|
2007
|
|
|
Aldizkari
|
berean
idazteak ez du esan nahi lankideek harremanik izan zutenik; euskalzaleek burutu zituzten bilera eta ospakizunak izan ziren, ostera, elkarrekikotasuna eragin zutenak. Hain zuzen ere, Jean Etcheparek Piarres La, tteren aurkezpena Gure> Herrian egin zuen urte berean325, 1924an, aldizkari horrek dei bat zabaldu zuen lankideen artean Lapurdiko Getarian elkartzeko, elkarren arteko ezaguera egiteko garaia zelakoan:
|
|
|
Pierre Andiazabalek duen Aintzinaren bilduma La, tterena izan zen; izengoitiok La, tterenak zirela jakin dugu Piarres Xarrittonek La, te
|
berak
idatzitako artikuluak markatzen ikusi zuelako, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
2008
|
|
|
Ahozkoaren zuzenketak lan sintagmatikoa eskatzen du, hots, ardatz sintagmatikoan egiten dira zuzentzea eta errepasoa; idatzizko hizkuntzaren zuzentzea, ostera, lan paradigmatikoa da. Idazleak nahi duen denbora guztia izaten du bere mezua antolatu, behar dituen hitzak aukeratu eta egiturak zuzentzeko, eta, oro har,
|
bere
idatzia ondu eta lantzeko, harik eta komunikatu beharreko mezua emateko era egokia aurki tu arte. Besterik eta bestelakorik gertatzen zaio ahozko hizkuntzaren erabiltzaileari.
|
|
|
Bien arteko harremanak guztiz polemikoak izan ziren« plagio» arazo batengatik. Aipatu dugun artikulu berean, Lhande-k ausiki bat botatu zion Beratarrari, baizik eta Shanti> Andia> eleberrian erabili eta itzuli zuela L. Emigration> basque> (1910) saiakeran
|
berak
idatzi zuen zati bat. Barojak ihardetsi zion doinu
|
|
|
Eta, euskal literaturaren funtsezko erran nahia aipatzen duelarik, Taine k
|
berak
idatz zezakeen ondoko ohar orokorra botatzen du bere deskribapena ren bukatzeko:
|
|
|
Horregatik, gure artean egiazko tradiziorik gabeak izanik, ez da garbi ikusten, zer dela eta, mimetismo anakroniko hutsez ez bada, onartu behar ditugun pertsonaia historikoaren benetako izena maiz erabat itxuraldatzen duten erdal bertsio zaharkitu horiek; Ciro, > Mahoma, > Confucio> edo Tamerlan, > adibidez, egiazki Kuras?, > Kung (fu) zi, > Muhammad> eta> Timur> deitzen zirenak adierazteko. Are kritikagarriagoa da, ene ustez, gure alfabeto
|
berean
idazten zuten Ciceron> edo Quintiliano> modukoak eus karaz Zizeron> eta Kintiliano> letraldatu nahi izatea, grafia, egokitu, horrek, gainera, izenok [siseron] eta [kintiliano] irakurtzera behartzen baikaitu, beste grafiak haien egiazko ebake rak ere, [kikeron] eta [kwintiliano], egiten uzten digun arren, hala nahi izanez gero.
|
|
|
Maria Urkixorekin, beraz ez zuen arazorik izango
|
bertan
idazteko.
|
|
|
Testuinguru horretan, Azkuek Gortazarri jakinarazi zion lehen ideietako bat, 1908 urtean, Amaya eleberriarekin opera bat egitea izan zen162 Asmoa bertan behera utzi zuen arren, proiektu gisa ohargarria da, zeren dozena bat urte geroago Guridik gauzatuko zuen arrakasta handiz. Azkuek nahiago izan zuen, Wagner-en bidetik, bere obren egile osoa izan, musika ez ezik libretoa ere
|
berak
idatziz. Zentzu horretan, ez zen konformatzen Guridi edo Usandizaga bezala, beste libretista batzuk egindako gidoiei musika jartzearekin.
