|
2010
|
|
|
Bilboko Lore Jokoen sarrera hitzaldia egiteko 1901ean, Miguel
|
de
Unamuno irakasle bilbotarra gonbidatu zuten. Unamuno goraki eta argiki mintzatu zen" euskal" zen guztiaren kontra, Euskara barne, espainol nazionalismoaren beharra aldarrikatzen zuen bitartean, entzule guztien harridurarako:
|
|
|
898. Aditz ingelesa euskararen baino egokiagoa dela azaldu ondoren, sinpleagoa delako hain zuzen, Alfred Mussetena aitortzen zion Miguel
|
de
Unamunok Emiliano de Arriagari: " El vascuence es la lengua mejor para los que la hablan, por ser la suya y lo de Musset:
|
|
|
Egiten dutenaren egile direla ematen du, eta egindakoaren biktima dira gehiago. Miguel
|
de
Unamuno eta Mohamed Xukri. Zer arraroa den historia, haien historia zirriborratzea, haiek egindakoa aldatzeko eskumenik gabe.
|
|
|
Arrazoi sentimental abstraktuak ere entzuten dira sarritan. Baina halakoak Pierre Lotik eta Miguel
|
de
Unamunok ere ematen zituzten, ondorio politikorik atera gabe, edo alderantzizko ondorioak aterata. Victor Hugorentzat, metafora hunkigarrian, Euskal Herria krater bat zen, lakuko urpean.
|
|
|
279. Miguel Primo de Riverak, 1924an, Fuerteventura irla mortura desterratu zituen biak, Miguel
|
de
Unamuno eta Rodrigo Soriano. Errepublikaren sasoian Espainiar enbaxadorea izan zen Txilen, han lagun zuela Alfonso Rodriguez Aldave, lesakarra eta Maria Zambranoren senarra.
|
|
|
368. Rudyard Kiplingen poeman," herri umeak" junglan galdutako umeak bezalakoak dira, zibilizazioak modu paternalistan handik atera behar dituenak. Miguel
|
de
Unamunoren" herri umeak", Europako zibilizazioak baztertu dituen herri zaharrak dira, gogo berriarekin azalduko baitira historian. Umeak dira, berrien inozentziarekin, bizitza aurretik dutelako.
|
|
|
Miguel
|
de
Unamunoren poema Heziketa ministroari informea Axelheraren bila, Santa Cruz de la Mar Pequeña Frantziaren eta Espainiaren pausuak Erregularrak Mohand Amezianen heriotza Protektoratua eta subprotektoratua.
|
|
|
Bada Miguel
|
de
Unamunoren paperen artean poema arraro bat, Aste Tragikoaren ingurugiro hartan, 1909ko abuztuan Bilbon eta Salamancan idatzia. Salutacion a los rfeños deitzen da.357
|
|
|
" 1907an Poemak argitaratu zituenetik, poesiarako uzten zituen Unamunok bere mundu intelektual bereziko momenturik egiatienak eta pertsonalenak, intuizioz, asoziazio inkontzientez edo noraez afektiboz osatzen zirenak. Horien berehalakotasunak kaltea egin zien batzuetan haren saiakeretako prosa erdi hanpatu erdi jatorrari eta haren teatroko edo nobelako eskematismoari". 358 Miguel
|
de
Unamuno beraren hitzak are argiagoak dira:
|
|
|
Ez du ondorengo poema honetan Miguel
|
de
Unamunok bere pentsamendua janzten. Heterodoxoa bere ohiko pentsabideekiko ere, bere gogapenak eta sentimenduak biluzten ditu.360
|
|
|
Bilatzen zuten tesoroaren barruan zuten europarrek bihotza. Europar izateko lotsa sentitzen zuen egun haietan Miguel
|
de
Unamunok, Europa berde, gizen, oligarkia Elizaren besotik helduta bizi zeneko zibilizazio autokonplaziente hartakoa:
|
|
|
Jose Marti eta Rudyard Kiplingekin ere konpara daiteke Miguel
|
de
Unamuno. Jose Martik bezala ikusten du morojendearen intsurrekzioa, fedea buruan, ez autodefentsarako bakarrik, baizik giza erredentzioaren ideiaren, pribilejiatuentzat eta koldarrentzat beti itzalirik egoten den ideia horren izekitzaile.
