|
2010
|
|
|
Bai, Aldudeko medikua Haeckel eta Nietzsche bezalako batzuen liburu khiretseri lotu zen gazte gaztetatik, eta elizaren morala kuestionatzeaz gain zer eta eboluzionismoa sartu nahi izan zuen euskararen mundura, kontrabandoz izan arren. Alegia, Etxepare bezalako idazle guti izan dugu, hain guti non bat bakarra baikenuen, Gil
|
Berak
idatzi zuen bezala.
|
|
|
" Halaxe da. Udaberria hasi zen egun
|
berean
idatzi zion aitari", esan zidan. Zinta beltza kokatu zuen buruan, ilea begi aurrera ez erortzeko, eta irakurtzen hasi zen.
|
|
|
Oso gai gutxi ematen zuen" Angel" soil hark konparatu ahal izateko, eta aitak berak gerra garaian idatzitako lerro batzuen bila hasi nintzen etxean, bere esparru pribatuan batez ere, soinuarekin entseatzen zuen gelan. Amak
|
berari
idatzitako gutun bat besterik ez nuen aurkitu, 1943koa: " Angeltxo maitia:
|
|
|
Koadernoarekin jarraitu nuen, letra azterketarekin, eta hala moduzko ondorio batera ere iritsi nintzen: " Portaburu" eta" Eusebio" izenak
|
berak
idatzitakoak izan zitezkeela. Besteak, berriz, ez.
|
|
|
" Txalo asko egiten badidazue, siniestroa irudituko zait", esan diet, eta isildu egin dira denak. Jarraian jakinarazi diet Donaldek irakurritako ipuinak oinarri bat zuela, Obabako lehen amerikanoak
|
berak
idatzitako orri sorta bat, zeinetan fusilatu nahi izan zuteneko gaua kontatzen zuen. Itzuli egingo nizkiela orri haiek, eta egiteko berek nire ipuinaren eta benetan gertatutakoaren arteko konparazioa.
|
|
|
Baina erabat ezkutatua zirudien, ezin nuen aurkitu. Konturatu naiz azkenean Tosiro bezala neukala eta, esan ohi den bezala," memoria freskatu dut"
|
berari buruz
idatzitakoa irakurriz. Euskadi askatzearen aldeko mugimendua eta Tosiro, holaxe du izena atalak, eta Joseba, Agustin eta hirurok borroka klandestinoan genbiltzan garaiko gertaera bat azaltzen da bertan.
|
|
|
Nik baneukan txartelik non Stoneham Rancheko manager bezala azaltzen nintzen, erreferentzia guztiekin; baina egokiagoa iruditu zitzaidan karteratik papertxo bat hartu eta helbidea
|
bertan
idaztea. Aurkitu nuen bakarra, ordea, Visaliako supermerkatuan jasotako ticket bat zen, eta trajearen poltsikoetan miatzen hasi nintzen.
|
|
|
Ondo koadernatutako berrehun bat orrialde ziren. " Zer da?""
|
Berak
idatzitako memoriala. Book Clubeko lagunek prestatu zuten edizioa." Barre irudi batekin bukatu zuen esaldia:
|
|
|
IHizkuntza erromantzeek ahozkotasunetik idatzizkora egindako jauziak eragina izan zuen herritarrengan administrazioaren mintzaira bihurtu zirelarik. Era eta garai
|
berean
idazten hasia zen erdal (ahozko) literaturak, aldiz, deus ez. Emeki emeki, administrazioaren eginkizunak saihestezinak bilakatu ziren herritar guztientzat, baina hastapenetan zen erdal literatura idatzia guztiz baztergarria zen gehiengoarentzat, ez irakurtzen ez erdaraz ez zekitelako, liburuak aski bakanak izateaz gain.
|
|
|
Etxekopar estimu handitan daukat, transmisio maisu horien artean ohatzen dut, berriz ere ez da pertsona problema, baina eskapatzen zaiguna. Hau ez du
|
berak
idatzi baina etxekoak. . Xiru ri lotu artikulu batean irakurtzen zen maskarada arrazista dela.
|
|
|
" Burgos eta Orden Frantziskanoa loriatzen dira gaur euren semeetako baten garaipena dela eta, Aita Esteban Ibañez, hogeita hamar urterekin letren mundura betirako sartu baita, bere lana eta bere ausardia eskainiz Diccionario Español Rifeño lehenengo hiztegia argitaratzeko.
