|
2008
|
|
|
Herri euskaldunetako hizkera bultzatzeak beste helburu bat ere badu. Hizkuntza bat familian eta lagunartean erabiltzen denean, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko lotura, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko jolasa, eta hizkuntzarekin jolas egiten denean, berez sortzen dira hitz eta esapide berriak, eta, denok dakigunez, hizkuntzak iraungo badu, sortuaz eta sortuaz
|
joan
behar du etengabe. Hain zuzen, euskalkien arabera, hitz egin, berba egin, elestatu, mintzatu esan ohi dena, Nafarroako alderdi batzuetan jolas egin esaten da, eta horixe da, nafarrek ez ezik, gainerako euskaldun guztiok ere egiten ikasi behar duguna:
|
|
|
– Izena zenbakaitza bada, ez dago arazo handirik, singularrean eta artiku luaz horniturik
|
joan
behar du ERDI k:
|
|
|
Hori, bidaiaren jatorria eta prestakuntza aipatzen zaizkigunean geratzen da agerian. « bi urte pasa nituen jende guztiari New Yorkera
|
joan
behar nuela esanez» (Ibid. :
|
|
|
Soldadogora joaterakoan euskaldun gazteak frantsesa jakinda joan zitezen nahi zuen Réveilek, eta, Ameriketara joatekotan, ez behintzat zerbitzu militarra egin gabe. Beraz frantses on izateko euskaldunek eskolan frantsesa ikasi behar zutela predikatzen zuen, eta hortakotz haurrek eskolara
|
joan
behar zutela (laborantza lanetan laguntzeko haur asko eskolara gutxitan joaten baitziren).
|
|
|
Eta, egia esan, ez zuen aukera handirik, gaztelanian nadie> izenordainarekin eratzen diren per pausek erregela hertsia bete behar dutelako: nadie> aditzaren aurrean jartzen bada, aditzak baiezko eran
|
joan
behar du (Nadie> > nadie> dice> eso, > nadie> compra, > nadie> sabe> nada, > a> nadie> se> lo> cuenta...) baina nadie> aditzaren atzean joanez gero, ordea, aditzak ezezko era hartu behar du nahitaez: no> viene> nadie, > eso> no> lo> dice> nadie, > no> compra> nadie, > no> sabe> nadie> nada, > no> se> lo> cuen > ta> a> nadie...
|
|
|
Ez luke gero aginteindarrik izango, «Hendaiako ortografia»ri aurre egiteko. Hendaiara
|
joan
behar du, beraz, nahi eta nahi ez»85 Azalpen horrekin ematen du Azkueren motibazio nagusia beldurra zela: ez zuen sabindar grafia gailentzerik nahi, eta bide hori mozteko asmoz joan zela kongresura.
|
|
|
Hola Euskalerriarenyakintzaren lehen tomoak (zazpi probintzietako datuekin) argitaratu eta hurrengoak prestatzen ziharduela, Espainiako Gerra Zibila lehertu zen. Gatazka ez zitzaion aski traba iruditu zeren Iparraldera berriro
|
joan
behar zuela eta pasaportea eskatzen aritu zen Telesforo Monzon Euzkadiko Jaurlaritzako barne sailburuari:
|
|
2009
|
|
|
Gramatikaren, hiztegiaren eta literaturaren ikuspegitik beste erritmo bat dute, batez ere Kataluniakoak. Horrelako eskema batera
|
joan
behar dugu.
|
|
2010
|
|
|
Kristaua, baina, zirikatzen da arrazoitu dezan, aurrera egin dezan, baina beti ere esatariak aurkezten dituen ondorioetara iristeko. Ez da azaldutakoaren entzule pasibo huts izan behar, haratago
|
joan
behar du: Atocea?, Ecusten dezu, nere Cristaua?:
|
|
|
Gizartearen eskutik
|
joan
behar du eskolak, bertako hizkuntza normalkuntzak probetxurik izango badu. Zertarako nahi ditugu ereduko eskolak baldin eta ikasleek etxean eta kalean, lagunartean eta lan munduan erdara hutsean jardungo badute?
