|
2006
|
|
|
Dudaguztiakdeusezteko testigutzabatbeharkolitzakebaina, horieskuratukoezdegunez, zukaurkitutakoanahikoadeJaderizkiot, BerdabiokomonetariaJosephdeEtchagaraizela baieztatzeko (konturatualzera Etchagaraiidaztekoeralparraldekoeradela, lparraldekoaote genduen gure Joseph?
|
Bera
ez baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela, bere aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofiz... Ezpentsagero hainerreza denik moneta moldeak prestatzea hain txikiaketafinakizanik; ezetaeremetalaurtutzekolabeaketaarragoakeskuraedukitzeaeta hori guzia Elaman edukiko zuten.Beraz abizenak eta familiak aztertzeak ez du sentidu gehiegirik.
|
|
2008
|
|
|
(Namen wie Derro, > sind dagegen wegen des Anlauts wohl kaum baskisch: B.u.I.> 41). Baina lehen aipatu dugun erro teoriaren ara
|
bera
ez dago eragozpenik aitzin euskal erroak hasieran d > izan zezan, zenbait bisila boen bigarren silabak (arestiagoko erro bakarreko morfemak) erakusten duen legez. Gogora dezagun hemen De Rijken (1992) da > aitzin adizlagunari buruzko berrerai keta eredugarria.
|
|
|
Ez zaigu ahaztu behar ez zuela, Barandiaranen gisa, Azkuek aleman eskolako etnologia formakuntza izan.
|
Berak
ez zuen etnografia hutsaren egiteko irritsik. Garai hartan, ordea, euskal kultura gaitzetsia zen eta buruaren zutitzen hasia.
|
|
|
Aspalditik dakigu latinetik hartutako erregek erregina> egin zuela femeninoa, latinean ERREGINA zelako hitza zein erromantze modura moldatu zuelako, eta hortik euskarak ahal izan du atzizkia: erregina, > (hemen malgukari bezala, birj. >
|
bera
ez da ezer euskeraz, ezin da segmentatu, baina eredu bezala badu bere funtzioa; erreginan, ordez, eranskaria dugu, ahal delako, ina> morfema bezala kendu), baita beste batzuk ez hain ezagunak ere: koinatu>/ > koinata> esate baterako.
|
|
|
Bigarrenik, lesakarra bera Euskara Batua egiterakoan bere hizkeratik abiatzen bada, euskara zuzenagoa eta biziagoa egingo du. Askozaz zuzenagoa eta biziagoa, ez
|
berea
ez inorena ez den eredua erabilita baino.
|
|
|
Corpusean garbi agertzen da saio bat bera ere ez dela zuzenean ipuin batekin hasten; sarrera batek beharrezkoa dirudi. Ipuin kontalaria eta entzulegoa kontestu enuntziatibo berean aurkitzen diren momentutik lehen ipuinaren hasierara (bazen behin?) heldu arte, badira berbazko nahiz ez berbazkoak diren produkzioak ipuinari
|
berari
ez dagozkionak. Honi deitzen diogu ahozko ipuin saioaren sarrera aurkezpena.
|
|
|
Azkaratek (1991) kategoria aldaketa ere aipatzen du, adierazgarria izan baitaiteke osagai bat lotuta doanean eta beregain darabilgunean kategoria
|
berekoak
ez izatea.
|
|
|
Mugako eraikuntzen gaia (baliabide lexikoen artekoa, nahiz lexikoaren eta sintaxiaren artekoa) guztiz interesgarria eta gaurkotasun handikoa da3 Baina batzordeak elkarren ondoan aipatzen dituenei begiratu besterik ez dago jabetzeko aski gai zabala dela, muga arazoak sortzen dituzten eskuineko osagai lexikoak gisa
|
berekoak
ez izaki. Nolanahi dela ere, garbi dagoena da istilu iturri ez direla erdi atzizki dei
|
|
|
Alta Erramouspek
|
bere aldetik
ez zuen ere sustatzaile eskasik pilotarako bide idekitzalez. Aldudeko Esnaasu bere sorlekuan eta Alduden berean ez zituena orduko putiko guziak pilotari, ala Monlongtarrak, Argagnon, Aderiz, Zubillaga, Harriet bat edo holakoak, lehen horien pilota lekutik haste.
|
|
|
Alta Erramouspek bere aldetik ez zuen ere sustatzaile eskasik pilotarako bide idekitzalez. Aldudeko Esnaasu bere sorlekuan eta Alduden
|
berean
ez zituena orduko putiko guziak pilotari, ala Monlongtarrak, Argagnon, Aderiz, Zubillaga, Harriet bat edo holakoak, lehen horien pilota lekutik haste. Eta ez ahantz jada ere zer pilotari herria izana zen Aldude, Gozterratxu apez anaiekin, Mutuberriatarrak eta holako!
|
|
|
behin segurik bi apezek, Etchebarne eta Labadie, jokatu zutela Bardozeko plazan hango bereko hiru herritar hoberenen kontra. Ezagutu baitugu guhauk pilotari onik herri hortan, Diribarnebarrak, Dirassartarrak eta beste, ikus beraz hortarik
|
beretik
ez ahal zirela txarrak partida hori bururatu zuten bi apezak. Orain ez dira, damurik, han bat aipu Bardozeko pilotariak.
|
|
|
–Eztabaida honetan, aparte bakoitzak agertzen dituen gustu partikularrak, nahiz eta hitza
|
bera
ez datorren, errealismoan dator oratua. Joan San Martinetzat, lehen esan denez, Euskaldunak poemak ez zion erantzuten 1960ko hamarkadako euskal gizarteari eta, zentzu honetan, ez zen errealista.