|
Berak
idatzitako obra horren publikazioak hein handian lagunduko du Marokon Espainiak egiten duen obra kulturala garatzen". 695
|
|
|
Baina ez nuen hori egin, hain zuzen, eta fitxa sortak neure eskuetan daude, ‘' harribitxi edergisa ’, zeure esaldia errepikatzearren... Gainera, delako Ignacio Berazaluce horren izkribuaren arazoa Curia Generalician konpondu zenean, Curiatik
|
bertatik
idatzi zidaten adieraziz, fitxategiaren desagerketarena faltsua zenez gero, Cien años de accionen autoreak sostengaturiko salaketa faltsua, dena edo ia dena zeharo argi geratzen zela konjurazio zital eta miserable baten fruitua zela". 717
|
|
|
Jakina," moroak" esatea esateko modu bat zen, komodin bat, Sabino Arana ere ohartu zen bezala" gure moroak" esan zuenean. Enrike Zubiri Manezaundik
|
berak
idatzia zuen ordurako, eta bazekien, zernahitarako erabilgarriak zirela" moroak", Orreagako erasoaren urtebetetzean azaldu zuenez:
|
|
|
Afrikan egin eta haziko zen Francisco Franco. Bada
|
berak
idatzita utzi eta sarritan errepikatu den esaldi bat:
|
|
|
1370. Miguel de Unamunok konfunditu egin zituen bere euskararen mugak euskararen mugekin.
|
Berak
idatzi zuen, gaztetan, Gabon abestia delakoan:
|
|
2011
|
|
|
Txinerak, ordea, ez du
|
bere
idatzian era sistematikoan, behintzatinformazio fonetikorik ematen, eta aurreko batean aipatu dugun guo horrek, adibidez, ahoskera bakarra izanik ere, ondoko karaktereak erabiltzen ditu tonuaren arabera: guo== eltzea guo= 0= erresuma guo== fruta guo== iragan (aditza)
|
|
|
—Hamar, hamar hildako eta hamar istorio. Fikziozkoa hemen
|
berean
idatziko dut, gero zuk egiaztatu ahal izateko.
|
|
|
Ez gaitu ustekabean harrapatzen irakurtzeak, idatzi eta hogeita lau urtera Atxagaren Etiopia k" transgresioa eta marginalitatearen edertasuna" ekarri zituela euskal poemagintzara.28 Baina non geratuko ziren poema haiek, orduan gehienentzat hain arraro, arrotz edo irreberenteak, ondorengo urteetan gure arteko kantari esanguratsuenetako zenbaitek bereak egin izan ez balute? Ediziorik xumeenean argitaratu eta hogeita hamar urte eta gehiagora poema haiek gaur
|
bertan
idatziak bezala entzuteko gai bihurtu ditu denborak eta, hein handi batean, gure musika herrikoiak.
|
|
|
Imanolen heriotza tristearen ondoren, lagunekin hitz egiterakoan —berarekin tratua izandakoak batzuk—, esan eta idazten zena irakurtzerakoan, ez nintzen lasai geratzen (eta, esan bezala, hor egon zen gogoeta honen guztiaren eragileetako bat). Gero Laboarekin egin bezala, jarri nintzen bere diskoak behin eta berriro entzuten, argazkiak begiratzen... eta guztien artean, 1985ean Oroituzerako
|
berak
idatzitakoarekin geratu nintzen bueltaka: " (Metafisikaz, ezer asko ez.
|
|
2012
|
|
|
Eta gutxi haietatik gehienek Bula Matari esaten zuten.
|
Berak
idatzi bezala, ordea, Mbula, aurretik M bat zuela, zehatzagoa eta esanguratsuagoa zen. Hizki bat, eta izenak afrikar kutsua hartzen zuen.
|
|
|
Ez naiz luzatuko. Sarrera hor duzue
|
berak
idatzia. Zer esango dut ba!
|
|
|
Hau da fandango, biba Berango! Lehen irabazleak idazten zizun historia, orain irabazlearen ikuspidea bereganatu eta galtzaileak
|
berak
idazten dio. Ustiaketaren ideologia inhumanotzat hartzen zena, orain ustiatuak berak globalizaziorik razionalena bezala dauka.
|
|
|
Orain, bakailaoa prestatzera." Hori utzi zuen idatzita Virginia Woolf idazleak bere egunkarian hil zen hilabete hartan, 1941eko martxoan. Eta hauexek dira
|
berak
idatzitako azken lerroak: " Sentipen bitxia gaurko hau, kresalaren antzekoa.
|
|
|
Octavio Pazen eta beste idazle askoren ustearekin bat eginez, idazle horrek pentsatu du ez direla nahastu behar sorkuntza literarioa eta militantzia politikoa. Erabaki du, baita ere, urte asko eta asko zeramatzala literatura egiten eta politika mundura salto egitearren alde batera utzi behar zituela
|
bere
idazte lanak. Idazle hau Harold Pinter antzerkigile ospetsua da eta, esan bezala, duela oso gutxi erabaki du ez duela gehiago idatziko eta politikagintzan hasiko dela guztiz kezkatuta dagoelako azkenaldi honetan politikarien jarrera lotsagarri eta noragabearekin.
