|
2007
|
|
|
Eta horretan gure aberria, Euskadi, eta gure herria, Euskal Herria ez dira bakarrak. Adigai orokorra da hori mundu zabalean; izan ere, animalienganako tratamendu
|
jakin
hori da gizaldietan zehar izan diren jokaera batzuk aldatzen ari direla erakusten duena, alegia, animaliak, kasu honetan, modu batera ikustera datorren joera berri baten araberakoa. Eta gure Herriak ezin dezake ikusmolde orokor horretatik at geratu.
|
|
|
Antzina, ez zen horrela egiten, eta aurreskulariari agurra bueltatzen zitzaion burua makurtuz, dantza hori ohorezko ekitaldia baita, ikuskizuna barik. Hau da, txalo jotzea da une honetan gure mirespena erakusteko daukagun modurik zabalena munEtorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen mundu zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez
|
badakigu
horretara moldatzen, geure burua galduko dugula. duan, baina esan behar dugu hori ez dela bakarra kultura guztietarako. Are gehiago, Mendebaldeko kulturen erakusgarria da, eta, ikuspegi horretatik, euskal kulturak berea zuen keinua laga du alde batera, kanpotik etorriko beste bat jartzeko haren lekuan.
|
|
|
Etorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen mundu zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez
|
badakigu
horretara moldatzen, geure burua galduko dugula.
|
|
2008
|
|
|
Hizkuntzaren gizarte funtzioak berregokitzeko hizkuntza sistemak gizarteko hizkuntza funtzioak berrantzolatzeak feedback negatiboko dinamika sortzeko aukera ematea dakar berekin, eta feedback horren eragina hizkuntzaeskariaren edukia zuzentzea ekar dezake. Eredu horren arabera, gizarte
|
jakin
horrek ikusiko du erakundeek edo hizkuntza sistemako arduradunek eskaintza egiten diola, hizkuntza berreskuratzeko prozesu bat sustatzeko itxurazko ospe adierazpenen eta leialtasun aktiboko jarreren bitartez. Horrenbestez, ereduak egoera eta prozesu errealak deskribatzen ditu, hizkuntza plangintzako prozedurak aztertzeko; esaterako, Amerikan frantsesaren alde egiteko nahiz Europan eskualde hizkuntzen eta eremu urriko hizkuntzen alde egiteko.
|
|
|
" Esperientziak erakutsi eta erakusten digu, Europan batez ere, gai honetan ez dela egokia aukeraketaz hitz egitea, baizik eta, oro har, mendekotasun egoeran dagoen hizkuntza komunitate batekiko indarkeriaz (eta ez beti sinbolikoa), bai eta indarkeria horrek eragiten duen irudikatze prozesu estigmatizatzaileaz ere. Prozesu horren amaieran, hain zuzen, komunitate
|
jakin
horretakoek askoz gehiago sufritzen dute, beren hizkuntza historikoaren erabilera normalak desagertzen direla ikusten baitute, beraiek hori hautatu gabe. Hala ere, esan beharra dago desagertze hori epe luze edo oso luzean gertatzen dela" (Boyer 2007:
|
|
|
Eredu horren arabera, gizarte
|
jakin
horrek ikusiko du erakundeek edo hizkuntza sistemako arduradunek eskaintza egiten diola, hizkuntza berreskuratzeko prozesu bat sustatzeko itxurazko ospe adierazpenen eta leialtasun aktiboko jarreren bitartez.
|
|
2009
|
|
|
Lehen zeregina, beraz, baratza bera ezagutzea dugu, euskarazko hedabideen ekosistema txikia. Zer
|
dakigu
horretaz. Azken boladan egin dira ikerketa kuantitatibo batzuk; honako hauek, besteak beste:
|
|
|
Azpiegituron ugaritze eskerga euskal herriaren biriken inguruko hesia estutzen ari da. Eta
|
badakite
hori, baina euskaldunek produktu erakargarriak kontsumituz aterako dira aurrera. Gainera, diotenez, ez da ozpin eta ezkor izan behar.