|
|
|
arrisku horretazjabetzen ez bagara bide okerretik gabiltza. Gizarte berrikuntzaren ahalegin sorta osoarekin batera
|
joan
behar du eskolak, ez ahalegin horren erabat aurretik edo, okerrago, joera jeneralaren kontrako norabidean. Eskolari gero eta helburu zailagoak, ausartagoak, erabatekoagoak ezartzeagatik ez dugu emaitza hoberik eskuratuko.
|
|
|
Helduen euskalduntze alfabetatzea tresna garrantzitsua da gibelatze prozesua gelditu eta hizkuntzaren zabaltzeari hasiera emaiteko eta hain zuzen, pasa den abenduan Euskararen Erakunde Publikoak aurkeztu duen heldu diren 4 urteetako norabideetan izaera estrategiko hori aitortu dio HEA arloari. Ondoko urteetan HEA arloak nundik nora
|
joan
behar duen galdera seriosa da. Nola lagundu, nola sustatu, nola antolatu?
|
|
|
Bestetik, transferitutako eskola publikoak; gobernuak kudeaturikoak, eta goitik beherako egiturarekin. Eta gurea txarra zen, eta horra
|
joan
behar genuen. Zergatik, ordea??.
|
|
|
Ba ez jauna. Beno, gauzak diren bezala dira eta aurrera
|
joan
behar dugu?. EAJren joku bikoitza salatzen zutenei, Legearen aldekoa batzuetan eta ez horren aldekoa beste batzuetan, ondoko hitz hauek zuzendu zizkien osoko bilkura hartan:
|
|
2012
|
|
|
Ez, ez daitela ederra artistentzat bakarrik izan. Olerkariak eta erriak, dirudi, kate estu leunez bat egiñik
|
joan
bear dutela aurrera. Erriaren bizipenak, etxegintza, taillugintza, lugintza, dantza, ta abar?
|
|
2013
|
|
|
Beste behin, Belfort ingurutik
|
joan
behar zutela kontatu zuen. Leku hartan ez zeudela gaizki idatzi zuen, gudurik ez zegoelako, baina euskaldunek etxera itzuli nahiko zutela gehitu zuen; hala ere «Jainkoaren nahia» egin zedin eskatu eta onartu zuen, argi utziz herriminaren eta Euskal Herriarenganako maitasunaren gainetik, eginbidea ontzat hartzen zuela eta gerlan behar adina jarraitzeko prest agertu zela.
|
|
|
Horietatik andana bat, 1915etik landa armadan sartzeko adinean zirenak ziren, Garaten arabera. Hegoaldearekin mugan zeuden kantonamenduetan, gerlara
|
joan
behar zutenen herenak intsumisioaren hautua egiten zuen. Gainerako intsumituak emigrazioz joanak ziren.
|
|
|
Onespena izateko, hautua behar zela dio Cazalsek, hots, ezetz edo baietz errateko hautua utzi behar zela. Argi da gerla hartan ez zela hauturik, denek
|
joan
behar zutela gerlaren egitera. Horregatik dio soldaduen «onespenaz» baino gehiago mintzatu behar dela «obeditzeaz».
|
|
|
Escualdun Gazeta 1885eko eguberri bezperan agertu zen, eta beste bi zenbaki agertu ondoan desagertu zen, 1886ko urtarrilaren 16an. Demokraten ildoko astekari harekin, itsasoz bestalde
|
joan
behar dugu, beraz, euskarazko astekarien lehenbiziko aleen bila. Ez dugu aipatu urte batzuk lehenago Buenos Airesen sortu zen Laurac Bat, euskarari leku sinbolikoa baizik ez baitzion eskaintzen.