|
|
2013
|
|
|
Ikusmena galtzen hasi zen, eta zaldi gaineko ibilaldi luzeengatik sortutako gaitza indar berriz agertu zitzaion. Bere gutunak laburragoak egin ziren; kostatu egiten zitzaion bai
|
berak
idaztea, bai besteri diktatzea. Bere zereginak betetzea ezinezkoa zitzaiola ikusita, 1799ko apirilaren 1ean erregeordeari idatzi zion esanez, hogeita hamabost urteko zerbitzu aktiboaren ondoren, eta epe horretan hamar mila legoatik gora egin ondoren zaldiz, gorputza erabat jota zeukala eta Mexikora itzuli nahi zuela, ea hango medikuek laguntzen zioten.
|
|
|
Salvatierraren
|
beraren
idatziak irakurri besterik ez dago, Loretoko Ama Birjinaren izena hartu zuen misio hartan pasatu zituzten estutasunez jabetzeko. Ontzia hornigai eta soldadu gehiagoren bila abiatu orduko, indioak haserre seinaleak ematen hasi zitzaizkien bertan geratutakoei, besteak beste, pozole errazio handiagoak nahi zituztelako, eta doktrinara joaten ez zirenek ere nahi zutelako; baina Salvatierrak ez zeukan denentzat.
|
|
|
Iritziak eta txostenak eskatzen jarraitu zuen Bucarelik. Haien artean, Anzaren aitak helburu
|
berarekin
idatzitakoa ere aztertu zuen. Eta azkenean Anza semeak baimena izan zuen, Garces frantziskotarra lagun zuela, Kaliforniaren historian mugarri izango zen espedizioari ekiteko.
|
|
2014
|
|
|
Nafarroara itzulirik 1523an, agustindarren abitua hartu zuen bere gogoko Orreagan. Gaixoen zaintzak eginez ospitaletan, mugagabeko zintzotasuna izan zuen eta sekulako koherentzia
|
bere
idatzi eta bizimoduaren artean. Ondotik, Barasoaingoa Salamancan irakasle izan genuen hamalau urtez(), 1533tik aurrera unibertsitateko katedradun, eta ospe handia lortuz gainera, milaka ikasle bilduz.
|
|
|
Odiseas Elytisek erraten zuen idazten zuela heriok azken hitza izan ez zezan. Arras nire kasa eta harekin bat etorriz hain xuxen ari naiz une honexetako hitzak oraintxe
|
berean
idazten heriok oraino ez nauela bere egin baieztatzeko ez ni ezta zu ere auskalo zein garaitako irakurle (balitz eta balego).
|
|
|
Gogoarazten dit Elizaberrin Xarritonek eman konferentzia. Galerianoaren kantuez ari zen eta haren ustez bertso horiek ez zituen galerianoak
|
berak
idatzi baina auzo zuten Katxo batek, hau Hego Ameriketan hila. Xarritonek, parreko Hazpandarrak lekukotzat hartuz, zion:
|
|
|
Herelle berantago sortu eta egungo Euskal Herrira jin balitz hipotesia aitzinatzen ahal dugu ez zuela irri antzerkiaz gauza
|
bera
idatziko. Ez baitzuen tobera ezarriko irri antzerkiaren zentroan.
|
|
2015
|
|
|
" if men define situations as real, they are real in their consequences".
|
Berak
idatzi zuen legez, gizonek egoera errealtzat jotzen badute, egoerek ondorio errealak dituzte. Bai, gizonek. ezin ahaztu botere kontua dela egoera definitzea.
|
|
|
Bere biografia ez zegoen hormetan esekitako familia erretratuen irribarre behartuetan, baizik eta bere trofeo gelan. Hango apaletatik zeuden begira
|
berak
idatzitako dozena pare bat libururen bizkarrak eta berrehun artikuluren karpetak, haietako bakoitzak Billen hirurogeita hamabi urteen alderdi edo mugarri bat seinalatzen zuela. Azken batean, hitzak ziren Billen benetako munduak.
|
|
|
Baita lasaigarria ere. Ez da egiantzekoa, ordea, poeta batek misil errusiarrek lagunduta milioi bat liburuz hornitutako liburutegi bat suntsitzea, poeta bonba jaurtitzaileak
|
berak
idatzitakoak barne. Egiantzekoa edo sinesgarria ez, baina egiazkoa bai.
|
|
|
Beraien seme alabek modu berean begiratuko diote argazkiari, jada iruntziko MiguelLizarrondo hori zuzen ahoskatzeko gai izan gabe. Hurrengo belaunaldiko seme alabek deus ulertu gabe eutsiko diote argazkiari, gure amonak
|
bere
idatzi gabeko azken paper zatitxoari bezain zalantzatsu. Eta azken horien seme alabaren batek ikusiko du nola argazkia, ordurako ilunduta, itzalita, atzamarren artean hautsetan deuseztatzen zaion.