|
|
|
Euskal Herriak asko
|
daki
horretaz. Aitzinako garaietatik ez hasteko, gogora dezagun orain dela gutxi zer gertatu den.
|
|
|
Hori modu jakin batean burutu behar den gizarte jarduna eta prozesua da. Eta modu
|
jakin
horrek, eskakizun ekonomikoak dituen bezalaxe, eskakizun soziolinguistikoak ditu: nazioaren eraikuntza euskaraz hezurmamitzen dugu, edo gainerakoan ez dago nazio euskaldunaren itxura izan lezakeen deusik sortzerik.
|
|
|
Motibazioa aztertzeko orduan, bi mota bereizten dira: lehenbizikoa, hizkuntza jakin bat ikasteak izan dezakeen erabilgarritasuna eta, bestea, hizkuntza
|
jakin
hori hitz egiten duen taldean sartzeko gogoa. Hizkuntza osagai garrantzitsua da inondik ere talde jakin batekin identifikatzeko:
|
|
2010
|
|
|
Gabezia horrek ez du pertsona horren eguneroko bizitza tragedia bihurtzen, baina" erdalduna" izatea marka nabaria da Leitzan, euskararen bizitasunaren seinale gure ustez. Errelebantea da datua, herriko eguneroko bizitzan euskara ere errelebantea delako; denok gaztelaniaz jakin arren, eta denok erdaldunak izan arren, euskaraz ez dakitenek multzo edo talde bat osatzen dutelako, sozialki hautematen dena eta ez
|
jakite
horren ondorioak nolabait nozitzen dituena.
|
|
|
Ziur asko hausnarketa hau eragin duen errealitatearen indarra, erdaraz ongi ez
|
jakite
horren indarra, ez da hainbesterainokoa, oraingoz behintzat. Burbuila ez baita hain burbuila.
|
|
|
Umeek erregistroen erabilera kontziente eta esplizitu hori egitea, gure aburuz, hizkuntzaren bizitasunaren adierazle bat da. Umeak hizkuntza jakin batez oso ongi jabetu behar du hizkuntza
|
jakin
horren aukerak baliatzeko. aurpegiaren espresioaren aldaketa barne. Marka gramatikal baten erabilera kontziente batez —" maltzurkeria" eta guzti— ari gara, 3 urteko haur baten kasuan.
|
|
|
Umeek erregistroen erabilera kontziente eta esplizitu hori egitea, gure aburuz, hizkuntzaren bizitasunaren adierazle bat da. Umeak hizkuntza jakin batez oso ongi jabetu behar du hizkuntza
|
jakin
horren aukerak baliatzeko; hizkuntzaz maila horretan jabetu ahal izateko esposizioak handia izan behar du, eta hizkuntza intentsitate handiz jaso behar du, etengabe, eta iturri askotatik. Hizkuntzan zenbat eta trebeago eta osatuago, orduan eta errazago jostatuko da harekin pertsona, logikoa den moduan.
|
|
|
Batez ere bi pertsona baino gehiago daudenean, etiketa edo joera ezberdinekoak. Hizketan hasi baino lehenago ez da erabili beharreko hizkuntza adosten, ez dago erabaki espliziturik, baina ziur asko hiztun guztiek egin dute egoera
|
jakin
horren nolabaiteko balorazioa, eta gauzak nondik joanen diren asmatzeko nolabaiteko aurreikuspena. Eta ez dut uste balorazio eta aurreikuspen horrek erabat kontzientea izan behar duenik.
|
|
|
1995ean egindako ikerketa batek9 argi erakutsi zuen publizitatea edo etiketak galizieraz egiten dituzten produktuek herritarren atxikimendua pizten dutela, baita erdal hiztunez osatutako sektore handietan ere. galizieraz lan egiten duten enpresek
|
badakite
horrek zenbateko eragina duen beren onuretan; baina oztopatu egiten da enpresak benetan galizieratzea, inertzien, beldurren, erakundeen aldetik jasotzen den laguntza eta informazio urriaren, enpresari jakin batzuen kontrako ideologiaren eta beste hizkuntza eremuetara zabaltzen diren harremanen ondorioz. portugalen edo katalunian dauden galiziar enpresa askok, ordea, espero izatekoa denez, portuge...