|
|
|
Deserrotzea erabatekoa al da, ala zeozer, arrastoren bat, gordetzen da? Carlosen erantzuna erradikala da,
|
berak
ez dauka zerikusirik Bazter deitzen zuten horrekin. Marckek bere« evil basque character» aipatzen dion bakoitzean zera erantzuten dio Carlosek,« ez zela herriei zegokion senik, senak, izatera, banakoarenak zirela, bizimoduak, paisaiak, gizarteak zizelkatuak baina banakoarenak» (ibid.
|
|
|
Ezenarrok sinetsi gura du, Sarrionandiaren pastitxea egiteko,
|
bera
ez dela jada« hangoa». Euskaldunak arraroak direla esaten dion amorante bati?« hainbeste hilketa, hainbeste izugarrikeria»?
|
|
|
Ene lantto honek ez du leku handirik beteko. Egia da Zuberoak
|
bere aldetik
ez duela eremu gehiegi eta sobera hartzen Euskal Herrian. Halere balio du zuberotarrek Jean Haritschelharri diogun zorra hemen aitor dezagun, gure atxikimendua halaber agertuz.
|
|
|
Ideia erreformazaleen eragina suma daiteke halere batzuetan. Ohargarria da, adibidez, azken judizioa, infernua eta parabisua, damnazioa eta salbamendua, aski luzeki aipaturik ere, nehon purgatorioaren nozioa (eta
|
beraz
ez hitza bera ere) ez dela agertzen Echepareren kopletan. Bistan dena, ezinezkoa da jakitea isiltze hori nahizkoa izan zen, ala ustegabekoa, baina kontuan izanik garai hartan purgatorioaz izan ziren eztabaidak (gogoan izan induljentzien auzi bizi bizia kontu hari zerraiola), badaiteke orduko eztabai den ondorioa dugun isiltze horretan.30 Purgatorioari buruzko doktrina franko berant arautu zen arren (Emery 1999), 31 haren kultoa biziki zabaldua izan omen zen XV. mendearen bigarren partetik aitzina Frantziako hegoaldean (ikus Fournié 1997).
|
|
|
–Literatura? hitza
|
bera
ez du era biltzen. –Obras de J. d. Etcheberri?,. De Re bibliographica?, eta horrelako erran moldeak baliatzen ditu.
|
|
|
400 or.). Lafittek Vinsoni jarraitu zion, bere bozkarioa ezin gordez haatik, esanez Eskualdunak ehortzi zuela Réveil> apaiz jalea 10 urteren buruan (1941: 68; 1971: 24);
|
beraz
ez bide zuen Réveil> ezagutu. Lafitteri jarraitu zion Villasantek, bere aldetik Baionan ateratzen zela gehituz (1979: 198), eta Villasanteri S. Onaindiak (1974: 346).
|
|
|
Axularren aitzinalde, > barrenalde, > > edo gibelalde> modukoetan, leku zati bat adierazten da lehenik eta behin. Posizionaltasuna alde k ematen dio, bai, baina lekua
|
bera
ez dago ezinbestean alde> elementuan, aitzin, > barren, > gain, > gibel> horietan baizik. Alde handia dago, alde horretatik, gure barrenalde>/ > gainalde> modukoetatik alemanezko138 Richtung> > Gegenrichtung> (Henzen:
|
|
|
Maria Urkixorekin,
|
beraz
ez zuen arazorik izango bertan idazteko.
|
|
|
Ikusten denez, Azkuek, Eleizaldek eta Campionek akordio bat lortu zuten, baina erabakia, inondik ere espektatiben oso azpitik geratu zen. Gregorio Muxikak Azkueri idatziriko gutun batean ziotson bezala, «Lo que me extrañó fué que el acuerdo rezara solo para cuando la Sociedad escribiera oficialmente, pues la idea de todos era adoptar un acuerdo para cuanto se publicara en la Revista, fuera quien fuera el autor»197 Akordioak,
|
beraz
ez zuen aldizkariko euskal idazle guztientzat balio, eta, ondorioz, are gutxiago bihur zitekeen eredu Euskal Esnaletik kanpokoentzat. Hirukoteak ez zuen kontsentsu osora iristen jakin, eta beraz Akademia baten ernamuina izateko itxaropena ezerezean geratzen zen.
|
|
|
Egoera horretan, Azkuek eta Campionek, beren gehiengo soilez, erabaki izan balute t, s erabili behar zela Euskal Esnale aldizkari osoan, idazle guztien idazkietan barne, Eleizalde ez bide zen prest egongo halako akordiorik sinatzeko:
|
berak
ez zukeen inondik ere onartuko bere izenean idazle jeltzaleen artikuluei tx > t, s aldatzea. Hortaz, akordio mugatuago bat egin zuten, Eleizaldek ere sinatzeko modukoa:
|
|
|
«nuestro criterio acerca del signo apropiado coincide por entero con el de J. dar K.»), hala ere, auzia EuskalEsnaleari zegokiola argudiatuz hara zuzentzeko eskatzen zioten adeitsuki Jemeini201
|
Beraz
ez ziren agintari jeltzaleak izan, ez eta beren egunkari ofiziala ere, EuskalEsnaleko akordioa zuzenean kuestionatu eta hartaz debatea ireki nahi izan zutenak. Baina zeharka, akordioarekiko «neutral» mantentzean («ez da gure arazoa, ez da gure akordioa» esaten ari ziren inplizituki) eta sabindar gazte baten iritzia berenarekin bat zetorrela adieraztean, akordio hari pisua kentzen zioten.