|
|
|
Ezin utzi aipatu gabe, azkenik, Azkue beraren lana, aldizkaria zuzentzeaz gain bertako edukien erdia inguru
|
berak
idatzitako artikuluekin betetzen baitzuen. Hor nabarmentzekoak dira Euskal Herriko eta mundu zabaleko berriak biltzeko egiten zuen ahalegina, nahiz ez zuen lortu albisteen inguruko sail egonkor bat finkatzea.
|
|
|
Euzkadiren euskarazko atala, EuzkoDeya eta JaungoikoZale osorik, La Gaceta del Norteko euskarazko artikuluak... Azkuek eta Nazario Oleagak militarrekin negoziatu eta prentsan euskararen erabilera baimentzeko eskariak egin zituzten, baina arrakastarik gabe507 Azkuek ordea ez zuen etsi eta 1924an, Primo de Riverari
|
berari
idatzi zion. Aurreko urtean gobernadore zibilari esandakoen antzekoak errepikatu zizkion, behar izanez gero konfiantzazko zentsoreak erraztea eskainiz.
|
|
|
Zentzu horretan Sabino Aranak sortutako euskaltasun ereduari erantzuna ematen ari zen. Izatez, urte pare bat lehenago Arana Goiri
|
berari
idatzitako gutun batean zuzenean adierazi zion:
|
|
|
–Kirikiñoren? bide
|
beretik
idatzi zuen egun bi geroago. Euzko, delakoak gaztelaniaz, seguru asko Bustintza beraren beste ezizen bat, erabilitako argudioak ia berberak baitziren.
|
|
2010
|
|
|
Han bildu ziren, besteak beste, Marc Legasse, Aita Donostia, Joxe Miel Barandiaran, Mixel Labeguerie? Eta munduan barrena zebiltzan euskaldun askok bidali zituzten
|
bere
idatziak.
|
|
|
Euskal Curriculumaren aldeko lana, beraz, sakontasun handiko apustua zen, eta prozesuak hainbat etapa izan zituen. Proiektua
|
bera
idaztea izan zen lehen urratsa, diagnostikoa egin eta proiektuaren oinarri teoriko pedagogikoak zerrendatzea. 1998an egin zen lan hori, eta ikastoletan eztabaida proposatu zen, ekarpenak jasotzeko helburuarekin.
|
|
2012
|
|
|
645). Gogoeta horien adibide onenetariko bat Lizardik urte
|
berean
idatzitako beste artikulu bat dugu: –Traducciones Diccionarios?
|
|
|
Hain zuzen ere, itzulinguruak saihestu eta Jainkoaren hitza zuzen eta zehatz itzuli izana da Orixeren ustez itzulpen honen bertuterik handiena, urte
|
berean
idatzitako beste artikulu batean adierazten duen bezala: –De las traducciones que conocemos aun a otra lengua, ninguna tan fiel, tan ceñida, tan exacta, de tanta fuerza, como ésta?
|
|
|
Poemek ez ezik, Mirandek idatziriko hainbat ipuinek ere sinbolisten kutsu nabarmena dute. Mirandek berak aitortzen du, esate baterako,
|
berak
idatzitako. Maitharien arnoa, ipuina Baudelaireren poema batean oinarrituta egin duela.
|
|
|
ere Poeren eta Le Fanuren tankeran idatzi zuela, eta beste ipuin bat ere,. Gulezko, eta urkha bilhur bat urrhezkoa...? izenekoa, estilo
|
berean
idazten hasi zela. Ziurrenik bukatu gabe geratuko zen ipuin hori; gaur egun behintzat ez da Miranderen lanen artean horrelakorik aurkitu.
|
|
|
Esate baterako, gorago aipatu dugun bezala, intertestualitate jokoek badute lekua Miranderen lanetan. Adibide agerikoenen artean, dagoeneko azaldutako Poeren hitz edo pasarteak leudeke, Mirandek
|
bere
idatzietan tartekatzen dituenak. Testuartekotasunaren erabilerak hankaz gora jartzen du edozein literaturaren izaera original, garbi, jatorrizko edo purua.
