, NBEren txostenak ohartarazi du basoak soildu egiten direla baserriak sortzeko, baso suteak sortzeko, errepideak eraikitzeko eta munduko beste eskualde batzuetako espezieak sartzeko, baso horientzako mehatxuak baitira. Gainera, basoak desagertzearen ondorioz, beste ondorio negargarri bat izango litzateke haiekin ere ugaztun, hegazti eta anfibio espezie
|
asko
desagertuko liratekeela. Latinoamerikako, Afrikako eta Asiako eskualde ekuatorialean eta azpiekuatorialean, baso horiek mundu osoko baso tropikalen% 2,5 (400.000 kilometro karratu) dira, baina beste herrialde askori egiten diote mesede.
|
|
|
hegaztiak ur jauzian itzaltzea, deforestazioa, klima aldaketa, uren kutsadura edo espezie exotikoen inbasioa. Baina onartzen dute, halaber, erakunde horren inguruan bildu eta berrogeita hamar urtera “asko hobetu da” egoera, nahiz eta espezie
|
asko
desagertzeko arriskuan egon. SEOk mende erdi honetan izan dituen berri onak hauek dira:
|
|
|
Gainera, glaziarren jitoak talde handien zatiketa eta isolamendua eragin zituen. Lan horren egileek diotenez, milaka urte geroago arte ez zen izan gizakien harrapari jarduerak Ipar Amerikako bisonteen eta beste ugaztun batzuen gainean hain presio larria egin zuenean; esate baterako, duela denbora
|
asko
desagertu ziren hartz espezie eta zaldi basatien gainean. Orain arte, ikertzaile gehienek zioenez, bisonteak desagertzera bultzatu zituen faktore bakarra izan zen ale ehiza masiboa aldi berean hainbat eskualdetan.
|
|
2006
|
|
|
Landa eta indigena komunitateentzat ere, baso masa oinarrizko baliabide iturria da, zurezkoak ez diren baso produktuak bildu eta prozesatzen direlako. Ingurumenari dagokionez, baso epel australak oso garrantzitsuak dira beren biodibertsitateagatik, espezie endemiko ugari baitituzte, eta horietako
|
asko
desagertzeko arriskuan daude. Turismoan ere deforestazioa eragiten ari da, parke nazionalak herrialdearen erakargarritasun nagusietakoak baitira.
|
|
2007
|
|
|
Era guztietako ondorioak izan ditzake aldaketa horrek: itsas aldetik hurbil edo ibai handien arroetan dauden hiriak (Londres, New York, Bartzelona, Hong Kong eta antzekoak) harrapatuko dituzten uholdeak, eskualde zabal zabaletan uzta osoa galtzea, espezie
|
asko
desagertzea, urakanen intentsitatea areagotzea, kliman aldaketa bortitzak gertatzeko arrisku larriagoa, Groenlandiako hormazko geruza behin betirako urtzea, etc.
|
|
|
Erregularizazioa kobratutako tarifetan “erabateko gardentasun bermea” baldin bada, legearen barruan egoteak eragiketa bakoitzeko diru sarrera txikiagoak lortzea ekarriko du. Hala, ANPB delakoaren arabera, finantza arazoak dituzten pertsonen eta merkatu horretan errentagarritasun handia aurkitu duten inbertitzaile pribatuen arteko bitartekaritzan esklusiboki diharduten mikroenpresa
|
asko
desagertu egingo dira. Kalkuluen arabera, sektorearen erdia mota horretako enpresek osatzen dute, “ez dute behar adinako dimentsiorik tarifa doi eta gardenekin bizirauteko”, ANBSk adierazi zuenez, aholkatu zuen kapital pribatuaren esku hartzearekin eragiketak kasu jakin batzuetan soilik egitea, non zailtasuna eragiten duen arazoa gaindituta dagoen eta epe laburrean kaudimena berreskuratuko den.