|
|
|
Azkueren produkzioa
|
bere baitan
ez ezik, garaiko euskalgintzaren testuinguruan ere azter daiteke. Hain zuzen horren inguruan bada Paulo Iztutetaren lan jakingarri bat, XIX X X. mendeen arteko euskal autore nagusien ekoizpena erkatuz3 Zehazki Azkue,. Orixe?, Barandiaran, Lekuona,. Aitzol?, Lafitte, Zaitegi eta Mitxelenaren lanak modu konparatiboan aztertu ditu.
|
|
|
Liburu hori osatzeko erabili zituen ereduak hauek izan ziren: «Ni geien argitu nauen izkiralariak, Astarloa, Zabala ta Campion daiz [dira]; eta euroei ezer kendu bage, neure ama maitea
|
bere
ez iakinean izan dai nire irakaslerik onena»90 Izan ere Izkindean Astarloaren Discursos Filosóficos sobre la lengua bascongada liburuko anitz proposamen eta ideia abiapuntutzat hartu zituen. Arturo Campion eta Mateo Zabalak egindako lan enpirikoek Astarloarengandiko ekarri filosofikoa mugatu arren, durangar autoreak pisu gailena zuen.
|
|
|
Baina berriki irekitako kale guztien izendapenak gaztelaniaz jarri izana deitoratzen zuen. «Lenago erri ta kale ta et, se, guztiak genduzan euskerazko izenekoak.» Arazoa
|
beraz
ez zen kaleen izenena soilik, erdara Euskal Herriko paisaia linguistiko osoan zehar hedatzen ari zela baino. Nolanahi ere, Bilboko zabarkeriaren aurrean(« ¡ ¡ Astarloan izenean [Bilbon] eginiko kalea bere erderazko izenduna da!!»), Donostiako eredua aipatzen zuen, urte hartan kale izenak jartzen ari baitziren.
|
|
|
Aldizkari horrexetan euskarazko egunkari bat sortzearen inguruko debatea piztu zen urteen artean, Ormetse, tar P. A. eta aita Arbelaitz kaputxino nafarraren eskutik. Beste hogeitamar bat iritzi ere azaldu ziren ideiarekin bat eginez494
|
Azkuek
berak ez zuen EuskalEsnaleko debatean parte hartu, baina interesez segitu zuela dirudi. Are gehiago:
|
|
|
|
Beraz
ez zuen Izkindea soilik bere katedrarako idatzi baizik Diputazioaren, babespean. Bizkaia, osoan, testu, liburu, ofiziala bihurtzeko asmoz.
|
|
|
Egile beraren beste artikulu bat ere agertu zen 1897ko erdialde hartan Euskal Akademiaren alde58 Eta testuinguru horretan Azkue, lehendik ere Euskal Akademiaren zale zena, proposamen artikulatu bat idaztera animatu zen, Donibane Lohizuneko Abadiaren lore jokoetan aurkeztu zuena 1897ko abuztuan59 Testua Euskalduna aldizkarian agertu zen osorik zenbait hilabete geroago, sinadura gabe, baina Donibane Lohizunen aurkeztu zela zehaztuz.
|
Beraz
ez da dudarik Azkuerena dela60 Bases, para, la, creación, de, una. Academia, de, la, lengua, vascongada izenburupean, hasteko proposamenaren zergatia agertzen zuen:
|
|
|
60 Testu honen zati bat, Azkuerena dela aipatuz, Cosme Txurrukak 1897.11.20an Azkueri idatzitako gutunean kopiatzen du (bere desadostasun puntuak adierazteko).
|
Beraz
ez dago Azkueren egiletzaren inguruko inolako zalantzarik.
|
|
|
Broussain salbuespen bat izan zen, Iparraldeko aurreneko abertzaleetakoa. Nolanahi ere
|
bere inguruan
ez zuenez gogaiderik, momentuz lore joko eta gisako ekitaldi euskaltzaleerregionalistetan parte hartzearekin konformatzen zen. Hala agertu zen 1897an Donibane Lohizuneko euskal festetan.
|
|
|
Jakin du, izan ere, Sabino Aranak baiezkoa eman duela eta burubelarri ari dela ortografia bateratzeko kontu horiekin. Erroerrotik aldatzen du Aranaren partehartze horrek panorama guztia.» Izan ere, «Aranak eta Campionek parte hartuko duten biltzar baten aurrean,
|
berak
ez dauka ezetz esaterik. Ez luke gero aginteindarrik izango, «Hendaiako ortografia»ri aurre egiteko.
|
|
|
84).
|
Beraz
ez da osoki baieztatzen Azkue jabetu zenik baina horixe susmatzen du Zalbidek.
|
|
|
Biltzarrean onartutako proiektu hori, hasteko ez da berea.
|
Berak
ez zukeen, inoiz, hain txosten «berezia» egingo, are gutxiago halako «reglamento»kutsuko lanprograma ezarriko. Hori da, ordea, gutxiena.
|
|
|
Hola gauzak bideratu guran, 1902ko martxoan batzar bat antolatu zen. Une hartan, Hondarribiko kongresua bertan behera uztea aipatzen zuten iritzien aurrean Azkuek argiro adierazi zuen
|
berak
ez zuela aukera hura galdu nahi, Akademiaren sorrera kongresuari lotuta (ez horren aurka) ikusten baitzuen: «Akademia sortu bear bada (eta nere ustez gauza bear bearra da), Biltzarre biziaren barrenean bizia erne liteke; baiño Biltzarre ori ilten bada, bere erraietan aur bizia ernetea gauza zaila, nekea eta oieza izango genduke»140 Arbelbide eta Broussain ez ziren ordea askorik fidatzen, eta kongresua Aranaren bidetik ezin ateraz gero pentsatua zeukaten alternatiba:
|
|
|
Intrantsigentzia zeren bere irizpideak per, se onak edo txarrak izatetik haratago kongresuko gehiengoaren aurka ezarri nahi izan zituen. Hasieran ez zen kontziente izan (ez
|
bera
ez besteak), baina 1902ko otsailean argi zegoen ez zuela kongresukide gehienen sostengua eta hala ere Hendaiako onespen teorikoa argudiatuz (batean oinarritu zena) bere proiektuan tematu zen. Gero, hein batez atzera egin zuen, baina hala ere, proposatu zuen erdibidea bere erara egin zuen, gehienek (ez soilik Azkuek) irizpide teknikoa gurago izan arren.