|
|
2011
|
|
|
Badago motiborik, ene ustez, argudio hori bere horretan ez onartzeko. horrela, a) zailtasunaren eta ezin (besteko) tasunaren arteko muga ez dago odriozolaren planteamenduan argi. ezin (besteko) tasunaren aldezle denez erakutsi egin luke, gainerakook gure baieztapenekin egin behar izaten dugun moduan, ezin (besteko) tasun horren oinarri objektiboa (konstruktu teorikoaren funtsa eta ebidentzia enpirikoen testigantza praktikoa) non dagoen. Modernitatearen ondorio multzo
|
jakin
hori zergatik den ezinbestekoa azaldu behar luke, hasteko. ez du ordea halakorik egiten: esfera demografikoaren, ekonoteknikoaren eta politiko operatiboaren alorreko indar desoreka nabarmenek maizasko berekin dakartzaten transformazio soziokulturalak (tartean transetnizazioa eta translinguifikazioa) hartzen ditu abiaburu, zuzen ene ustez.
|
|
|
Antropologoek esaten dute hori solstizioaren inguruko gaia dela. Ba bai, guk
|
bagenekien
hori, euskaran baitago.
|
|
|
Azken finean, hori egiten dute hizkuntza politikek. ...arrantzi handiagoa izatea garrantzizkotzat hartu diren elementuek baino. horregatik, egokiak izan daitezen, etengabe aztertu behar dira hizkuntza politikak. egoera soziolinguistiko guztiak ezberdinak dira. euskararen egoera ez da katalanaren edo gaelikoaren egoera. erantzuna egoerara egokitu behar da. hortaz, nahiz eta hizkuntza ekologia orokorra izan, egoera jakin batean aplikatzen denean, egoera
|
jakin
horren ekologia bilakatu behar da, hots, berariazkoa eta zehatza, eta hori hizkuntza horretako hiztunek soilik egin dezakete.
|
|
2012
|
|
|
hizkuntza bat baino gehiago dakizkienak hauta dezake zein erabili. Are gehiago, hizkuntza bakarra
|
dakien
horrek ere baditu mintzaira mota asko, mintzaira bera moldatuko du, erretorika onean bezala, solaskideak liluratzeko. Mintzaira berdin erabili ahal da zuzen mundua ezagutzeko, edota arte fin eta maltzurraz jendea manipulatzeko. honela, bada, agente estrategiko edota arrazionalaren baliabide bihurtu zaigu mintzoa.
|
|
|
Bi hamarkadatik gorako tarte honetan aldian aldian egin izan diren kaleneurketei esker, zenbait argazki ditugu, eta alderatu egin ditzakegu. Alde horretatik, euskara sustatzeko politikak eta hezkuntza politikak euskara hizkuntza publiko bihurtzeko helburu
|
jakin
horretan zer eraginkortasun izaten ari diren ikusteko barometro gisa erabil ditzakegu argazkiak.
|
|
|
Bestenaz, ezagutza orokorra ezinbestekoa bada ere, euskaldunok geure esparrura ekarri behar dugu euskara. Izan ere, batzuetan, badirudi motiboak behar ditugula norbanakook
|
dakigun
hori erabiltzeko. Adibiderik garbiena gazteengan daukagu.
|
|
|
Lan oso mardula da, eta gure aztergaiarekin lotura zuzen samarra duten emaitza nagusiak baizik ez ditugu ekarriko hona. EAEri dagozkionak soilik, gainera, eremu administratibo
|
jakin
horretara mugatuko baitugu gure ikerketa, hurrengo atalean hobeto azalduko dugunez.
|
|
2016
|
|
|
Eta prozesu honetan, zein paper dute elementu subjektiboek jarrerak, motibazioak edo emozioak, esate baterako? Gutxi, oso gutxi
|
dakigu
horren inguruan, besteak beste, euskal soziolinguistikan bederen, ezagutza, erabilera eta jarrera (edo motibazioa) bezalako elementuak, nagusiki, modu isolatutan aztertu izan direlako. Euren arteko loturak sumatu dira, eta egon badirela aldarrikatu da, baina praktikan nola elkar lotzen dira?
