|
2004
|
|
|
" Hauxe litzateke bereziki filosofiaren metodo zuzena: ez esatea esan ahal daitekeena besterik, hau da, natur zientziaren perpausak besterik ez —filosofiarekin zer ikusirik ez duen zerbait, beraz—, eta gero, norbaitek zerbait metafisiko esan nahi zezan bakoitzean, berorri esatea ez diola batere esanahirik eman zenbait zeinuri
|
bere
perpausetan. Metodo honek ez luke asebeteko —ez bailuke filosofia erakusten ari gatzaizkiolako sentsaziorik— baina horixe litzateke metodo guztiz zuzen bakarra" (6.53).
|
|
2007
|
|
|
–J, avoue que si nous jetions à la hâte et sans choix dans notre langue un grand nombre de mots étrangers, nous ferions du françois un amas grossier et informe des autres langues d, un génie tout différent? 141 Hizkuntzaren jeinua literaturan errebelatzen da gero. . Les nations qui vivent sous un ciel tempéré goûtent moins que les peuples des pays chauds les métaphores dures et hardies? 142 Ronsard143, Malherbe ek144, beren inbertsio latinoekin, Molière-k,
|
bere
perpaus traketsekin(, il parle souvent mal?) 145, frantsesaren jeinu propioa ez dute beti aski errespetatu, eredu arrotzak imitatu nahiz. San Ziprianoren elokuentzia handia da, baina ez, la dureté africaine?
|
|
|
phores dures et hardies»986 Ronsard987, Malherbe k988, beren inbertsio latinoekin, Molière-k,
|
bere
perpaus traketsekin («il parle souvent mal») 989, frantsesaren jeinu propioa ez dute beti aski errespetatu, eredu arrotzak imitatu nahiz. San Ziprianoren elokuentzia handia da, baina ez «la dureté africaine» gabekoa990 Jeinuan klimak (inguru naturalak orokorki) eragin bizia du:
|
|
|
Hasiera perpausa aditzez hasten da, subjuntiboz (kortxete artean), eta galdegaia aditz ostean dago (beltzez). Galdegaia
|
bera
perpaus konpletiboa da (perpaus mota honi osagarria deitzen dio Euskaltzaindiaren Gramatika batzordeak). Altubek galdegaiaren legeaz gain, beste bat ere eman zuen, mendeko perpausei buruz eman ere:
|
|
2009
|
|
|
1991n ekin zioten perpaus elkartuaren azterketari, hamabost urtetik gora iraun duen lanari. 1991n maila
|
bereko
perpausen elkarketa aztertzen hasi zen batzordea eta 1994an argitaratu zuen egindako lana, EGLU IV liburukian. Mendeko perpausak aztertzea izan zen hurrengo urratsa eta, ordura arteko aztergaien aldean, lan handiagoa eskatu zien batzordekideei, aztergaia bera konplexuagoa zelako, batetik, eta euskal gramatikaren tradizioan gutxiago landu izan zirelako, bestetik.
|
|
2012
|
|
|
– Oinarrizko enuntziatua maila
|
bereko
perpaus koordinatuek osatzen duenean (alborakuntza eta juntadura).
|
|
|
6.2 Oinarrizko enuntziatua maila
|
bereko
perpausek osatzen dutela diogunean, koordinazio hori juntaduraz nahiz alborakuntzaz gerta daitekeela ez dago dudarik. Corpuseko adibideek erakusten digute, ordea, juntaduraz baliatzen dela; koordinazio kopulatiboaz nahiz aurkaritzakoaz.
|
|
|
– Oinarrizko enuntziatua maila
|
bereko
perpaus koordinatuek osatzen dutenean
|
|
|
2) OINARRIZKO ENUNTZIATUA MAILA
|
BEREKO
PERPAUSEK OSATZEN DUTENEAN
|
|
|
Oinarrizko enuntziatua maila
|
bereko
perpausek osatzen dutela diogunean, koordinazio hori juntaduraz nahiz alborakuntzaz gerta litekeela ez dago dudarik. Corpuseko adibideek erakusten digute, ordea, juntaduraz baliatzen dela; koordinazio kopulatiboaz nahiz aurkaritzakoaz.
|
|
|
– Maila
|
bereko
perpausen artean
|
|
|
Perpaus konposatuetan marren aldeko joera ikusten da (%67.5), bai maila
|
bereko
perpausen artean kokatzen denean (%60) eta baita perpaus nagusiaren eta mendekoaren arteko mugan kokatzen denean ere (%69.56).