|
|
|
298 Narciso Estenagari Azkuek 1924.05.13ko gutunean (in ABA EUS 1924). Estebanagaren erantzunik ez da gordetzen, eta
|
beraz
ez dirudi ezer egin zuenik.
|
|
|
Propioki eta zuzenean katedrako klaseen fruituei bagagozkio emaitza mugatuagoa izan zen. Izan ere, katedra
|
bertatik
ez zen euskaraz prestaketa aparta zuen ikaslerik irten, ez euskal idazle aipagarririk, edo euskal hizkuntzalaririk, ezta antzeko beste ezer ere. Katedraren baldintzak eta testuingurua present izanik, ordea, nekez espero zitekeen lortu zena baino gehiagorik.
|
|
|
Ikasten segitu nahi zutenei hurrengo urtean klase
|
bera
ez emateko, eta euskara maila bat zuten ikasleei, hasiberriei baino eduki garatuagoak eskaini ahal izateko, Azkuek bere kargura bigarren kurtso bat ireki zuen institutuan. Hola 1895etik kurtso bik funtzionatu zuten (ikus 3 grafikoa).
|
|
|
Azkuek, partikularki segitu zuen ataza horretan, gipuzkeran oinarrituriko euskalki literario baten alde. Zuazoren tesian aurki daitezke egoki bilduta horren inguruko hainbat erreferentzia, eta
|
beraz
ez ditut hemen errepikatuko424.
|
|
|
Testu honetan nabaria da Azkue autonomiaren alde pertsonalki inplikatzeko prest zegoela, nahiz
|
berak
ez zuen ekimenaren protagonismoa hartu nahi. Deigarria da, edozein kasutan, 1921eko gutun honetan Luis Eleizalde «separatisten buru» gisa aurkeztea, noiz eta alderdi jeltzalea bitan zatitzeko zorian zegoenean, eta hain zuzen Eleizalde moduko posibilista autonomisten eta Eli Gallastegi moduko indepentisten arteko eztabaida latzengatik.
|
|
|
Hola, XIX. mendearen azken urteetara heltzean, zazpi probintzien lurraldetasun ideia airean zebilenetarik bat gehiago zen, eta ziurrenik hura baino entzutetsuagoak ziren hirurak bat eta laurak bat, edo are euskal probintziek
|
beren artean
ez zutela loturarik izan behar zioten ikuspegiak. Gaztelaniazko aldizkarietan erabiltzen ziren izenetan ere argi ageri da garaiko ziurgabetasuna, ordenarik gabe tartekatzen baitziren Provincias Bascongadas, País Vasco, País Vasco navarro, País Euskaro, Euskalerría, Euskeria, Euzkadi eta beste zenbait izen.
|
|
|
Beraz zahartzaroa eta gerra
|
bera
ez ziren nahikoa oztopo Azkuerentzat Euskal Herri osoan zehar ibiltzen saiatzeko (nahiz azkenean ez zuen antza bidaia hura egin ahal izan). Honekin guztiarekin koherentzian, Azkuek mugaren alde bietako datuak jaso ez ezik, lan intelektuala ere Euskal Herri oso mailan burutu nahi izan zuen; Iparraldeko euskaltzaleekin harreman estua mantenduz (Pierre Broussain, Jean Baptiste Daranatz, Jean Pierre Arbelbide...); bere operak Bilbon bezala Baionan ere estreinatzeko asmoa agertuz (bietan euskaraz) 108; eta Euskaltzaindi baitan mugaren alde bietako lankideekin arituz.
|
|
|
Azkuek bada, garai hartan arrazen inguruan zegoen uste orokor horrekin bat egiten zuen. Dena dela
|
berak
ez zuen ezer idatzi arraza kultura lotura azaltzeko. Beraz berdin kontsidera zezakeen euskal kultura euskal arrazaren emanazio, zein beste gabe euskaldunen ezaugarri bat gehiago, hizkuntza edo musika bezalaxe.
|
|
|
Aldiz, Azkuerentzat, euskal arraza egon bazegoen, eta, hein batez, familia mailan behintzat, euskal jatorria zaindu nahi zuen. Baina
|
beretzat
ez zen arraza euskalduntasunaren funtsa, ezta bere kezka etengabea ere. Azkuerentzat, aurreko puntuan ikusi denez, ardura nagusia herriaren hizkuntza eta kultura aztertzea eta mantentzea zen, eta euskalduna ez zuen arrazak egiten baizik hizkuntzak.
|
|
|
Printzipioz arrazoi taktikoetan funtsatzen zen Azkue separatismoa arbuiatzeko («seríamos en poco tiempo devorados»:
|
beraz
ez da komeni). Baina, ondoren, eta politika saihesteko adierazpenak baziren ere, pasadan bere ideal politikoa agertzen zuen, bere ikuspegi historikoarekin bat zetorrena:
|
|
|
Independetziaren ordez nolako erregimena gura zuen ere, itxuraz, ez zuen definitzen: «con quién se haya de aliar nuestro país, o quién haya de ser el soberano común de nacionalidades mancomunadas o simplemente aliadas son problemas que a mí no me incumbe resolver»145 Baina esaldi honetan, ohargarria da auzia ebaztea
|
berari
ez zegokiola esatearekin batera zeintzuk aukera aipatzen zituen: nazionalitateenmankomunatzea subirano batenagintepean, edo bestela nazionalitateenaliantza soila.