|
|
|
Horrenbestez, galdera nagusia honako hau da: Unibertsitatean hizkuntzak erabiltzen
|
jakite
hori inguru zehatz batean baieztatu eta egokitu behar dute, inguru aldaketarik egongo da edo ikasleek hautemango dute jarraipen hutsa. Bestelako logika eta arauzkotasunik sumatuko dute Unibertsitateko harremanetan?
|
|
|
Edozein praktikak du testuinguru egokia eta desegokia. Praktikek jokaldi hurrenkera eta multzoetan dute egokitasuna hartzen, arizaleek
|
badakite
horren arabera egoki eta eraz jokatzen. Roger Barkerenprintzipioari jarraikiz, abagunekotasuna (occasionalism) dei diezaiokegu jakintza metapraktiko hari:
|
|
2018
|
|
|
Ez dakigu, hortaz, ekimenak nola eta zein neurritan lagundu duen, lagundu badu, herrian euskararen erabilera suspertzen. Badakigu ahobizien eta belarripresten artean zer gertatu den, baina ez
|
dakigu
horrek zer isla izan duen herri osoan.
|
|
|
2022 urte amaierarako herritarrei zerbitzu hizkuntza %100ean bermatzea. Hain zuzen ere, planean ez da zehaztu helburu
|
jakin
horren lorpena ebaluatzeko inongo berritasunik, eta pentsa daiteke, beraz, orain arte erabili izan diren metodo eta tekniken bitartez egingo dela ebaluazio hori.
|
|
|
Helburu nagusia eragin linguistikoa neurtu eta gune
|
jakin
horri egokitutako ESEP bat egitea da. Baita etorkizunean Lintzirinen kokatuko diren saltokien tramiteetan euskarak duen presentzia indartzea ere.
|
|
2019
|
|
|
alde batetik mesedezko, bestetik kaltegarri. Jarduera osoaren ardatz nagusia zein den seguru ez
|
jakite
hori ez da batere gauza atsegina: prêt à porter soluziorik ez dagoela jakiteak atsekabea sortzen du. gauzak zirt edo zart (ahal bada" behin eta betiko") konpondu nahi dituen ekinzale ausartarentzat, bereziki, oztopo latza da ibili beharra.
|
|
|
gutxi dira, baina abentura bizi eta korapilotsu, sortzaile eta sakona dute eskuartean.
|
Badakite
hori, kanpoko" espezialista askojakinek" esan gabe.
|
|
|
Neure buruaz mintzo banaiteke, urteak daramat gai hori hizkuntza soziologiaren ikuspegitik aztertzen eta, oso oker ez banabil, lehen argitze maila batera iritsia edo naiz zenbait puntutan.
|
Jakite
horren haritik badakigu gurea bezalako hiztun herrien osasuna ez duela ahuldutako hizkuntza
|
|
|
eskolan, maisu maistren azalpenetatik eta liburuetako (eta datu biltegi elektronikoetako) testuetatik. partez bai, nagusiki ez.
|
Badakigu
hori ez dela horrela izan menderik mende, orain puntura arte: kontuak horrela izan balira, euskara aspaldi galdua zen erdara hutsezko eskoletara joan izan diren (garen) haur gazteon artean. aparteko eragina du eskolak, orain, arnasguneetan ere:
|
|
|
Bizindarraren bigarren neurgailu esanguratsuena ospea da. komunikazio digitala bitarteko tradizionaleko komunikazioa baino ospe handiagokoa dela jotzen da unibertsalki, eta belaunaldien arteko disrupzioak igoera digitalaren alde jokatzen du, izan ere, belaunaldi berriek arestian aipaturiko bi baldintzak betetzen baitituzte: bitarteko digitalak izatea eta hizkuntza erabiltzeko interesa izatea. digitalki indartsu diren hizkuntzetan hori gertatzen da ahalegin handirik gabe, ia automatikoki, baina belaunaldi berriek hizkuntza
|
jakin
hori ez badute" cool" tzat hartzen prozesua blokeatuta gera daiteke tenaza moduko batez: belaunaldi zaharrek ez dute erabilera digitala nahi, edo ez dira mundu digitalean sartzeko gai, eta gazteagoek ez dute mundu horretan erabiltzeko hizkuntza jakin hori aintzat hartzen. adiera teknikoan gerta daiteke adin bateko hiztunak hiztun osoak izatea, gramatika eta hiztegiaren kontrol osoa mantentzen dutelako.