|
|
|
Ez ote dira Miguel
|
de
Unamunoren berbak, poesia inperialistaren eredu hari, herri umeen aldeko erantzuna?
|
|
|
Pedro H. Sarrionandiak, Miguel
|
de
Unamunok bezala, oraingo ikuspegitik arraroa egiten den izkribu bati eman zion amaiera 1909ko azaroaren 23an. Erredakzio data osoarekin, baina editore izenik gabe argitaratu zen 8 orrialdeko foiletoa:
|
|
|
Charles Peguyk1078 sekula imajinatu ez zuen hautua egin behar du, era batean edo bestean, literatura txikiaren eta handiaren artean. Kontua ez da ama hizkuntzan idatzi ala hizkuntza nagusiari heldu.1079 Botere egitura eta situazio konplexuetan aukeratu beharrean izan ziren Leone Afrikarra eta Jan Potocki, 1080 Miguel
|
de
Unamuno eta Jean Etchepare, Jose Rizal eta Joseph Conrad, Jon Mirande eta Vladimir Nabokov, Gabriel Aresti eta Vidiadhar S. Naipaul...
|
|
|
Antiespainolismoaren eta askatasunaren erretolikarekin, Sabino Aranak euskaldunen aberria Euzkadi zela proklamatu zuen, Espainiatik askatu eta euskal nazio estatua fundatzea proposatzeko. Miguel
|
de
Unamunok, ostera, progresoaren eta unibertsaltasunaren argudioekin, euskaldunek espainol izan behar zutela promulgatu zuen, jadanik trenbide horretan sarturik zeudenez gero, tren hori bultzatu besterik ez zutela.
|
|
|
Euskaldunen independentzia ilogikoa zela esan zuen Pablo Alzola Bilboko burgesia industrialaren ideologoak, bi mende atzera egitea litzatekeela. " Bizkaitarrek" bazekitela atzera egitea zela erantzun zion Rafael PicaMiguel
|
de
Unamuno Hendaian errefuxiatua 1928 urtean, emaztearekin, hiru seme alabarekin eta suhi batekin. veak, baina trenek atzera egitea normala dela okerreko bidera sartu direnean.
|
|
|
Sabino Arana eta Miguel
|
de
Unamunoren arteko eztabaidan, nazio euskaldun ala nazio espainolaren arteko auzian, hizkuntzaren gaia erdian zegoen eta ezin da ahaztu 1901eko abuztuaren 26an Bilboko Lore Jokoak irekitzean gertatu zen asaldura.886
|
|
|
Orduan esan zituenak zehazteko, Miguel
|
de
Unamunok artikulu sail bat idatzi zuen El Imparcial kazetaren asteleheneko zenbaki berezian:
|
|
|
Metafora militarra erabili zuen Miguel
|
de
Unamunok: " baioneta" utzi behar genuen euskaldunok," mauser" espainola erabiltzeko.
|
|
|
Natural hiltzea zegokion, bizilegea baizik ez zen hori. " Arrazaren espirituak" iraun behar zuen Euskal Herrian," hizkuntzaren arimak", euskara ahalik eta txukunen hobiratu ondoren, Miguel
|
de
Unamunok urriaren 7ko El Imparcialen idatzi zuenez:
|
|
|
Ez delako euskara ez dirurik ez kulturarik irabazteko baliabidea, Miguel
|
de
Unamunoren ustez. Dirua eta kultura gazteleraz irabaziko ziren, orduan, baina gazteleraz egiteak beste zentzu bat ere bazuen.
|
|
|
Ideokraziaren ur handietan sartu zen Miguel
|
de
Unamuno euskarari heriotza zertifikatua eman zionean. Hainbat paradoxatara sartu zen horrela.