|
|
2016
|
|
|
Espazio, sentsazio eta komunikazio desberdina bultzatzen du. Memoria berri bat lantzen du gaur egun, euskal letren memoria, Antton Lukuk Larzabalen obraz egin duen lanak memoria hori goraipatzen du, alegia euskaldunek beren burua ezagutzen
|
joan
behar dutela.
|
|
|
Norbait jalgi da plazara, ordea, esanez teatro euskaldunak bide ortatik
|
joan
behar lukeela eta Pastorala dugula euskal teatro bakarra. Ez al derizkiozu irakurle geiegi esatea dela?
|
|
|
Etxerat ailegatzen delarik harriturik gelditzen da gizon horiek zer nolako baldintzetan bizi diren. Uste zuen aberats baten etxera
|
joan
behar zuela. Neska etxerat itzultzen da.
|
|
|
Piarres Zozo. Gazte batek merkatura
|
joan
behar du zerri baten erostera, gurasoek manaturik. Bezperan besta egina du eta biharamunean ez da altxatzen.
|
|
2019
|
|
|
hizlari ugarik gogorarazi zuen lankidetzak, aldarrikapen filosofikoteorikotik harago, estrategia ororen muinean izan behar duela aurrerantzean. Eskutik hartuta
|
joan
behar dute/ dugu eragile guztiok, euskararen komunitate trinko eta osasuntsua ehunduko bada, euskararen lurralde orotan eta, bereziki, Araban.
|
|
2021
|
|
|
Zertan datza bien arteko diferentzia, biak erabiltzen dituztenen artean, noski? Demagun trena huts egin eta
|
joan
behar zuen bilerara iritsi ez denari nagusiak gero kontuak eskatzen dizkiola. Hark here burua zuritu eta benetako arrazoia ezkutatu nahirik, gezurretan esaten diola hasieran:
|
|
|
Eguzkia bada, hondartzara joango gara. Bestela, etxean geldituko gara; Haurrek hamarretako
|
joan
behar dute ohera. Bestela, oso nekaturik jaikitzen din biharamunean.
|
|
|
Ez zen nehor atrebitu haren hartzerat: ez zen alabaina oraino etorria berak bere burua etsaien eskutarat largatu nahiko zuen muga (Larregi); Ikasi dutenek, apezpiku Jaunagana
|
joan
behar dute, ez du inork alabaina, hark baizik, Konfirmazioa emateko eskurik (Ubillos); Gaizki dirudien gauza da hau, batez ere emakume ezkonduetan; aditzera ematen due alabaina hego haizez beteak dauzkatela goiak (Agirre Asteasukoa); Beti atsegin berri batekin entzuten zaitut gauza horren gainean. Hori da alabaina laborantza guziko erroa (Duvoisin); Demagun oraino, berak ez bezala bertzeak bizi ezin ikusiz, poxoluz nahi lituzketela kendu.
|
|
|
Mendian goiti
|
joan
behar duzu.
|
|
|
Barruan inesiboa ere erabiltzen da adiera berean: Beste bi hilabete barruan gudaritzara
|
joan
behar du (Etxaide); Bost minuturen barruan, zeru guztia hodei baltzez estalduta zegoen (F. Bilbao).
|
|
|
Du motako predikatuekin, objektu funtzioa beteko du zehar galderak; baina da edo zaio motako aditzekin (ahaztu, argi egon, garbi egon, gogoratu...) subjektu funtzioa beteko du: Ez dago argi nork hil zuen; Ahaztu zaio noiz
|
joan
behar duen dentistarengana. Beste aditz batzuek, ostera, hala nola gogoratu, konturatu, ohartu, oroitu eta horien antzekoek, z sintagmaren bidez adierazten dute barne argumentua (zertaz); eta egon oinarri duten zenbait aditz esapidek (adi egon, erne egon, zain egon...), en sintagmaren bidez (zeren).