|
|
|
Zinkunegik, eransten zuen, berak bost urte lehenago Euskal Esnalen esan bezala sortu izan balitz Akademia akaso harrera hobea izango zuela. Edozein kasutan,
|
berak
ez zion autoritate osoa ukatzen Akademia honi, eta zain geratzen zen, aurretiaz erabaki gabe hari men egin ala ez («norbaitek galdetu leiket nik nola artuko ditudan irasi dan «Academia»ren erabakiak[...] darantzuyoket oraindik ez dakidala»).
|
|
|
eta. Kirikiño? pertsona
|
bera
ez izatearen alde dago, gainera, 1921ean Oiartzunen egin zen euskal idazleen jaian, partaideen artean. Abertzale, ezizendun bat aipatzen dela, Mungiakoa dela zehaztuz (beraz ez litzateke Bustintza).
|
|
|
pertsona bera ez izatearen alde dago, gainera, 1921ean Oiartzunen egin zen euskal idazleen jaian, partaideen artean. Abertzale? ezizendun bat aipatzen dela, Mungiakoa dela zehaztuz(
|
beraz
ez litzateke Bustintza). «Oyartzungo jai ederrak», Euzkadi, 1921.06.21 (orain in. Kirikiño?, 1984:
|
|
|
hori, bere irizpideekin bat zetorrenez, berezkoa bailitzan onartzen eta txalotzen zuen.
|
Beraz
ez zuen. Kirikiñok, euskal idazle bakoitzaren borondate askea defenditzen baizik Arana Goiriren autoritatea oroz gaindi ezartzen.
|
|
|
Euskaltzaindiak Araba, Bizkai, Gipuzkoa eta Nafarroako idazleen artean izandako oihartzun zabalagoak behintzat horixe pentsarazten du. Nolanahi ere Hegoaldeko ordezkaritza
|
bera
ez zen perfektua suertatu. Hola, Akademia baitan kide jeltzaleen ekarpenak hasieran espero zitekeena baino gutxiago eman zuen.
|
|
|
Eta Euskal Herrian aritu zen aurrenetariko intelektuala izan zen, euskaraz segurki lehena. Bere atzetik beste batzuk etorri ziren, adibidez EuskalEsnaleko Gregorio Muxika, edo perfil politizatuagoa(
|
beraz
ez hain intelektuala) zuen. Kirikiño?, eragin esparru mugatuagoaz (Hegoaldera begira edo are soilik Bizkaira orientatu baitziren).
|
|
|
Gutun honetan, gainera, Azkuek bazuela Eleizalde, euskalgintza baitan, nortzat agertzen du («la consideración que a mí como a todo vasco que esté al corriente de nuestro movimiento literario nos merece [su] personalidad»). Debatea nahi zuen guztiari irekitzeak, ordea, Eleizalderi egindako gutxiespen pertsonalaz gain, jeltzaleen aldean ez zegoela interlokutorerik onartzea esan luke, edozeinek hartu bailuke paper hori, eta
|
beraz
ez legoke norekin negoziatu. Nolanahi ere, badu logikarik Errastik edo Jemeinek debatean parte hartu nahiak, azken finean Eleizalde ez zen propioki EJBren ordezkari ofiziala euskara kontuetan, baizik EuskalEsnaleak bere kabuz hautaturiko interlokutorea.
|
|
|
Laskorain ikastolakoek esan digutenez, beren hizkuntza eredu bakarra idatzian euskara batua da. Ahozkoan, ordea, bertako hizkera eta estandarra oso gertukoak dira,
|
beraz
ez dago alde handirik. Dena dela, ikastolan leku askotako irakasleak izanik, euren ohiko moldea erabiltzeko gonbita egiten zaie, ikasleekiko harremanetan aberasgarri delakoan.
|
|
2009
|
|
|
–Guztirik egokiena, askotan ikusi den bezala, Lojendio jauna da, bere familiaren diplomazi tradizioak mundu guztiarekin bake bideak aurkitzeko birtutea eskaintzen baitio?.
|
Berak
ez du nahi, ordea.
|
|
|
Uztea
|
bera
ez da izan horren sinplea, euskararen lurraldeen zatiketa administratiboaren erruz. Iparraldean zer egin?
|
|
2010
|
|
|
Ez dakit zein modulu edo kapituluk aurkituko duen irakurle multzo zabalena: litekeena da modulu guztiek irakurleria
|
bera
ez izatea. Izan daiteke, orobat, kapitulu guztiek ez izatea interes bera ere.
|
|
|
Kontsideratzen dugu esku artean dugun auziari ekiteko, nola deskribatu sensibilien> erretorika?, gainditu behar dugula bi poloen problematika, eta hipotesipean jartzen dugu dimentsio> erretorikoak bi lehiakideak elkar-bizitzan jar litzakeela. Finean, uste dugu dimentsio erretorikoak argia ematen digula sermoiaren taiuketa
|
bera
ez ezik, bere emaitza (efektu pragmatikoa) aztertzeko.
|
|
|
Baina Agirreren erretorika (edo estilo) pertsonalaz ohartxoa egitea gauza beharra da. Agirre
|
bera
ez da luzatzen. Insistentzia eta errepikapena bai, baina kontzeptismoaren barrutietan beti.
|
|
|
c) Kaleko euskara erdaren kontua ez zen jardun gune horietara mugatu. Euskara erdaren gizarte moldaera tradizionalean?