|
|
2008
|
|
|
Eta ezin da ahaztu zer joera hartu duen langabeziak: gora eta gora doa, eta jende
|
askori
desagertu egin zaio diru iturri nagusia; eta autonomoak ere hor daude: ez dira ageri langabezi zerrendetan, baina horiei ere asko gutxitu zaie lana.
|
|
|
Ontziratutako fruitu lehorrak, berdin osasungarriak? Fruitu lehor naturalek dituzten onura
|
asko
desagertu egiten dira frijituak, gaziak eta, oro har, ontziratuak kontsumitzen direnean. Normalean, fruitu lehor frijituak ez dira soltean saltzen, gordinetan gertatzen den bezala, ontziratuta baizik.
|
|
|
Iaz 641.000 etxebizitza amaitu baziren, 2007an ez dira hasiko ez eta 300.000 ere, eta horrek are gehiago handituko du sektoreko langabezia. Gainera, enpresa
|
asko
desager litezke. Martiren arabera, sektoreko indartsuenak eta profesionalizatuenak bakarrik geratuko dira, baina zailtasunak ere izango dituzte.
|
|
|
Itsasoko espezie
|
asko
desager daitezke gazitasunaren eta uraren pH-aren aldaketen ondorioz.
|
|
|
‘Nature’ aldizkariak ere nahasketa horren ondorio larriei buruzko artikulu bat argitaratu du. Azterlanaren arduradunek, Alaskako Itsas Ugaztunen Laborategi Nazionaleko Brendan Kelly buru dutela, gogorarazi dute hibridazio mota hori dagoeneko detektatu dela mehatxatutako beste animalia artiko batzuetan, eta horietako
|
asko
desagertzeko arriskuan daudela. Azken batean, etsipenak animalia horiek urrunago eta babesgabeago lekuetara mugitzera bultzatzen ditu, beren habitat naturaletik kanpo.
|
|
|
Gure osasunerako arazoa kanpo kutsatzaileek urteetan sortutako erradikal askeen soberakina jasaten denean sortzen da. Errotzaile libre gehienak erregaien errekuntzan edo prozesu fotokimikoetan sortzen dira, eta horietako
|
asko
desagertu egiten dira. Hala ere, aurkitutako molekulak nanopartikulak dira, eta tximinietako gasen, ihes tutuen eta abarren ondorioz sortzen dira airean, batez ere kobrea eta burdina bezalako metaletatik.
|
|
|
Ikerketaren egileek, Juan Casavelos ekologista argentinarrak koordinatuta, 2042rako tenperatura bi gradu igoko dela iragarri dute, eta, horren ondorioz, Australiako ozeanoan izotzbankisa (itsasoko uretatik sortzen den izotz flotatzailea) murriztu egingo da, espezie horiek hazi eta elikatzeko funtsezkoa baita. Gero eta finagoa den gainazal hori haustean, arrautza eta oilo
|
asko
desagertu egiten dira beren kabuz moldatu aurretik. Gainera, tenperatura igotzeak hezetasun handiagoa sortzen du, eta, ondorioz, elur gehiago, eta horrek murriztu egiten du hazteko lur librea.
|
|
|
Itsas unibertso bat aurkitu gabe Urtero 2.000 itsas espezie berri aurkitzen dira, kopuru txiki bat, 1.400.000 espezie ezezagun daudela kalkulatzen baita. Azterlanak ohartarazten zuen 250 eta mila urte bitartean liratekeela espezie horien inbentarioa amaitzeko, eta arriskua zegoela ordurako espezie
|
asko
desagertu ahal izateko. Itsasoaren% 0,1 baino ez dago babestutako eremu batean Bestalde, itsas sakonerak ere gainditu gabeko beste irakasgai handi bat dira:
|
|
2009
|
|
|
Beste arrazoi bat haren ondorio onuragarriak ez ezagutzea da, batez ere gazteen artean. Galzorian Sendabelar espezie
|
asko
desagertzeko arriskuan egon litezke, eta ondorioz, dibertsitate biologikoa ez ezik, landare mota horiekin egindako tratamendu erabilgarriak ere gal litezke. Plantlife erakundeak zabaldutako informazioaren arabera, naturan dauden 50.000 sendabelarretatik 15.000 inguru desagertzeko arriskuan daude.