|
|
|
Esate baterako: Ikusi egin behar... nola
|
joan
behar duen; Jakin egin behar... norentzat den; Ez da berdin... non edukitzeko den; Asko esan nahi du... nork esan duen. Gehienetan elkarrizketa gisako solasetan erabiltzen dira horrelakoak, baina bestelakoetan ere bai:
|
|
|
Segida hori hobesten dute idazleek, Hegoaldekoek zein Iparraldekoek: Gero okerrik izan ez dadin orain kontuak atera (Txirrita);
|
Joan
behar dut, etxean artega egon ez daitezen (Etxaide); Bere ahotsaren oihartzuna gal ez dadin, ez dut inorekin hitzegin nahi (Txillardegi); Gibela ezazu zeure oina adiskidearen etxetik, ez han maiz ibil, ase ez dezazun (Axular); Gauden erne sar ez dadin ahalke hori gutara (Zaldubi); Bidearen erdi erditik gu, eztiki, leunki, inarroste den gutienik izan ez dadin (J. Etxepare).
|
|
|
a) bigarren sintagma ez da nahitaezkoa; isilik utz daiteke eta, hala ere, perpausa gramatikala izango da17: Gasteizen taberna ugari dago; Lotsagarria da nolako ilarak ikusten diren gaur Everestera igotzeko eta abar. b) Bata bestearen ondoan
|
joan
behar dute, nahitaez, bi sintagmek: * Gasteizen taberna ugari dago Arabako hiriburuan;* Barack Obama Hillary Clintonekin lehiatu zen hautagai izateko lehen presidente. c) Aposizio ez murrizgarrietan bi sintagmek hartu behar dute kasu marka edo postposizio atzizki bera:
|
|
|
aditz forma sintetikoa duena eta analitikoa duena. Aditz forma sintetikoa bada, ez partikula ukatzaileak aditzaren aurretik eta horri atxikia
|
joan
behar du beti: Orduan behartasun hori ez da egitezkoa bakarrik, eskubidezkoa ere bada (Villasante).
|
|
|
25.3.3e Zenbait aditzekin eta predikaturekin aditz izena adlatiboan dago (joan, etorri bezalako mugimendu aditzak, lagundu (ekialdean), utzi (ekialdean), prest izan, lehiatu, deliberatu...): Aitaren ikustera
|
joan
behar dut; Honelako bati lotzera prest naiz; Hobeki ikastera berma zaitez. Mendebaldean, mugimendu aditzekin inesiboa erabiltzen da adlatiboaren ordez (§ 25.3.3c):
|
|
|
Ez bestela. Gainerako izenondo arruntek ez dute holako askatasunik, eta beti
|
joan
behar dute izenaren eskuinean: mutil koxkorra(* koxkor mutila), leiho handia(* handi leihoa) eta abar.
|
|
|
Errazena hau da: hartzen duzu Iruñeko irteera, eta bide nagusitik
|
joan
behar duzu Altsasu aldera... Hor ageri diren bi duzu horiek duzu arruntak izan daitezke, nolabait ere esateko, elkarrizketa batean hiztunaren aurrean dagoen pertsonari erreferentzia egiten diotenak, edo inpertsonalak ere izan daitezke, da aditzaren ordainak (hartzen da... joan behar da...).
|
|
|
Hor haiz gure etxean, honenbertze egun honetan (Larzabal); Horrenbeste arriskuren erdian (Mitxelena); Hantxe bai loriatzen ginela gu hainbertze lagunekin (Larre). Gramatikari batzuek esan ohi dute nolabaiteko gradazioa dagoela eta horrek izenordainen parean
|
joan
behar duela (nik honenbeste; zuk horrenbeste; hark hainbeste). Baina hori ez da betetzen tradizioan.