|
|
|
Hiztunek erabaki dute hori. Miguel
|
de
Unamunok konprenitzen zuen, gainera, Emiliano Arriagari aitortu zionez, 898 ingelesa euskara baino modernoagoa izanda ere, hitz egiten duten hizkuntza dela hiztunentzat hoberena.
|
|
|
Orain, baliteke norbaitek pentsatzea Miguel
|
de
Unamuno oker zegoela euskara heriotzara bidean zihoala anuntziatzean. Gaur egun, euskara eskoletan zein Interneten, literaturan zein kalean entzunik, begi bistakoa da ez zuela azartatu.
|
|
|
Miguel
|
de
Unamuno eta Sabino Aranaz aparte, bazegoen beste bilbotar ilustre bat euskaldunentzako hirugarren proposamena zeukana mende arte hartan: Francisco Basaldua.
|
|
|
Proposamena emigrazioa zen. Miguel
|
de
Unamunok esan zuen: " Euskaldunak Espainian gaudenez gero izan gaitezen espainolak".
|
|
|
Aurretik, nazionalismoa dago. Ideologia linguistikoaren oinarrian nazio estatu aukeratua dago, Miguel
|
de
Unamunoren eta Sabino Aranaren arrazoibidean, hizkuntzaren arauketa eta batasunari buruzko iritzietan ikus daitekeenez.
|
|
|
Miguel
|
de
Unamunok euskara hizkuntza moderno bihurtu nahi izatea taxidermisten gauza zela esaten zuen, hitz berriak asmatzea hizkuntza natural zaharrarekiko krimena zela. Gaztelerari buruz ari zela, ostera, logika erabat bestelakoa zuen, Buenos Airesko La Nacion kazetan idatzi zuenez:
|
|
|
Gaztelerarako proposatzen zituen, Miguel
|
de
Unamunok, euskararako ukatzen zituen baliabideak. Proposatzen zuen, nazio estatuaren logikaz, gaztelera superordenatu eta aberastu behar zela euskara bernakulartu eta filologia gai utzi behar zen artean.
|
|
|
Seinalatzekoa da erabiltzen dituen pueril eta grandiosas izenlagunen arteko kontrastea. Erretorikaz aparte, Ramon Menendez Pidalek, Miguel
|
de
Unamunok bezala, ez zuen euskara batzeko ez emendatzeko eskubiderik onartzen. Ukitu ere ez zen egin behar euskara, material linguistikoaren balio arkeologikoa ez hondatzeko.
|
|
|
Barruti pribatuan gordetzea naturala iruditzen zaie eta, galdu behar balitz, hizkuntza galtzea ere ez litzaieke naturaz kontrakoa irudituko. Hala pentsatzen zuen Miguel
|
de
Unamunok eta, arrazoia zuen, automespretxu berezirik gabe sentitzen dute (gogoratu haren" nire euskal herriko baserritar xeheak") UPNko nahiz Iparraldeko euskaldun askok.977
|
|
|
Paulino Garagorri donostiar liberala, Miguel
|
de
Unamunoren eta Jose Ortega Gasseten jarraitzailea, euskaldun espainola izango zen, baina konturatzen zen herriak erabaki behar duela zer hizkuntza hitz egin eta, artikulu baten amaieran idatzi zuenez, herri moduan zelan antolatu:
|
|
|
Burgesiaren estatua eta herria Higoalitatea eta bardintassuna Nazio identitatea eta gerla Miguel
|
de
Unamunoren euskararen hilbeila Lehenengo nazionalismoaren oker linguistikoak Emigrazioa eta euskara.
|
|
|
1370. Miguel
|
de
Unamunok konfunditu egin zituen bere euskararen mugak euskararen mugekin. Berak idatzi zuen, gaztetan, Gabon abestia delakoan:
|
|
2011
|
|
|
Hala ere, euskal kontuen eraginpean, 1959an jarri nintzen lehenbizikoz, Complutensean Espainiako literatura ikasten ari nintzela. Miguel
|
de
Unamunoren San Manuel Bueno, Martir irakurri nuen eta nire aitaren apostasia ulertzeko jarrera hobea eta harenganako begirunea neureganatu nituen. Entzule gisa parte hartu nuen Espainiako Giza Geografiako ikastaro batean eta liluratuta gelditu nintzen Kantaurialdeko paisaiarekin eta jendearekin.