|
|
|
Maila
|
bereko
perpausen artean
|
|
|
Perpaus konposatuetan taulak erakusten duenez, bi aukera dira zilegi: maila
|
bereko
perpausez osatuta egotea edo bat nagusia eta bestea mendekoa izatea. Maila bereko perpausek osatzen dutenean marretara jotzen du eta, aitzitik, nagusiaren eta mendekoaren artean kokatzen duenean bi komak darabiltza gehien.
|
|
|
maila bereko perpausez osatuta egotea edo bat nagusia eta bestea mendekoa izatea. Maila
|
bereko
perpausek osatzen dutenean marretara jotzen du eta, aitzitik, nagusiaren eta mendekoaren artean kokatzen duenean bi komak darabiltza gehien.
|
|
|
2 Maila
|
bereko
perpausen artean: marrak darabiltza.
|
|
2015
|
|
|
Ez osagaiak
|
bere
perpausean ez ezik, perpaus horren mendeko batean ere zilegitu dezake inongo. Hori dela eta, uztartu egingo ditugu oraingo honetan osagarri modura perpaus bat hartzen duten predikatuen inguruko aurresuposizioak(? §1.1.2) eta gure beheranzko irakurketa.
|
|
2020
|
|
|
Ba, begira!
|
Bera
perpaus erlatiboetan espezializatua izanik, paradigmak egokitu ditu pixka bat. Eta ez erlatiboenak bakarrik.
|
|
2021
|
|
|
|
Bere
perpausean, berriz, eta enklitikoa azkenean ematen da maiz, adizki jokatuaren ondoan: Ez barrerik egin, egia da eta (Azkue).
|
|
|
42.5a Juntagailua daukagunean, maila eta izaera
|
bereko
perpausak edo perpaus atalak elkartzen dira. Menderakuntzan, berriz, lotzen diren bi perpausetarik nagusi dena aldatu ohi ez den bitartean, mendekoak itxuraldatze handiak jasan ditzake:
|
|
|
Perpaus elkartua, hortaz, bi eratakoa izan daiteke: juntadura ren bidez gauzatua, hau da, maila
|
bereko
perpaus bi edo gehiago juntatzen dituena; eta menderakuntza ren bidez gauzatua, hau da, perpaus bat beste baten barnean osagai gisa txertatua duena.
|
|
|
1 Hau/ hori/ hura, izenordain bezala, hirugarren pertsona (hots, ez hiztun ez entzule ez dena) seinalatzeko erabiltzen ditugu. Hirugarren pertsona hori eta erakuslea perpaus berean aurkitzen badira (kontuan izanik perpaus nagusiak eta
|
bere mendeko
perpausek, perpaus bakarra osatzen dutela), bera erabili ohi dugu (ez hura): Baina Jesusek deitu zion berarengana, eta erran zion[...] (Hualde); Hark uste du ez dagoela bera legezko Barberurik Bizkaia guztian (Mogel); Hazpandarrak[...] plazaren ezin ezagutuz ari dira[...] Pilota, berek ez dakitelarik nola, bihurtzen dute aldi bakoitx ostatu saihetsari buruz (J.
|
|
|
31.4.5.1a Aski gaizki epaitu izan dituzte XX. mendeko gramatikari askok zein erlatiboak. Esan izan dute, bereziki, halako izenordainik gabe ere era daitezkeela molde
|
bereko
perpausak, ekialdeko euskalkietan behintzat: Bakotxak badauka eskuan liburu ttipi bat, [hartan kondu guziak baitire] (J.
|
|
|
Arrue); Arratiako hizkera gozoan egina dagoen liburuxka polit, jator, [mendi usai sarkorrez beterikako] hau (Mitxelena); Gizon andi, gurgarri, [urteakaz makurturiko] bat (Agirre); Pekatu ilgarri [autortu bagako] edo [txarto autorturiko] guztiak (Iturzaeta). Halako perpausen hitz ordena, markatua izan arren, guztiz da gramatikala, mota
|
bereko
perpaus erlatibo jokatuekin bezala. Tartean beste adjektibatzerik ez dela ere eratzen dira halakoak:
|
|
|
32.1.3.5d Labur esanda, n da menderagailua, baita desberdintasunezko konparazio perpausetan ere (Ukan dugun baino gehiago zer genezake eskatu?). Haien esanahi
|
bereko
perpausak eratzen dira inoiz barnean na erlatiboa dutenak (Ukan duguna baino gehiago zer genezake eskatu?). Erlatibotzat har ez daitezkeenetan, ordea, ez du lekurik na morfemak, eta desegokiak dira harekin eginiko perpausak(* Matematiketan behar direna baino irakasle gehiago daude) 8.