|
|
|
Memoria transmititzeko ariketa, hau da, norberaren esperientzia paper bati eta paperetik inori helarazteko ariketa, porrotera kondenatuta alferlana dela. Nire poema hura, agian, porrot bat zen, baina nire trebetasun ezagatik poema
|
bera
idaztean, eta ez idazketaren bidez memoria partekatzen saiatzea alferlan denik. Gizaki bati gertatzen zaio, gizaki guztioi gertatzen zaigu.
|
|
|
Bai, Ezkabako ihesari buruzko eleberria idatzi zuen, baina hori eginez errelato koherente idazteko konpromisotik eta lanetik askatu ninduen. Nobelarekin batera, nik
|
bera
idazteko ardura eta larritasuna kendu zidan. Hain zuzen, ihesari buruzko nobela hura jada idatzita dagoenari esker ez naiz idazten ari idatzi nukeen errelatoa, baizik eta benetan idatzi nahi nuen beste hura.
|
|
|
1975eko eguberri bezperan, Potasetako langile batzuek etorri zitzaizkion, haren arartekotasuna galdatzera, urtean izan ziren kanporatuak gibelera hartuko zituzten esperantzan. Egun horretan
|
berean
idatzi zion enpresa publikoko Kontseiluko presidenteari, Madrilera. Honek urtarrilaren 8an erantzun zion, adieraziz afera hura jada planteatua zutela langileek Kontseiluan, eta bera zabalik zegoela elkarrizketara, eta egoera bereziren bat aztertzera.
|
|
|
aitaren biografia ahalik eta osatuena, etxekoon kontsumorako. Hasieran Joxemiel Bidadorri galdatu genion,
|
berak
idatzia baitzeukan haren inguruko sintesi artikulu bat prentsan, eta ongi idatzi ere. Joxemielek, ohi bezain lanpeturik, adeitsu jakinarazi zigun ez zuela tarterik edukiko.
|
|
2016
|
|
|
Ez dakit zergatik nekatzen garen liburuendako izen berriak asmatzen... Beti ari gara liburu
|
bera
idazten (Walt Whitman eta Luis Cernuda dira orain burura datozkidan kasurik nabarmenenak, baina zenbat halako!), beti bizitza bera bizitzen.
|
|
|
Kondeak berak itzuli zuen frantsesetik gaztelerara eta moldatu Parisen hiru urte lehenago antzeztu zen lana. Bigarrena, berriz, gazteleraz eta euskaraz Peñafloridak
|
berak
idatzia, Azkoitian baino ez zen eman aurretik, uztailean.
|
|
|
Obraren asmoa zein den, kondeak
|
berak
idatzitako Bascongadaren estatutuetan (1764) ageri da garbi, antzerkiak izan behar lukeen funtzioaz ohartarazten denean:
|
|
|
Carlosek ez zuen areago irakurri, zeren bere pentsamendua, Rosetta ren gutunari jarraika joan gabe, kako batean bezala geldituta baitzegoen hirugarren lerroan azaltzen zen erreferentzian, kanpoan, presondegiaren aurrean. Luze gabe, beste presondegi eta beste gutun batzuk etorri zitzaizkion gogora, berak ezagututako presondegiak eta
|
berak
idatzitako gutunak, eta horien artean Kropotkiri hamar urte lehenago bidalitako berezi bat. Gutun hura, orain, bere eskritorioko karpeta urdin maiztu batean zegoen, Kropotkik biak haserretu ondorenitzulitako gauzen artean.
|
|
|
Beste planeta batekoa zen, beste mende batekoa. Eta
|
berak
idatzitako panfletoa ere bai, berdin. Eta alde batera, auskalo, parekatze hark eduki zezakeen bere logika, zeren eta, jatorrian ere, bere lehen gaztetasunaren egunetan, bi sentimenduak emakumearekikoa eta nazioarekikoaelkarrekin ibiliak baitziren:
|
|
|
Donostian dagoen Jarana barrideko Muelle karrikaren lehendabiziko zenbakian genuen sorturik, 1894.eko azaroaren 10ean hain zuzen ere, eta Errenterian ziharduen lehen hezkuntzako maisu, hil baino apur bat lehentxeago soilik piano ikasketak burutuak zituela Madrilen. Bizi zela, ezezaguna zen
|
bere
idazteko grina, 1914 eko lore jokoetan aurkeztutako hiru olerkik saria jaso arte bederen. Baina geroztik hainbat lan plazaratu zituen garaiko euskal aldizkarietan.