|
|
|
Arestik XVI. eta XVIII. mendeak aipatzen ditu bere hitzaurrean, hain zuzen Jacques eta Jean Philippe bizi izandako mendeak, hurrenez hurren, eta. Bela Penitentialeac? sarrera gisa idatzitako poeman
|
berak
idatzitako. Grammatica Cantabres Heuskaldun, bat aipatzen du, Jacques Belak idatzitako euskal gramatikari erreferentzia eginez ziurrenik.
|
|
|
edozein poema nahiz literatura lanen izaera osatugabe eta dinamikoaren ideia. Idazleak edota itzultzaileak
|
bere aurrekoek
idatzitako poemak berrirakurri, berrinterpretatu eta birsortzen baldin baditu, poema horiek ezinbestean irekiak direlako da, alegia, milaka interpretazio eskaintzen dituztelako, eta poema horiek irakurri, interpretatu, nahiz itzuliko dituen norbaiten zain daudelako osatuak izan daitezen. Horixe iradokitzen dute, besteak beste, Walter Benjaminen, Derridaren eta de Manen? Überleben?
|
|
|
Hezurrezko xirulak antologian. Euskaldun preso baten poemak? atalean hiru poema ematen ditu; bere izenez sinatu ez arren, agerikoa da
|
berak
idatziak direla. Beste behin ere, maila berean jartzen ditu horrela literatura handietako autore ezagunen poema itzuliak, autore ez hain ezagunen poema argitaragabeak eta berak idatzitakoak.
|
|
|
atalean hiru poema ematen ditu; bere izenez sinatu ez arren, agerikoa da berak idatziak direla. Beste behin ere, maila berean jartzen ditu horrela literatura handietako autore ezagunen poema itzuliak, autore ez hain ezagunen poema argitaragabeak eta
|
berak
idatzitakoak.
|
|
|
Esate baterako, argi dago. Euskaldun preso baten poemak? atalean emandako hiru poemak Sarrionandiak
|
berak
idatziak direla. Beste adibide bat. Seaska kanta?
|
|
|
Badirudi aitzindarien poema asko bere bereak sentitzen dituela, gogoraraz dezagun Sarrionandiaren lehen itzulpen antologiaren izenburua: Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak?, baina poema horiek
|
berak
idatzi balitu ez lituzkeela hala idatziko, hain zuzen ere beste leku, garai eta testuinguru batean bizitzea egokitu zaiolako. Horrexegatik idazten ditu Eliot, Coleridge, Pavese eta abarren testuetan inspiratutako poemak, aitzindari izan dituen idazleak omentzeko eta haiekiko miresmena agertzeko batetik, baina haiei aurka egiteko bestetik.175
|
|
|
|
Bere
idatzietan zehar behin baino gehiagotan nabarmendu duenez, irakurleak (balizko norentzako horrek) du azken hitza:
|
|
|
Atal honetan, bada, Mitxelenak
|
bere
idatzietan biltzen dituen erreferentzia literarioen oparotasunari begi emango diogu: hasi ahozko tradiziozko eragin nabarmena duten ipuin pasadizoen aipuetatik, euskal idazle klasikoen aipuekin jarraitu, eta XX. mendeko literatura modernoaren ispilu direnetara iritsi arte.
|
|
|
bertsolarien erreferentziak, poetenak, herri kanten parafrasiak etengabeak dira bere kritiketan.
|
Bere
idatziak, bada, ahozko euskal literaturaren oihartzun dira. Ikus dezagun pausoz pauso:
|
|
|
Orokorki idazle bakoitxak badü
|
bere
idazteko geitarzüna, bakoitxak bere jite berezia ere beitü. Hori ageri dago antzertian, beste edozoin lanetan bezala:
|
|
2013
|
|
|
Orotara, Euskal Herriko 25 apaiz eta 27 apaizgai hil ziren gerlan, Fabasen arabera. Gerlaren lehen hilabeteetan
|
berean
idatzi zuen Hiriart Urrutik apaiz anitz ari zela hiltzen gerlan. Baina baieztatze horren gibelean ez zen ikusi behar apaizek ordaintzen zuten prezioaz harrotzea, baizik eta erlijioaren kontra zirenei apaizak hiltzera igorri izana leporatzea.