|
|
|
Txertoak dira medikuntzak historian zehar lortu dituen aurrerapen handienetako bat. Horiei esker, gaixotasun infekzioso
|
asko
desagertu dira herrialde garatuetan, eta, gaur egun, populazioaren zati handi baten heriotza dakarten patologiei aurre egin dakieke. Hala ere, oraindik hutsik daude eta, batzuetan, txertoak gaizki erabiltzen dira.
|
|
2010
|
|
|
Fenomeno horrek, kultura industriaren arabera, salmenta krisi sakona eragin du sektorean. Lege hori abian jartzeak loturetarako sarbidea errazten zuten orrialde
|
asko
desagertzea ekarriko du, eta BitTorrent teknologian oinarritutako programen eraginkortasuna gutxituko du. Bilaketa oso zehatzak Direct Connect ek aukera ematen du eduki bat bizkor bilatzeko, bilaketaren parametroak zehaztasun handiz definitzeko eta, nahi den materiala aurkitu ondoren, azkar trukatzeko, Emuleren betiko itxaronaldiak kontuan hartu gabe.
|
|
|
etxebizitza, soldata edo autoa. Egoera horren aurrean,
|
askotan
desagertu egin da abal emaile bat aurkitzeko aukera. Baina bankuak onartzen badu, “berme erreala” erabiltzeko aukera geratzen da.
|
|
|
Ikerlanaren egileen arabera, helburua posible da, baina horretarako ahalegin handiagoa egin da, bereziki landareekin, babes naturaleko programetan ahaztuta dauden handiekin. 50 milioi espezie posible Proceedings of the Royal Society B aldizkarian argitaratu berri den azterlan baten egileek, zientzialari britainiar eta iparramerikar talde batek, azpimarratu dute landare espezie
|
asko
desagertu egin daitezkeela aurkitu aurretik. Lanak adierazten du 5 eta 50 milioi espezie bitarte egon daitezkeela planetan, eta horietatik bi milioi baino ez direla aurkitu.
|
|
|
Datozen hamarkadetan, Patagoniako eta Alaskako glaziar
|
asko
desager daitezke, batez ere Patagonian (Argentina eta Txile) eta Alaskan (Estatu Batuak). Munduko gainerako glaziarrek baino masa azkarragoa eta denbora gehiagoz galdu dute, “Goi mendiko glaziarrak eta klima aldaketa.
|
|
2011
|
|
|
Kasu horietako ikertzaile batzuek pseudozientzia bat sortu dute, kriptozoologia, beren lana funtsatzeko. Bere sinesmenetako bat da animalia misteriotsu horietako
|
asko
desagertzetik ihes egin zuten dinosauroak direla. Bestalde, zenbait talde fundamentalista kristauk uste dute dinosauro bizidun horiek kreazionismoa probatuko luketela eta, beraz, eboluzioaren teoria lehorretik botako luketela.
|
|
|
Camilo Mora ikerketaren beste zuzendari baten aburuz, egindako kalkuluaren garrantzia gero eta garrantzitsuagoa da giza jardueraren ondorioz espezieak desagertzeko izaten den azelerazio larriagatik. “Espezie
|
asko
desagertu egin daitezke haien existentziaz eta ekosistemetan duten funtzioaz ezer jakin baino lehen, eta giza ongizatea hobetzen lagun diezaiokete”, adierazi du Morak. Boris Wormek ere lotzen du azterketaren erabilgarritasuna etorkizuneko proiekzio horrekin, eta adierazten du ezinbestekoa dela planetako katalogo biologikoa ahalik eta zehatzen ezagutzea, babes plan berriak ezartzeko.