|
|
|
Santxo Garcia Larrazabal Zumarragaren beraren iloba zen, eta Mexikon bertan zegoen; Katalina Ruizek onartzen bazuen, bere alaba Maria Mexiko aldera joan zen. Gutunaren zatirik nagusiena Zumarragak diktatua eta beste norbaitek idatzia da, alabaina, bukaeran dagoen euskarazko pasartea gotzainak
|
berak
idatzi zuen. Harrigarria gerta daitekeen arren, Euskal Herritik kanpo emandako urteak ez ziren eragozpen izan Zumarragak euskara nasai eta osasuntsua erabiltzeko:
|
|
|
1817.ean Bilboko Eleuterio Basozabal merkatariarekin ezkondu zen Markinako Erdotza baselizan eta Abandora joan zen bizitzera.
|
Bertan
idazteko zaletasuna berpiztu zitzaion edo agian argitaratzeko aukera hobea zukeen, batez ere aitaginarreba zuen Jose Basozabal zilargina inprimatzaile lanetan sartu zenetik. Hartan, esate baterako, Modo de ayudar a bien morir izenburukoaren euskal iraulketa argitaratu zuen, beti ere Zabalak zekarrenaren arabera, izan ere egun haren hatzik ez baita inon atzematen.
|
|
|
Egun batean baietz esan nuen, zaletik kidera," miembrora" pasatuko nintzela. Aurreneko gauza Escrivari
|
berari
idaztea, neure eskuz. Gutuna oraindik egongo da artxibategiren batean, seguru.
|
|
2017
|
|
|
Monjea 1164 urtean hil zen, Kolonia ondoan zegoen Deutzeko abadian.
|
Bere
idatzia heresia kasu honi buruz gorde diren iturrien artean gertakarietatik kronologikoki zein geografikoki hurbilen dagoena da. Hala ere, ikus dezagun zer dioten gainerako iturriek.
|
|
|
Zer ikusten zuten bere begi sinkronizatuek?
|
Bere
idatziei kasu egitera, bertsolariak hiru maila atzetik zebiltzan.
|
|
|
Orduan, paper hartako aurreko idazkiaren gainean, sugeak eta otsoak ikusi zituen, Blayeko zitadelan hiru urte lehenago ikusi bezala. Letra moduko batzuk agertzen hasi ziren, odol lehorraren kolorekoak, esku ikusezin batek une hartan
|
bertan
idatziko balitu bezala. Ikarak hartuta, salto batez zutik, Minaren sinaduraren ondoan berriro irakurri ahal zuen aspaldian bezala:
|
|
|
Eskutitz horiek Xabierren erorketaren egun bereko data daukate, martxoak 29: Minak nekez idatz zitzakeen egun berean hiru eskutitz horiek larriki zauriturik egonez gero; hobe pentsa liteke Dufourek
|
berak
idatzitako eskutitzak izan ahal zirela, geroago Minak sina zitzan.
|
|
|
Alvarez de Toledo, adibidez, traidore hutsa izan zen, traidore porrokatua eta amorratua, erremediorik gabekoa eta adur txarrekoa, gainera. Bere azpikeriak eta saldukeriak agerian geratzen ziren behin eta berriz,
|
berak
idatzitako eskutitzak haren arerioen esku eroritakoan. 1810eko Cadizeko Gorteetatik Ameriketako diputatuak baztertuak izan zirenean, Alvarezek horren berri eman zion Santo Domingoko gobernadoreari, baina eskutitzak bidean atzeman zituzten liberalek.
|
|
|
Hamar urte lehenago, Bittori haretxek berak emanen zuen aitaren heriotzaren berri, hildakoaren lantokian bertan. Aurreko hamahiru urteetako heriotza agiri guziak, bezpera arte,
|
berak
idatzi bazituen ere, oraingoan ezin idatzi bere hau:
|
|
|
Eta udal administrazioko euskara dela medio ari naizenez tartar honetan, hara baso kontuetan ageri diren euskarazko erlikia ttiki batzuk, hain zuzen ere Lorentzo Arratibel honek
|
berak
idatziak eta udal aktetan jasota daudenak (GUA,):
|
|
|
Hitz horiek, izendatu berritako sekretarioak
|
berak
idatzi zituen, eta laster ikusiko dituzun euskarazko ordenantzetako idazkera berbera dizute, jakina. Eta hara zer kondizio paratu zion alkateak Martin Arozenari (181 or.):
|
|
2018
|
|
|
Pablo Artxanko Zubiri iruindarrak Akullu ezizenarekin kolaboratu zuen prentsa jeltzalean, lantzean behin.
|
Berak
idatzitako Errotazainaren alaba antzezlana Iruñean estreinatu zen 1934ko inauteriko igandean.
|
|
|
Ezinbestekoa dugu aipatzea Iruñeko idazleen artean, baina Okzitaniako Tolosan jaio zen. Halere, Nabarreriaren gerraren berri badugu
|
berak
idatzitako Iruñeko gerra zibila, 1276 olerki epikoari esker. Tolosan jaio zen, bai, baina Iruñean garai lazgarrian bizi, eta Iruñean hil zen 1291n.