|
|
|
Perpaus nagusiaren ondoan ematen da beti morfema honekin eginiko mendeko konparaziozkoa, eta ezin da ezkerrera pasa: * Ezen ez arrazoi txar bat ematea, hobe zela poto egitea; morfema
|
bera
perpausaren hasieran da, baino ez bezala: Nahiago dut neure lana{ ezen ez zurea ∼ zurea baino} 14.
|
|
|
Ez dut idazten literatur eta gramatika ariketa hutsa egitearren (Berria); Baina hau guztia idazten ez nabil propaganda egitearren bakarrik (Berria). Bai ez kontrastea aditzera emateko ere erabiltzen da, kontrastea forma
|
bereko
perpausarekin edo bestelako batekin eratuz: Polemika sorraraztearren egin zuen, ez justizia bilatzearren (Urzelai); Baina ni zuek ikustearren etorri naiz.
|
|
|
jokatuak (P+ n) eta jokatugabeak (partizipio+ ta+ ko); 31.2.2. Izenordain erlatiboz eraturiko perpaus aposiziozkoak (zein+ bait/ n); 31.2.3. Korrelaziozko erlatibizatzea: galde hitza(+ bait/ n), anafora [Zu nora (baitzoaz/ zoazen), hara (xe) (noa) ni]; 31.2.4. Zehargaldera jokatugabeen egitura
|
bereko
perpaus erlatibo balioko esapideak
|
|
|
31.2.4 Zehar galdera jokatugabeen egitura
|
bereko
perpaus erlatibo balioko esapideak
|
|
|
Badakit zer/ nori/ nola esan(= esan behar diodan, esan diezaiokedan). Bada, egitura
|
bereko
perpausak erabiltzen dira beste aditz mota batekin erlatiboen balioko eraikuntza batean: Badaukat zer/ nori/ nola esan (a).
|
|
|
Eztabil zu legez basatzarik basatza oñetako meiakaz, ta bai zaldi [berak beste urte ditu] (b) anian (Mogel); Artu egizu beiñ onako trapu [ikusleak ekarri dituz] anak (Mikoleta); Zeren ezpaitituk sinhetsi ene hitz [bere denboran konplituren dirade] nak (Leizarraga). Eskuineko eta ezkerreko tokiak zilegi izanik, ardatz
|
berak
perpaus erlatiboak izan ditzake bi aldeetarik, ezkerrean eta eskuinean: [Aipatu zenidan] haur gaizto, bihurri, [inork jasan ez dezakeen] hark egin omen du; [S.
|
|
|
28.5.2.1b Mota
|
bereko
perpaus beregainak elkartuz azal daiteke edo juntagailua: adierazpen perpausak (Telebista ikusiko dut edo oparitu didaten liburu berria irakurtzen hasiko naiz), galde perpausak (Etxean geratuko zara edo zinemara joango zara?), aginte perpausak (Amaitu ezazu lan hori edo utz ezazu betiko!).
|
|
|
28.4.1e Eta juntagailuak maila bereko juntagaiak lotzen ditu, baina esan beharrik ez da, ez direla beti eta guztiak maila
|
berekoak
perpaus batean: Liburuetan eta egunkari eta aldizkarietan agertzen da.
|
|
|
28.4.2a Eta ren bidez perpausak junta daitezke, eta oro har, ez dago eragozpenik mota
|
bereko
perpausak juntatzeko. Adibidez, adierazpen perpausak (goiz jaiki da eta lanean ari da; ez du ekarri eta isuna ordaindu du); galde perpausak (ikusi al duzu eta eman al diozu?); aginte perpausak (zoaz etxera eta sar zaitez etxean); harridurazko perpausak (ze jatorrak diren eta zenbat dakiten!).
|
|
|
1 Bera-k seinalatzen duen hirugarren pertsona aurreko perpausean aipatua izan arren, bera ren aurrekaria izan daitekeen hirugarren pertsona bat eta
|
bera
perpaus berean daudenean: Deabrua sartzeko bere zakuan agindu zion.
|
|
|
29.1.2 Askotan, ordea, perpaus bat baino gehiago elkartuko ditugu zerbait adierazteko. Maila
|
bereko
perpausak elkartzeari juntadura esaten diogu (ikus § 10.2, eta oro har 28 kapitulua): Lehengoan mendira joan ginen eta bazter politak ikusi genituen perpaus elkartua da, bi perpaus juntatuz eratu duguna.
|
|
|
31.2.4 Zehar galdera jokatugabeen egitura
|
bereko
perpaus erlatibo balioko esapideak
|