|
|
|
Baina bereziki azpimarratzekoa dena da gerla bukatzen ari zen mementoan eta gerla bukatu ondoan, nola mintzo zen Blaise Adéma, Jainkoaz. Armistizioaren berri ematean
|
berean
idatzi zuen Jainkoari esker irabazi zutela gerla:
|
|
|
Baina, bistan da, Eskualduna k berak ere ez zezakeen bestela idatz. Idazten zutenaren arabera, ez dirudi bestela pentsatzen zutenik, baina mementoan
|
berean
idatzitakoa ez daiteke aztertu gibelapenarekin idatzitako testu bat bezala.
|
|
|
Bertso gehienek gerlako gaiak aipatzen zituzten, gehienetan Frantzia edota Frantziaren alde gerlan ari zirenak goraipatzeko. Bertso anitz Baionatik edo Ipar Euskal Herritik
|
beretik
idatziak izaten ziren, gerlan ez zirenek idazten zituztenaz geroz. Baina baziren zenbait bertso sorta gerla tokitik igorriak, ez beti identifikatuak.
|
|
|
Ondorioz, non eta bazka poxi bat baldin bazuten, ez zitzaien inporta propaganda hutsa egiten bazuten ere. Gisa horretan, gerla hasi eta berehala, egunkari guztiek gauza
|
bera
idazten zuten, hala nola garaipena hurbil zela, Frantziako armada ia Alsaziaraino heldu zela eta Frantziako Gobernua Paristik joan bazen, armada askeago izateko izan zela. Baina errealitatea guztiz bestelakoa zen:
|
|
|
Gerlan zirenek Euskal Herrira itzultzeko zuten gogoa eta bake gosea Baionatik
|
beretik
idazten zutenen lumatik ere ageri zen. Blaise Adémak, gerla bururatu ondoan, Alemanian preso ziren soldaduak Euskal Herrira, beren etxeetara, itzuliko zirela iragarri zuen, horri ere herriminaren edo etxe minaren kutsua emanez:
|
|
|
Desertore izatea ez zen gizon izatea, testu horren arabera. Pierre Lhandek garai
|
berean
idatzi liburu batean «gazteria emaztetua» aipatu zuen, baina guduan kemenarekin berrindartu zela eta «anaien alde» odola isuriz ohorea berreskuratu zuela. Gizontasunaz beste irakurketa bat egin zuen Jean Norton Cruk.
|
|
|
Jesus gurutziltzaturik hil zen, eta horren erreferentzia eginez, Jesusek bizia sakrifikatu zuen gisan soldaduek ere berdin egiten zutela erran nahi zuen Eskualduna k. Ildo
|
beretik
idatzi zuen Eguberriko mezan egin gogoeta bat, non erran zuen sakrifizioa ez zela galtze bat, horrek Jainkoarengana gehiago hurbiltzea eragiten zuela.
|
|
2014
|
|
|
orrialde hauek guztiak argitaratu ziren urte
|
berean
idatzi hituen?
|
|
|
tegi propiorik, ez zuen libururik gordetzen,
|
berak
idatzitakoak ezta ere, haiek irakurtzearekin nahikoa zuen, irakurri eta ahaztu. idazteko zerabilen papera ere bigarren eskukoa zen. sebaldek jaso duenez, orobat, Walserrek irudipena zuen beti beti nobela bera ari zela idazten edo, hobeto esan, begitantzen zitzaion no bela beraren zatiak baino ez zirela bere literatur lan guztiak: –le henengo pertsonan idatzitako liburua da nirea, era desberdine tan ebaki edo zatitua?, Walser beraren berbetan.