|
|
2013
|
|
|
Hamarkada batzuk geroago, 1579an, Sir Francis Drakeren gizonak San Franciscoko badiaren iparraldean lehorreratu zirenean, bost aste inguru eman zituzten han, bertakoekin harreman estuan. Pedro
|
de
Unamunoren gizonek ere astebete eman zuten Monterrey eta Santa Barbara arteko punturen batean. Ziur aski, bisita haiek guztiak infekzioen sarbide izan ziren, eta Kaliforniako jatorrizko biztanleen desagerpen ia osoaren abiapuntuan daude.14
|
|
|
Pedro
|
de
Unamunoren Nuestra Señora de Esperanza laino artean Acapulcorantz zihoala, txalupa bat atera zitzaion bidera Corrientesko lurmuturraren parean, 21° ko altueran. Acapulcoko agintariek bidalia zuten ontzitxoa, kortsario ingelesa bazter haietan ikusia izan zela jakinaraztera Txinako ontziei.
|
|
|
Pedro
|
de
Unamuno: Europarrak eta Kaliforniako biztanleak aurrez aurre
|
|
|
Bere garaiko beste nabigatzaile asko bezala, Pedro
|
de
Unamuno Rica de Oro eta Rica de Plata uharteen bila ibili zen ozeanoaren erdian. Baina, itsas mapen arabera Rica de Orok egon behar zuen latitudera heldu zenean, norabide guztietan bilatuta ere ezin izan zuen aurkitu, eta ez zela existitzen ondorioztatu zuen:
|
|
|
Hala ere, Pedro
|
de
Unamuno ez dakargu hona alegiazko bi uharte haien bila egindako ahaleginagatik, baizik eta 1587an Kaliforniako kostaldea arakatzeko zuzendu zuen espedizioagatik; eta, espedizio hartan, europarren eta Kaliforniako indioen arteko lehen enkontru dokumentatuaren protagonista izan zelako.
|
|
|
Galik zuzendu behar zuen hurrengo espedizioa ere, baina hil egin zen, eta haren bigarrenak, Pedro
|
de
Unamunok, hartu zuen agintea. Unamuno 1586ko udaren hasieran abiatu zen Manilatik bi ontzirekin.
|
|
|
Paisaiari memoriari emanez, intimitate arraro batean ipiniko gaitu Californietako leku eta jendeekin: aurretik pasatuko zaizkigu Ortuño Ximenez de Bertandona kosmografo ernegatua eta Pedro
|
de
Unamuno perla ostratzarra eskuan, kalean topatuko ditugu Thomas Cavendish eta Juan de Ugarte globalizazioaz berriketan, Cibolako behiak agertuko dira gero ziztu bizian inora gabeko eskapadan, Olleyquotequiebe Yumen buruzagi zaharra errenka doala ikusiko dugu Jose Joaqui' n Arrillagaz kexu Juan Rulforen bila, Fermin Lasuen hor izango da artaldetxo batekin, ezer esan nahi ez duela, George Vanc... Eta laster helduko dira Juan Miguel Aguirre, Jean Pierre Goytino, Mary Jeanne Goyenetche, Pete Aguereberry eta beste kaliforniakoak...