|
|
|
Urte ilun haietan erdaraz aritu zirenen artean Jose Joaquin Arazuri Diez aipatu nahiko nuke gure imajinario kolektiboaren eraikuntzan izan duen garrantziagatik. Iruñean jaioa 1918ko abenduaren 1ean, ez zen berez literaturgilea zentzu hertsian, baina
|
berak
idatzitako Pamplona de Antaño liburuak ospe handia eman zion eta merezi du tartetxo bat lerro hauen artean. Iruñeko argazki zaharrak eta XIX. mendeko hiriburuaren pasadizoak jaso zituen bertan.
|
|
|
Dena dela, aipatu ditugun euskaltzale horien guztien artean bat bakarra nabarmendu bagenu (besteen ekarpenak gutxietsi gabe) Arturo Campion eta Jaimebon hautatu genuke. Arturo Kampion,
|
berak
idazten zuen bezala, izan zen distiratsuena eta, bere itzalaren tamainarengatik, guztien aitalehena. Iruñeko Txapitela karrikan jaio zen 1854ko maiatzaren 7an, eta Donostian hil zen 1937ko abuztuaren 18an.
|
|
|
Pablo Fermin Irigarai Larreko auriztarra Iruñean bizi izan zen 1915az geroztik 1949an hil arte, zirujaua eta Ospitaleko zuzendaria izan baitzen, eta euskal idazle oparo eta euskaltzale saiatua; lehen etxebizitza San Saturnino karrikan izan zuen, eta gero, etxe handi berri bat, Bigarren Zabalgunean. Larrekok
|
berak
idatzi zuen XX. mendeko lehen euskal artikulua Iruñeko erdal prentsan, La Tradicion Navarra egunkarian, hain zuzen, 1910eko otsailean, Feriri goitizenarekin, Baztandik igorria, han baitzebilen lanean. Honatx artikuluaren pasarte bat:
|
|
|
Añes errudun sentiaraziko zuen kexu giroan, etengabe. Argi zuen gutuna ez zela
|
beretzat
idatzia: Añes ez da poloniarra, ez du inoiz permanenterik egin; Parisera joan zenetik, oporretan baino ez da itzuli etxera.
|
|
|
Memoria horiek ez ditu inork irakurriko, izaten duten orrialde bolumenagatik materialki ezinezkoa delako, eta administrazioak berak ez duelako inor izendatu paper horiek ganoraz irakur ditzan. Maiz, ikuskariak ikastetxeari exigitzen dio halako edo holako dokumentua idatzi behar duela, eta dokumentua
|
bera
idazten asteak eman ondoren, apal batean artxibatzen da dagokion kontrol orrian" tik" eginda.
|
|
2019
|
|
|
Garbiena eta aipamenezko biñeta batez aureola egina Francisco Ferrer-ena zen. Zankarrotek
|
berak
idatzia zuen bertan, letra magistralez: " SANTUA".
|
|
|
(Foster, 2001, 155). Marxen abiapuntua Liebig kimikari eta agronomo alemaniarraren lanak dira, zeinari miresmen handia erakusten dion
|
bere
idatzietan: " Liebig en meritu hilezkorretako bat kaltegarria dena; hau da, nekazaritza modernoaren alde suntsitzailea, natura zientzien ikuspuntutik aztertu izana da" (Marx, 1970, 638).
|
|
|
Baina onartu beharra daukat gertakari haren ostean ohitura bitxia geratu zaidala iltzatua. Hotel batean nagoen bakoitzean, logelako koadroa edo koadroak jaisten ditut eta buelta ematen diet zerbait ote dagoen
|
bertan
idatzia egiaztatzeko. Ohitura bitxia, onartzen dut, baina zeremonia iniziatiko moduan, logela hartzen dudan hotel orotan praktikatzen dudana.
|
|
2020
|
|
|
Hona hemen beste poema, Lizardik
|
berea
idatzi zuen garai bertsuan Luis Cernudak ondua, neuk euskaratua:
|
|
|
Horretaz idazten du poetak Nevadako trenbide gainetik, berriki lortutako maitemintze iragankorren garai askatzaile batez, alegia; baina afera haiek dakarzkioten minei zein tristeziei uko egin gabe. Poema biak urte
|
berean
idatzi ziren, 1929an zehazki. Bi egileak poeta gazte dira:
|
|
|
—Unamunok
|
berak
idatzi zuen esaldi pare bat Cabrerari buruz, haren gorazarrean, gainera.
|
|
|
Egun hartan
|
berean
idatzi zion gutun bat Leyre Olcozek Julia Trecet gobernuburuari. Oraingoan ez dago beste jasotzailerik.