|
|
|
Maiz aipatzen da sinbolismora itzuliko zela poesian, t.s. Elioten itzulpena aitzakia hartuta, ala/ Edo prosan emango zituela geroztik bere ahalegin handienak; nork jakin. Goiz hil zitzaigun poeta eta, damurik, gure belaunal diak ez du Aresti bizian ezagutu. idazlearen ezaguera izan badu gu baina ez pertsonarena eta Franko hil baino pixka bat lehena go zendu zen olerkaria bere figuragatik ezagutu genuen lehendabizi;
|
bere
idatziengatik jakin genuen haren berri baina, halaber, bere irudi publikoarekin sortu zen mitoa zela eta. Mito txikia, gure herriaren neurrikoa, baina mitoa haatik.
|
|
2015
|
|
|
Hala ere, forma poetiko bezala sonetoa aukeratzen zutenean, edo tradizio klasikoko erreferentziak biltzean
|
bere
idatzietan, zenbateraino zuten beretuta humanisten espirituaren muina. Argigarria da honetan Francisco Ricoren. El quiero y no puedo de Santillana?.
|
|
|
tradiziora errenditu behar izan zuen. Lehenengo sonetoaren egilea Arnaud Oihenart() izan zen XVII. mendean eta harro zegoen
|
berak
idatzi zituelako lehendabizikoz neurtitz kultuak euskaraz.
|
|
2016
|
|
|
457 Eranskinetan, Alfonso Sastrek adierazten digu,
|
berak
idatzitako antzerki bat geldiarazi zuela sortzen zuen oihartzunarengatik.
|
|
|
Hau Piarres Larzabalek idatzi zuen. Ikusia dugu orduko antzerkian ari zela,
|
bere
idatzi batzuk sarituak izan zirela, Aintzina aldizkariko zuzendaritzako partaidea zela, ororen buru erran daiteke, garaiko euskal kulturaren munduan ekintzaile, baina hark sortu eta antolatutako obraren oihartzunik ez zen xeheki eman oraindik.
|
|
|
Ondorio gisa, Lafittek frantses klasikoak aipatu bazituen, Larzabalen ulermenerako erreferentzia arruntak zitezkeela pentsa daiteke. Horrez gain, pentsa daiteke frantses klasikoak,
|
berak
idatzi obretan, eredu zitezkeela ere. Espazioa, denbora, hiru unitateak, antzerki ekintza, oinarriak izanen dira antzerkien eraikuntzan.
|
|
|
Publikoari hitz egin nahi zion. Publikoari diogu antzerkia baitzen
|
bere
idazteko aukera. Bere garaiko jendeari hitz egin nahi zion, bere pentsamoldea entzunarazi nahi zuen.
|
|
|
Pastoral bat idatzi zuen, Orreaga, 1964an, Zuberoatik ordura arte idatzi eta emana izan zen bakarra. Noski, horren egiteko jorratu behar izan zuen arte zaharra, lehenik testua
|
bera
idazteko eta, bigarrenik, egitura bera Azkaineko jokalariekin eman ahal izateko, hauek bakarrik ikusle gisa ezagutzen baitzuten pastorala, oholtza gainekoa sortzeko zehaztasun guziak ezagutu behar zituen.
|
|
|
Idazlanetatik asko gorde baldin badira, prediku gehienak galdu dira. Bat gelditu da haatik, ehortzetako predikua,
|
berak
idatzia. Denetarik idatzi izan du Piarres Larzabalek, ipuin, artikulu, antzerki, kanpoko antzerki.
|
|
|
Pentsa daiteke haurtzaroan ezagutu apaizak bere baitan utzi aztarna zitekeela abiapuntua. Dena den, bitan bederen aipatzen du apaiz karlista
|
bere
idatzietan, eta horren eragina kontuan hartzekoa da. Apaiz horrek azaldutako lekukotasunek oihartzuna ukan zukeen Larzabalen kontzientzian.
