|
2010
|
|
|
guk finantzatu eta guk banatuko genuen, homogenizazio bat emanez. Horrela, Santillana eta Casals argitaletxeekin hitzarmenak egin genituen, haien
|
lanak
itzultzeko?.
|
|
2012
|
|
|
Bere The Translator, s Invisibility (1995) liburuan, Venutik hainbat herrialdetako itzulpenen historiak aztertzen ditu aipatutako bereizketa oinarri hartuz, eta azterketa horretatik ondorioztatzen du ingelesa bezalako literatura, handi? edo, indartsuetan?, non literatura itzuliak leku oso txikia betetzen duen, metodo domestikatzailea erabili izan dela atzerriko literaturetako
|
lanak
itzultzean. Literatura minorizatuetan, aldiz, itzulitako liburuen portzentajea handiagoa izan ohi da, eta itzultzaileak gehiago lerratzen dira metodo atzerriratzailera.
|
|
|
Venutik, itzulpen metodoak deskribatzeko, Even Zoharrek proposatutako hipotesien antzekoak erabiltzen ditu. Berak dioenez, literatura itzuliak posizio zentrala duen literatura sistemetan, jatorrizko lanen eta
|
lan
itzulien arteko bereizketa nahiko lausoa da: itzultzaileak ez du bere hizkuntzak eskaintzen dizkion aukera linguistiko eta literarioetara jotzen itzulpena egitean; aitzitik, hizkuntza arrotzaren (gehienetan menperatzailearen) ereduak bereganatzen ditu, nahiz eta horrela xede hizkuntzako arau edo joeren aurka joan.
|
|
|
dagokionez. Jatorrizko lanen eta
|
lan
itzulien arteko bereizketa oso argia da, aldiz, literatura itzuliak polisistema jakin batean toki periferikoa betetzen duenean; kasu horietan, itzultzaileak xede hizkuntzan ongi errotutako ereduak erabiltzen ditu testu arrotza itzultzeko, eta, ondorioz, itzulpena ez da lehen kasuan bezain, egokia, izango.
|
|
|
Beraz, helburu horrekin ekin zion Ametzagak obra klasikoak euskaratzeari, eta Plinio gaztearen, Eskiloren eta Zizeronen
|
lanak
itzuli zituen. Azken horren Adiskidetasuna lanaren hitzaurrean argi adierazten digu itzulpena egitera bultzatu duen helburua:
|
|
|
Orixek berak ere bere itzulpen hoberentzat zeukan. Liburuaren hitzaurrean, San Agustinen
|
lana
itzultzeak dakartzan oztopoak aipatzen ditu, baina guztiz sinetsita dago euskara oztopo horiek guztiak gainditzeko gai dela:
|
|
|
Ele itzulketa, zelan edo alan esan bear, edozein gorputz iñarkun baizen sendo ta tinkoa da idazten ikasteko, batez be idazkera berezi beiñena eskuratzeko. Asko dira erbeste izkuntzetan orrelaxe jardunik idazlari punterengo egin diranak; gerkeratik edo lateratik olerkiak naiz itz lauzko
|
lanak
itzuliaz, zenbatek igon daben ospearen mendi tontorreraiño! Gure artean, Orixe ta Zaitegi, Larrakoetxea ta Ibinagabeitia batik bat.
|
|
|
Autore eta literatura hain desberdin horien hautaketak desberdintzen du batez ere Santi Onaindia Orixe, Ibinagabeitia, Larrakoetxea nahiz garaiko beste itzultzaile batzuengandik. Mundu osoko literaturetako
|
lanak
itzuli nahi izan zituen euskarara, eta, zentzu horretan, aurrerago aztertuko ditugun Mirande, Aresti eta Sarrionandiaren itzulpengintzara hurbiltzen da. Gogoraraz dezagun, gainera, Onaindia 1909an jaio eta 1997an hil zela, eta bere bizitzaren bukaerara arte itzultzen jarraitu zuela.
|
|
|
Horregatik hartuko ditu begi onez hainbat idazlek atzerriko literatura
|
lanak
itzultzeko egindako ahaleginak: –uste dut Shakespeare, Poe, Sofokles eta Platon itzultzen duten euskaltzaleek lan beharrezko bat egiten dutela?