|
|
|
Leyre Olcozena, hurbileko jendearena," odola eta gurutziltzaketa eskatzen duen koru madarikatua" rena. Barrosek ez zuen nire azalpenik behar, kutxa gotorren batean dauzkan jatorrizko dokumentuez gain liburu bat nahi zuen, oraingoan nire zuzenketarik gabea baina nire iruzkinen batekin; hots, aurrekoan emazteak aukeratu laguntzaile berarekin, esku
|
berak
idatziriko tartekatzeekin.
|
|
|
—Ez,
|
berak
idatzitakoak. Gaztaroan, hain zuzen.
|
|
|
Gaixotasunak hauskortasunean eta zaurgarritasunean bizitzera bultzatu zuenez, horrek mundu ikuskeran eragin zion, eta baita
|
bere
idatzien estiloan ere, apalago eta onarberago agertzen baita. Xabier Leteri buruzko Sautrelaren atal batean azpimarratu zuen Jose Anjel Irigaraik barruranzko joera hori:
|
|
|
Gaixotasunaren esperientziak eragindako aldaketa espiritual, fisiko eta psikologikoek aldaketa estetikoa ere eragin zuten Xabier Leterengan. Zentzuak antzaldatu zitzaizkion, eta
|
bere
idatzietan eragin nabarmena izan zuten aldaketa horiek.
|
|
|
|
Bere
idatzietan, bai poemei dagokienez eta baita abestiei dagokienez ere, erraz antzeman daitezke oinazearen eta sufrimenduaren zipriztinak, giro horrek baldintzatutako bizitza baten kontaerak, gogoetak, sentipenak. Hala ere, gaixotu ondorengo argitaraldietan aldi berean antzeman daitezke baita ere plazera bilatzen duten hitz sortak, sufrimendua arintzeko beste bide bat jorratzen dutenak.
|
|
|
Izan ere, gaixo kronikoengan denboraren joana kontrolatzea oso zaila suertatzen da, Xabier Letek berak esan bezala denboraren pauta eta erregela psikologikoak nahastu egiten baitira. Poeta oiartzuarrari ere aldatu zitzaion denboraren kontzepzioa gaixotu zenez geroztik, eta denbora bizitzeko bestelako modu bat garatu izanak arrastoa utzi zuen bai
|
bere
idatzietan eta baita bere pentsamenduetan ere. Ordutik aurrerako bere tonua momentuko bizipen pertsonalengan zentratuagoa da; iraganera bidaia bat egin nahirik batzuetan edo artean iritsiko zela ere ez zekien etorkizun bati begira, harekin amets eginez edota denboraren joanak ekarriko zuen heriotzarako prestatzeko ahaleginean.
|
|
|
Han hor hemen topatu nituen
|
berak
idatzitako kantuak eta ordura arte irakurri ez nituen Xabier Leteren beste liburu batzuk.
|
|
|
Modu horretan eta pixkanaka hasi nintzen
|
berak
idatzitako beste hainbat testu deskubritzen. Ez ninduen, ez, atsekabeak hartu.
|
|
|
Bianditzek Leterentzat zuen garrantziaren jakitun da Anjel Lertxundi.
|
Berak
idatzitako Zu nobelan, idazlea bera gaixo dagoen emaztearekin doa autoz ospitalera:
|
|
|
Eskeintza diskoko gainerako kantu guztiak
|
berak
idatzitakoak dira. Desesperatuki behar duen aberri ilunari hitzak eskainiz hasten da, halabeharrez maite behar duen Euskadiri esanaz alferrik dela" ez zaitudala maite oihukatzen badut", maindire odolduen artera gauero eraman dezala uzten diolako.
|
|
2021
|
|
|
Azpimarragarria iruditzen zait hona aldatu dudan aipuaren hirugarren paragrafo laburra, zeren argi erakusten baitigu Aldudeko medikuak arrangura handiarekin bizi zuela euskararen egoera gero eta disgregatuagoa. Etxepare medikuak prosa supradialektal baten beharra du
|
bere
idatziei nolabaiteko proiekzio kulturalik txertatzekotan, eta jakina, euskara aglomeratiboa hobetsi zuen, euskara ekumenikoa. Ordutik hona baina, ez dakit norainokoa izan den egoeraren aldaketa, eta, dagoenekoz euskara batuaren berrogeita hamar urteak arrandiaz ospatu diren arren, nire ustez egungo egunean ere hain justu Etxeparek aipatu aldaxkatze eta sasitze demaseko horrexek presagiatzen digu etorkizun nahikoa beltza, euskararen proiekzio kulturalari doakionez.
|
|
|
Haiek guztiak Xerezade modukoak izan ziren, eta irudimenaren ahalmenari eta hitzenganako fedeari esker salbatu ziren. Franklek
|
berak
idatziko zuen gero ezen intelektual askok, paradoxikoki, gorputzez osasun makurragoa izanagatik, hobeki jasaten zutela Aushwitzeko bizimodua preso indartsuago batzuek baino. Azkenean —dio judutar jatorriko psikiatrak, gutxiago sufritzen zuten inguru lazgarritik aldendu eta babesa norberaren barrenean bilatzeko gauza zirenek.