|
|
|
Nondik esan duzu etorri dela? Nora esan dizute
|
joan
behar dugula? —, direla subjuntiboko perpausak —nork nahi duzue irabaz dezan/ irabaztea. Noiz esan diozue etor dadila/ etortzeko? — Zehar galderetan, ostera, ezinezkoa da aurreratze hori; horietan galde hitza, eta galdegaia oro har, mendeko aditzaren aurrean kokatzen da beti:
|
|
|
Ikus ditzagun adibide batzuk: Egun batez berria zabaldu zen Dachau ra
|
joan
behar genuela (Etxehandi); Senarra jakitun zegoen emazteak ez zuela irakurria Jules Verneren liburua (Zurutuza); Ziur da jakinaren gainean dagoela Martinekin duen harremanaren alderdi intimoenez (Saizarbitoria); Jakina naiz isil isilean lan egin duela (Jon Muñoz); Eta susmoa izan zen norbaitek debekatu ziola Luvinori entziklopedia erakustea (Elorriaga); Irudipena izan zuen alaba ez zela besteak ... Adibide horietan argi dago predikatu osoa dela gobernatzailea, eta ez izena edo adjektiboa bakarrik.
|
|
|
Azken adibide hori ez da gramatikala, baina instrumentala eskatzen duten zenbait aditzen osagarriak (ohartu, oroitu, ahaztu eta abar) (e) la menderagailu soilarekin joan daitezke: Berandu dela ohartu naiz; Medikuarenera
|
joan
behar dudala oroitu naiz oraintxe. Baina, gehienetan beste itzuli batzuetara jo behar dugu; adizki jokatugabeetara, esaterako:
|
|
|
Perpaus erlatiboetako sintagmak ezin ditugu nolanahi jarri, eta hurrenkera batzuk bakarrik onartzen dituzte, ez besteak. Perpaus horretan, esate baterako, aditzak amaieran
|
joan
behar du: [[Zuk sagarra kendu diozun] gizona] gure osaba da.
|
|
|
2.11d Esan ohi da aditz bakoitzak bere argumentu egitura duela (§ 23.3). Argumentu egitura honek esaten digu aditz jakin baten inguruan zer nolako osagaiak
|
joan
behar duten. Argumentu horiek, perpausean, sintagma gisa gauzatuko dira.
|
|
|
Horrela,* edozein arrain ak okerra da, baina arrain hauek, bost arrain, bost arrain hauek akatsik gabeak ditugu. Badira, halaber, batera
|
joan
behar dutenak ere: Herri bakoitz a begiratu behar da(* herri bakoitz); Liburu guzti ak irakurri ditugu(* liburu guzti), esaterako.
|
|
2022
|
|
|
Haatik, hitzarmenean hutsune bat agerian zegoen: ez zuen aipatzen Joan alargun gertatuz geroz Nafarroatik eta Nemoursetik
|
joan
behar zukeenik, bi lurralde horiek Karlos III.a erregeak ordenuz izendaturiko oinordekoari utziz. Eta Joan hutsune horretaz ongi baliatu zen Zuria zendu ondoren.
|
|
2023
|
|
|
Herrialdean, laborariek zituzten ondasunak, haur bakar baten esku uzten zituzten. Gainerateko haurrek kanpora
|
joan
behar zuten, edo etxean gelditzen ziren ondasunik gabe. Gehienaren legea zen jarraitzen.
|
|
|
Horren arabera higanotek sei hilabete zeukaten bi erlijioen artean hau tatzeko. Erlijio katolikoa ez bazuten aukeratzen, erbestera
|
joan
behar zuten. Bestalde, babesleku ziren herriak itzuli behar zituzten eta artzainak debekatu zituzten.
|
|
|
Gauzak horrela, ikasleak ikasgelako jarduera akademikoan barneratuz
|
joan
behar du, eta, aldi berean, etxean eta ingurune hurbilean hitz egiten duen hizkera mugatua gaindituz. Eskolak ikaslearen mintzoa landu eta aberastu behar du azalpen zuzen eta zehatzetara bideratuz.
|