|
|
|
Unamunok berak, berriz, bidaiaren kontakizuna idatzi zuen erregeordearentzat: " Relacion del viage y navegacion que hizo el Capitan Pedro
|
de
Unamuno...". 13 Bertan irakur daitekeenez, ozeanoa zeharkatuta, Nuestra Señora de Esperanzak urriaren 17an jo zuen begiz lurra Erdialdeko Kaliforniako punturen batean. Hurrengo egunean, ke asko ikusi zituzten lurrean, eta, ontziko
|
|
|
Pedro
|
de
Unamuno lehorreratutako puntua, gaur egungo Morro Baytik hurbil, leku historiko deklaratua izan zen 1995ean. Lehorreratze unea gogoratzen du plakak:
|
|
|
Lehorreratze unea gogoratzen du plakak: " 1587ko urriaren 18an, Nuestra Señora de Esperanza Manilako Galeoia, Pedro
|
de
Unamunoren agintepean, Morro Bayn sartu zen, hemendik gertu. Talde bat ertzera bidali zuten, luzondar Indio batzuk tartean zirela, etab". gizonen iritziak entzun ondoren," bereziki Aita frai Martin Ignazio Loiolakoarena, Txinako komisarioarena", Unamunok lurrera jaistea erabaki zuen.
|
|
|
1587. Pedro
|
de
Unamuno: Europarrak eta Kaliforniako biztanleak aurrez aurre 31
|
|
2016
|
|
|
Bere grinak hiru ziren, euskara, euskal literatura eta dantza, zeinak bildu zituen, esaterako, Dantzaren emforma Euskal Herrian 2005eko saiakeran. Tesia izan behar zuen testuak, ordea, unibertsitate arau hertsien betoa jasan ondorenean, ez zuen abarorik aurkitu akademian; baina, Bidadorren ekinaren eta lanerako gaitasunaren erakusgarri den birmoldatze baten ondoren, Bilboko Udalaren Miguel
|
de
Unamuno VI. Saria irabazi zuen. KBAK sailean ere, euskara, euskal literatura eta dantza, hirurak agertzen dira, nahiz, noski, pisu berezia hartzen duen euskal literaturak; ezagun den bezala, eta besterik ezean, maiz euskarazko testuekin osatu izan den euskal literaturak.
|
|
2017
|
|
|
" Miguel
|
de
Unamuno eta Sabino Aranaz aparte, bazegoen beste bilbotar ilustre bat euskaldunentzako hirugarren proposamena zeukana mende arte hartan: Florentzio Basaldua.
|
|
|
Proposamena emigrazioa zen. Miguel
|
de
Unamunok esan zuen: " Euskaldunak Espainian gaudenez gero izan gaitezen espainolak".
|
|
|
Sutzarretan hiltzera zigortutakoak: Juana de Bilvao, Marina de Minica, Maria de Minica, Maria Ibañez de Cearra, Marina de Arraçola, Maria Perez de Ybarra, Maria Perez de Urquiaga, Teressa de Arraçola, Teressa de Aguirre, Maria Perez de Urquiola Beitia eta Juan
|
de
Unamuno.
|
|
|
Errekontziliatutakoak: Domenxa de Aguirre, Maria de Janditegui, Teressa de Çumelaga (hauetako bi autofedean jada errekontziliatu bezala agertu ziren), Juan Miguel de Cestona, Juan Perez de Janditegui eta Sancho Martinez
|
de
Unamuno.
|
|
|
Mina, botera eta egia (Pamiela, 2015 Euskadi Saria 2016) eta MisEntropia (2017, Erein. Miguel
|
de
Unamuno saiakera saria).
|
|
2022
|
|
|
El distinguido corresponsal literario de LA BASKONIA, Martm de Angiozar [hauxe dago bizkarrez]. D. Miguel
|
de
Unamuno". Lehenengo hirurek buruan txapela dutelarik, Unamunok bere ohiko kapela darama.
|
|
|
Ibilbide horretan, Miguel
|
de
Unamunorekin hizkuntzari buruz eztabaidatzea bide galdua hartzea da, eta ez hura hilik dagoelako. Alfonso R.
|
|
2023
|
|
|
Miguel
|
de
Unamunok, berriz, Kain, Juda Iskariote eta Zesar Borgiaren mailan paratu zuen Agirre gizajoa eta, gainera, marañondarren bidaian gertatutako sarraskien erantzukizuna partekatu zuen haren garai bereko beste gaizkile batzuekin:
|