|
|
|
Haren zirriztu eta zokoek jakin mina pizten diote; izan ere, urte askoan idazleak beste idazle batzuen liburuak itzultzea izan du ogibidea. Bere idazmahaian eseri, liburu bat frantsesez irakurri, eta, ondotik, ahalegin handiz, liburu
|
bera
idatzi du ingelesez. Egia esan, liburu bera da, eta ez da liburu bera, eta horregatik lantegi hori harridura iturri izan zaio beti.
|
|
2022
|
|
|
Nago baina, kezka handiagoa duela mitoaren espektakuluarenbiktima izateaz edo hori bere izanaren gainetikoa bihurraraztea. Irakurleak horiez jabe egitea nahi du idazleak halaxe eman du aditzera askotan,
|
berak
idatzia irakurleak osatzea nahi du, orduantxe izanen baita idazle. Irakurketa idazlearen lanaren egokitzapena da.
|
|
|
Karmele Igartua oso irakurle ona zen, eta
|
bere
idatzien zuzenketa oso loturik zegoen ozenki irakurtzeko prozesuarekin, baina aldi berean, poesia liburua liburua zen, eta idazle eta liburu bakoitza irakurlearen toki eta denbora bat konpartitzeko eta intimitatea sortzeko espazialki ere pentsatua eta sortua dago.
|
|
|
Mahai gainean joan den astean kaskagorriak sinatu zuen dokumentua. Notarioak irakurtzen dio
|
bertan
idatzia dagoena eta, ondoren, galdetzen dio nola egingo duen ordainketa. Laster ofizialki A hirukoitza izango den emakumeak hitzik gabe ateratzen du banketxetik eman zioten paketea eta horrekin batera, Barrikadasek landutako pasaportea.
|
|
2023
|
|
|
—Bernart Etxepare 1480 inguruan jaio zen Nafarroa Beherean, Garaziko eskualdean, eta
|
berak
idatzi zuen Linguae Vasconum Primitiae, euskarazko lehen liburu inprimatua, 1545ean Bordelen argitaratu zena. Nafarroako Erresuman 1512tik aurrera izandako gerra eta istiluek bete betean harrapatu zuten, eta, bere poemetako batean dioenez, preso ere egon zen Biarnon, Nafarroako erregeak aginduta.
|
|
|
Katalina Erausoren izena handik eta hemendik barreiatutako agiri batzuetan ageri da, baina batez ere berari buruz dakiguna da Katalinak
|
berak
idatzita utzi bide ziguna. Autobiografia horren arabera, Katalinak 1585ean ikusi zuen argia lehenbizikoz, baina bataio agiriak, ordea, 1592ko data dakar.
|
|
|
Jokabide hori gaitzetsi edo epaitu gabe, komeni da hori jakitea inoren autobiografia irakurri baino lehen. Katalina Erausok
|
berea
idatzi zuenean ez zuen zertan bestela jokatu.
|
|
|
Kasurako, Perez Navarrete kapitainak ziurtatu zuenKatalina, beste izen bat zuelarik, 1608an ezagutu zuela Arauko aldean eta ordurako alfereza bazela (nekez lor zezakeen Katalinak urtebetean alferez gradua hamasei urterekin aurreko urtean komentutik ihes egin bazuen). Katalinak
|
berak
idatzi zuen 1624an Nueva Granadan Julian Kortazar artzapezpikuarekin egonzela; baina hori ezinezko zuen, Durangoko artzapezpiku hori urte horretan ez baitzegoen Nueva Granadan, urte bi geroago (1626) hara heldu baitzen eta Katalina Ameriketara itzuli baino lehen hila zen (1630). Tarte horretan Katalina erromes ibili zen Europan barna.
|
|
|
Mundua eta hizkera ere aldatu nahi izan zuen neska bat izan zen," belaunaldi marginaleko" edo" mimeografoaren sasoiko" poeta, kritikarien etiketen arabera. Ana gazte geratu zen betirako,
|
berak
idatzitakoak bizi bizirik utzi zituen behintzat, hogeita hamar urterekin, gurasoen Copacabanako apartamendura igo eta bere burua zortzigarren pisutik bota zuenean.
|
|
|
Idatziz, eskuizkribuz, egiten bazuten ere, ez zuten beren izenik ematen eta ohiko langile arruntak ziren. Salbuespen nabarmena Jean Pierre Saffores (17991855) atharraztarra da; zapatari lanbidez, 70 pastoral gordetzen omen zituen etxean, gehienak eskuizkribu zaharren kopiak, bai eta
|
berak
idatziak ere.
|