|
bereak
ez zituen, esparruetan ere burua jasotzen hasi zen euskara, une batetik aurrera.
|
|
|
58 Ikusi eta nozitu: nork bere ama hizkuntza (edo
|
berea
ez izan arren, bertako, betiko, hizkuntza) herrian baztertzen eta galtzen ikustea ez da, ezinbestean, jarrera ebaluatibo neutrala eragiten duena.
|
|
|
Euskalki berekoen artekoak are nabarmenago erasaten ditu. Lanean euskaraz egin nahi duenak
|
berak
ez bezala hitz egiten duen euskaldun jendearekin jardun behar du gero eta maizago, eta selektiboa izan behar du maiz bere solaskidetzan. Ez da hori oso lan erraza, ezin gaindituzkoa ez bada ere.
|
|
|
Aldaketa sakon horren ondorioak ez ditu euskal eskolak berehalakoan berdinduko. Mendeetako ibiliak ondutako eramolde soziokulturala erro errotik itzulipurdikatu delarik, alferrik da eskolari
|
bere esku
ez dagoen osabiderik eskatzea: alferrik eskatuko zaio eskolari lehengo status quo soziokultural eta linguistikoa (edo haren jarraipen aktualizatua) berrezar dezan.
|
|
|
Buruan zutena aurrera ateratzeko ere erreferentziako pertsonekin jarri ziren harremanetan, Saioka proiektuari sakontasuna eta sendotasuna emateko: Xabier Mendiguren Bereziartu
|
bera
ez ezik, Xabier Kintana, Kepa Martinez de Lagos, Joxerra Etxebarria. Material didaktikoak ekoizteko orduan, proiektu oso bat lantzea zen helburua, erdaldunek egiten zuten moduan.
|
|
|
–Proposatu, bai; baina ez zela egingarria esaten genien guk, ez zegoelako legerik horretarako. Euskarazko irakaskuntza
|
bera
ez zegoen legeztatuta! Horregatik erabaki zen legeztapena aldarrikatzea?.
|
|
|
Eskema guztiak hankaz gora jartzen zitzaizkigun, gu sentitzen ginelako herri honetako eskola?. Garagorriri
|
berari
ez zitzaion EIKE gustatu,, hor ere, ikastolaren ezaugarriak galduko zirela pentsatzen nuelako?.
|
|
|
1985ean hasi zen Haurtxoa proiektuaren esperimentazio fasea. Baina, hizkuntzarekiko planteamendua eta materiala
|
bera
ez ezik, proiektua ezartzeko metodologia ere berritzailea izan zen, proiektua ikastola bakar batzuetan ezarri zelako lehenik, eta ikastetxe parte hartzaileen sarea edo kopurua handitzen joan zelako gero. –Oso ondo hautatutako bost ikastolekin hasi ginen, begiz jota nituelako bost haiek?, kontatu du Garagorrik.
|
|
|
Auzi hark, ordea, ika mikak eragin zituen orduko NIEren eta Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioaren artean, ikastolen mugimenduak 1990eko urtarrilean egindako I. Batzar Nazionalean erabaki estrategikoa hartu baitzen Nafarroan ikastola bat
|
bera
ez ixteko, orduan zeudenak indartzeko eta ahal zen neurrian ikastola berriak irekitzeko.
|
|
|
Bateratze Legea izan behar zuena, ikastolen finantzaziorako lege gisa onartu zen 1988an, orduko eskola sare publikoan nahiz ikastoletan egin beharreko aldaketei babes juridikoa ematen zien titulua edo zatia ezabatuz. 1989an Hezkuntza Sailak ateratako Euskal Eskola Publikoaren Legearen zirriborroak, berriz, ez zuen inolako oihartzunik izan, eta EAJ alderdiak
|
berak
ez zion garrantziarik eman.
|
|
2012
|
|
|
Izan ere, ideologia humanista liberalean subjektua bere pentsamenduaren eta bere ekintzen jaun eta jabe zela eta egia giza arrazoiaren bidez ezagut zitekeela uste bazen, diskurtso postmodernoek zalantzan jarriko dute subjektuak egia hautemateko duen gaitasuna. Sigmund Freud psikoanalistaren esperimentuek, esate baterako, subjektuaren iritzi eta ekintzak neurri handi batean
|
bere esku
ez dagoen dinamika inkontziente baten menpe daudela erakutsi zuten. Aurkikuntza hauekin, beraz, kritika egingo zaio modernismoan nagusi zen enpirismoari.
|
|
|
14 Harold Bloom dekonstrukzioarekin lotu izan den arren, esan beharra dago
|
berak
ez zuela bere burua inoiz dekonstrukzionista bezala aurkeztu, eta mugimendu hark berarengan nolabaiteko eragina izan bazuen ere, laster aldendu zela dekonstrukzioaren eskolatik. Autore hau postmodernismoaren barruan sailkatzea ere eztabaidagarria gertatzen da oso, korronte modernistekin lotuagoa egon baita beti postmodernistekin baino.
|
|
|
Mitxelenaren uste iritziek, eta goiko pasartea bera da horren lekuko?, beraz, garbi adierazten dute
|
bera
ez datorrela bat, uste kontsolagarri, horrekin, justu bestelakoa dela bere iritzia:
|
|
|
Honenbestez, esatariak norentzakoari bidali nahi dion mezua edo ondorioa honako hau da:
|
berak
ez duela pelikulan sartzerik lortu, ezta haurtxo bihurtzenahaleginduta ere. Gaiarekiko duen ezagutzak (Filologia Klasikoa ikasia izateak erromatarrei buruz asko edo zerbait behintzat jakiteko bermea eskaintzen dio) ez baitio uzten larriegiak diren akats horiek ahaztu eta ametsen munduan sartzen.
