|
2008
|
|
|
Aditzen semantika kontuan hartzen badugu, mota
|
askotako
aditzak ditugu (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak eman behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean). Horietako batzuk inkoatibo dei tzen ditugu.
|
|
2009
|
|
|
1 Satelite hizkuntzek Moduari buruzko informazio askoz ere gehiago adierazten dute aditz hizkuntzek baino. Izan ere, satelite hizkuntzek aditzean bertan dute Moduari buruzko informazioa; aditz hizkuntzek, ordea, aparteko elementu bat gehitu behar izaten diote
|
askotan
aditzari Modua adierazteko, eta maiz ez denez beharrezkotzat jotzen Modua zehaztea, informazio hori ez da adierazten.
|
|
2012
|
|
|
Adibide horiek erakusten digutenez, egitura parentetikoak ez du ezinbestean IS+ AS egituraz osaturik egon behar, nahiz eta parentetikoan agertzen diren askok eta
|
askok
aditza izan. Gerta daiteke, gainera, aditza duten kasuetan ere, E2 parentetikoak E1 oinarrizko enuntziatuak duen aditza ez bezalakoa izatea:
|
|
|
Bukatzeko, magnitude izenekin aurkitu ditugun kolokazio lexikoez esango ditugu bi hitz: mota desberdinetako bost magnitude zer aditzekin elkartzen diren aztertu dugu, eta, ikusi dugu, hartzen duten aditzen kopuruaren aldetik, antzeko kopurua onartzen dutela lau magnitudek, baina bosgarrena (energia)
|
askoz
aditz gehiagorekin agertzen dela, ziur askorenik, berezituak ez diren hainbat ekintzaren argumentu izan daitekeelako. Beste alde batetik, badirela magnitude guztiekin agertzen diren zenbait aditz, eta, hain zuzen ere, izaera berezitukoak direla aditz horiek, magnitudeekin egin daitezkeen eragiketak adierazten baitituzte.
|
|
2014
|
|
|
Irakasleak baietz esan zion noski, apur bat zurtuta, apur bat harro ere bai. Irene Arriasek ez zion azalpen askorik ere eman, irakaslea bera ez zen azalpen
|
asko
aditzen egotekoa.
|
|
2019
|
|
|
Dena erlatibozko aditz flexioa —edo dana, denea, danea— oso erabilia izan da toponimian. Ez zen leku izenaren osagaia izaten toponimo berean agertu/ desagertu egin zitekeen; edonola ere, beroni hain itsatsia, non
|
askotan
aditz flexioaren hondarraren bat txertatu egin zitzaion izenari. Honen erakusgarri izango dugu, aurrerago, Galtzateneko zubi izena.
|
|
|
" Egina dago egon aditz batu bat paperean dinosku Mikelek; baina, eginda egon arren, oraindik zer azterturik asko dugu aditzaren alorrean aditz batu bizi bat lortu baino lehen, zer azterturik
|
asko
aditza gaurkotu eta murriztu egiteko, herriak berak egin duen legez, zer aterturik asko aditza ondasuntegi nazkagarri bihur ez dakigun".
|
|
|
" Egina dago egon aditz batu bat paperean dinosku Mikelek; baina, eginda egon arren, oraindik zer azterturik asko dugu aditzaren alorrean aditz batu bizi bat lortu baino lehen, zer azterturik asko aditza gaurkotu eta murriztu egiteko, herriak berak egin duen legez, zer aterturik
|
asko
aditza ondasuntegi nazkagarri bihur ez dakigun".
|
|
2021
|
|
|
3 Ekintza baten hasiera (loratu, eguna argitu) edo egoera aldaketa adierazten duten aditzei esaten zaie inkoatibo.
|
Askotan
aditz batek berak har ditzake bi adierak: gertaera baten hasiera, nahiz gertaera osatu ondorengo egoera aldaketa:
|
|
|
Galde horien guztien erantzun posibleak dira adberbio elkartu zehaztugabeak (§ 22.6.4) (edonola, nolabait...), erakusleetatik eratorriak (honela, horrela...), adberbio bihurtutako adjektiboetatik eratorriak (ederki, txarto...), zuzenean adberbio gisa erabiltzen ditugun adjektiboak (arin, azkar, bizkor...) eta bestelakoak,
|
askotan
aditz jakin batekin erabiltzen direnak (kili kolo egon, blai egin...). Ondoren aztertzen dira guztiak.