|
|
|
bitarteko digitalak izatea eta hizkuntza erabiltzeko interesa izatea. digitalki indartsu diren hizkuntzetan hori gertatzen da ahalegin handirik gabe, ia automatikoki, baina belaunaldi berriek hizkuntza jakin hori ez badute" cool" tzat hartzen prozesua blokeatuta gera daiteke tenaza moduko batez: belaunaldi zaharrek ez dute erabilera digitala nahi, edo ez dira mundu digitalean sartzeko gai, eta gazteagoek ez dute mundu horretan erabiltzeko hizkuntza
|
jakin
hori aintzat hartzen. adiera teknikoan gerta daiteke adin bateko hiztunak hiztun osoak izatea, gramatika eta hiztegiaren kontrol osoa mantentzen dutelako. Baina, aldi berean, eremu digitalerako hizkuntza desegokitzat jotzea. horren adibide garbia da norvegieraren bi aldakuntza ofizialen kasua, Bokmål eta Nynorsk izenekoak. urte tarte luzean bi aldaeretako wikipediak neurri antzekoak izan dira, eta estimazio onenek (rehm g, de Smedt k, 2012; 81pp) erabiltzaileen proportzioa 7:1 eskalan ezarri dute. gaur egun, aldiz, Bokmål wikipedia lau aldiz handiagoa da, nahiz eta Nynorsk aldaerako wikipedia oraindik lehen 50en artean dagoen.
|
|
|
OInARRIA hizkuntza bat ez da erabat hilko azken hiztunaren heriotza gertatu arte, baina badira hiru seinale argi, haren berehalako heriotza aurretik antzemateko. Lehena, hizkuntza
|
jakin
horren funtzio galera da, beste hizkuntzek eremu funtzional osoak merkataritza, esaterakohartzen dituztenean behatu daitekeena. Bigarrena prestigio galera da, bereziki argia dena belaunaldi gazteen hizkuntza jarreretan antzematen bada. eta hirugarrena, konpetentzia galera da, sasi hiztunen agerpenarekin islatzen dena; hiztun horiek aurreko belaunaldiaren hizkera uler dezakete oraindik, baina gramatikaren bertsio izugarri sinplifikatua darabilte.
|
|
|
Sailkapen horren arabera munduko hizkuntzen artean soilik %17 desagertuta daude, eta %20a arriskuan (6b kategoria); beraz, geratzen den %63a osatzen duten hizkuntzak egoera onean daude, ziur asko goAndras Kornai – Hizkuntzen Heriotza digitala rabeherekin (zenbaki hauek Simons gF, Lewis mp, 2013, erreferentziatik hartuak dira). datu horiek ohiko adieran zuzenak izan badaiteke ere (tradiziozko bizindar linguistikoa), gure ikerketaren aurkikuntza nagusiak ezeztatzen ditu, hizkuntzen gehiengo zabalak (%95etik gora) igoera digitala lortzeko ahalmena galdua baitu. azken hiztuna hil ondoren ere datu digital (izatu) ek irauten dutenez gero, ezin dugu lotu, besterik gabe, datu digitalen gabezia eta igoera digitalarekiko ezintasuna. horregatik bereiziko dugu alde batetik ondare digital egoera (digital heritage), (L1) ikerketarako eta dokumentaziorako material digitala egon arren, bertako hiztunek komunikazio digitalerako erabiltzen ez duten kasuetarako; eta moteltasun digital egoera (digital still), inolako agerpen digitalik ez dagoen kasuetarako, ezta atzerriko (L2) erabiltzaileek sortua ere. garrantzitsua da, zalantzarik gabe, hizkuntzak egoera moteletik ondare egoerara igarotzea, eta, zentzu horretan, ekimen anitz ari dira burutzen hizkuntza horiei dagozkien datuak eta metadatuak online jartzeko, eta baliabide lexikalak eta oinarrizko testuak atzigarri jartzeko web bidez (ikus Materialak atala). emaitzen atalean ikusiko dugu nola ekimen horiek goraipatzekoak izanda ere, ekarpen txikia egiten dioten galzorian dauden hizkuntzen indartze digitalari. Bere hezurdura gordetzeak edota museotan bere fosilak gordetzeak dodoaren desagerpena moteltzen ez duen moduan, tribuetako adinekoen herri poesiaren errezitazioko ahots fitxategiak online jartzeak ez du hizkuntza
|
jakin
horren igoera digitala suspertuko; motel zein ondare egoerako hizkuntzak digitalki hilda daudela esan daiteke, ez baitute hizkuntza komunitatearen komunikazio beharretarako balio.