|
|
2019
|
|
|
Argitalpen berriei ezarritako debekua zalantzan jarri gabe, aurretik argitaratutako liburuak debekatzeko asmoa ere agertzen zuen Peirek gutun hartan, eta hamabi liburuko zerrenda igorri zion Azkueri, haiei buruzko txostenak egin zitzan eskatuz. Bitxia bada ere, liburuetako bat Azkuek
|
berak
idatzitakoa zen. Militarrak ez ziren horretaz jabetu edo, bestela, ez zioten datuari garrantzirik eman.
|
|
2021
|
|
|
" La littérature basque" (Gure Herria, 1925). Eta bietan gauza
|
bera
idatzi zuen: harentzat ez zen euskal literaturarik.
|
|
|
Lhande ere, ingurumen fisikotik eta jendaldearen berezitasunetatik abiatu zen bere idazlanean," Le décor" et" Les origines", lehen bi kapi (67) Taine n hitzetan," arraza" da izpiritu nazional bat, nazio baten oinarria, muina. tuluetan (69). Eta, euskal literaturaren funtsezko erran nahia aipatzen zuelarik, Taine k
|
berak
idatz zitzakeen erran moldeak erabili zituen bere idazlanean (70). Frantses literaturaren historia egile nagusien gisa, ikuspegi orokor bat eman nahi du euskal literaturari buruz.
|
|
|
Eta baita gaurko autoreetatik ere: Obabako lehen amerikanoak
|
berak
idatzitako orri sorta bat, zeinetan fusilatu nahi izan zuteneko gaua kontatzen zuen (Atxaga); Nire emaztea, etxe berrira aldatu ginenean, poz pozik sukaldeko robot berriarekin[...] eta, batez ere, horma osoa okupatzen duen telebista ordenagailuaren pantailarekin, zeinetatik eraikin osoko domotika kontrolatu ahal baita (Zaldua).
|
|
2023
|
|
|
Hots, Jodellek Erdi Aroko lanekiko, antzerkiarekiko, distantzia bat aldarri katzen zuen, horrela agertu zuen bere lanaren aitzinsolasean. Berrikuntza altxagarria nahi zuten zirkulu intelektualak konbentzitu zituen
|
bere
idatziekin.
|
|
|
Gutun horretan erregeak adeitasunez idatzi zion Erasmori. Ideia berriak ezagutzen zituen, eta ez zen aurkari bortitza gisa agertzen Erasmoren kontra, honek
|
bere
idatzietan Erreformari ate batzuk irekitzen zizkiolarik, baina Karlos V.aren aholkularia ere bazen, humanismoak bere bidea egin baitzuen ere pe nintsulan barna.
|
|
|
Erdi Aro bukaerako bazterreko aristokrazian, alegia errege eta erreginen egiteko ez den eremu batean, ezkontzak osatzeko baliatzen ziren aristokrata soiletako bat izateko etorri zen mundura. Hau zen
|
berarentzat
idatzia zen geroa.
|
|
|
Margarita ahaldunen artean kokatua zen eta horrelako zutabea botatzea ez zitekeen erraza. Horrela, Margarita
|
bere
idatziekin eragiten saiatzen bazen ere, ez zen Elizaren kontra zuzenean joateko gai sentitu. Oso ongi inguratua zen.
|
|
|
Margarita Parisen biziz eta literaturaren inguruan zeukan interesa izanik, ulergarria da pentsatzea fartsak, antzerkiak idaztea naturala izan zela harentzat. Gortean bi ziz,
|
bere
idatziak, bere gogoetak pertsonaien bitartez taularatu zituen.
|
|
|
Frantziaren historia baten egilea da, hainbat liburukitan, ikuspegi katolikoaren arabera idatzia.
|
Bere
idatzien bidez, XVI. mendearen erdialdeko erlijio gatazketan parte hartzen du aktiboki. Bere obra nagusia, Mende honetako heresiaren jaiotza, aurrerabide eta gainbehera da.
|