|
|
|
afaldu da/ du, borrokatu da/ du, dantzatu da/ du, saltatu da/ du. Eman ditugun adibideetako
|
asko
aditz mailegatuak dira; egia da maileguz hartutako aditz asko intrantsitibo ergatibodunak direla euskaraz, baina ez guztiak. Intrantsitibo hutsen artean ere ikusi ditugu batzuk eta ez dira gutxi maileguzko aditz trantsitiboak ere5.
|
|
|
34.10f t (z) ekotan/ t (z) ekotz duten perpausetan
|
askotan
aditzaren errepikapena edo korrelazio lexikoa egoten da perpaus nagusian eta mendekoan; mendeko perpausean baldintza orokorra betetzeko esparrua azaltzen da (zerbait, norbait, inor, inon... bezalako izenordain zehaztugabeak sarri aurkitzen ditugu), eta ondore perpausean esparru hori zehazten da, askotan galdegaiaren bidez: Inor maitatzekotan, zu maitatzen zaitut; Juduek nehon irabaztekotz, han behar zuten irabazi.
|
|
|
Miren Donostiakoa da eta Pello ere gipuzkoarra da.
|
Askotan
aditza edo predikatua berdinak izaten dira juntatzen diren bi perpausetan. Orduan aditza isilean geratzen da, eta bigarren perpausean baiezkotasuna edo ezezkotasuna jasotzen duten bai edo ez elementuak azaltzen zaizkigu, juntagailuarekin eta ere diskurtso markatzailearekin konbinazio desberdinak eginez:
|
|
|
Ez bide da beti hala izan, Erronkaribarrean eta Zuberoako herri batzuetan aditzoina bildu izan baita. Gogoan izan dezagun, baita ere, Iparraldeko hiztegi zahar
|
askotan
aditzak aditz izenaren itxuran agertzen direla.
|
|
|
26.3.2.2b Hizkuntza
|
askok
aditz izena eta osagai lokatibo bat (preposizio bat edo postposizio bat) oinarri dituzten egitura analitikoak erabiltzen dituzte aspektu burutugabearen adierazteko. Euskaraz ere aspektu burutugabea adierazten duten adizki analitikoetan inesibozko postposizioa daraman aditz izena erabiltzen da.
|
|
|
Adizki sintetiko esaten zaie euskaraz lehenengoei (euskal gramatiketan" adizki trinko" terminoa ere ohikoa izan da) eta analitiko (edo" perifrastiko") bigarrenei, bi hitzetan ematen ditugunei. Azken hauetan, aditzak eta aspektu markak osatzen dute lehen partea(
|
askotan
aditz nagusi ere deitu zaiona) eta laguntzaileak bigarrena. Izan ere, bigarren osagai horrek, aldi berean, badu aditz laguntzaile deitzen dioguna, eta horri eransten zaizkio aldia eta pertsonaeta numerokomunztadura adierazten duten atzizkiak.
|
|
|
Egitura honetako parte den perpaus erlatiboa nahiko murritza izaten da normalean.
|
Askotan
aditza bera bakarrik erabiltzen da (Den lekuan dela; Dabilen lekuan dabilela). Bitxiagoak izaten dira zenbait osagai dituzten perpaus erlatiboak:
|
|
|
Gonzalezek kontatu duenez, artean inor gutxik ikusten zuen birusa arazo larri baten gisan Nafarroan: «Madril inguruan gehiago ari zen hitz egiten gaiaz, baina hemen ez zen
|
askorik
aditzen birusaz».
|
|
|
Bigarrenak ere esanahia berbera du era metaforikoan erabilita, baina, bestela ere, erabiltzen da,
|
askotan
aditza elipsian geratuz. ‘Gurtol’ (gurdi+ ohol) ere erabiltzen da ‘kartol’ beharrean.
|
|
|
Kolokazioen nabarmentasun delako hori oso lotuta dago
|
askotan
aditz kolokatuen izaera eratorriarekin. Eskuratu aditzak batez ere ‘bereganatu, lortu’ adiera hartzen du, baina begi bistakoak dira esku+ ra oinarrizko prozesua eta esangura (‘eraman eskura’), bai azaleko morfologia azterketa batean, bai eta hiztun arrunten kontzientzian ere.
|
|
2023
|
|
|
4 Transmisioaren gaineko galdera garratz (ustezko) sorta luzexka bat: Ez omen dute gazteek euskarazko musika
|
askorik
aditzen, ez omen dute ezagutzen ezagutu beharreko totemen zerrenda. Eta guraso engaiatuak larri dira, Spotify zerrendak osatuz, bide benetakoa erakutsi nahian edo.
|