|
|
|
" Euskara ari du" ordurako udalak erabiltzen zuen leloaren pean egun bateko erronka planteatu genuen erdigunean, kaxkoan. Egun batean euskaraz bizitzeko erronka. dendari eta tabernari guztiei azaldu genien zertan zetzan esperimentuak, egun
|
jakin
horretan nola jokatzea nahi genuen hizkuntza aldetik, eta zein zen esperimentu haren mamia. Lehen aldia zen horrelako egitasmo bat herriko gune zabal batean planteatzen genuena –aurretik, Helburua bat bera denentzat:
|
|
|
3 euskarak berezko espazio sozio funtzionalak behar ditu: "... funtzio batzuetan jarduteko beharrezkoa edo onuragarria izan behar du(...) ez dakitenek sentitu behar dute ez
|
jakite
horren galera edo kaltea" (Zalbide, 2015: 23).
|
|
2020
|
|
|
Hiztunen hizkuntzagaitasuna ez da hizkuntza
|
jakin
hori (edota bertako zenbait hizkera) jakitera mugatzen: hori (ek) jakiteaz gainera, hizkuntza/ hizkera bakoitza noiznon, norekin eta nola erabiltzekoa den jakin behar dute hiztun horiek, hiztunelkarteko kide izateko.
|
|
|
Trebakuntza horrek gainera etengabekoa izan du, testuingurua oso aldakorra delako eta gaur
|
dakigun
horrek agian bihar ez digulako balioko. Arrazoi beragatik, ongi pentsatu da zeri eman lehentasuna eta non jarri fokua.
|
|
2021
|
|
|
Errealitatetik ez da hain urrun. Hots, nahi duzu zure haurrak euskara ikas dezan, nahi duzu euskaldun bilaka dadin, baina
|
badakizu
horretara iristeko zuk ere indarrak egin dituzula, zuk ere zure burua babestu duzula eta dortoka moduan aitzinatu. Seaskan haur baten emateak mezu bat igortzen du gainean aipatu ditugun estatu, gobernu eta gizarteari.
|
|
|
6 Gazteek maiz aipatu dute euskarak testuinguru batzuetan sortzen duen" marka": euskara erabiltzen duena" markatuta" gelditzen da, hau da, nabarmendu egiten da, testuinguru
|
jakin
horretan euskara erabiltzea ohikoa ez delako. Gazte askorentzat traba handia da hori euskara erabiltzeko.
|
|
2022
|
|
|
Halere, pentsatzen zen hezkuntza sistematik pasatzen zen guztiek euskaraz ondo egiten ikasiko zutela. Gaur egun
|
badakigu
hori ez dela posible, eta, hala, institutu eta unibertsitateko irakasle askok behin eta berriz plazaratzen dituzte, batez ere pribatuki, ikasleek euskararekin dituzten zailtasunak. Horren kontzientzia nagusitzen ari delarik, ezin da ez ikusiarena egin8.
|