|
|
|
Bilduma bitxia, XX. mendeko berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadetan Iberiar penintsulan hezur eta pipitazko fruta arbolen kartografia lan zabal baten emaitza zen (mota eta barietateen mapak egitea). Haziek, kontu handiz etiketatuta, agerian uzten zuten mota horietako
|
asko
desagertuak zirela. Gaur egungo barazki eta fruta merkatuaren gustuetara egokitutako barietate berriak garatzen diren bitartean, barietate zaharrak bertan behera uzteak gene baliotsuak galtzea dakar.
|
|
|
Gantz saturatu asko duenez, ez da gomendagarria osasunerako, baina ingurumenerako ere ez da gomendagarria. Indonesia eta Malaysiako laborantza intentsiboak baso tropikal handiak suntsitzea eragin du, orangutan bezalako izaki bizidun
|
asko
desagertzeko arriskuan jarri ditu, klima aldaketan eragina duten CO2 emisioak gehitu ditu eta labore eremuetako habitatak kaltetu ditu.
|
|
2013
|
|
|
Zientzialariek ohartarazi dute landareekiko babes eskasa dutela eta
|
asko
desager daitezkeela aurkitu aurretik
|
|
|
Indonesian, herrialde garatuenen industrietarako palmondo olioaren ekoizpenak oihan birjin handiak suntsitzea dakar. Zientzialariek, gainera, beldur dira espezie
|
asko
desagertu ahal izango direla haiek aurkitu aurretik, eta, horiekin batera, haien propietate sendagarriak edo gizateriarentzako beste helburu interesgarri batzuk. ‘Proceedings of the Royal Society B’ aldizkari zientifikoko azterlan batek adierazten zuen planetan 5 eta 50 milioi espezie artean egon zitezkeela, eta horietatik bi milioi baino ez direla aurkitu.
|
|
2017
|
|
|
«Biodibertsitatearen galera horrek asko kezkatzen du Europako Kontseilua: espezie
|
asko
desagertzeko zorian daudela azaltzen duten zenbakiak. Europako usito kopurua, adibidez, %30 murriztu da 2000 urtetik, eta herrialde askotan %90eraino iritsi da», azaldu du Scienseed zientzia komunikazioko enpresak, «The Last Tweet» kontzientziazio kanpaina egin baitu Europako erakunde horrentzat.
|
|
2019
|
|
|
Auto elektrikoak: garestienak kargatzeko trikimailuak Auto elektriko batek dio Gatak, diesel batek baino 25 pieza mekaniko gutxiago ditu, eta, beraz, mantentze eragiketa
|
asko
desagertu egiten dira. Ez utzi banaketa uhala, olioa, abiadura kaxa eta abar.
|
|
2020
|
|
|
Osasun krisiaren eta hornidurarik ezaren beldurrak eragindako erosketen egun hauetan, elikagai
|
asko
desagertu dira supermerkatuetako linealetatik. Baina brokolia ez da horietako bat izan.’ Dirudienez, barazki ‘aspergarria’ da, eta janaria prestatzen eta jaten trebea da.’ Orain, ordea, etxean denbora gehiago daramagunez, une egokia da modu desberdinetan prestatzeko.
|
|
2021
|
|
|
Erabilera bakarreko plastikozko produktu
|
asko
desagertu egingo dira aurten. Hondakinen Legeak aurrera egin du ingurumen arazo izugarri hori geldiarazteko
|
|
2023
|
|
|
Hala ere, ez dute zakurrek bezain argi erakusten sentimendu hori. Berehala ezkutatu edo ihes egiten dute, eta, horregatik, su artifizialak daudenean, minino
|
asko
desagertu egiten dira etxetik. Zaldiak Zaldiak bereziki sentikorrak dira pirotekniarekiko.
|