|
|
|
454). Eta
|
beraz
ez zaio euskal liburu bat baztertzeko arrazoi aski iruditzen garbizaleek nahi bezain garbia ez izatea. Maiz euskara gaitu dutenek (bai Axularrek, bai Oihenartek, esaterako) latin eredura euskara egokitu beharrean ari zirenean, uste zuten, zuzen noski, ez zirela euskara nahaspilatzen eta zikintzen ari, aberasten eta gehiagotzen baizik.
|
|
|
Horrek ulertarazten digu berbaldia osatzen duten enuntziatuak justaposizioan nahiz koordinazioan lotzen direla; ez hainbeste menderakuntza subordinazioa erabiliz. Subordinazioak perpaus nagusi mendekoen harremana aditzera ematen baitu, eta beraz, maila
|
berekoak
ez direlako seinale da.
|
|
|
4 Aditzik gabeko enuntziatu parentetikoetarako ere, bai aposizioen araberakoentzat bai ez direnentzat marrak erabiltzeko joera du. Komaz ere baliatzen da aposizioen araberakoak aditzera emateko, baina inoiz ez marka morfologiko
|
bera
ez daramatenak aditzera emateko. Beraz, hor ere ikus daiteke zenbat eta E1 eta E2ren arteko haustura txikiagoa izan (koherentziazko harremana kohesio baliabidez indartua baitago), bi komen erabilera handiagoa dela.
|
|
|
Mitxelenak behin eta berriz esango digu
|
bera
ez dela nor erlijio gaiez edo
|
|
|
– Batzuetan Bibliako pasarteak direnik esan gabe baina aipuen marka artean
|
bere baitakoak
ez direla aditzera emanez tartekatuko ditu. Ez du, bada, beharrik ikusten norentzakoari Bibliatik hartutako pasartea edo aipua dela adierazteko, buruan duen balizko irakurle horrekin banatzen duen erlijio edo kristau heziketak horrela jokatzeko bermea eskaintzen dio.
|
|
|
Mitxelenak jakin badaki estarian gordetzen duen informazio hori maiz izendatuki edo agerian esaten denak baino garrantzi handiagoa duela komunikazioan. Badaki, halaber, bera zuzentzen zaion hark, edo bere mezuaren norentzakoak, identifikatu behar duela ezkutuko informazio hori,
|
bera
ez baitzaio edozein euskal irakurleri zuzentzen, edozein euskal irakurlek irakur baditzake ere.
|
|
|
30). Baina, aldi
|
berean
ez dugu askitzat jotzen, ez baita bere bakarrean enuntziatu mota honen mugatzaile izateko gai.
|
|
|
Beraz, atal honetan bi sail egingo ditugu: aposizioen araberako enuntziatu parentetikoak (deklinabide atzizkia errepikatuta daramatenak) batetik, eta deklinabide atzizki
|
bera
ez daramatenak, bestetik.
|
|
|
Gehienak, ordea, morfologiazko loturarik gabeak dira (207 adibide), nahiz eta ezaugarri horren pean izaera ezberdinetakoak bildu: egitura lexikoa duten filmen itzulpenak eta metahizkuntzazko oharrak, eta bestetik, deklinabide atzizki
|
bera
ez daramaten sintagmak.
|
|
|
Adibideek erakus diezagukete, eta buruan duen enuntziatu parentetikoa hurrenkera horretan koka badezake bi enuntziatu ezberdin direlako egin dezakeela; izan ere, batetik, perpaus
|
berean
ez da zilegi baina eta eta ondoz ondo paratzea eta, bestetik, ez dugu uste koordinazio arrunt baten aurrean gaudenik, ez behintzat proposiziozko edukien arteko koordinazioaren aurrean. Komunikazio eginkizunaren atalean aztertuko duguna aurreratuz, diskurtso maila ezberdin bateko informazioa txertatzeko, gehitzeko edo emendatzeko darabil eta konektagailua; hau da, modalizazio mailako informazioa txertatzeko kasu horietan.
|
|
|
Lan honekin batera, Oviedoko eskolako jarraitzaile diren J. A. Fernándezen tesi lana (1993) nahiz A.I. Álvarez Menéndezen lanak (1989, 1988) izango ditugu begi aurrean. Ezin ahantz horiekin batera, nahiz eta eskola
|
berekoak
ez izan, Gutiérrezek (1986, 1997a 1997b), Hernández Pariciok (1994), Galán Rodríguezek (1999), Fuentesek (1998a, 2007) eta abarrek gaiari buruz egiten dituzten aipu, adierazpen eta ñabardurak ere.
|
|
|
Honenbestez, alde horretatik, segmentu intzidentalak bere eskukoak ez diren unitateak dira, baina aldi
|
berean
ez daude perpausaren hierarki funtzioan edo egitura sintaktikoan barneraturik. Eta horretxegatik beragatik, hots, predikazio nagusitik at daudelako, enuntziatu intzidentalaren edukia perpausaren edukiarekin erkatuz soilik adi daiteke.
|
|
|
Ñabardurak ñabardura, argi dago Laurinen lan garrantzizkotik jaso behar dugun ideia nagusia enuntziatu parentetikoen eginkizuna diskurtsoaren antolamenduaren barnean, makroegiturari dagokion mailan kokatzen dela.
|
Berak
ez du hitz horiekin formulatzen; ez du, makroegitura, hitzik erabiltzen lan osoan zehar, baina makroegituraren ideia eta makroegituraz egiten dugun ulerkera suma daiteke sakon sakonean (ikus, goian, parentetikoen artean bereizi dituen sei kategoriak).