|
|
|
Argi ikusi dugu, beraz, Mirandek gustuko zituen
|
lanak
itzultzen zituela. Ez zituen, bere aurreko euskal itzultzaile gehienek egin bezala, iragan mendeetako autore, prestigiotsuen?
|
|
|
Literatura eta itzulpena estuki lotuta daude, beraz, Sarrionandiaren gogoetan. Atal honetan argi erakusten duenez, munduko literatura ezin da itzulpenik gabe ulertu; hizkuntza bakoitzean idatzitako
|
lanak
itzuliko ez balira, ez legoke munduko literaturarik: –Munduko Literatura «itzulpen eremu» bat da?
|
|
|
eta, prestigiotsuetako?
|
lanak
itzuli ohi zituzten, eta batez ere literatura horietan, kanoniko, edo, klasikotzat?
|
|
|
jo izan diren literaturen artean, Asiako zenbait tradiziotako poemakinteresatu izan zaizkio. Hala, Tu Fu (712), Li Po (701) eta Wang Wei (699) poeta txinatarren zenbait
|
lan
itzuli ditu, baita Omar Kheyyam() poeta pertsiarraren eta Ho Xuan Huong() vietnamdarraren zenbait poema ere, edota Yamazaki Sokan(), Matsunaga Teitoku(), Enamoto Kikaku(), Kobayashi Issa(), Takahama Kyoshi() eta beste hainbat poeta japoniarren haikuak. Sakutaro Jaguiwara() japoniarraren ipuin bat ere tartekatu du Hamairu ate antologian.
|
|
|
Jada ez dago hain garbi zer den zeren itzulpen, ezta itzulpenak (bir) sorkuntza eragin duen ala sorkuntzak itzulpena. Izan ere, ikusi dugu Sarrionandiak bere testuetan txertatu dituen autoreen erreferentzia eta oihartzunek eraman dutela batzuetan autore horien
|
lanak
itzultzera, eta beste batzuetan, berriz, testuak euskaratzen lortutako eskarmentuak bultzatu duela itzulitako testu horiek imitatuz testu berriak sortzera.
|
|
|
Ikusi dugu Sarrionandiaren liburuen laurden bat inguru itzulpenek osatzen dutela, eta sorkuntzazko lanetan ere oso nabarmena dela itzulpenaren presentzia. Izan ere, Sarrionandiak sorkuntza eta itzulpena nahasiz eraikitako jolas literarioen helburuetako bat, hain zuzen,
|
lan
itzuliak lan originalen maila berean jartzean datza, eta, bide batez, bi jarduera horien arteko bereizketa erabatekorik ez dagoela gogoraraztea. Horixe egiten du, esate baterako, itzulpen apokrifoak, berak sortutako testu, originalak?, alegia?
|
|
2016
|
|
|
Ez du itzulpengintza aipatu, salbu beste antzerki idazle batzuen itzulpenen aipatzeko, ez zen egiten zuena. Gisa guziz euskararen desagerpena, haren
|
lanen
itzultzea ez ziren aipatu zituen gaietan sartzen. Harentzat euskaraz egituren sortzea eta euskaraz idaztea ziren kezkak.
|
|
2021
|
|
|
B. Etxepare); Haur bat iduri zuen bethi zukre murtxatzen ari nahiz eta bere gorputza azkartu (J. B. Etxepare); Gero,
|
lanerat
itzultzen da xixtuetan, bazkaria tenoreko nahizik moldatu (Barbier); Bere laguner ez nahiz bizkarkin izan (Laphitz).
|
|
|
Bihar naiz partitzen ahizparenganat eta goizean goizik! (Dirassar); Eta bihar
|
lanera
itzultzen gara ala ez? (Borda); Baina etxera itzultzen naiz datorren astean (R.
|
|
|
Hona adibide batzuk, oinarri modura nahi izan aditza hartuz: ...artu nahirik (Etxaniz);[...] laster erantzun zion bere okerra zuzendu nahian (San Martin); Nola ez nekiela, hega egin nuen bere oinetara, muin egin nahian (Urruzuno); Pontu haur konsideraturik, eta huni erremedio eman nahirik, erraiten zuen San Gregoriok (Axular); Hemen eta gero zori gaiztoko kaltearrak dira mundu eroaren esanak egin nahizik Jangoikoaren esana uzten dutenak (Mendiburu); Gero, bere
|
lanerat
itzultzen da xixtuetan, bazkaria tenoreko nahizik moldatu (Barbier).
|