|
|
|
Dantza dela medio, jokülaria tauladala igaiten delarik, bestetarik berezten da.
|
Bere
ez bezala ari denaz gainen, joküari lotzen denaz gainen, dantzaz joküan sartzen da, bere bizitzeko eginmoldea üzten dü, bere gogobihotzak arintü eta horietarik libratzen dütü. Bere ohizko bizitzea baztertüz, trabarik gabe joküari eman daiteke.
|
|
2013
|
|
|
Lehen Mundu Gerran, Eskualduna astekaria Frantziaren alde inplikatu zela erakutsi dugu lanean zehar. Hori
|
bera
ez da hain harrigarri, baina jakin nahi izan dugu zergatik inplikatu zen, nola inplikatu zen eta, bereziki, zertarako edo zer asmorekin. Azterketa egin ondoan, hiru galdera horiei erantzuteko moduan gaude, eta horri esker, hastapeneko hipotesian ñabardura batzuk ezarri ahal izan ditugu eta ondorioak doi bat aldatu.
|
|
|
Gérard Chlovyrenarabera, beren eskualdeko folklorearen historia eta kultura sustatzen zituzten, eta eskualdeetako kulturan «apezen eragina» sentitu zen. Zentralismoak beste balio batzuk zekartzan berekin, eta
|
beraz
ez zen on giristinotasunarentzat. Horregatik, apaizen erregionalismoa funtsezkoa izan bazen ere hizkuntzen biziraupenean, ez zegoen asmo politikorik, erlijiosoa baizik, nahiz eta erlijioak eztabaida politikoa okupatu zuen XIX. mende bukaeran eta XX. mende hasieran.
|
|
|
Beste bertsoaldi andana bat izenpedurarik gabe argitaratu zituzten, edo inizialekin soilik, eta
|
beraz
ez daiteke jakin norenak ziren. Hori zehazturik, lan honetan ez gara bertsoez gehiago arituko, eta beste baterako edo beste norbaiten esku utziko dugu honen sakontzea.
|
|
|
Hori
|
bera
ez da aski editorial haien egilea Adéma zela ondorioztatzeko, baina balio digu beste zenbait hipotesi baztertzeko, hala nola Oxobi-rena, bidarraitarra izanik ez baitzuen Lapurdiko euskalki hura erabiltzen?
|
|
|
Hain zuzen, Jean Baptiste Erreca soldaduaren hiltzearen berri eman zuen editorial batean, eta zehaztu zuen Larresoroko seminarioan ezagutu zuela. Hori
|
bera
ez da aski baieztatzeko artikuluaren idazlea Adéma zela, baina badakigunez Adéma Larresoroko seminarioko irakasle izan zela, eta aitzineko beste arrazoi guztiak emanez, ez dugu dudarik Adéma irakasle ohia zela hor mintzo.
|
|
|
Saint Pierreren aipu horrek ez du erran nahi konparaketa ohikoa eta maiz errepikatua zenik, baina etsaiaren gutxiesteko joera eta hiltzea justifikatzeko modua islatzen zuen. Zorriaren aipuarekin, hiltzea
|
bera
ez zen hiltzea. Hiltzeko ekintzak are garrantzi gehiago galtzen zuen.
|
|
|
Saint Pierre
|
bera
ez bazen maiz gisa hartan mintzo ere, Zerbitzari ren lumatik maiz ageri zen Euskal Herrira itzultzeko gogoa. Gorago aipatu dugu nola laborariek ikusten zutenetik ikasteko gogoa erakusten zuten.
|
|
|
Eskualduna k ere ideia hori zabaldu zuen. Euskaldunek frantses nazioarenganako identifikazioa zutela idazten bazuen ere, hori
|
bera
ez da aski hori hala zela baieztatzeko. Baina Eskualduna ko idazleek frantses nazioarekin bat egiten zutela baieztatzeko bai, ordea.
|
|
|
Baina ez zuten aipatzen soldaduak, edo berriemaileak berak, etsipenean sartzen zirela. Bigarren zatian aipatu dugu Jean Saint Pierrek Euskal Herritik itzuli ondoan idatzi gutun batzuetan nabari zela etsipen puntu bat, nahiz eta
|
berak
ez halakorik erran.
|
|
|
Baina, horren gibelean, eta garrantzia kendu nahi bazion ere, gutxienez herritar batzuk ezkor zirelako informazio baliosa eman zuen.
|
Bera
ez zen ados pronostiko horiekin, ez zitzaion ongi iruditzen halako mezuak zabaltzea, eta gutxietsi nahi zituen, baina horiei erantzunez erraten ari zen uste hori bazela.
|
|
|
Beraz Saint Pierre ez zebilen zuzen, altxaldiak hainbeste gutxiestean. Hala ere, Craonnera itzultzea ez zitzaiela «laket» zehaztean, altxaldien abiapuntua kontatzen ari zen, nahiz eta
|
berak
ez zuen hori altxaldiak justifikatzeko erran. Are gehiago, altxaldiak gutxiesteko modu gordina erabili zuen, mozkor batzuen kontua zela idatziz eta mozkortzearen bizkar ezarriz.
|
|
|
Behin, Jean Saint Pierrek azpimarratu zuen ehun bat euskaldun elkartu zirela Eguberriko mezan. Horren zehazteak
|
berak
ez zion hainbesteko erreferentzia egiten talde izaerari gerla egiterakoan, baina meza hartan hainbeste euskaldun bildu zirela argitzea komunitate horren balioa azpimarratzea zen. Beste artikulu batean, pausalekuan zelarik, euskaldun gehienak gune hartan zirela idatzi zuen Saint Pierrek.
|